«Δεν ξεχνώ την Κύπρο… Πεζά και ποιήματα για παιδιά και εφήβους» σε επιμέλεια των Κώστα Κατσώνη & Τασούλας Τσιλιμένη (κριτική)

Η Λογοτεχνία της Κύπρου έχει να επιδείξει εξαιρετικά έργα για παιδιά και για εφήβους. Εξελίσσεται σε μορφή και περιεχόμενο τον τελευταίο μισό αιώνα, με θέματα κυρίως ιστορικού περιεχομένου συνδεόμενου με την εισβολή του Αττίλα και με θέματα σχετικά με την ειρήνη, την προσφυγιά, τη μετανάστευση κ.ά. Τις δυο προηγούμενες δεκαετίες μια νέα γενιά συγγραφέων εμφανίστηκε με σημαντικά έργα, εστιάζοντας σε ζητήματα κυρίως κοινωνιολογικού περιεχομένου (οικογενειακά ζητήματα, σχολείο, παιδί, εφηβική ηλικία, οικολογία, επιστημονική φαντασία κ.ά.). Όμως σε κάθε περίπτωση το κυπριακό δράμα είναι παρόν. Πολύ συχνά αποτελεί είτε το κύριο θέμα είτε μέρος του περιεχομένου κυρίως των εκτεταμένων αφηγημάτων.

Στον συγκεκριμένο τόμο, με τίτλο Δεν ξεχνώ την Κύπρο… Πεζά και ποιήματα για παιδιά και εφήβους, βρίσκεται συγκεντρωμένο ένα ικανό πανόραμα της κυπριακής λογοτεχνίας -με 28 πεζά αυτοτελή ή αποσπάσματα (από μυθιστορήματα, διηγήματα, θέατρο) και 45 ολιγόστιχα ή και πολύστιχα ποιήματα από έργα 33 συγγραφέων τα οποία έχουν εκδοθεί είτε στην Κύπρο είτε στην Ελλάδα- , πού έχει ως κύριο θέμα την εισβολή και τα αποτελέσματά της. Πόνος, νοσταλγία, αναπάντητα ερωτήματα, εγκατάλειψη, προσφυγιά, αλλά και ελπίδα είναι κάποιες από τις βασικές έννοιες των κειμένων.

Πρόκειται για ένα βιβλίο για όσους και όσες δεν θέλουν μα και δεν μπορούν να ξεχάσουν τη σύγχρονη ντροπή τού …πολιτισμένου κόσμου… Τα κείμενα αποτυπώνουν μια μεγάλη καίρια εικόνα που δείχνει τη σύγχρονη Κύπρο και το φως το οποίο εκπέμπει, απέναντι σε μια παγκόσμια δικαιοσύνη που αδίκως  και μονίμως βρίσκεται σε …αργία (...)

Από τα θέματά τους, πεζά και ποιητικά, ανάμεσα στ’ άλλα αναδύονται τα δακρυσμένα μάτια του δωδεκάχρονου προσφυγόπουλου, οι μνήμες των προσφύγων, οι πρόσφυγες μέσα στην πατρίδα τους, η γιαγιά που ανάβει το καντηλάκι για τον παππού και οι απορίες της εγγονής, οι άνθρωποι που χάθηκαν κι επανέρχονται ολοένα στη μνήμη, ο πατέρας και η μάνα του αγνοούμενου, μα κι ο πατέρας ως αγνοούμενος, οι μάταιες αναζητήσεις των αγνοούμενων, η πράσινη γραμμή που έκλεψε σπίτια και την αγάπη μαζί, ο εγκλωβισμένος παππούς, τα βουνά που κι εκείνα μένουν λυπημένα μα περήφανα για το συντελούμενο έγκλημα. Επίσης ο αναγνώστης και η αναγνώστρια διαβάζει για τον γέρο από το Λεονάρισο που περιμένει να πάει στον τόπο του για να θαφτεί, για εκείνους που αναγνωρίστηκαν πολύ αργότερα με τη μέθοδο του DNA και για τα παλικάρια που έτρεξαν να σώσουν τη μάνα τους, αλλά τους πρόλαβαν τα φονικά όπλα. Κι ακόμα θα διαβάσει για την Κύπρο που είχε μέσα της η μικρή την οποία έστειλαν στην Ελλάδα μακριά από την οικογένειά της, για τα σπίτια που έμειναν έρημα, αλλά δεν ξεχνούν, γιατί έχουν ψυχή, για τη νοσταλγία μαζί με τις αναμνήσεις για ό,τι χάθηκε. Σε ορισμένα κείμενα αναδύεται η ελπίδα και το όνειρο της επιστροφής στα κατεχόμενα, κομίζοντας αισθήσεις για τη δίκαιη λύση του κυπριακού.

Πολύτιμο και χρήσιμο

Το βιβλίο είναι πολύτιμο για τους αναγνώστες και τις αναγνώστριες και όχι μόνο των μικρών ηλικιών. Θα εισχωρήσουν βαθιά στην ψυχή της Κύπρου. Θα νιώσουν την περιπέτεια του Ανθρώπου, θα πλησιάσουν τα συναισθήματα των γηγενών, θα αισθανθούν ακριβώς τι σημαίνει να έχουν βίαια χωρίσει την πατρίδα σου στα δυο, να σε έχουν διώξει από το σπίτι ή ακόμη και να το βλέπεις, αλλά να μην μπορείς να το αγγίξεις. Θα δουν εμβληματικές εικόνες οι οποίες κυριολεκτικά βομβαρδίζουν τις μέρες μας εδώ και δεκαετίες, για μια πληγή που πολύ δύσκολα θα κλείσει. Είναι χρήσιμο όμως και για τους μελετητές και μελετήτριες της κυπριακής παιδικής και εφηβικής λογοτεχνίας, για τους/τις εκπαιδευτικούς, αλλά και για όσους και όσες επιθυμούν να αποκτήσουν μια σφαιρική εικόνα, για μια λογοτεχνία που ανθεί κι έχει να επιδείξει αξιόλογα έργα τα οποία συνάμα συγκινούν και προβληματίζουν δημιουργικά.

Την ανθολογία έκαναν δυο έμπειρα μάτια, το ένα εντός Κύπρου και το άλλο εκτός. Θα έλεγα, αφενός οι εικόνες ενός αυτόπτη μάρτυρα του δράματος και αφετέρου οι εικόνες της πρόσληψής του. Το αποτέλεσμα είναι η αναγνωστική ταύτιση, η ταύτιση των αισθήσεων των δύο ανθολόγων με ιδανική συνισταμένη την επιλογή των κειμένων που επαληθεύει στο έπακρο την καθολικότητα των αισθημάτων τα οποία εκπέμπει η Κύπρος. Είναι ο Κώστας Κατσώνης, φιλόλογος και συγγραφέας και η Τασούλα Τσιλιμένη, πανεπιστημιακός και συγγραφέας, δύο δημιουργοί με σημαντικό έργο τόσο στη λογοτεχνία όσο και στη θεωρία και τη διδακτική της. Και οι δύο επιμελητές του βιβλίου διευθύνουν αντίστοιχα τα περιοδικά: «Ανέμη-Επιθεώρηση Κυπριακής Παιδικής Λογοτεχνίας», «Κείμενα» (επιστημονικό διαδικτυακό περιοδικό του πανεπιστημίου Θεσσαλίας).

Κοντολογίς, πρόκειται για ένα βιβλίο για όσους και όσες δεν θέλουν μα και δεν μπορούν να ξεχάσουν τη σύγχρονη ντροπή τού …πολιτισμένου κόσμου… Τα κείμενα αποτυπώνουν μια μεγάλη καίρια εικόνα που δείχνει τη σύγχρονη Κύπρο και το φως το οποίο εκπέμπει, απέναντι σε μια παγκόσμια δικαιοσύνη που αδίκως και μονίμως βρίσκεται σε …αργία, για ένα έγκλημα το οποίο συνεχίζει να επιτελείται. Είναι μια ανθολογία κειμένων που αφυπνίζει συνειδήσεις. Δεν έχει την αποστολή μιας μουσειακής περιγραφής ενός δράματος μα, θα έλεγα, πως αποτελεί κι ένα ισχυρό χαρτί για την επίλυσή του. Κι ας μεταφραστεί το βιβλίο, τουλάχιστον στην αγγλική γλώσσα με επιπλέον στόχο να διαβαστεί από τα μέλη που συγκροτούν τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ. Κι ίσως να τα αφυπνίσει και να δουν την αληθινή εικόνα της Κύπρου πάνω από τα χαρτιά και τις υπογραφές τους για τα ανούσια ψηφίσματα που ενίοτε εκδίδουν. Ανάμεσα στ’ άλλα, θα δουν, έστω από μακριά, ότι οι συγγραφείς της Κύπρου βρίσκονται στην εμπροσθοφυλακή της διαφύλαξης της μνήμης, της αλήθειας, της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και της απαίτησης για μια δίκαιη λύση στο δράμα της χώρας τους.

Στο τόμο ανθολογούνται: Ανδρέας Ανδρέου, Ελένη Αρτεμίου-Φωτιάδου, Γιόλα Δαμιανού-Παπαδοπούλου, Μαρία Θεοδοσιάδου, Τούλα Κακουλλή, Ελισάβετ Καρσά, Κώστας Κατσώνης, Άννα Κουππάνου, Μάρω Κουσιάππα, Αντρέας Κωνσταντινίδης, Ηλίας Μανιταράς, Μάρω Ματθαίου, Μαρίνα Μιχαηλίδου-Καδή, Mehves Beyidoglou, Μαρία Ολυμπίου, Έλλη Παιονίδου, Νίκος Πενταράς, Έλενα Περικλέους, Σταυρούλα Πέρικλου, Αντώνης Πιλλάς, Ελευθέριος Πλουτάρχου, Κίκα Πουλχερίου, Μαρία Προδρόμου, Σωτηρία Πύλα, Μαρία Πυλιώτου, Αντώνης Σέργης, Αιμίλιος Σολωμού, Βασιλική Φωτίου, Κυριάκος Χαραλαμπίδης, Δήμητρα Χαραλάμπους, Μπάμπης Χαραλάμπους, Μαρούλα Χαραλάμπους-Λοϊζίδου, Αναστασία Χατζηλοή-Κατσώνη, Άθως Χατζηματθαίου.

Ένα ποίημα του Κυριάκου Χαραλαμπίδη από την Ανθολογία:

Παιδί με μια φωτογραφία στο χέρι
με μια φωτογραφία στα μάτια του βαθιά
και κρατημένη ανάποδα με κοίταζε.

Ο κόσμος γύρω του πολύς΄κι αυτό
είχε στα μάτια του μικρή φωτογραφία,
στους ώμους του μεγάλη και αντίστροφα-
στα μάτια του μεγάλη, στους ώμους πιο μικρή,
στο χέρι του ακόμα ποιο μικρή.

Ήταν ανάμεσα σε κόσμο με συνθήματα
και την κρατούσε ανάποδα΄ μου κακοφάνη.

Κοντά του πάω περνώντας πινακίδες
αγαπημένων είτε αψίδες και φωνές
που ’χαν παγώσει και δε σάλευε καμιά.
Έμοιαζε του πατέρα του η φωτογραφία.

Του τήνε γύρισα ίσια κι είδα πάλι
τον αγνοούμενο με το κεφάλι κάτω.
Όπως ο ρήγας, ο βαλές κι η ντάμα
ανάποδα ιδωμένοι βρίσκονται ίσια,
έτσι κι αυτός ο άντρας ιδωμένος ίσια,
γυρίζει ανάποδα και σε κοιτάζει. (σελ. 168)

＊Ο ΓΙΑΝΝΗΣ Σ. ΠΑΠΑΔΑΤΟΣ είναι συγγραφέας, κριτικός βιβλίων για παιδιά και εφήβους, τ. πανεπιστημιακός. Τελευταίο του βιβλίο η ποιητική συλλογή «Φεγγάρια παιδιά» (εκδ. Πατάκη).