Καθώς η χρονική απόσταση που μας χωρίζει από την εξέγερση του Πολυτεχνείου πλησιάζει τον μισό αιώνα, τίθεται το ερώτημα πώς να μιλήσουμε στα σημερινά παιδιά για ένα από τα κομβικότερα γεγονότα της σύγχρονης Ιστορίας της Ελλάδας που για τα ίδια δεν είναι παρά μια αργία μεταξύ 28ης Οκτωβρίου και Χριστουγέννων.
Της Ελένης Κορόβηλα
Δύο βιβλία που εκδόθηκαν με μεταξύ τους απόσταση τεσσάρων δεκαετιών, το μυθιστόρημα «Τα Γενέθλια», (1977, Κέδρος, 1992, Πατάκης), της Ζωρζ Σαρή και το βιβλίο γνώσεων «2651 ημέρες δικτατορίας» (2018, Μεταίχμιο) της Μαρίζας Ντεκάστρο καταφέρνουν να μεταφέρουν το κλίμα της εποχής στα σημερινά παιδιά, να δώσουν τον παλμό και να αποτυπώσουν το συναίσθημα που τα γεγονότα γεννούσαν στους εφήβους τότε αλλά και να προσφέρουν συνοπτικά όλες τις πληροφορίες που ένα σημερινό παιδί ή έφηβος είναι καλό να γνωρίζει.
Το 1977 κυκλοφορούν Τα γενέθλια της Ζωρζ Σαρή (1923 - 2012). Είναι το έκτο βιβλίο της μέσα σε οκτώ χρόνια από το 1969 όταν μέσα στη χούντα άρχισε να γράφει για παιδιά και κυκλοφόρησε το πρώτο, «Ο Θησαυρός της Βαγίας». Το βιβλίο, που περιέγραφε τις περιπέτειες και τις εξερευνήσεις μιας καλοκαιρινής παρέας παιδιών στην Αίγινα, είχε γίνει μεγάλη επιτυχία που ανανεώθηκε χάρη στην επίσης επιτυχημένη τηλεοπτική μεταφορά του το 1983 από τον Δημήτρη Δημογεροντάκη για την ΕΡΤ που και σήμερα είναι διαθέσιμη μέσω της πλατφόρμας ERTFlix.
Καθώς η ηρωίδα της Σαρρή φλέγεται από καθοριστικά ερωτήματα, ανεπίγνωστα αφήνει πίσω της το παιδί και παίρνει αποφάσεις για το ποια είναι και κυρίως ποια θα γίνει.
Στα Γενέθλια, η Άννα, ένα οκτάχρονο κοριτσάκι που ζει στην Αθήνα με τους γονείς και τον μεγαλύτερο αδελφό της, βλέπει με απογοήτευση τη γιορτή για τα γενέθλιά της να ακυρώνεται καθώς συμπίπτει με το πραξικόπημα των συνταγματαρχών. Οι νεαροί αναγνώστες παρακολουθούν τη ζωή της στα επτά χρόνια που ακολουθούν, τα χρόνια της χούντας, που στην αρχή κάποιοι δεν πήραν στα σοβαρά και δεν πίστευαν πως θα διαρκέσει τόσο.
Η κορύφωση της ιστορίας έρχεται στο προτελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου που είναι αφιερωμένο στα γεγονότα του Πολυτεχνείου, με την Άννα, έφηβη πια στα 14 της, να παρακολουθεί από το αστικό σαλόνι του οικογενειακού διαμερίσματος στο Κολωνάκι τις εξελίξεις από τον σταθμό των «ελεύθερων αγωνιζόμενων φοιτητών, των ελεύθερων αγωνιζόμενων Ελλήνων». Η Άννα αφουγκράζεται τον παλμό των γεγονότων, νοιώθει την ένταση, αντιλαμβάνεται την πυκνότητα του χρόνου, βλέπει την καταλυτική επίδραση στους ίδιους τους γονείς της που πια χωρίς δικαιολογίες πρέπει κάτι να κάνουν (γιατί η μητέρα της φορά το καλό παλτό της και στολισμένη δίνει ραντεβού στους δρόμους με τις φίλες της; γιατί ο γιατρός πατέρας της δεν ανταποκρίνεται στο κάλεσμα των φοιτητών για ιατρική βοήθεια; πού είναι ο φοιτητής αδελφός της που προέτρεπε τους γονείς να κατέβουν στο Πολυτεχνείο; γιατί δεν θα τολμήσουν να πειράξουν τους φοιτητές; πώς αντηχεί μέσα της το σύνθημα «Ψωμί – Παιδεία – Ελευθερία»;). Καθώς η ηρωίδα της Σαρρή φλέγεται από καθοριστικά ερωτήματα, ανεπίγνωστα αφήνει πίσω της το παιδί και παίρνει αποφάσεις για το ποια είναι και κυρίως ποια θα γίνει.
Τα Γενέθλια είναι ένα τολμηρό μυθιστόρημα για παιδιά και εφήβους που γράφτηκε όσο ακόμα τα γεγονότα ήταν νωπά και συνέβαλε ώστε οι αμέσως επόμενες γενιές, αλλά κι αυτές που ακολούθησαν κι αυτές που θα έρθουν, να αισθανθούν τα διακυβεύματα και την περιπλοκότητα της εποχής και να την κατανοήσουν μέσα από τα μάτια μιας συνομίλικής τους.
Στο βιβλίο της Ντεκάστρο τίποτα δεν λείπει και τίποτα δεν περισσεύει ούτε στο επίπεδο των πληροφοριών ούτε και στο ύφος της αφήγησης που παραμένει ειλικρινές, καλοζυγισμένο και καλά τεκμηριωμένο.
Τέσσερις δεκαετίες μετά την Σαρή, η παιδαγωγός, συγγραφέας, μεταφράστρια και κριτικός βιβλίων για παιδιά Μαρίζα Ντεκάστρο με αφορμή τα προσωπικά της βιώματα αφηγείται τις 2651 ημέρες δικτατορίας - 21 Απριλίου 1967 - 24 Ιουλίου 1974 (2018, Μεταίχμιο) σε ένα πολύ ξεχωριστό εγχείρημα. Το βιβλίο, σε εικονογράφηση του Βασίλη Παπαγεωργίου, κατατάσσεται στην κατηγορία βιβλίου γνώσεων, ωστόσο είναι ίσως το πιο προσωπικό βιβλίο της Ντεκάστρο, που πιάνει το νήμα της αφήγησής της από την 21η Απριλίου, όταν η ίδια ήταν στο ξεκίνημα της εφηβείας, μαθήτρια του Γυμνασίου, και συνεχίζει μέχρι την πτώση της χούντας το καλοκαίρι του 1974, όταν πια νεαρή κοπέλα έχει ξεκινήσει τις σπουδές της.
Αν η Σαρή, στα 54 της το 1977 και μητέρα μιας έφηβης, της αξέχαστης επίσης συγγραφέα Μελίνας Καρακώστα (1959 - 2007), που είχε την ηλικία της ηρωίδας της, έπιασε τον σφυγμό αυτών των παιδιών που δεν πρόλαβαν ηλικιακά να κάνουν κάτι αλλά που η παιδική κι εφηβική ηλικία τους σημαδεύτηκε για πάντα από την ταραγμένη εποχή στην οποία μεγάλωσαν, η Ντεκάστρο είναι ένα από αυτά τα παιδιά. Στο δικό της βιβλίο τίποτα δεν λείπει και τίποτα δεν περισσεύει ούτε στο επίπεδο των πληροφοριών ούτε και στο ύφος της αφήγησης που παραμένει ειλικρινές, καλοζυγισμένο και καλά τεκμηριωμένο.
Όλα τα κομβικά γεγονότα παρουσιάζονται σε μια αλυσιδωτή αφήγηση που περνά από τα στιγμιότυπα, διανθισμένα με προσωπικά στοιχεία και ανησυχίες, στη μεγάλη εικόνα, χωρίς να ξεχνά το γενικό, διεθνές πλαίσιο, τις ιστορικές εξελίξεις και τα μεγάλα κινήματα.
Η συγγραφέας αφιερώνει κεφάλαια στο πραξικόπημα, τη νέα κατάσταση, τα ιδεολογήματα των συνταγματαρχών για κάθε τομέα, όπως για την Παιδεία, τους παραλογισμούς του Παπαδόπουλου, τις διεθνείς αντιδράσεις, την παρανομία, τη συνωμοτικότητα, τις συλλήψεις, τα βασανιστήρια, τις μεγάλες αντιδράσεις, τις πρώτες μαζικές αντιχουντικές εκδηλώσεις, τις εξεγέρσεις της νεολαίας, με κορυφαία αυτή του Πολυτεχνείου, αλλά και τη θλιβερή δικτατορία του Ιωαννίδη και την τουρκική εισβολή στην Κύπρο και τελικά την αποκατάσταση της Δημοκρατίας.
Το βιβλίο είναι ένα ευσύνοπτο και καλογραμμένο χρονικό και ταυτόχρονα ένα οδοιπορικό αναζήτησης της μνήμης και διάσωσης του αποστάγματός της μέσα από τα αληθινά γεγονότα με τη διπλή ματιά της νεαρής κοπέλας αλλά και της κατοπινής εξέλιξής της.
* Η Ελένη Κορόβηλα είναι δημοσιογράφος.
