Το βιβλίο πίσω από την παράσταση: 26+1 παραστάσεις για παιδιά και εφήβους που βασίζονται σε λογοτεχνικά έργα

Η σκηνή είναι πεδίο έντονης δοκιμασίας. Το έργο από τη γραμμένη σελίδα, όταν μεταφέρεται στη θεατρική σκηνή αποκτά διαστάσεις πέραν του διηγηματικού χώρου και χρόνου. Το εδώ και τώρα της θεατρικής συνθήκης συνομιλεί με τον κόσμο της ιστορίας. Η διασκευή και η σκηνοθετική ματιά έχουν την ικανότητα είτε να απογειώσουν είτε και να «γειώσουν» τη λογοτεχνική γραφή. Η σκηνική πραγμάτωση δύναται επίσης να δώσει νέες ερμηνείες, να «ανοίξει» το έργο υφολογικά, επιτελεστικά, εννοιολογικά. Συχνά δε, μια θεατρική παράσταση αποτελεί και το πεδίο της πρώτης γνωριμίας του κοινού με το έργο, το δραματικό κείμενο, το βιβλίο από το οποίο ξεκινά η παραστασιακή περιπέτεια. Οι προκλήσεις είναι πολλές, καθώς η συνήθης πρακτική της διασκευής για το θέατρο μπορεί να θίξει ακόμα και το σκληρό σημασιολογικό πυρήνα ενός έργου. Η σκηνοθετική ματιά, ιδίως στο μεταμοντέρνο θέατρο ενίοτε έρχεται να μεταπλάσει καθολικά ένα έργο, σε τέτοιο βαθμό μάλιστα που βιβλίο-δράμα και παράσταση να μοιράζονται μόνο τον ίδιο τίτλο…

Οι επιλογές είναι πολλές. Τα παιδιά και οι έφηβοι είναι το πλέον δυναμικό κοινό για το θέατρο και το βιβλίο. Το στοίχημα είναι διαρκές.

Ωστόσο, εδώ η πρόθεση δεν είναι να εστιάσουμε στο διαρκές, ανοικτό και προκλητικό στοίχημα ή δίπολο: κείμενο-παράσταση, αλλά κυρίως να επικεντρώσουμε στο γεγονός ότι η σχέση του βιβλίου με το θέατρο είναι διαρκής, αμφίδρομη και εξόχως δυναμική. Στο θέατρο για παιδιά και εφήβους είναι συχνά απολύτως επιδραστική, καθώς τα παιδιά γνωρίζοντας τον κόσμο του βιβλίου μέσα από την παράσταση, επιδιώκουν στη συνέχεια να συναντηθούν με αυτό ως ενεργητικοί αναγνώστες. Συμβαίνει βέβαια και το αντίστροφο: μύθοι, παραμύθια, σούπερ ήρωες, τα άπαντα του Καραγκιόζη, τα ομηρικά έπη κ.ο.κ οδηγούν τα παιδιά να παρακολουθήσουν με προσμονή μια παράσταση. Στη διαδικασία αυτή ο ρόλος των γονέων και των εκπαιδευτικών είναι καθοριστικός.

Φέτος, οι παραστάσεις που αφορμούν από λογοτεχνικά έργα, δραματικά κείμενα που έχουν εκδοθεί, από το αρχαίο δράμα, τα κλασικά και σύγχρονα παραμύθια είναι ενδιαφέρουσες και με ετερόκλητο επιτελεστικό πρόσημο.

Παραστάσεις για παιδιά στις αθηναϊκές θεατρικές σκηνές που βασίζονται σε βιβλία  

Στο θέατρο Bios ανεβαίνει από τις 22 Ιανουαρίου ως τις 19 Φεβρουαρίου σε διασκευή-σκηνοθεσία Δημήτρη Πλειώνη η παράσταση «Γκριμ και Γκριμ» από την ομάδα Τόπι, με κορμό τρεις ιστορίες των διάσημων παραμυθάδων Αδελφών Γκριμ: «Ρουμπελστίντσκιν», «Ο ψαράς και η γυναίκα του», «Ο πρίγκιπας βάτραχος».

Στο βιβλίο Παραμύθια των Αδελφών Γκριμ (μτφρ. Αγγελική Κοσμίδου-Σκούρα, εκδ. Καρακώτσογλου) οι μικροί αναγνώστες θα βρουν και τα τρία παραμύθια στα οποία βασίζεται η παράσταση. Η έκδοση προτείνεται για παιδιά άνω των 9 ετών. 

Ο αγαπημένος και ατρόμητος Ρομπέν των Δασών, ο τοξοβόλος του δάσους του Σέργουντ, που κλέβει για λογαριασμό των φτωχών και υπερασπίζεται το δίκαιο και το καλό, ανεβαίνει σε διασκευή-σκηνοθεσία Αγνής Χιώτη στο Γυάλινο Μουσικό Θέατρο.

Στην έκδοση Ρομπέν των Δασών (εκδ. Παπαδόπουλος) που κυκλοφορεί σε επιμέλεια της Άννας Παπασταύρου, τα μικρά παιδιά θα διαβάσουν την ιστορία του θρυλικού «πρίγκιπα των κλεφτών» που δε δίστασε να τα βάλει με όσους εκμεταλλεύονταν τους φτωχούς και τους αδύνατους κι έτσι έμεινε στη θύμηση και τις καρδιές όλων των ανθρώπων σαν ο πιο δίκαιος, ο πιο σπλαχνικός και ατρόμητος παράνομος όλων των εποχών. 

Ο Ροβινσώνας Κρούσος του Ντάνιελ Ντεφόε, είναι ο ήρωας της ομώνυμης θεατρικής παράστασης στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, σε σκηνοθεσία Τατιάνας Λύγαρη.

Ο Όλιβερ Τουίστ είναι το ορφανό αγόρι του βικτωριανού Λονδίνου που πλάθει ο Κάρολος Ντίκενς. Την εποχή όπου η παιδική εργασία ήταν μια κανονικότητα, η κοινωνική πρόνοια μια αυταπάτη και η ταξικότητα ανυπέρβλητη, ο μικρός Όλιβερ, παρόλες τις αντιξοότητες, θα καταφέρει να βρει την αγάπη και τη στοργή. Το εμβληματικό έργο ανεβαίνει ανελλιπώς στο θέατρο. Φέτος φιλοξενείται στο Θέατρο του Κέντρου Πολιτισμού Ελληνικός Κόσμος, σε σκηνοθεσία Κωνσταντίνας Νικολαΐδη.

Οι προέφηβοι και έφηβοι από 12 ετών θα διαβάσουν την ιστορία του Όλιβερ Τουίστ (μτφρ. Φωτεινή Μεγαλούδη, εκδ. Πατάκη) όπως γράφτηκε από τον Τσαρλς Ντίκενς και κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το 1838. 

Ο Ιούλιος Βερν

Από τα ανεβάσματα κλασικών έργων δεν μπορούν να λείπουν έργα του Ιούλιου Βερν. Τα συναρπαστικά sci-fi αφηγήματα του 19ου αιώνα, εξακολουθούν να συγκινούν μικρούς και μεγάλους και να αποτελούν την πρώτη ύλη πολλών επιστημονικών ανακαλύψεων και επινοήσεων.

Έτσι το Ταξίδι στο κέντρο της γης παρουσιάζεται φέτος στο θέατρο Ακροπόλ, σε διασκευή-σκηνοθεσία Ειρήνης Ιακώβου, ενώ Ο γύρος του κόσμου σε 80 ημέρες ανεβαίνει στο θέατρο Διάνα, σε σκηνοθεσία Γιάννη Παπαθανασίου.

Χάιντι αλλά και Δον Κιχώτης

Στο Εθνικό Θέατρο, στη σκηνή του Rex, η Χάιντι της Γιοχάνα Σπίρι, η πρωταγωνίστρια της συγκινητικής ιστορίας ενηλικίωσης, ανεβαίνει σε σκηνοθεσία Ιώς Βουλγαράκη και επιμέλεια-διασκευή Ανδρέα Φλουράκη, με τη μορφή μιούζικαλ.

Ο Δον Κιχώτης του Μιγκέλ ντε Θερβάντες, ζωντανεύει στο Μικρό Χορν σε κείμενο-σκηνοθεσία Δημήτρη Αδάμη και παρουσίαση από την ομάδα Μαγικές Σβούρες. Ο Δον Κιχώτης είναι από τους πολύ αγαπημένους ήρωες των παιδιών. Οι περιπέτειες του περιπλανώμενου ιππότη και του πιστού του υπηρέτη Σάντσο Πάντσα, συντροφεύουν τους αναγνώστες από την ισπανική χρυσή εποχή μέχρι σήμερα.

Χριστούγεννα από τη λογοτεχνία στο θέατρο: Άντερσεν και Ντίκενς

Από τον κατάλογο κλασικών έργων, με χριστουγεννιάτικο προσανατολισμό, Το κοριτσάκι με τα σπίρτα του Χανς Κρίστιαν Άντερσεν, το σκοτεινό αλλά συγχρόνως λυτρωτικό παραμύθι, που έχει συγκινήσει γενιές αναγνωστών, ανεβαίνει επετειακά σε μια ακόμη διασκευή, με παραλλαγμένο τέλος από την Παιδική Σκηνή της Έλλης Βοζικιάδου, στο Studio new star art cinema.

Η Χριστουγεννιάτικη Ιστορία του Κάρολου Ντίκενς δε λείπει ούτε και φέτος από τις παραστάσεις της εορταστικής περιόδου. Ανεβαίνει ως μουσικοθεατρική παραγωγή με την ονομασία «Σκρουτζ .The Musical» (σκηνοθ. -χορογρ.: Αν. Δεληγιάννης) στο θέατρο Ακροπόλ, αλλά και ως «Σκρουτζ. Μια χριστουγεννιάτικη ιστορία», πάλι με τη μορφή μιούζικαλ, σε σκηνοθεσία Χρήστου Σουγάρη και μουσική Στέφανου Κορκολή, στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών.

Με αφορμή τα Χριστούγεννα, αλλά και τη χειμωνιάτικη εποχή, μια παράσταση για πολύ μικρά παιδιά από την Παραμυθοχώρα, στο Θέατρο 104, παρουσιάζει τις περιπέτειες του Τικ και της Τέλα.

Οι δύο βασικοί ήρωες των παραμυθιών του Άξελ Σέφλερ ζωντανεύουν με την τεχνική του κουκλοθέατρου με αφορμή τις ιστορίες: Το Χριστουγεννιάτικο Δέντρο και Το Χιόνι.

Οι Μύθοι του Αισώπου

Σημαντικό μέρος του ρεπερτορίου έχουν οι Μύθοι του Αισώπου. Παραλλαγές, ποικίλες δραματοποιήσεις, διασκευές έχουν κάθε χρόνο παρουσία στις ελληνικές σκηνές. Ενδεικτικά να αναφέρουμε την παράσταση «Αίσωπος…ένας φίλος απ’τα παλιά», σε σκηνοθεσία Νίκου Δαφνή, στο Θέατρο Κάτω από τη Γέφυρα, αλλά και την παράσταση «Ελαφονταίν, Ο Αίσωπος αλλιώς» της Σοφίας Καψούρου, στην Τεχνόπολη, όπου ο Αίσωπος και οι ήρωές του αποτελούν την πρώτη ύλη για μια νέα ιστορία.

Αριστοφάνης για τα παιδιά

Ο Αριστοφάνης, αν και χρειάζεται προσοχή τόσο στη διασκευή, όσο και στη συνολικότερη σκηνική απόδοση, μια και πρόκειται για τον εκπρόσωπο της Αρχαίας Ελληνικής Κωμωδίας, αποτελεί σημαντική επιλογή για το παιδικό και εφηβικό θέατρο. Οι Όρνιθες, οι Νεφέλες, η Ειρήνη, είναι κωμωδίες που έχουν ιδιαίτερη απήχηση στο εφηβικό και παιδικό κοινό, ενώ δε λείπουν και από το ρεπερτόριο των σχολικών παραστάσεων καθώς και των σχολικών εργαστηρίων στο πλαίσιο του μαθήματος της θεατρικής αγωγής.

Αυτή τη σεζόν οι Όρνιθες, παρουσιάζονται στο θέατρο Κνωσός, σε διασκευή-σκηνοθεσία: Γιάννη Καλατζόπουλου, με τον τίτλο Η Χώρα των Πουλιών. Στην παράσταση η επιθυμία για τη διαβίωση σε μια ιδανική χώρα, αλλά και η εποικοδομητική κριτική στην κοινωνία και στις ανθρώπινες συμπεριφορές φιλτράρονται μέσα από τους χαρακτήρες των πουλιών.

Η Ειρήνη του Αριστοφάνη, ανεβαίνει στην παιδική σκηνή του Θεάτρου Τέχνης σε σκηνοθεσία-διασκευή Βασίλη Μαυρογεωργίου. Η παράσταση δίνει έμφαση στον αριστοφανικό θεατρικό μηχανισμό, δηλαδή στο αριστοφανικό παραστασιακό ιδίωμα, προσαρμοσμένο στην ταραγμένη πραγματικότητα που βιώνουμε. Το αγαθό της ειρήνης εξάλλου είναι ένα διαρκές διακύβευμα.

 Κλασικές, παραδοσιακές, πολυδιαβασμένες ιστορίες                                  

Ο Ερωτόκριτος του Βιτσέντζου Κορνάρου, το αριστούργημα της Κρητικής Αναγέννησης, ευτυχεί σκηνικά στην ομώνυμη παράσταση που επιμελείται η Ελένη Βλάχου, στο θέατρο Τζένη Καρέζη.

Η Οδύσσεια του Ομήρου, δεν θα μπορούσε να λείπει από το φετινό ρεπερτόριο. Η ομώνυμη παράσταση, ειδικά για παιδιά, ανεβαίνει σε σκηνοθεσία Κάρμεν Ρουγγέρη, στο City Theater.

Το παραδοσιακό παραμύθι, «Ο Σιμιγδαλένιος», μια αλληγορία για τη δύναμη της αγάπης, που συναντάμε σε διαφορετικές εκδοχές ανά την Ελλάδα, ανεβαίνει σε σκηνοθεσία Σταυρούλας Μανδαλά, στον Θεατρικό χώρο-Εργαστήρι Περίπατος.

Από τα κλασικά ελληνικά και διαχρονικά έργα-αναγνώσματα, το Παραμύθι χωρίς όνομα της Πηνελόπης Δέλτα, παρουσιάζεται σε σκηνοθεσία Χριστίνας Κουλουμπή και Κάρμεν Ρουγγέρη, από την Παιδική Σκηνή της Κάρμεν Ρουγγέρη στο θέατρο Κιβωτός, ενώ για μια ακόμη χρονιά θα παίζεται Ο Μεγάλος Περίπατος του Πέτρου, της Άλκης Ζέη,  σε σκηνοθεσία ΤάκηΤζαμαργιά, στο νέο θέατρο Κατερίνα Βασιλάκου-Μαριάννα Τόλη.

Στο θέατρο Πόρτα, Η Οικογένεια Νώε της Ξένιας Καλογεροπούλου και του Θωμά Μοσχόπουλου, με αφορμή τη βιβλική περικοπή, κάνει ζουμ σε μια περιπέτεια αυτογνωσίας όπου τα ζητήματα της οικολογίας, της προστασίας των ζώων, της κλιματικής αλλαγής, αλλά και των ανθρώπινων σχέσεων αναδεικνύονται με σύγχρονο λόγο και ενσυναίσθηση.

Η Φρικαντέλα του Ευγένιου Τριβιζά συνεχίζει τη θεατρική της πορεία και αυτή τη χρονιά στο Christmas Theater. Φέτος σε σκηνοθεσία Φωκά Ευαγγελινού, προσεγγίζεται περισσότερο με τη μορφή του μιούζικαλ, με χριστουγεννιάτικη αύρα.

Ακόμα ένα αγαπημένο βιβλίο Ο Τριγωνοψαρούλης (εκδ. Πατάκη), βρίσκει το δρόμο για τη σκηνή. Η αλήθεια είναι ότι από τότε που πρωτοκυκλοφόρησε το βιβλίο του Βαγγέλη Ηλιόπουλου, σχεδόν πριν από 25 χρόνια, ο Τριγωνοψαρούλης βρίσκει συχνά το δρόμο για τη σκηνή.

Φέτος με τον τίτλο «Τριγωνοψαρούλης The Musical», ο ήρωας μπαίνει σε νέες περιπέτειες, με την επιμέλεια της ομάδας Θέατρο του Βορρά (κείμενο-στίχοι Βαγγέλη Ηλιόπουλου, σκηνοθεσία Μπίλιως Κωσταντοπούλου και μουσική Δέσποινας Μπογδάνη-Σουγιούλ). 

Και O ραφτάκος των λέξεων (εκδ. Μεταίχμιο), το παραμύθι του Αντώνη Παπαθεοδούλου, που ανεβαίνει σε θεατρική διασκευή-στίχους τραγουδιών Τίνας Γιωτοπούλου και σκηνοθεσία Γιώργου Τζαβάρα από την ομάδα Μικρός Νότος στο Ίδρυμα Κακογιάννης έχει αποκτήσει το δικό του κοινό, καθώς δεν είναι η πρώτη χρονιά που παρουσιάζεται.

Η συμμορία του μεσονυκτίου (μτφρ. Πετρούλα Γαβριηλίδου, εκδ. Ψυχογιός), του Ντέιβιντ Ουάλιαμς, είναι μια ιστορία για τη μαγεία και τη φιλία, αλλά και για τα όνειρα που γίνονται πραγματικότητα.

Το μυθιστόρημα αφορά μια μυστική συμμορία πέντε παιδιών με φόντο το θάλαμο ενός νοσοκομείου. Οι περιπέτειες της παράδοξης παρέας γεμάτες χιούμορ και τρυφερότητα αποκτούν σκηνικό αποτύπωμα σε σκηνοθεσία Δημήτρη Δεγαΐτη. Η παράσταση ανεβαίνει στην Παιδική Σκηνή του Θεάτρου Άνεσις.

Και μια παράσταση που αντιστρέφει τους ρόλους

Κλείνοντας το αφιέρωμα στις παραστάσεις που παιδιά, έφηβοι και οι γονείς τους μπορούν να δουν αυτό το χειμώνα στην Αθήνα, ας σημειώσουμε μια ιστορία για τους γονείς ή αλλιώς ένα ενήλικο παραμύθι για παιδιά ή και αντιστρόφως ένα παιδικό παραμύθι για ενήλικες.

Πρόκειται για το παραμύθι Γονεοτροφείο (εκδ. Άγκυρα) του Χρήστου Δασκαλάκη, που ανεβαίνει σε θεατρική διασκευή Σωκράτη Πάτσικα και σκηνοθεσία Ευθύμη Χρήστου στο νέο Θέατρο Nous από τις 11 Δεκεμβρίου. 

Η παράσταση στοχεύει στην ανάδειξη των βασικών και κρίσιμων ερωτημάτων που αποτελούν και τους άξονες του βιβλίου: Υπάρχει άραγε η «ιδανική» οικογένεια; Αν υπήρχε ένα ίδρυμα γονέων όπου τα παιδιά θα πήγαιναν να «διαλέξουν» γονείς, πώς θα ήταν αυτό; Τελικά τι θέλουν οι γονείς από τα παιδιά και τι αποζητούν τα παιδιά από τους γονείς τους; Οι επιλογές είναι πολλές. Τα παιδιά και οι έφηβοι είναι το πλέον δυναμικό κοινό για το θέατρο και το βιβλίο. Το στοίχημα είναι διαρκές.

Η Ελευθερία Ράπτου είναι θεατρολόγος-εκπαιδευτικός και κριτικός θεάτρου.