5+1 βιβλία με ανοιχτούς ορίζοντες για εφήβους και νέους – μέρος Α'

Η θερινή ραστώνη είναι μια προκλητική κατάσταση για κάθε έφηβο που σέβεται την ηλικιακή του φάση. Το στοίχημα μοιάζει να είναι μόνο να διαστείλεις τη μέρα για να κάνεις όλα όσα ονειρεύεσαι. Αν όμως το στοίχημα άλλαζε λίγο και περιλάμβανε τη διαστολή του κόσμου της φαντασίας; Στην ερώτηση τελικά αν αξίζει να σηκώσεις το κεφάλι από το κινητό και την καταβύθιση στα κοινωνικά μέσα δικτύωσης για να επιλέξεις ένα βιβλίο σε σύγκριση με τη νέα σειρά σε κάποιο συνδρομητικό κανάλι ή το «λιώσιμο» σε κάποια πλατφόρμα παιχνιδιού, οι παρακάτω προτάσεις μπορούν να δώσουν ένα καλό επιχείρημα υπέρ του βιβλίου.

Κοινωνικοποίηση, σχέσεις φιλικές και ερωτικές, σεξουαλική αφύπνιση, πλεκτάνες και προδοσίες, φιλοδοξίες, κοινωνικές και πολιτισμικές νόρμες αλλά και διέξοδοι, περιπέτεια και όνειρα, (...). 

Στα προτεινόμενα βιβλία οι συγγραφείς καταπιάνονται με θέματα που «καίνε». Το ύφος των μυθιστορημάτων κυμαίνεται από τον απόλυτο ρεαλισμό μέχρι το βικτωριανού τύπου μυθιστόρημα ή την τάση της μεταμοντέρνας πρόσμιξης φαντασιακών και πραγματικών κόσμων. Στην ουσία τους όμως όλα τα προτεινόμενα βιβλία έχουν ως άξονα ερωτήματα και καταστάσεις που απασχολούν τους έφηβους και μετέφηβους ακόμα και αν δεν το ομολογούν φωναχτά. Κοινωνικοποίηση, σχέσεις φιλικές και ερωτικές, σεξουαλική αφύπνιση, πλεκτάνες και προδοσίες, φιλοδοξίες, κοινωνικές και πολιτισμικές νόρμες αλλά και διέξοδοι, περιπέτεια και όνειρα, μα πάνω από όλα η ανάγκη τους για ειλικρινή ανθρώπινη επαφή. Κοντολογίς, όλα όσα αποτελούν επείγοντα στοιχήματα για κάθε έφηβο, για κάθε νέο παιδί που καταφέρνει να σηκώνεται μετά από μια πτώση.

Αντίδοτο στη θλίψη

ΣτοΈνα καλοκαίρι χωρίς κανόνες (μτφρ. Δέσποινα Δρακάκη, εκδ. Μεταίχμιο) της νεαρής συγγραφέα K.L.Walther ο τίτλος είναι ταιριαστό, αλλά και υπονομευτικός, για ένα καλοκαίρι κατά τη διάρκεια του οποίου η πρωταγωνίστρια της ιστορίας, η Μέρεντιθ Φοξ, προσπαθεί να αντιμετωπίσει το πένθος για την αδερφή της, η οποία σκοτώθηκε σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα πριν από δεκαοκτώ μήνες, να βρει νέες ισορροπίες στο οικογενειακό περιβάλλον και να θέσει νέους όρους στον κοινωνικό κύκλο που την περιβάλλει.

Σε αυτό το μυθιστόρημα το πένθος στην εφηβική ηλικία είναι η κεντρική κατάσταση. Σε μια περίοδο όπου κάθε έφηβη και έφηβος δικαιούνται να ζουν την άνοιξη της ζωής τους με όλες τις αλλαγές που τους επιφυλάσσει, τις χαρές και τις προκλήσεις, η απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου είναι γεγονός μη αναστρέψιμο και καθοριστικό.

Η Μέρεντιθ αποφασίζει να αντιμετωπίσει τη λύπη και τις αναμνήσεις και να ενταχθεί γενναία στη νέα τάξη πραγμάτων κατά τη διάρκεια των οικογενειακών διακοπών, όπου μεταξύ άλλων όλοι, συγγενείς και φίλοι, θα συναντηθούν για ένα γάμο. Το καλοκαίρι μακρύ, περιπετειώδες, αποκαλύπτει τα όρια των αντοχών και των ενοχών, ενώ η φιλία αποδεικνύεται το βάλσαμο στην καρδιά για την κοπέλα που αναμετράται με όλα: Με την ανάμνηση της νεκρής αδερφής, την παρέα, τον έρωτα. Το μυθιστόρημα εκτυλίσσεται στην αμερικανική ανατολική ακτή, κοντά στο Μάρθας Βίνγιαρντ και τις κομψές παραθεριστικές κατοικίες των αμερικάνων αστών.

Η K.L.Walther, νέα και αυτή, με φρέσκια γραφή, απλό λόγο αλλά με έντονο εκφραστικό δυναμικό, φωτίζει ένα κομμάτι εφηβικής ζωής, δίνοντας τη γεύση που του ταιριάζει, γλυκόπικρο και εθιστικό. Οι αναγνώστες θα συνοδοιπορήσουν με ευχαρίστηση και περιέργεια με τη Μέρεντιθ και την παρέα της, ανακαλύπτοντας ότι το αντίδοτο στη θλίψη είναι η ζωή. Η ζωή και η αγάπη.

Ο αγώνας για την επανίδρυση του εαυτού

Στην ίδια πλευρά του Ατλαντικού, πιο κεντρικά και με διαδρομή από τη Μινεσότα στην Αριζόνα, η σχεδόν δεκαοκτάχρονη Σάρλοτ ή Τσάρλι Ντέιβις, αγωνίζεται να σταθεί στα πόδια της και να προχωρήσει με θάρρος στη ζωή της, η οποία μέχρι τώρα δεν ήταν καθόλου μα καθόλου γενναιόδωρη. Στο Διαλυμένο Κορίτσι της Kathleen Glaskow, που κυκλοφορεί επίσης από τις εκδόσεις Μεταίχμιο, η Σάρλοτ είναι ένα νεαρό κορίτσι που νοσηλεύεται σε κλινική για εφήβους με αυτοκαταστροφικές, αυτοκτονικές συμπεριφορές.

Αυτοτραυματιζόμενη για χρόνια, με ουλές παντού στο σώμα, η Σάρλοτ μαζεύει όσο θάρρος της έχει απομείνει για να συνεχίσει να ζει και όχι απλώς να αναπνέει. Η συγγραφέας ξετυλίγει τη ζωή της Σάρλοτ με συνεχή flash back, με ερεβώδεις καταδύσεις στο παρελθόν της, ενώ συγχρόνως τολμά να αναδείξει τις πτυχές της νεοφιλελεύθερης παγκόσμιας κοινωνίας, στην οποία παιδιά, νέοι, κορίτσια και αγόρια είναι απλώς αναλώσιμο είδος. Όπως επίσης οι γονεϊκές σχέσεις και οι φιλίες και φυσικά οι αξίες. Κάθε πράγμα έχει την τιμή του σε χρήμα, στον κόσμο που μεγαλώνει η Σάρλοτ, ενώ η αγάπη και ο σεβασμός είναι αυτά που λείπουν βασανιστικά. Η ηρωίδα θα καταφέρει να βρει την ακτίνα φωτός, σαν ένας σύγχρονος Όλιβερ Τουίστ, που θα την οδηγήσει στο ξέφωτο της ζωής, αλλά η διαδρομή θα είναι μακριά και δύσκολη.

Η ίδια η Γκλάσκοου στον επίλογο της έκδοσης, αναφέρεται στα δικά της προβλήματα με τον αυτοτραυματισμό στην εφηβεία της και τον προσωπικό της αγώνα. Η γραφή της είναι γυμνή από λογοτεχνικά στολίδια, στεγνή, διαξιφιστική. Δεν ωραιοποιεί, γράφει νεονατουραλιστικά. Περιγράφει μια φέτα ζωής που απάδει από τα γυαλιστερά πρόσωπα του instagram. Φωτίζει τον πόνο, την απόγνωση, τις ενοχές και κυρίως την έλλειψη δομημένων και ειλικρινών οικογενειακών σχέσεων που στοιχειώνει πολλά παιδιά. Ιδίως τα παιδιά του περιθωρίου, εκείνα που βρίσκονται στον πάτο της νέας κοινωνικής συνθήκης των δύο τρίτων. Εκείνα που το σκάνε από το σπίτι, που μπλέκουν με ουσίες άθελά τους, που μπερδεύονται από αγοραίες σχέσεις, που προσπαθούν να αναπνεύσουν και δεν μπορούν. Η Γκλάσκοου γράφει έχοντας πολύ καλή γνώση του υλικού από το οποίο συνθέτει την ιστορία. Καλοχτισμένοι χαρακτήρες, χωρίς ψιμμύθια ή περιγραφικότητες, διάλογοι με ταχύτητα και ρεαλιστική χρήση της γλώσσας. Η μετάφραση της Άντζης Κουνάδη πιάνει πραγματικά τον γλωσσικό και εκφραστικό παλμό του πρωτότυπου κειμένου.

Οι αναγνώστριες και οι αναγνώστες θα ακολουθήσουν με κομμένη την ανάσα την πορεία της Σάρλοτ προς την αληθινή ζωή. Αληθινή και όχι απαραιτήτως λαμπερή.

Η αλήθεια του Διαλυμένου Κοριτσιού μπορεί να ξεβολεύει αλλά λυτρώνει. Οι αναγνώστριες και οι αναγνώστες θα ακολουθήσουν με κομμένη την ανάσα την πορεία της Σάρλοτ προς την αληθινή ζωή. Αληθινή και όχι απαραιτήτως λαμπερή. Η έκδοση συνοδεύεται με ένθετο που αποτελείται από δύο μέρη: το πρώτο αφορά ερωτήσεις αυτογνωσίας και ασκήσεις ενδυνάμωσης του εαυτού. Το δεύτερο, που είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον και από άποψη ψυχολογίας, διδακτικής και θεάτρου, αποτελείται από θεματικές ενότητες. Σε αυτές ο αναγνώστης ή η ομάδα καλούνται με αφορμή κομμάτια της ιστορίας να χτίσουν τις δικές τους εκδοχές, αλλά και να τολμήσουν την ενδοσκόπηση δια της επιτέλεσης. Πρωτότυπη σύλληψη, απολύτως εναρμονισμένη με τη χρήση του θεάτρου και της λογοτεχνίας στην ψυχική υγεία και στη διαχείριση εφηβικών ομάδων. Η πορεία του βιβλίου είναι εντυπωσιακή: αποτελεί ένα διεθνές best seller, ενώ προτείνεται και από το #BookTok.

Από τον απόλυτο ρεαλισμό στη λογοτεχνία του φανταστικού

Οι όροι sci-fi και fantasy λογοτεχνία περιλαμβάνουν στην εννοιολογική τους ομπρέλα πλήθος λογοτεχνημάτων που αναμιγνύουν σε ποικίλο βαθμό (και με εξίσου ποικίλα αποτελέσματα) την επιστημονική φαντασία με την πραγματικότητα ή τους φανταστικούς ιστορικούς χωροχρόνους με το καθημερινό, ή και όλα μαζί. Κορυφαία δείγματα ο Άρχοντας των Δαχτυλιδιών του Τόλκιν και φυσικά ο Χάρι Πότερ της Ρόουλινγκ. Αλλά και στο τηλεοπτικό οικοσύστημα πολλές είναι οι ταινίες και οι σειρές που αγαπούν αυτή τη μίξη ύφους, χώρου, χρόνου, ιστορικότητας, φαντασίας.

Εν προκείμενω, το best seller O Μοχθηρός Βασιλιάς της Holly Black (μτφρ. Νοέλα Ελιασά, εκδ. Διόπτρα), είναι το δεύτερο μέρος της τριλογίας Η γενιά του Ανέμου, με πρώτο τον Σκληρόκαρδο Πρίγκιπα (εκδ. Διόπτρα). Η Μπλακ συνεχίζοντας με την ίδια πετυχημένη συνταγή, στήνει ένα ιδιαίτερα προσεγμένο και πλούσιο σκηνικό σε μια μαγική χώρα, τη Νεραϊδοχώρα, που δεν απέχει πολύ από την αμερικανική κανονικότητα αλλά εντούτοις απάδει εξαιρετικά με όρους σύνθεσης, λειτουργίας, διάρθρωσης.

Η συγγραφέας μέσα από τις περιπέτειες της Τζουντ και των αδερφών της πλέκει πυκνά έναν καμβά που έχει από όλα: Ανταγωνισμούς, εφηβικές αγωνίες, ερωτικά σκιρτήματα, πλεκτάνες, μαγικά πλάσματα, μοχθηρές καταστάσεις, αδυσώπητους αγώνες για την εξουσία, εξωπραγματικές ιδιότητες, μπόλικη πολιτική στρατηγική με όρους νεο-μακιαβελικούς, πασπαλισμένους όμως με την απαραίτητη μεσαιωνική ουτοπική αύρα. Αν όλα αυτά φαίνονται μπερδεμένα, ίσως και υπερφορτωμένα, χρειάζεται να σημειώσουμε ότι ακριβώς σε αυτό ποντάρει η συγγραφέας. Στον Μοχθηρό Βασιλιά λαμβάνει χώρα ένα σκληρότατο παιχνίδι εξουσίας, που όμως παρουσιάζεται μέσα από παραμυθιακά φίλτρα.

Ο αναγνώστης βλέπει κατοπτικά και πανοπτικά τα τεκταινόμενα, καθώς διαβάζει τη μια σελίδα μετά την άλλη με αμείωτο ενδιαφέρον.

Το καλά δομημένο τέχνασμα της Μπλακ καθοδηγεί τους αναγνώστες μέσα στον λαβύρινθο σχέσεων, προσώπων, ονομάτων, κανόνων, ιδιοτήτων, πολεμικών τεχνικών, και στη συνέχεια τους αίρει πάνω από την εικόνα της ιστορίας. Ο αναγνώστης βλέπει κατοπτικά και πανοπτικά τα τεκταινόμενα, καθώς διαβάζει τη μια σελίδα μετά την άλλη με αμείωτο ενδιαφέρον. Η πλοκή έχει σαφείς εκλεκτικές συγγένειες με το Game of Thrones, παραπλεύρως δε και με τη Νάρνια.

Γουίλιαμ Γκόλντινγκ: Από τον Άρχοντα των μυγών στην τριλογία Ως τα πέρατα της γης

Ο Γουίλιαμ Γκόλντινγκ είναι ο συγγραφέας του εμβληματικού αλληγορικού μυθιστορήματος  Ο Άρχοντας των Μυγών (μτφρ. Έφη Τσιρώνη, εκδ. Διόπτρα), απαραίτητου αναγνώσματος για εφήβους από 13 ετών στο οποίο θα διαβάσουν μια ιστορία επιστροφής στη ζωώδη φύση μας παρακολουθώντας τι συμβαίνει όταν μια ομάδα αγοριών βγαίνει από τα όρια που θέτουν η κοινωνία και ο πολιτισμός. Ένα βιβλίο που θεωρείται σήμερα κλασικό και στα γυμνάσια και λύκεια, ειδικά του αγγλόφωνου κόσμου, μελετάται στις τάξεις. 

Ο βραβευμένος με Νόμπελ λογοτεχνίας το 1983, δάσκαλος, σκακιστής, ιστιοπλόος και ένθερμος μελετητής της αρχαίας ελληνικής, είναι όμως και ο δημιουργός της τριλογίας με τίτλο Ως τα πέρατα της γης.

Από τις εκδόσεις Διόπτρα κυκλοφορεί το πρώτο βιβλίο με τίτλο Μύησις ταξιδευτού (μτφρ. Μαργαρίτα Ζαχαριάδου) που τιμήθηκε με το βραβείο Μπούκερ το 1980.

Στο ξεκίνημα της τριλογίας, κάποια στιγμή στα πρώτα χρόνια του 19ου αιώνα, συναντούμε τον Έντμουντ Τάλμποτ να επιβιβάζεται σε ένα πλοίο που σαλπάρει από την Αγγλία για την Αυστραλία. Ο νεαρός Έντμουντ, που βρίσκεται στο κατώφλι της ενηλικίωσης, κρατά ημερολόγιο για να περάσει η ώρα του...  

Στο δεύτερο βιβλίο της τριλογίας με τίτλο Σε απόσταση αναπνοής (μτφρ. Μιχάλης Μακρόπουλος), η θαλασσινή περιπέτεια του νεαρού Έντμουντ προς την Αυστραλία συνεχίζεται.

Βρίσκεται πια στα μισά του ταξιδιού και το πολύμηνο, κουραστικό ταξίδι πάνω στο παλιό αγγλικό σκαρί, αποκτά διαστάσεις πραγματικού μυστηρίου, όταν το πλοίο ακινητοποιείται από την υποτροπική νηνεμία και μπλέκεται στο θανάσιμο δάσος από φύκια. Τα πράγματα γίνονται ακόμα πιο περίεργα όταν από το πουθενά εμφανίζεται ένα άλλο πλοίο, η καλά εξοπλισμένη «Αλκυόνα». Εκεί που όλα δείχνουν απειλητικά, τα πληρώματα και οι επιβάτες των δύο πλοίων αποφασίζουν να οργανώσουν ένα χορό από κοινού, στα καταστρώματα, καταμεσής του ωκεανού. Σε αυτό τον χορό ο νεαρός Έντμουντ θα γνωρίσει και θα ερωτευτεί τη νεαρή Μάριον Τσάμλεϊ.

Τρόποι της αγγλικής αριστοκρατίας του δεκάτου ενάτου αιώνα συμπλέκονται με την τραχύτητα της ναυτικής ζωής, τον έρωτα, την αγωνία, την σκληρή ζωή πάνω στο πλοίο και το μυστήριο μιας φύσης σχεδόν απειλητικής. Η ιστορία έχει ανοικτό τέλος, ετοιμάζοντας το έδαφος για το τρίτο μέρος της τριλογίας. Ο Γκόλντινγκ είναι πραγματικός μάστορας της γλώσσας. Γράφει μια ιστορία πολυεπίπεδη, δίχως καθαρή λύση, με ισόποσες δόσεις σασπένς και χιούμορ. Το βιβλίο έχει τη δομή ενός ημιτελούς ημερολογίου, μια διαφορετική, ως προς το ύφος, αφηγηματική σύλληψη.

Το μυθιστόρημα έχει επιστολική αύρα, διαβάζεται άνετα από την ηλικία των δέκαπέντε (15+), ενώ ο Γκόλντινγκ επιβεβαιώνει για ακόμα μια φορά την υψηλή, νεωτερική συγγραφική του αξία.

Ένας εναλλακτικός οδηγός για την ευτυχία

Η Σόφι Έργουιν παρουσιάζει τον κόσμο της Τζέην Έιρ και της Περηφάνιας και Προκατάληψης με ρηξικέλευθη οπτική. Η Έργουιν, προσεκτική αναγνώστρια της Τζέιν Όστεν, εμβριθής ερευνήτρια της αγγλικής Περιόδου της Αντιβασιλείας, με το πρώτο της βιβλίο έγραψε ένα ιδιαίτερο μυθιστόρημα με τον προκλητικό τίτλο Οδηγός Προικοθηρίας για Κυρίες (μτφρ. Σέβη Σπυριδογιαννάκη, εκδόσεις Ψυχογιός).

Στο μυθιστόρημα, η νεαρή Κίτι Τάλμποτ, στην προσπάθειά της να διασώσει την πατρική περιουσία και να ζήσει με αξιοπρέπεια τις αδελφές της, αποφασίζει να επιδοθεί για την επόμενη λονδρέζικη σεζόν στο κυνήγι ενός πλούσιου γαμπρού. Η ίδια, με μόρφωση και αριστοκρατική καταγωγή, πλην όμως χρεοκοπημένη και έκπτωτη λόγω του πατέρας της, επιχειρεί την είσοδό της ξανά στην υψηλή κοινωνία και τον θρίαμβο του σχεδίου της. Η Μις Τάλμποτ, πνεύμα πρακτικό και εξαιρετικά ευθύβολο, αν και αναγκάζεται να παίξει με τους όρους της εποχής, στην ουσία μεταχειρίζεται τις επιβεβλημένες συμβάσεις, ώστε να αλλάξει την προδιαγεγραμμένη ζωή που της επιφυλάσσει η εποχή.

Η ιστορία εκτυλίσσεται καταιγιστικά, η πλοκή είναι αναπάντεχα έντονη και η γλώσσα της Έργουιν κομψή, με την αρμόζουσα επιτήδευση και το διεισδυτικό αγγλικό χιούμορ. Η Έργουιν προσεκτική με τη διακειμενική λειτουργία, μεταχειρίζεται τη φόρμα μυθιστορήματος του αγγλικού δέκατου ένατου αιώνα, αλλά φροντίζει εμφατικά να συντονίζεται με τα σύγχρονα επίδικα. Ο Οδηγός Προικοθηρίας, πίσω από τον προβοκατόρικο τίτλο είναι ένα μανιφέστο για την ειλικρίνεια, την ανεξαρτησία, τη γνησιότητα των σχέσεων, αλλά και για την ισότητα των φύλων. Η προσεκτική μελέτη της περιόδου κατά την οποία λαμβάνει χώρα η ιστορία, αντικατοπτρίζεται στο βιβλίο, καθώς η ανασύσταση της εποχής ως προς τους χώρους, τα ιστορικά γεγονότα, τις πολιτιστικές ορίζουσες, τη μόδα, την κίνηση είναι υποδειγματική.

Η μετάφραση της Σέβης Σπυριδογιαννάκη είναι εξαιρετική. Το βιβλίο διαβάζεται απνευστί, ενώ δεν θα εκπλαγούμε αν προσεχώς αποτελέσει τη βάση για κινηματογραφική ταινία ή τηλεοπτική σειρά αξιώσεων.

* Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΡΑΠΤΟΥ είναι θεατρολόγος-εκπαιδευτικός και κριτικός θεάτρου.