Κρατικά Βραβεία Παιδικού Βιβλίου 2024: Οι διαπιστώσεις των μελών της επιτροπής – Πώς κατέληξαν στην «αφρόκρεμα» των 24 υποψηφίων βιβλίων

Η Επιτροπή απονομής των Κρατικών Βραβείων Παιδικού Βιβλίου εξέθεσε αναλυτικά τις παρατηρήσεις της για τη λογοτεχνική παραγωγή του έτους 2023 και ανακοίνωσε τις επιλογές της για τις Βραχείες Λίστες των Κρατικών Βραβείων Παιδικού Βιβλίου 2024.

Τα μέλη της Επιτροπής, αφού μελέτησαν τα βιβλία που υποβλήθηκαν για κρίση, τα αξιολόγησαν σύμφωνα με συγκεκριμένα κριτήρια τα οποία αφορούν:

• τη λογοτεχνική ποιότητα των παιδικών βιβλίων σε επίπεδο γλώσσας, αφηγηματικών δομών και ύφους,
• την αισθητική ποιότητα και την αφηγηματική λειτουργία των εικόνων τους,
• τη σχέση των βιβλίων με την ηλικία των αναγνωστών/αναγνωστριών στους οποίους/στις οποίες απευθύνονται
• και, τέλος, την πρωτοτυπία των θεμάτων και των αφηγηματικών/μυθοπλαστικών τους προσεγγίσεων.

Ύστερα από διεξοδικές συζητήσεις, αναλυτικές αξιολογήσεις και γραπτές προτάσεις των μελών της, η Επιτροπή κατέληξε σε γενικές διαπιστώσεις αναφορικά με την εκδοτική παραγωγή του 2023 και κατάρτισε τις Βραχείες Λίστες για τις κατηγορίες: Παιδικού Λογοτεχνικού Βιβλίου, Εικονογραφημένου Παιδικού Βιβλίου, Εφηβικού-Νεανικού Βιβλίου και Βιβλίου Γνώσεων για Παιδιά.

η κατηγορία του Εφηβικού-Νεανικού βιβλίου χαρακτηρίζεται σταθερά από ισχνή παραγωγή, η οποία προφανώς αντικατοπτρίζει το μειωμένο αναγνωστικό ενδιαφέρον του εφηβικού κοινού αλλά και μια εκδοτική απροθυμία που σχετίζεται μάλλον με οικονομικούς λόγους

Οι γενικές διαπιστώσεις της Επιτροπής είναι οι ακόλουθες:

Ως προς τον αριθμό των βιβλίων που υποβλήθηκαν για κρίση, σε σχέση με τον αριθμό των βιβλίων που υποβλήθηκαν το προηγούμενο έτος (2022), συνολικά παρουσιάζεται μια μικρή αύξηση. Οι κατηγορίες που υπερτερούν ποσοτικά στην εκδοτική παραγωγή του 2023 είναι κυρίως του Εικονογραφημένου Παιδικού Βιβλίου αλλά και του Παιδικού Λογοτεχνικού Βιβλίου. Η κατηγορία του Βιβλίου Γνώσεων για Παιδιά παρουσιάζει μια μικρή μείωση, αντίθετα με την τάση των τελευταίων ετών, ενώ η κατηγορία του Εφηβικού-Νεανικού βιβλίου χαρακτηρίζεται σταθερά από ισχνή παραγωγή, η οποία προφανώς αντικατοπτρίζει το μειωμένο αναγνωστικό ενδιαφέρον του εφηβικού κοινού αλλά και μια εκδοτική απροθυμία που σχετίζεται μάλλον με οικονομικούς λόγους. Για μια ακόμη φορά και για αρκετά βιβλία, σε όλες τις κατηγορίες, τα μέλη της Επιτροπής επιβεβαιώνουν την αίσθηση ότι η διαδικασία της αξιολόγησης των χειρογράφων που υποβάλλονται στους εκδοτικούς οίκους και της τελικής επιλογής τους για έκδοση επιβάλλεται να είναι προσεκτικότερη και αυστηρότερη, ώστε να διασφαλιστεί η ποιότητα των βιβλίων που φτάνουν στο αναγνωστικό κοινό.

Ως προς τη θεματολογία των βιβλίων, γενικά, διαπιστώνεται πρωτοτυπία και ποικιλία σε όλες τις κατηγορίες. Κυριαρχούν σύγχρονα κοινωνικά και οικογενειακά θέματα, η καθημερινότητα, διαπροσωπικές σχέσεις και προσωπικές αναζητήσεις, γνωστές προσωπικότητες, ιστορίες μυστηρίου κ.ά., ενώ δεν απουσιάζουν και θεματικές επαναλήψεις που εμφανίζονται, ωστόσο, μέσα από ανανεωμένους αφηγηματικούς τρόπους και εμπλουτισμένες εικονιστικές αποτυπώσεις. Άλλοτε με χιούμορ, φαντασία και μυθοπλαστική επένδυση, άλλοτε με ρεαλιστική διάθεση ή εμφανή γνωστική στόχευση, όλα τα βιβλία προβάλλουν τη διάθεση των δημιουργών τους να συναντήσουν τους σύγχρονους αναγνώστες τους. Θεωρητικό ενδιαφέρον παρουσιάζει η σαφής μορφοποίηση μιας τάσης που θέλει αρκετά βιβλία, κυρίως εικονογραφημένα και παιδικά λογοτεχνικά, να αναβαπτίζουν και να προβάλλουν το καθημερινό ή το αυτονόητο ως κάτι ξεχωριστό. Σχεδόν όλα τα βιβλία γνώσεων υπερβαίνουν τη στερεοτυπική αναπαραγωγή γνωστικών σχημάτων και απογειώνουν την απλή χρηστική στόχευσή τους, επενδύοντάς τη και μυθοπλαστικά, ενώ αρκετές τολμηρές εφηβικές μυθοπλασίες διασταυρώνονται χωρίς προσχήματα με τις πολύ σκληρές πλευρές του κόσμου μας.

τα μέλη της Επιτροπής συζήτησαν αρκετά διεξοδικά το ζήτημα της θέσης της εικονογράφησης των βιβλίων ως μιας διακριτής κατηγορίας που στην αναγκαία μελλοντική αναμόρφωση της φιλοσοφίας και της κατηγοριοποίησης των Κρατικών Βραβείων Παιδικού Βιβλίου θα πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη

Ως προς το λογοτεχνικό είδος των βιβλίων και η εκδοτική παραγωγή του 2023 χαρακτηρίζεται από μια ποικιλία αλλά και μια μάλλον ανισοδύναμη εκπροσώπηση των κατηγοριών, με εκείνη του Εφηβικού-Νεανικού να παρουσιάζεται σταθερά η "αδικημένη". . Η Επιτροπή αντιμετώπισε και φέτος το ζήτημα της «υβριδικότητας» μέσα από το δίλημμα ένταξης αρκετών βιβλίων στη μια κατηγορία ή στην άλλη, κυρίως μεταξύ αυτών του Παιδικού Λογοτεχνικού Βιβλίου και του Εφηβικού-Νεανικού. Το γεγονός αυτό θα μπορούσε πιθανότατα να καταδεικνύει ασαφείς συγγραφικές προθέσεις ή μη εύστοχες εκδοτικές επιλογές ή, αντίθετα, να αναδεικνύει μια τάση μίξης λογοτεχνικών γνωρισμάτων για τη δημιουργία «crossover», δια-ηλικιακών κειμένων, π.χ. σε μυθιστορήματα για εφήβους που διαλέγονται με ενήλικες προσδοκίες, σε εκτενή αφηγήματα για προέφηβους αναγνώστες που διασταυρώνονται με την εφηβική ποιητική ή σε εικονογραφημένα βιβλία για μικρούς αναγνώστες που υπερβαίνουν με αφαιρετική και (ανα)στοχαστική διάθεση τα στεγανά της παιδικότητας. Το όλο ζήτημα, πάντως, που αφορά τόσο τη μορφή όσο και τους υπονοούμενους αναγνώστες των κειμένων, ενεργοποιεί έναν προβληματισμό που δεν αφορά μόνο την κατηγοριοποίηση ορισμένων βιβλίων, αλλά ανοίγει και νέα πεδία θεωρητικής έρευνας για τους μελετητές και δημιουργεί νέες προοπτικές ενασχόλησης με το βιβλίο για εκδότες, συγγραφείς και εικονογράφους. Εμφανίζεται δυναμικότερα, αν και πάλι όχι αντιπροσωπευτικά, η ποίηση, ενώ αυξάνονται και τα δείγματα των «σιωπηλών βιβλίων» («silent books» ή «worldless books»), ο δυνητικός λόγος των οποίων και η κυριαρχούσα εικονιστική τροπικότητά τους τα καθιστούν ιδιαίτερα ελκυστικά για τους προαναγνώστες και τους πρώιμους αναγνώστες. Μέσα σε μια τέτοια προοπτική, τα μέλη της Επιτροπής συζήτησαν αρκετά διεξοδικά το ζήτημα της θέσης της εικονογράφησης των βιβλίων ως μιας διακριτής κατηγορίας που στην αναγκαία μελλοντική αναμόρφωση της φιλοσοφίας και της κατηγοριοποίησης των Κρατικών Βραβείων Παιδικού Βιβλίου θα πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη. Γενικά, χρειάζεται να επισημανθεί ότι στο ευρύτερο αλλά ενιαίο λογοτεχνικό πεδίο τα βιβλία που περιορίζονται συμβατικά/ερευνητικά μέσα στο στενότερο χώρο της Λογοτεχνίας για Παιδιά και Εφήβους αναδεικνύουν μια δυναμική διεύρυνσης των ορίων και ανανέωσης των όρων της λογοτεχνικής γραφής.

Ο Πρόεδρος και τα μέλη της Επιτροπής Κρατικών Βραβείων Παιδικού Βιβλίου

Γενική αποτίμηση, κατά κατηγορία, της ελληνικής λογοτεχνικής παραγωγής παιδικού βιβλίου (εκδόσεις 2023) από τα μέλη της Επιτροπής (σύμφωνα με τη σειρά που ακολουθείται στο ΦΕΚ συγκρότησης της Επιτροπής)

Δημήτριος Πολίτης, Πρόεδρος - Καθηγητής Α΄ βαθμίδας του Τμήματος Επιστημών της Εκπαίδευσης και της Αγωγής στην Προσχολική ηλικία του Πανεπιστημίου Πατρών

Κατηγορία Παιδικού Λογοτεχνικού Βιβλίου

Πολυπληθής και η εκδοτική παραγωγή του 2023. Το γεγονός ότι τα βιβλία που συγκροτούν τη συγκεκριμένη κατηγορία απευθύνονται δυνητικά σε ένα αρκετά ευρύ αναγνωστικό κοινό, από τη σχολική μέχρι και την προ-εφηβική ηλικία, δικαιολογεί την εμφανή διαφοροποίησή τους ως προς την έκταση, το ύφος και τη θεματολογία. Ακόμη και ο κατά κοινή διαπίστωση παραμελημένος ποιητικός λόγος διεκδικεί μια εμφανέστερη και πιο αξιόπιστη παρουσία. Ο μεγάλος αριθμός των βιβλίων αυτής της κατηγορίας, ωστόσο, δεν αποτυπώνεται αναλογικά στη Βραχεία Λίστα, αφού τα περισσότερα επαναλαμβάνουν γνωστές θεματικές και αφηγηματικούς τρόπους, ενώ δεν υπερβαίνουν μέτριες αναγνωστικές προσδοκίες. Παρατηρείται, επιπλέον, ότι αρκετά συνδυάζουν σε τέτοιο βαθμό τη λεκτική/κειμενική τροπικότητα με την οπτική/εικονιστική, ώστε να δυσκολεύουν την κατάταξή τους στην κατηγορία αυτή, ενώ κάποια άλλα επιχειρούν να προσεγγίσουν παραμέτρους της εφηβικής ποιητικής.

Κατηγορία Εικονογραφημένου Παιδικού Βιβλίου

Επιβεβαιώνοντας σταθερά τη διαπιστωμένη τάση της τελευταίας δεκαετίας, η κατηγορία αυτή είναι η πολυπληθέστερη και της ελληνικής εκδοτικής παραγωγής του 2023. Πρωτότυπες μυθοπλασίες και εξαιρετικής αισθητικής εικονογραφήσεις καταξιώνουν γνωστούς ήδη Έλληνες δημιουργούς και αναδεικνύουν νεότερους πολλά υποσχόμενους. Τα βασικά προσδιοριστικά στοιχεία των βιβλίων της συγκεκριμένης κατηγορίας, δηλαδή η συνεχής συνομιλία κειμένου-εικονογράφησης και η θεματική-υφολογική τους πρωτοτυπία/ποικιλία, χαρακτηρίζουν μια εύρωστη εκδοτική παραγωγή που δεν έχει να ζηλέψει πολλά από την ξενόγλωσση παραγωγή που μεταφράζεται στα ελληνικά για τους πρώιμους και τους μικρούς αναγνώστες. Επανέρχεται δυναμικότερα η διαπίστωση που θέλει πολλά από τα βιβλία αυτής της κατηγορίας να κινούνται εμφανώς στο χώρο του «crossover» με μια μάλλον φιλοσοφική/στοχαστική διάθεση, η οποία χωρίς να αγνοεί τις προσδοκίες των υπονοούμενων αναγνωστών της επιχειρεί να απαγκιστρωθεί από την προκατάληψη του προθετικά/τεχνητά «παιδικότροπου» ή «παιδιάστικου». Επιπλέον, όπως διαφαίνεται στην παραγωγή του 2023, πληθαίνουν τα βιβλία που στηρίζονται αποκλειστικά στην εικονιστική τροπικότητα και διεκδικούν πειστικά τη δική τους θέση. Μια τέτοια τάση συνάδει με τη συνεχώς και διεθνώς ανερχόμενη κατηγορία βιβλίων, τα «silent books», τα οποία αφήνουν περισσότερο χώρο στους αποδέκτες τους με τη «βουβή» μυθοπλασία τους, διευρύνουν ουσιαστικά τη διαδικασία της πρόσληψης και δείχνουν «πιο ανοιχτά» στους πειραματισμούς. Τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά η κατηγορία αυτή εκπροσωπείται αναλογικά, θεωρώ, και στα βιβλία που συγκροτούν τη Βραχεία Λίστα.

Κατηγορία Εφηβικού-Νεανικού Βιβλίου

Και το 2023 η εκδοτική παραγωγή για τη συγκεκριμένη κατηγορία παραμένει μικρή, όπως και τις προηγούμενες χρονιές. Αναλογικά, και τα μυθιστορήματα που έχουν συμπεριληφθεί στη Βραχεία Λίστα είναι τα πλέον ολιγάριθμα. Θα μπορούσαμε, ωστόσο, να μιλήσουμε γενικά για κείμενα καλογραμμένα, πρωτότυπα και ευφάνταστα, όπου αναδεικνύονται ποικίλες θεματικές: διαπροσωπικές σχέσεις, φιλία, απώλεια, πένθος, συγκρούσεις γενεών, προσωπικά αδιέξοδα, εκφοβισμός. Αρκετά από αυτά τα βιβλία, κινούμενα μεταιχμιακά με μια «crossover» μυθοπλαστική διάθεση ανάμεσα σε εφηβικές και σε ενήλικες αναγνωστικές προσδοκίες, προβάλλουν διαχρονικά θεωρητικά ζητήματα των ορίων της γραφής, αναδεικνύουν τη δυστοπική δυναμική της σύγχρονης εφηβικής και νεανικής ποιητικής, ενώ τολμούν να διασταυρωθούν με τη σκληρή πραγματικότητά της. Διαπιστώνεται και πάλι το δίλημμα ένταξης κάποιων βιβλίων στη μια κατηγορία ή στην άλλη, ιδιαίτερα μεταξύ αυτών του Παιδικού Λογοτεχνικού Βιβλίου και του Εφηβικού-Νεανικού, για λόγους που σχετίζονται κυρίως με «συγκεχυμένες» συγγραφικές προθέσεις ή με άστοχες εμπορικές/εκδοτικές επιλογές που αδυνατούν μάλλον να διασταυρωθούν με τις σύγχρονες εφηβικές αναγνωστικές προτιμήσεις.

Κατηγορία Βιβλίου Γνώσεων για Παιδιά

Λιγότερο ενισχυμένη η εκδοτική παραγωγή της κατηγορίας αυτής για το 2023, σε σύγκριση με τις περασμένες χρονιές, διατρέχει γνωστές ήδη θεματικές: βιογραφίες προσωπικοτήτων, μυθολογία, επιστήμη. Εντοπίζονται και βιβλία με επετειακά/επικαιρικά θέματα, π.χ. για τα Χριστούγεννα, που υπερβαίνουν όμως στερεοτυπικές επαναλήψεις και ανανεώνουν γνωστικές στοχεύσεις, τόσο αφηγηματικά όσο και εικονογραφικά, πιστοποιώντας πλέον τη σταδιακή απομάκρυνση παρόμοιων βιβλίων από τα στενά όρια της «ξερής» γνώσης και τη διεκδίκηση του ενεργότερου ρόλου τους στην εποχή της άμεσης ψηφιακής πληροφορίας, του οπτικοακουστικού πολιτισμού και του διαδικτύου. Εκδόσεις κατά κανόνα ελκυστικές και φροντισμένες που επιβεβαιώνουν την εντύπωση μιας ανερχόμενης στην ελληνική εκδοτική παραγωγή κατηγορίας βιβλίων, τα οποία ξεχωρίζουν για τη μυθοπλαστική διαχείριση των γνώσεων που μεταφέρουν αλλά και την εικονιστική πολυτροπικότητα που ολοένα και πιο συχνά επιστρατεύουν.

Αναστασία Οικονομίδου, Αντιπρόεδρος - τ. Καθηγήτρια του Τμήματος Επιστημών της Εκπαίδευσης στην Προσχολική Ηλικία του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης, Κριτικός παιδικής λογοτεχνίας

Κατηγορία Παιδικού Λογοτεχνικού Βιβλίου

Στην Βραχεία Λίστα των παιδικών λογοτεχνικών βιβλίων, η οποία και φέτος αριθμεί περισσότερα βιβλία από τα εφηβικά έργα ή τα βιβλία γνώσεων, περιλήφθηκαν ύστερα από συζητήσεις και συμφωνία μεταξύ των μελών της Επιτροπής βιβλία εντυπωσιακά, διαφορετικά μεταξύ τους. Αντιπροσωπεύονται έτσι βιβλία που αναφέρονται στην Ιστορία, βιβλία που εισάγουν τα παιδιά στον κόσμο της τέχνης αλλά και βιβλία με κοινωνικό περιεχόμενο που αγγίζουν ιδιαίτερα θέματα, όπως είναι η σχέση των παιδιών με τους ηλικιωμένους ή ο χρόνος που η οικογένεια περνά μαζί. Πρέπει να επισημάνω ότι φέτος είχαμε τη χαρά να συμπεριλάβουμε στη βραχεία λίστα και ένα καλό βιβλίο ποίησης, η οποία δεν εμφανίζεται συχνά στον χώρο της Παιδικής Λογοτεχνίας.

Κατηγορία Εικονογραφημένου Παιδικού Βιβλίου

 μξκμ ξ,κ Τα βιβλία της Βραχείας Λίστας για την κατηγορία αυτή, η οποία είναι και η μακρύτερη όλων, επιλέχτηκαν ανάμεσα σε έναν πολύ μεγάλο αριθμό βιβλίων, ανόμοιων μεταξύ τους τόσο ως προς την εικαστική πλευρά τους όσο και ως προς την θεματική τους. Πρέπει να επισημάνω εδώ ότι η κατηγορία του Εικονογραφημένου Παιδικού Βιβλίου είναι αυτή με την μεγαλύτερη παραγωγή βιβλίων. Η Λίστα, στην οποία καταλήξαμε, περιλαμβάνει βιβλία που είναι πρώτα απ’ όλα αισθητικά άρτια αλλά και πρωτότυπα στα θέματά τους. Σε κάποια από τα βιβλία της λίστας το κείμενο καταλαμβάνει μεγαλύτερη έκταση και σε άλλα μικρότερη. Ωστόσο, αυτό που φροντίσαμε να ισχύει απαρεγκλίτως ήταν η εικονογράφηση να παίζει έναν κύριο και ενεργητικό ρόλο στην αφήγηση της ιστορίας και να συνεργάζεται με το κείμενο. Φέτος (2023), ξεχώρισαν βιβλία που αγγίζουν κοινωνικά θέματα, όπως η προσφυγιά ή οι διακρίσεις παντός είδους ή η οικογένεια και οι σχέσεις των μελών της. Πρέπει να τονίσω ότι στις επιλογές μας συμπεριλήφθηκαν και βιβλία χωρίς λόγια, ένα είδος που άρχισε εδώ και λίγα χρόνια να εμφανίζεται και στην ελληνική βιβλιοπαραγωγή, ένα είδος που αφήνει τις εικόνες να μιλήσουν αλλά, κυρίως, ωθεί τα παιδιά να σκεφθούν με βάση το οπτικό υλικό και να προβληματισθούν για τη ροή της ιστορίας.

Κατηγορία Εφηβικού-Νεανικού Βιβλίου

Η Βραχεία Λίστα των εφηβικών είναι πράγματι βραχεία, αφού ο αριθμός των καλών μυθιστορημάτων που υποβλήθηκαν προς κρίση ήταν μικρός, κάτι που ως Επιτροπή βράβευσης επισημαίνουμε εδώ και χρόνια. Τα έργα που ξεχώρισαν είναι εντελώς διαφορετικά μεταξύ τους, όσον αφορά την θεματική τους: από επιστημονική φαντασία μέχρι ζητήματα ψυχικής υγείας και από την οδύνη της απώλειας μέχρι κοινωνικά ζητήματα, όπως είναι οι ατομικές ελευθερίες και η ισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών. Αυτό, τελικά, στο οποίο συγκλίνουν όλα τα βιβλία της Λίστας, πέρα βέβαια από τον γοητευτικό τρόπο της αφήγησης και την γλώσσα τους, είναι το επίκαιρο των θεμάτων τους και η πρόθεση των συγγραφέων τους να παρέμβουν και να βοηθήσουν τους αναγνώστες τους να ανταπεξέλθουν στις δυσκολίες της εφηβείας.

Κατηγορία Βιβλίου Γνώσεων για Παιδιά

Όπως έχουμε ορίσει εξαρχής, ένα βασικό κριτήριο για την κρίση βιβλίων γνώσεων, πέρα βέβαια από τη συνολική ποιότητα του υλικού τους και την βιβλιογραφική υποστήριξή του, είναι η μυθοπλαστική τους διάσταση. Έτσι και φέτος στη Βραχεία Λίστα του συγκεκριμένου είδους βιβλίων περιλαμβάνονται βιβλία εντελώς διαφορετικών θεμάτων, όπως βιογραφίες διάσημων προσώπων, ξεναγήσεις σε τόπους αλλά και στην Ιστορία και μυθολογία, καθώς και περιγραφές εθίμων διαφόρων λαών. Ενώ, όμως, τα βιβλία της Λίστας αναφέρονται σε διαφορετικές περιοχές γνώσεων, συγκλίνουν στη διάθεσή τους να κερδίσουν το ενδιαφέρον των νεαρών αναγνωστών και να τους μεταφέρουν γνώσεις μέσα από γοητευτικούς τρόπους αφήγησης.

Βασιλική Βασιλούδη, Μέλος - Επίκουρη Καθηγήτρια παιδικής λογοτεχνίας στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Κρήτης, Κριτικός παιδικής λογοτεχνίας

Κατηγορία Παιδικού Λογοτεχνικού Βιβλίου

Αποτελεί κοινή διαπίστωση ότι η παραγωγή του παιδικού λογοτεχνικού βιβλίου παρουσιάζει αυξητική τάση τα τελευταία χρόνια, παρά το γεγονός ότι βλέπουμε να περιλαμβάνει βιβλία άνισα: από βιβλία με μέτριες αναγνωστικές απαιτήσεις μέχρι βιβλία με άρτια πλοκή και αφήγηση, και πρωτότυπα θέματα. Αρκετές ήταν οι περιπτώσεις, κατά τις οποίες η Επιτροπή, λόγω της υβριδικότητας κάποιων έργων, αμφιταλαντεύτηκε σε ό,τι αφορά την ένταξή τους στο Παιδικό Λογοτεχνικό ή στο Εικονογραφημένο Παιδικό Βιβλίο. Τα βιβλία που εντάχτηκαν εν τέλει σε αυτή την κατηγορία διακρίνονται για το θεματικό τους εύρος —πρόκειται για βιβλία ιστορικά, οικολογικά, μυθοπλαστικά, μυθολογικά, μυστηρίου— ενώ πολλά από αυτά αποτελούν μέρος ευρύτερων σειρών που έχουν εγκαινιάσει συγκεκριμένοι εκδοτικοί οίκοι. Η βραχεία λίστα φιλοξενεί έργα που διαφοροποιούνται θεματικά και υφολογικά, ενώ από την άποψη του νοούμενου αναγνώστη διαπιστώνουμε ότι τα έργα που επιλέχτηκαν απευθύνονται σε μεγαλύτερα παιδιά σχολικής ηλικίας. Στη φετινή Βραχεία Λίστα, όπως και πέρσι, αντιπροσωπεύεται και η ποίηση, ένα είδος, το οποίο υπο-αντιπροσωπεύεται στη συνολική παραγωγή.

Κατηγορία Εικονογραφημένου Παιδικού Βιβλίου

Όπως δείχνει ο μεγάλος αριθμός βιβλίων που κλήθηκε να διαχειριστεί η Επιτροπή στην κατηγορία αυτή, το εικονογραφημένο παιδικό βιβλίο εξακολουθεί να διεκδικεί τη μερίδα του λέοντος και στην ελληνική εκδοτική σκηνή. Το θεματικό τους εύρος μεγάλο — τα συναισθήματα των μικρών παιδιών εξακολουθούν να αποτελούν θέμα που επανέρχεται σταθερά μεν, χωρίς πρωτοτυπία διαχείρισης δε, οι διαγενεακές σχέσεις, η αυτονομία της παιδικής ηλικίας, η υλικότητα των αντικειμένων, το δικαίωμα στη διαφορετικότητα συνιστούν μερικά μόνο θέματα — ενώ πολλά ήταν τα έργα αυτής της κατηγορίας που ξεχώρισαν για την αφηγηματική και εικονιστική αρτιότητά τους, σε τέτοιο βαθμό που η τελική επιλογή αποδείχτηκε δύσκολη. Η κατηγορία των «silent» εικονοβιβλίων αντιπροσωπεύεται και στη φετινή παραγωγή με δύο έργα, γεγονός που δείχνει ότι οι Έλληνες δημιουργοί έχουν ξεκινήσει να πειραματίζονται με αυτό το είδος, επιτυχώς ως φαίνεται. Θα ήθελα να σταθώ ιδιαίτερα σε δύο κατηγορίες βιβλίων που ξεχώρισα: σε κάποια που λόγω της θεματικής τους και της ποιητικής τους σύλληψης ανάγονται σε δια-ηλικιακά έργα και σε κάποια που επιμένουν να αναδεικνύουν με δημιουργικό τρόπο την ευφάνταστη χρήση ενός τετριμμένου αντικειμένου.

Κατηγορία Εφηβικού-Νεανικού Βιβλίου

Αν και η ολιγάριθμη παραγωγή βιβλίων αυτής της κατηγορίας μπορεί να φαντάζει ανησυχητική σε σχέση με την αναγνωστική επάρκεια των εφήβων, τα έργα που κατατέθηκαν προς κρίση —λιγότερα από δέκα— διακρίνονται ως έναν βαθμό για την πρωτοτυπία τους τόσο από άποψη θεματική όσο και αφηγηματική. Ο ψυχικός κόσμος των εφήβων και οι κλυδωνισμοί που υφίσταται λόγω διαφόρων συγκυριών εξακολουθεί να αποτελεί θέμα με το οποίο καταπιάνονται οι συγγραφείς, ενώ η συγκρότηση της εφηβικής ταυτότητας αποτελεί μείζον θέμα. Το τραύμα, η απώλεια, το πένθος, οι διαγενεακές συγκρούσεις, ο εκφοβισμός και η φιλία αποτελούν θέματα με τα οποία επανειλημμένως ασχολούνται οι συγγραφείς εφηβικής και νεανικής λογοτεχνίας. Στην κατηγορία αυτή ξεχωρίζουν δύο μυθιστορήματα των οποίων οι συγγραφείς χειρίζονται με μαεστρία την αφήγηση, διατηρώντας αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη για την εξέλιξη της πλοκής. Το ένα από αυτά καταπιάνεται με το μυστήριο της συγγραφής ενός έργου επιστημονικής φαντασίας, το δε άλλο πραγματεύεται το θέμα των διαγενεακών συγκρούσεων με διακύβευμα τη συγκρότηση της ταυτότητας ενός κοριτσιού που μεταναστεύει από κάποια χώρα της Ανατολής σε κάποια βορειοευρωπαϊκή χώρα. Αν επιχειρήσουμε να ερμηνεύσουμε την ισχνή μυθιστορηματική παραγωγή, μπορεί να οδηγηθούμε στο συμπέρασμα ότι οι έφηβοι δεν διαβάζουν. Είναι, πράγματι, έτσι; Ας μην ξεχνάμε ότι κυκλοφορούν και οι μεταφράσεις ξένων μυθιστορημάτων για εφήβους —πολλά από τα οποία διασκευάζονται σε σειρές στη συνδρομητική τηλεόραση— ενώ οι έφηβοι στρέφονται και σε άλλες κατηγορίες αναγνωσμάτων, π.χ. graphic novels. Ωστόσο, τόσο η μετάφραση όσο και το graphic novel δεν αποτελούν διακριτές κατηγορίες βράβευσης στο πλαίσιο των Κρατικών Βραβείων Παιδικού Βιβλίου.

Κατηγορία Βιβλίου Γνώσεων για Παιδιά

Πρόκειται για σταθερά ανερχόμενη κατηγορία παιδικού βιβλίου που διεκδικεί σημαντικό μερίδιο της εκδοτικής παραγωγής. Η φετινή βιβλιοπαραγωγή περιλαμβάνει και εδώ έργα που εντάσσονται στο πλαίσιο έκδοσης σειρών, πρακτική που εφαρμόζουν διάφοροι εκδοτικοί οίκοι και για την κατηγορία του Παιδικού Λογοτεχνικού Βιβλίου. Δίπλα στις βιογραφίες που τείνουν να αποτελέσουν σταθερή θεματική εντός της ευρύτερης κατηγορίας του Βιβλίου Γνώσεων για Παιδιά, εντοπίζονται και αρκετά έργα που συνδυάζουν την ιστορία μυστηρίου με τη γεωγραφική και την ιστορική γνώση. Από το σύνολο της παραγωγής ξεχωρίζουν μια βιογραφία για την άρτια και τεκμηριωμένη βιβλιογραφικά αφήγηση αλλά και για την πρωτότυπη εικονογράφησή της, ένα βιβλίο με επιστημονικό θέμα για την πρωτότυπη διαδραστική αφήγησή του, το οποίο μιμείται τα υπερκείμενα του ΗΥ και απαιτεί τη συμμετοχή του αναγνώστη για τη συνέχιση της ιστορίας, καθώς και ένα βιβλίο που τολμά να αγγίξει ένα δύσκολο θέμα με τρόπο λιτό σε μια αφήγηση χωρίς αίσια κατάληξη, κατορθώνοντας παραδόξως να επικοινωνήσει ένα αισιόδοξο μήνυμα.

Μένη Κανατσούλη, Μέλος - Καθηγήτρια Α΄ βαθμίδας του Τμήματος Επιστημών Προσχολικής Αγωγής και Εκπαίδευσης του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης

Κατηγορία Παιδικού Λογοτεχνικού Βιβλίου

Στην κατηγορία αυτή είχαμε, όπως και σε προηγούμενες χρονιές, μεγάλη παραγωγή, με έναν πλούτο θεματικών. Μολονότι υπήρχαν αρκετά βιβλία που απευθύνονταν και σε μικρές ηλικίες παιδιών, θα έλεγα ότι στην παραγωγή του 2023 μου προκάλεσε το ενδιαφέρον ότι υπήρχαν βιβλία με ένα είδος φιλοσοφικού στοχασμού είτε αναφορικά με τις σχέσεις αλλόθρησκων είτε με τον τρόπο που επικοινωνούν οι άνθρωποι δια της τέχνης είτε με το πώς ξεπερνάν οι άνθρωποι τις φυσικές καταστροφές είτε, γενικά, για τα μυστήρια της φύσης και πώς προσλαμβάνονται από τα παιδιά. Οι σχέσεις του παιδιού με τους ανθρώπους αλλά και με τα πράγματα κυριαρχούν, μάλιστα θα έλεγα ότι αυτό γίνεται με πρωτοτυπία και κυρίως με αισθητική. Αν και η ποιητική παραγωγή εξακολουθεί να παραμένει ισχνή, όμως εκεί που αξιοποιήθηκε ο ποιητικός λόγος, είχε καλά αποτελέσματα. Τα βιβλία της κατηγορίας αυτής χρησιμοποιούν εξίσου και την αφήγηση φαντασίας και τη ρεαλιστική αφήγηση, έχουν όμως ως γνώμονά τους να δίνουν μια διέξοδο ή μια νότα αισιοδοξίας στα παιδιά ως τελική κατάληξη.

Κατηγορία Εικονογραφημένου Παιδικού Βιβλίου

Στην κατηγορία αυτή είχαμε μεγάλη ποσοτικά παραγωγή, όπως άλλωστε συμβαίνει τα τελευταία χρόνια, σε βαθμό που να μην ξέρουμε ποια εικονογραφημένα βιβλία να πρωτοδιαλέξουμε για τη Βραχεία Λίστα. Μολονότι η δύναμη της εικόνας στο εικονογραφημένο βιβλίο έχει μεγάλη απήχηση στο αγοραστικό κοινό και υπάρχουν πια εικονογράφοι των παιδικών βιβλίων που δεν έχουν να ζηλέψουν σε τίποτε τους ξένους συναδέλφους τους, με προβληματίζει ότι πλέον ο λόγος, το κείμενο, ολοένα και περισσότερο υποχωρεί έναντι της εικόνας. Σημεία των καιρών. Πάντως, τα εικονογραφικά στιλ είναι ποικίλα και πλέον έχουν καθιερωθεί κομίστικες τεχνικές, ενίοτε και με έναν σχεδιασμό κάπως βιαστικό ή και οξύ, ενώ πια αναπόσπαστο κομμάτι των εικονογραφημένων βιβλίων είναι τα «silent books». Αυτά, αν και χωρίς λόγια, έχουν μια εκκωφαντική "ομιλία" δια της εικόνας, ενώ σίγουρα πίσω από την πλοκή της ιστορίας τους μαντεύουμε το γραπτό σενάριό τους. Σχετικά με τα εικονογραφικά στιλ, πίσω από το ατομικό ύφος του κάθε εικονογράφου, διακρίνουμε μεγάλη ποικιλία: άλλοτε μια πιο ρεαλιστική απεικόνιση των λεπτομερειών, άλλοτε μια ρομαντική διάθεση, ή και τοπιογραφικές εικόνες που βασίζονται πολύ στο παιχνίδι φωτός και σκιάς. Αλλά και οι πλοκές των ιστοριών δεν είναι καθόλου τυποποιημένες: το γυναικείο φύλο προσεγγίζεται με νέες ιδέες, προβάλλονται νέες μορφές οικογένειας δίπλα στην παραδοσιακή, η εικόνα του παιδιού που θέλει να μεγαλουργεί αλλά με βάση τα δικά του χαρακτηριστικά, το παιχνίδι που μπορούν να ανακαλύψουν τα παιδιά οπουδήποτε, ακόμη κι όταν παίζουν με … ένα κουτάλι.

Κατηγορία Εφηβικού-Νεανικού Βιβλίου

Στην κατηγορία Εφηβικού-Νεανικού Βιβλίου είχαμε ελάχιστα βιβλία και κατά συνέπεια και η λίστα στην οποία καταλήξαμε είναι μικρή. Φαίνεται πως όλο και λιγότεροι συγγραφείς ασχολούνται με αυτό το ιδιαίτερα απαιτητικό είδος γραφής είτε γιατί δεν το πριμοδοτούν οι εκδότες είτε γιατί δεν διακινείται, όπως θα έπρεπε, μεταξύ των εφήβων. Υπήρξαν κάποια μυθιστορήματα που άντλησαν τη θεματική τους από σημαντικά γεγονότα της πρόσφατης ιστορίας του 20ου αιώνα, πιο προσιτά ίσως για ανάγνωση ως πιο κοντινά στους σημερινούς νέους. Από την άλλη ξεχώρισαν βιβλία με κοινωνικά ζητήματα κυρίως αναφορικά με την έμφυλη ταυτότητα των εφήβων, ενώ σε ένα μυθιστόρημα που δίνει την εντύπωση, από μόνο τον τίτλο του, ότι είναι επιστημονικής φαντασίας μου προκάλεσε ευχάριστη έκπληξη η σειρά των ανατροπών του, κυρίως των ειδολογικών μίξεων που επιχειρούνται.

Κατηγορία Βιβλίου Γνώσεων για Παιδιά

Βιβλία γνώσεων εξακολουθούν να παράγονται και το 2023, ίσως σε μικρότερο βαθμό από ότι τις δύο τελευταίες χρονιές. Και πάλι εκδόθηκαν πολλές βιογραφίες, ενώ βιβλία που προσεγγίζουν τα άστρα (μεταξύ μυθολογίας και επιστήμης) έχουν ολοένα και περισσότερη διείσδυση στην κατηγορία αυτή. Ενδιαφέρον μου προκάλεσαν βιβλία επετειακά, που συνδέονται π.χ. με τις γιορτές των Χριστουγέννων, αλλά ακολουθούν νέες προσεγγίσεις, ώστε να αποφεύγουν την τυποποίηση αυτών των τόσο γνωστών θεματικών. Υφολογικά, άλλα βιβλία γνώσεων επιλέγουν μέσω της εικονογράφησης να πλαισιώσουν τις επιστημονικές πληροφορίες άλλα δια της φωτογραφίας και άλλα, τα περισσότερα, συνδυάζοντας φωτογραφικό υλικό, εικονογράφηση, σχέδια, χάρτες.

Δημήτριος Γουλής, Μέλος - Επίκουρος Καθηγητής παιδικής λογοτεχνίας στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης

Κατηγορία Παιδικού Λογοτεχνικού Βιβλίου

Όπως διαπιστώθηκε και στην περασμένη εκδοτική περίοδο, η ρευστότητα που επικρατεί στο χώρο του παιδικού βιβλίου, παρά την πλούσια εκδοτική παραγωγή της, συμπιέζει αυτή την κατηγορία μέσα στις συμπληγάδες του εικονογραφημένου και του παιδικού βιβλίου γνώσεων. Το ζήτημα αυτό φαίνεται ότι θα απασχολήσει στο μέλλον ευρύτερα τόσο την ερευνητική και ακαδημαϊκή κοινότητα όσο και πιο συγκεκριμένα την Επιτροπή. Ειδικότερα, ο εμπλουτισμός αυτής της κατηγορίας με εξαιρετικά ενδιαφέρουσες εικονογραφήσεις μάς αναγκάζει να στραφούμε προς αυτές, καθώς διεκδικούν σημαίνοντα ρόλο σε σχέση με το κείμενο, επιτείνοντας την ειδολογική ασάφεια. Ποιο είναι το στοιχείο που «διατηρεί» ένα βιβλίο σε αυτή την κατηγορία, ώστε «να μη μετακινηθεί» σε εκείνη του Εικονογραφημένου; Προφανώς, η έκταση του κειμένου. Ωστόσο, σε πολλά από τα βιβλία αυτό δεν αρκεί, επειδή ο νοούμενος αναγνώστης εκτείνεται και σε άλλες ηλικίες. Θεματικά, θα παρατηρήσουμε ότι πολλά από αυτά τα βιβλία επικεντρώνονται στα προβλήματα και τις συναισθηματικές ανάγκες του σημερινού παιδιού, στρέφοντας το βλέμμα τους στη σύγχρονη, περίπλοκη οικογενειακή και ευρύτερη κοινωνική πραγματικότητα, ενώ άλλα επιλέγουν την ασφαλή, αφηγηματική φόρμα του παραμυθιού, όχι πάντοτε με επιτυχία. Το χιούμορ συχνά συνυπάρχει με την ευαισθησία και την περιπέτεια, ενώ άλλα βιβλία εμπνέονται από σημαντικές προσωπικότητες με έναν ιδιαίτερο, πρωτότυπο και περίτεχνο, τρόπο που δημιουργεί έναν επιπλέον συνήθη προβληματισμό για την ειδολογική κατάταξη στα βιβλία γνώσεων. Αξιοσημείωτη είναι η επανεμφάνιση ποικιλόμορφων ειδολογικά ποιητικών συλλογών για παιδιά, οι οποίες ξετυλίγουν ευφάνταστες, σχεδόν σουρεαλιστικές, πολυεπίπεδες εικόνες και καταστάσεις που απευθύνονται στο παιδί, αλλά κλείνουν το μάτι και στον ενήλικο αναγνώστη, διαθέτοντας δηλαδή εμφανή δια-ηλικιακά χαρακτηριστικά.

Κατηγορία Εικονογραφημένου Παιδικού Βιβλίου

Καταρχάς, η σύγχρονη εκδοτική δραστηριότητα στον χώρο του εικονογραφημένου παιδικού βιβλίου είναι εντυπωσιακή, με αποτέλεσμα η κατηγορία αυτή να έχει διογκωθεί σημαντικά συγκριτικά με άλλες. Στο πλαίσιο αυτό, παρατηρείται μια έντονη ενασχόληση με την ποιότητα, τόσο στην εικονογράφηση όσο και στο κείμενο, κάτι που θέτει ερωτήματα για την τοποθέτηση αυτών των έργων: ανήκουν στην κατηγορία του Εικονογραφημένου Βιβλίου ή του Παιδικού Λογοτεχνικού; Σε αρκετές περιπτώσεις, η κειμενική αφήγηση περνά στο φόντο, με την εικονογράφηση να αναλαμβάνει πρωταγωνιστικό, ακόμη και αποκλειστικά αφηγηματικό ρόλο. Αυτά τα έργα διακρίνονται σε δύο κύριες τάσεις: η μία απευθύνεται σε πολύ μικρές ηλικίες, ενώ η άλλη αποτυπώνει μια εξελικτική πορεία, όπου η εικονογράφηση απευθύνεται σε αναγνώστες όλων των ηλικιών, ξεπερνώντας τις παραδοσιακές αντιλήψεις. Ωστόσο, παρατηρείται ότι αρκετές νέες κυκλοφορίες εξακολουθούν να επηρεάζονται από διδακτικές προσεγγίσεις ή παρουσιάζουν μια ανισορροπία ανάμεσα στο κείμενο και στην εικόνα, καθώς και μέτριες αισθητικές επιλογές. Εντούτοις, υπάρχουν και πολλά παραδείγματα έργων που καταφέρνουν να ξεχωρίσουν, αξιοποιώντας τη δημιουργικότητα μέσα από ευφάνταστες αφηγήσεις, τολμηρά θεματικά πεδία και χιουμοριστικές πινελιές. Οι δημιουργοί, πειραματιζόμενοι με τα όρια του είδους, εμπλουτίζουν τις ιστορίες με συναισθηματικό βάθος και αναφορές που ενισχύουν την ενσυναίσθηση και τη φαντασία των παιδιών, κάνοντας τις ιστορίες τους οικείες, συναρπαστικές και διαχρονικές. Πολλοί δημιουργοί πειραματίζονται πετυχημένα και με λέξεις, εικόνες και εύστοχες θεματικές επιλογές, εμπλουτίζοντας τη συγκεκριμένη κατηγορία με χιούμορ, διακειμενικά παιχνίδια και πολλή φαντασία, χωρίς να λείπουν αφηγήσεις που, μέσα από εμψυχώσεις του κόσμου των ζώων, δημιουργούν συνδέσμους ενσυναίσθησης για τους μικρούς αναγνώστες, τόσο για τον κόσμο που τους περιβάλλει, όσο και για τις αγωνίες της παιδικής ηλικίας.

Κατηγορία Εφηβικού-Νεανικού Βιβλίου

Και κατά τη φετινή χρονιά (2023) η εκδοτική παραγωγή παρέμεινε πολύ μικρή σε σχέση με τις υπόλοιπες κατηγορίες. Τα διαχρονικά ζητήματα που αφορούν το εφηβικό-νεανικό βιβλίο, όπως η δυσκολία ειδολογικής κατάταξης και η αδυναμία επικοινωνίας με το προσδοκώμενο αναγνωστικό κοινό, εξακολουθούν και αποτυπώνονται ευδιάκριτα. Παρόλα αυτά, τα βιβλία που συναντούμε είναι καλογραμμένα, πρωτότυπα, ευφάνταστα, στα οποία αναδεικνύονται ζητήματα, όπως οι διαπροσωπικές σχέσεις, η φιλία, ο έρωτας, η συναισθηματική ωρίμαση αλλά και τα αδιέξοδά της, οι συγκρούσεις με το οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον, η αποξένωση. Επιπλέον, η συγκεκριμένη κατηγορία απομακρύνεται μάλλον οριστικά από τις παιδικές ασθένειες του ελληνικού παιδικού-νεανικού βιβλίου: τον διδακτισμό, την προβλέψιμη πλοκή, τα στερεότυπα, την έλλειψη συναισθηματικού βάθους των χαρακτήρων και τους μη αυθεντικούς διαλόγους, την πολύπλοκη αφήγηση. Εντέλει, πρόκειται για κείμενα, τα οποία δεν διεκδικούν να καταστούν διαηλικιακά, αλλά πράγματι είναι. Φαίνεται, λοιπόν, ότι η ποιοτική εξέλιξη της μικρής εγχώριας εκδοτικής παραγωγής συγκλίνει ολοένα και περισσότερο με τα χαρακτηριστικά της σύγχρονης Εφηβικής-Νεανικής Λογοτεχνίας σε διεθνές επίπεδο.

Κατηγορία Βιβλίου Γνώσεων για Παιδιά

Η περασμένη χρονιά χαρακτηρίστηκε από πλούσια εκδοτική παραγωγή, η οποία επεκτάθηκε σε θεματικές που άγγιξαν σημαντικά ιστορικά γεγονότα, καθώς και ευρύτερες πτυχές της ελληνικής και παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς. Παράλληλα, η συνεχιζόμενη ποιοτική αναβάθμιση στον τομέα των εκδόσεων ανέδειξε έργα με εξαιρετική αισθητική, πρωτότυπη εικονογράφηση και υψηλή εκδοτική αρτιότητα. Διακρίνονται, επίσης, εκδόσεις που συνδυάζουν με επιδεξιότητα διαφορετικά είδη, όπως η γνώση με την προσωπική μαρτυρία, η βιογραφία με την ποίηση ή το μυστήριο, καθώς και έργα που εξερευνούν τη σύνδεση επιστημονικών θεμάτων με τη φαντασία. Οι θεματικές ενότητες που προέκυψαν ήταν ιδιαίτερα ποικιλόμορφες, περιλαμβάνοντας θέματα από την αρχαία και νεότερη ιστορία μέχρι τη μουσική, την επιστήμη και τη φύση, εμπλουτισμένα με εκπαιδευτικές και πολιτιστικές αναφορές. Ωστόσο, παρατηρούνται ακόμη περιπτώσεις, όπου η τεκμηρίωση και η εμβάθυνση σε ορισμένα έργα δεν ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις της κατηγορίας, ενώ η ανάλυση των πληροφοριών παραμένει σε ορισμένα σημεία απλοποιημένη. Ένα ζήτημα που απασχολεί την Επιτροπή είναι ̶ και σε αυτή την κατηγορία ̶ η ειδολογική ταξινόμηση κάποιων από αυτά: Λογοτεχνικά ή Βιβλία Γνώσεων; Εδώ πιθανόν οι δείκτες κατάταξης είναι πιο ευδιάκριτοι, καθώς τα βιβλία γνώσεων: α) (οφείλουν να) στοχεύουν στην παροχή πληροφοριών και γνώσεων για συγκεκριμένα θέματα, παρέχοντας ακριβή και τεκμηριωμένα δεδομένα, β) η δομή (πρέπει να) διευκολύνει την κατανόηση και την αφομοίωση πληροφοριών, γ) η αφήγηση (και ο αφηγητής) εξυπηρετεί (-ούν) την παρουσίαση και κατανόηση των πληροφοριών, παρά αποτελεί αυτοσκοπό (μπορεί όμως να εμπεριέχει μια «λογοτεχνικότητα»), δ) η εικονογράφηση χρησιμοποιείται, για να υποστηρίξει και να επεξηγήσει το κείμενο, και ε) τα βιβλία γνώσεων χρησιμοποιούν σαφή, ακριβή και αντικειμενική γλώσσα, με στόχο την ενημέρωση. Αν ένα βιβλίο διακρίνεται από τέτοιο ύφος, παρά την ύπαρξη αφηγηματικών στοιχείων, αυτό υποδηλώνει ότι πρόκειται για βιβλίο γνώσεων. Ωστόσο, η κατηγορία αυτή μεταλλάσσεται και "υβριδικοποιείται" και για έναν άλλο λόγο: για να διεκδικήσει λόγο ύπαρξης στην εποχή του οπτικοακουστικού πολιτισμού, του διαδικτύου, της άμεσης πρόσβασης στην πληροφορία και της τεχνητής νοημοσύνης, πρέπει να γίνει ευφάνταστη, "παιχνιδιάρα" και "λογοτεχνίζουσα", με χιούμορ και εντυπωσιακές εικονογραφήσεις.

Ζαχαρούλα Καραβά, Μέλος - Συγγραφέας

Κατηγορία Παιδικού Λογοτεχνικού Βιβλίου

Στην κατηγορία του Παιδικού λογοτεχνικού βιβλίου, τα βιβλία που εκδόθηκαν το 2023 αποτελούν μια πράξη αναγνώρισης της δημιουργικότητας και της φαντασίας των συγγραφέων με στόχο την καλλιέργεια της αγάπης για τη λογοτεχνία στους μικρούς αναγνώστες, μέσα από την ενίσχυση της φαντασίας, της συναισθηματικής νοημοσύνης, της γλωσσικής τους ανάπτυξης και της κριτικής τους σκέψης. Συγκεκριμένα, τα έργα που διακρίθηκαν προάγουν αξίες, όπως η φιλία, η αλληλεγγύη, η ενσυναίσθηση, η αποδοχή της διαφορετικότητας κ.ά., καθώς η αφήγηση και οι χαρακτήρες καταφέρνουν να εμπνέουν τα παιδιά να ονειρεύονται και να κατανοούν τον κόσμο γύρω τους. Με τον τρόπο αυτό συμβάλλουν στην ανάδειξη και προβολή της ποιοτικής λογοτεχνίας μέσα από τη δημιουργία νέων έργων υψηλής αισθητικής και λογοτεχνικής αξίας.

Κατηγορία Εικονογραφημένου Παιδικού Βιβλίου

Η κατηγορία αυτή φαίνεται ότι για την εκδοτική παραγωγή του έτους 2023 υπερισχύει των υπολοίπων, καθώς ενισχύει τη μοναδική σύμπραξη τέχνης και αφήγησης με εξαιρετικές συνεργασίες συγγραφέων και εικονογράφων. Τα εικονογραφημένα παιδικά βιβλία που διακρίθηκαν συμβάλλουν στη διαμόρφωση της αναγνωστικής εμπειρίας, συνδυάζοντας τη δύναμη του λόγου με την εκφραστικότητα της εικόνας. Η τάση των τελευταίων ετών που θέλει την εικονογράφηση να έχει τον πρώτο λόγο στην απόδοση του αφηγήματος, επιβεβαιώνεται και από την αύξηση του αριθμού των «silent books». Η θεματολογία των βιβλίων της κατηγορίας εμπνέει και προκαλεί τον αναγνώστη να σκεφτεί, να φανταστεί και να αισθανθεί, καθώς εστιάζει σε σύγχρονα θέματα, όπως η προστασία του περιβάλλοντος, οι κοινωνικές διαφορές οι ψυχολογικές ιδιαιτερότητες των ηρώων και τα καθημερινά τους προβλήματα. Τα βιβλία που έχουν επιλεγεί για τη Βραχεία Λίστα διακρίνονται όχι μόνο για την αισθητική ποιότητα της εικονογράφησης αλλά και για τη συνοχή και την αλληλεπίδραση μεταξύ του εικαστικού και του λογοτεχνικού στοιχείου. Η εικόνα δεν είναι απλώς συνοδευτική της αφήγησης· λειτουργεί ως αυτόνομη γλώσσα που ενισχύει την κατανόηση και προσθέτει συναισθηματικό βάθος στο κείμενο. Η Επιτροπή λόγω της ιδιαιτερότητας των βιβλίων αυτής της κατηγορίας, αναφορικά με τη βράβευση συνδυαστικά του κειμένου με την εικονογράφηση, συζήτησε και το ενδεχόμενο να προτείνει σε δεύτερο χρόνο τη δημιουργία ξεχωριστής κατηγορίας, όπου τα προτεινόμενα βιβλία θα διακρίνονται αποκλειστικά για την εικονογράφησή τους, ανεξάρτητα από την τεχνοτροπία και το ύφος της κειμενικής τους προσέγγισης.

Κατηγορία Εφηβικού-Νεανικού Βιβλίου

Αν και η παραγωγή βιβλίων αυτής της κατηγορίας διατηρήθηκε σε σταθερό επίπεδο σε σχέση με την περσινή, συνεχίζει να είναι αριθμητικά μικρότερη συγκρινόμενη με την αντίστοιχη των υπόλοιπων κατηγοριών. Τα βιβλία που διακρίθηκαν για τη Βραχεία Λίστα χαρακτηρίζονται για τον ρεαλισμό τους σε μια προσπάθεια να γεφυρώνουν το χάσμα ανάμεσα στην παιδική ηλικία και στην ενηλικίωση, προσφέροντας στους αναγνώστες καθοδήγηση, παρηγοριά και έμπνευση. Πραγματεύονται θέματα, όπως η ταυτότητα, οι φιλίες, η διαφορετικότητα, οι προκλήσεις και τα όνειρα, δημιουργώντας έναν καθρέφτη για τις αγωνίες και τις ελπίδες των εφήβων και των νέων, μέσα από συναρπαστικές αφηγήσεις, πλούσιους χαρακτήρες και βαθιά συναισθηματικές διαδρομές, με απώτερο στόχο την καλλιέργεια της αυτογνωσίας, της πολιτιστικής και πολιτισμικής τους ταυτότητας, της δημιουργικότητας, της επιχειρηματικότητας και της νεανικής αμφισβήτησης. Η βράβευση βιβλίων αυτής της κατηγορίας λειτουργεί ως κίνητρο για τη δημιουργία έργων που εμπνέουν τους νέους και καλλιεργούν τη σχέση τους με τη λογοτεχνία, βοηθώντας τους να εξελιχθούν σε σκεπτόμενους και συνειδητοποιημένους πολίτες του μέλλοντος.

Κατηγορία Βιβλίου Γνώσεων για Παιδιά

Η κατηγορία αυτή στην εκδοτική παραγωγή του έτους 2023 μας έδωσε πολλά και αξιόλογα βιβλία που ξεχωρίζουν για την ικανότητά τους να συνδυάζουν την επιστημονική εγκυρότητα με τη λογοτεχνική ποιότητα, να ενθαρρύνουν την κριτική σκέψη, να ενισχύουν τη δια βίου μάθηση και να παρέχουν πολύτιμα εργαλεία για την κατανόηση σύνθετων ζητημάτων. Από την ανάγνωση και μελέτη των βιβλίων αυτών αναγνωρίζουμε την προσπάθεια των συγγραφέων για την προώθηση της επιστήμης, της ιστορίας, της τέχνης και άλλων πεδίων της γνώσης. Με την ανάδειξη της σημασίας της ποιοτικής πληροφορίας σε μια εποχή που αυτή συχνά αμφισβητείται, η συγγραφική πένα των δημιουργών τους βοηθά τη γνώση να γίνει προσιτή στο ευρύτερο αναγνωστικό κοινό.

Ιωάννα Μπακιρτζή (φιλολογικό ψευδώνυμο Ιωάννα Μπαμπέτα), Μέλος - Συγγραφέας

Κατηγορία Παιδικού Λογοτεχνικού Βιβλίου

Φέτος υπήρξαν πολλά βιβλία που ξεχώρισαν όχι μόνο για τη λογοτεχνικότητά τους αλλά και για την όμορφη εικονογράφησή τους. Υπήρξε ποικιλία στη θεματολογία. Άλλωστε, αυτά είναι βιβλία που απευθύνονται σε λίγο μεγαλύτερα παιδιά, η έκταση του κειμένου είναι μεγαλύτερη, οπότε και ο συγγραφέας μπορεί να εκφραστεί με άνεση, να μιλήσει και να δημιουργήσει πιο σύνθετες ιστορίες. Ιστορίες συγκινητικές αλλά και χιουμοριστικές που μιλούν στην καρδιά των αναγνωστών.

Κατηγορία Εικονογραφημένου Παιδικού Βιβλίου

Πληθώρα βιβλίων σε αυτή την κατηγορία, όπως και κάθε χρονιά. Υπήρξε ποικιλία θεμάτων, κάποια από αυτά αρκετά πρωτότυπα και άλλα πιο συνηθισμένα, ιδωμένα όμως από μια φρέσκια οπτική. Τα κείμενα ήταν ποιητικά, νοσταλγικά αλλά και χιουμοριστικά. Βιβλία με λιγοστά λόγια, περιεκτικά, αλλά και βιβλία χωρίς καθόλου λόγια, δείχνουν πως ακολουθείται και στην Ελλάδα η τάση που επικρατεί στο εξωτερικό. Η εικόνα, κυρίως για τα παιδιά της πρωτοσχολικής ηλικίας, έχει βαρύνουσα σημασία. Η εποχή μας άλλωστε είναι η εποχή της εικόνας και του λιγοστού κειμένου. Ποιοτικές εκδόσεις και μια επιστροφή στα σκληρόδετα βιβλία που πλέον κυκλοφορούν από περισσότερους εκδοτικούς παρά το υψηλό κόστος παραγωγής.

Κατηγορία Εφηβικού-Νεανικού Βιβλίου

Λιγοστά τα εφηβικά βιβλία και φέτος. Κάτι που ίσως δείχνει τον φόβο των Ελλήνων συγγραφέων να ασχοληθούν με αυτή τη δύσκολη αναγνωστική ομάδα που δυστυχώς δεν διαβάζει. Θεματικά υπήρξε ποικιλία. Βιβλία που πραγματεύονταν ιστορίες ενηλικίωσης, προβλήματα στις διαπροσωπικές σχέσεις, κοινωνικά θέματα. Ήταν καλογραμμένα και ενδιαφέροντα. Για άλλη μια φορά απουσιάζει το χιούμορ από αυτή την κατηγορία.

Κατηγορία Βιβλίου Γνώσεων για Παιδιά

Λιγότερα τα φετινά βιβλία γνώσεων σε σχέση με την περσινή παραγωγή. Οι εκδόσεις ήταν πολυτελείς και οι εικονογραφήσεις όμορφες και φροντισμένες. Βιβλία που αφορούν ιστορικά γεγονότα και βιογραφίες και που συνήθως συνοδεύονται από φυλλάδια με δράσεις και εκπαιδευτικά προγράμματα. Βιβλία που δουλεύονται στις τάξεις. Κι αυτή είναι μια τάση που έρχεται από το εξωτερικό, όπου κυκλοφορούν βιβλία γνώσεων για όλες τις επιστήμες, πολλά από τα οποία μεταφράζονται και στη χώρα μας.

Τέτη Σώλου, Μέλος - Εικονογράφος

Κατηγορία Παιδικού Λογοτεχνικού Βιβλίου

Στα βιβλία που ξεχώρισαν στην κατηγορία του Παιδικού Λογοτεχνικού τον πρώτο λόγο έχει το κείμενο. Πρόκειται για καλογραμμένα βιβλία με ποικίλα θέματα, πρωτότυπες προσεγγίσεις, αφηγηματικά χαρίσματα, ανάγλυφους ήρωες και προκαλούν συγκινήσεις και στοχασμούς. Οι εικονογραφήσεις τους είναι εξαιρετικές. Άλλοτε η εικονογράφηση συμμετέχει δυναμικά στην αφήγηση και την απογειώνει δημιουργώντας σελίδες υψηλής καλλιτεχνικής αξίας και σε άλλες περιπτώσεις επιλέγει να συνοδεύει το κείμενο λιτά, διακριτικά και με γλυκύτητα. Η διαδικασία παραγωγής, από το χειρόγραφο μέχρι το βιβλιοδετείο, είναι προσεγμένη και το αποτέλεσμα είναι βιβλία με επίπεδο και καλαισθησία. Σε δύο από τα βιβλία της κατηγορίας η εικονογράφηση διαδραματίζει σημαντικότατο ρόλο. Αφενός πρόκειται για υπέροχες εικονογραφήσεις και αφετέρου ιδιαίτερα απαιτητικές στην πραγματοποίησή τους, πράγμα που μας επαναφέρει στη σκέψη ότι η εικονογράφηση πρέπει να τιμάται ξεχωριστά.

Κατηγορία Εικονογραφημένου Παιδικού Βιβλίου

Τα βιβλία που ξεχώρισαν για τη Βραχεία Λίστα, η «αφρόκρεμα», είναι βιβλία εξαιρετικής ποιότητας, υψηλής αισθητικής, αρμονικής συνύπαρξης κειμένου και εικόνας, έχουν ενδιαφέροντα, πρωτότυπα και σύγχρονα θέματα ή/και καινοτόμες και ευρηματικές λογοτεχνικές και εικονογραφικές προσεγγίσεις. Απευθύνονται σε ποικιλία ηλικιών και ενδιαφέρουν όχι μόνο τα παιδιά του Δημοτικού, αλλά αγκαλιάζουν και μεγαλύτερες ηλικίες. Οι εικόνες είναι μεγάλης καλλιτεχνικής αξίας και συνομιλούν με το κείμενο, το περιγράφουν, το σχολιάζουν, το συμπληρώνουν, δημιουργώντας ένα ακόμη επίπεδο ανάγνωσης, απελευθερώνοντας τη φαντασία και την έμπνευση του αναγνώστη. Κάποιο βιβλίο, πιο τολμηρά, έχει μετατρέψει το κείμενο σε αναπόσπαστο κομμάτι της εικόνας, χρησιμοποιώντας εντυπωσιακή χειρογραφή. Αυτές οι αρετές συν το καλό χαρτί, η επιλογή μεγέθους, η προσεγμένη εκτύπωση και βιβλιοδεσία δημιουργούν βιβλία επιπέδου, που ενδιαφέρουν όχι μόνον την παιδική ηλικία, στην οποία πρωτίστως απευθύνονται, αλλά και το ευρύτερο κοινό. Στην περίοδο αυτή η Επιτροπή εξέτασε δύο silent books. Αναφέρω ξεχωριστά αυτό το ιδιαίτερο είδος του βιβλίου χωρίς λόγια, επειδή κερδίζει ολοένα και περισσότερο το ενδιαφέρον του αναγνωστικού κοινού και των εκδοτών. Η ανάγνωσή του εξαρτάται αποκλειστικά από την εικόνα, εφόσον δεν υπάρχει κείμενο. Βεβαίως το κείμενο υπάρχει, προηγείται της εικόνας και την κατευθύνει, αλλά στο τελικό αποτέλεσμα ορατή είναι μόνον η εικόνα, η ευγλωττία της οποίας σηκώνει το βάρος του βιβλίου. Ως μέλος της Επιτροπής και εικονογράφος και σε συνεργασία με τη συνάδελφο Σάντρα Ελευθερίου καταθέσαμε στον Πρόεδρο και στα μέλη της Επιτροπής εγγράφως την άποψή μας υπέρ της αναγκαιότητας θέσπισης βραβείου Εικονογράφησης.

Κατηγορία Εφηβικού-Νεανικού Βιβλίου

Τα βιβλία της Λίστας χαρακτηρίζονται από ποικιλία θεμάτων και τρόπους προσέγγισης: από βιβλία που η πληροφορία δίνεται μέσα από δραστηριότητες, μέχρι βιβλία με λογοτεχνική έκφραση. Βιβλία που η εικονογράφηση είναι σημαντική, αναπόσπαστο κομμάτι του έργου, μέχρι βιβλία χωρίς καθόλου εικονογράφηση. Η εικονογράφηση, είτε έγχρωμη είτε ασπρόμαυρη στα βιβλία που υπάρχει, έχει σημαντικό ρόλο και αποτελεί προϊόν μεγάλης έρευνας, ώστε να ανταποκρίνεται με συνέπεια στο θέμα. Η καλλιτεχνική και η γραφιστική επιμέλεια δημιουργούν ενδιαφέροντες χώρους, για να κινηθεί το κείμενο και η εικονογράφηση, καθώς και χώρους άνετους που διευκολύνουν την ανάγνωση αλλά και τη μελέτη.

Κατηγορία Βιβλίου Γνώσεων για Παιδιά

Τα τέσσερα βιβλία που επιλέχθηκαν είναι ιδιαίτερα καλογραμμένα. Οι συγγραφείς τους χειρίζονται επιδέξια τον λόγο και θίγουν με απλότητα και ειλικρίνεια κοινωνικά θέματα που παραμένουν (βασανιστικά κάποτε) στη σύγχρονη αντιφατική εποχή μας. Το μίσος, η πατριαρχία, η κατάθλιψη, οι απογοητεύσεις, τα αδιέξοδα, η ενηλικίωση… Οι ήρωες αναδύονται ζωντανοί μέσα από την ενδιαφέρουσα πλοκή κάθε βιβλίου και κερδίζουν τον έφηβο αναγνώστη αλλά και τον μεγαλύτερης ηλικίας. Η έλλειψη εικονογράφησης (μόνο ένα από τα βιβλία είναι εικονογραφημένο) δεν στερεί τίποτα από την απόλαυση της ανάγνωσης, αφού η ζωντάνια της γραφής οδηγεί τον αναγνώστη να δημιουργήσει εικόνες, αφήνοντας ελεύθερο το πεδίο της φαντασίας.

Σάντρα Ελευθερίου, Μέλος - Εικονογράφος

Κατηγορία Παιδικού Λογοτεχνικού Βιβλίου

Αυτή τη χρονιά, η κατηγορία του Παιδικού Λογοτεχνικού Βιβλίου, συγκέντρωσε τίτλους με ποικιλία σε θεματολογία και προσέγγιση, που σε κάποιες περιπτώσεις οριακά ξεχώρισαν από τις κατηγορίες Βιβλίου Γνώσεων ή Εικονογραφημένου Παιδικού. Στην πρώτη περίπτωση, λόγω θεματολογίας, ενώ στη δεύτερη, εξαιτίας της σχετικά μικρής έκτασης κειμένου και της έμφασης στην εικόνα.

Κατηγορία Εικονογραφημένου Παιδικού Βιβλίου

Και φέτος, η κατηγορία του Εικονογραφημένου Παιδικού Βιβλίου είναι αυτή με τις περισσότερες υποψηφιότητες. Παρότι, λόγω της πολυπληθούς παραγωγής εικονογραφημένων βιβλίων, η πρωτοτυπία γίνεται κάθε εκδοτική χρονιά και πιο δύσκολη, πολλά ήταν τα βιβλία που ξεχώρισαν, τόσο για το κείμενο όσο και για την εικονογράφησή τους. Αν και υπήρξαν βιβλία που το ένα υπερτερούσε του άλλου (πιο συχνά, η εικονογράφηση ήταν αυτή που ξεχώριζε), στις περισσότερες περιπτώσεις η συνεργασία μεταξύ συγγραφέα-εικονογράφου ήταν τόσο επιτυχημένη που να συναγωνίζεται αναγνωρισμένες εκδόσεις του εξωτερικού. Ανάμεσα στις υποψηφιότητες, βιβλία κόμικς και «βουβά βιβλία» («silent books»). Ιδιαίτερα το «βουβό βιβλίο» φαίνεται να βρίσκει τα βήματά του.

Κατηγορία Εφηβικού-Νεανικού Βιβλίου

Η κατηγορία που, όπως και την προηγούμενη χρονιά, είχε ελάχιστες υποψηφιότητες και ακόμη πιο λίγες ήταν αυτές που ξεχώρισαν. Κοινά θέματα (χωρίς αυτό να είναι απόλυτο) η φιλία, οι διαπροσωπικές σχέσεις και τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι έφηβοι. Στην πλειοψηφία τους, τα βιβλία απευθύνονται στις τελευταίες τάξεις του Δημοτικού μέχρι τις πρώτες τάξεις Γυμνασίου, κάποια χρησιμοποιώντας συμπαθητικούς και ενδιαφέροντες χαρακτήρες ή ελκυστική πλοκή και, πιο σπάνια, χιούμορ.

Κατηγορία Βιβλίου Γνώσεων για Παιδιά

Λιγότερο ξεκάθαρη η κατηγορία βιβλίου γνώσεων, με αρκετά βιβλία, κάποια πολύ κοντά στο Παιδικό Λογοτεχνικό. Η αγορά (market) τίτλων με θέμα την οικολογική συνείδηση και την προστασία του περιβάλλοντος φαίνεται να έχει κορεστεί, γι’ αυτό και συγκριτικά, δεν είδαμε να κυριαρχούν. Βιβλία πιο εμπορικά και πιο εύκολα να δουλευτούν σε τάξη χάνουν σε αναγνωστικό ενδιαφέρον, ακολουθώντας παρόμοια δομή και πλοκή. Αντιθέτως, υπήρξαν βιβλία που κατάφεραν να μεταφέρουν πληροφορίες με τρόπο πρωτότυπο, είτε μέσα από το κείμενο ή είτε μέσα από την εικονογράφηση.