Για τα βιβλία «Ανατομία» της Ελέν Ντριβέρ που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καπόν & «Όλα τα σώματα όμορφα τα βρίσκω» της Τάιλερ Φέντερ που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πουά.
Γράφει η Ελευθερία Ράπτου
Στον πίνακα του Ρέμπραντ «Μάθημα Ανατομίας του Δρ Τουλπ» (1632) οι φοιτητές παρακολουθούν τον καθηγητή Τουλπ να ανατέμνει το σώμα ενός ενήλικα άνδρα. Το ενδιαφέρον τους, η ένταση στο πρόσωπο και το σώμα, η δίψα για μάθηση, για τη διερεύνηση με γυμνό οφθαλμό των μυστηρίων του ανθρώπινου σώματος, αποτυπώνονται με ενάργεια στο αριστουργηματικό έργο του μεγάλου Φλαμανδού ζωγράφου, το οποίο φιλοτεχνήθηκε σε φυσικό μέγεθος.
Παιδιά και έφηβοι είναι αναγκαίο να μάθουν για το σώμα ως βιολογικό θαύμα, ως ψυχικό, πνευματικό, προσωπικό ολοκλήρωμα.
Το έργο αποτελεί ένα μνημείο για την ανθρώπινη γνώση, ένα ιστορικό στιγμιότυπο της γνωστικής διαδικασίας που έχει ως αντικείμενο το ανθρώπινο σώμα. Είναι εξάλλου και μια ιστορική καταγραφή των μαθημάτων ανατομίας που παραδόθηκαν τον Ιανουάριο του 1632 από τον φημισμένο καθηγητή-ανατόμο. Πολύ πιθανό επίσης θεωρείται ότι ο Ρέμπραντ, προκειμένου να αποδίδει την ένταση των σωματικών κινήσεων, την αρμονία και την τέλεια μηχανική του ανθρώπινου σώματος, την εσωτερική και εξωτερική πολυπλοκότητά του, είχε μελετήσει το έργο του Αντρέα Βεσάλιους, του οποίου γύψινα εκμαγεία χεριών, λέγεται ότι βρέθηκαν στα υπάρχοντα του ζωγράφου μετά το θάνατό του.
Eκδόσεις που αφορούν στο σώμα και στη γνωριμία των παιδιών και των εφήβων με αυτό: Οδηγοί μάθησης που πιάνουν τον παλμό της εποχής
Το ανθρώπινο σώμα ήδη από την αρχαιότητα, στα έργα του Ιπποκράτη και του Γαληνού, αντιπροσωπεύει ένα σύμπαν, μια ολότητα γοητευτική και πολύπλοκη. Μέχρι τις μέρες μας η φύση και οι ιδιότητές του, από την όψη μέχρι την πιο απειροελάχιστη συστατική του μονάδα, το σώμα είναι πεδίο γνώσης και ενσυναίσθησης. Αυτό εξάλλου είναι ένα από τα διαρκή στοιχήματα που αναδεικνύεται ως πολύ σημαντικό στη μαθησιακή διαδικασία. Παιδιά και έφηβοι είναι αναγκαίο να μάθουν για το σώμα ως βιολογικό θαύμα, ως ψυχικό, πνευματικό, προσωπικό ολοκλήρωμα. Η γνωριμία με το σώμα, η διαδικασία εξοικείωσης με αυτό, η ατελώνιστη αίσθηση του εαυτού στην υλική του υπόσταση είναι από τα μείζονα γνωστικά επίδικα.
Έτσι λοιπόν καθόλου παράδοξο ότι εμπλουτίζονται συνεχώς οι εκδόσεις που αφορούν στο σώμα και στη γνωριμία των παιδιών και των εφήβων με αυτό. Δύνανται μάλιστα να αποτελέσουν χρήσιμους οδηγούς μάθησης, ιδίως όταν πρόκειται για βιβλία που πιάνουν τον παλμό της εποχής, συμπορεύονται με τις ανάγκες και δυνατότητες του εν λόγω αναγνωστικού κοινού, χωρίς να απάδουν της επιστημονικής γνώσης.
«Ανατομία» της Ελέν Ντιβέρ
Το βιβλίο Ανατομία: Το ανθρώπινο σώμα όπως δεν το έχεις ξαναδεί της Helene Druvert σε συνεργασία με τον Jean-Claude Druvert, κυκλοφορεί σε μετάφραση της Μαρίζας Ντεκάστρο από τις εκδόσεις Καπόν, και προσφέρει ένα πλήρες, εκπαιδευτικό, επιστημονικό και εικαστικό ταξίδι στο ανθρώπινο σώμα. Η προσεγμένη, πολυτελής έκδοση φιλοξενεί μια σειρά από προσεκτικά φιλοτεχνημένους ανατομικούς άτλαντες, προορισμένους να γοητεύσουν τα παιδιά από τα 9 έτη και πάνω, αλλά και τους έφηβους ανεξαρτήτως ηλικίας. Λειτουργεί δυνάμει και ως ένας πολύ καλός οδηγός για γονείς, αλλά και για όσους δεν είναι γνώστες της ανατομίας και της λειτουργίας του σώματος, από «πρώτο χέρι». Το βιβλίο-χάρτης μας ξεναγεί με ενάργεια, επιστημονική εγκυρότητα και κατανοητή γλώσσα στην αρχιτεκτονική του ανθρώπινου σώματος. Η προσεγμένη μετάφραση της Μαρίζας Ντεκάστρο αποδίδει απλά και κατανοητά το κείμενο από τα γαλλικά στα ελληνικά.
Οι ιατρικοί όροι δεν βαραίνουν τον ανήλικο αναγνώστη και ίσα ίσα τίθενται με τέτοιο τρόπο στο κείμενο, ώστε να αποτελούν ερέθισμα για πιθανή περαιτέρω διερεύνηση. Η δομή του βιβλίου ενισχύει τη μάθηση σε συνδυασμό με την οπτική και απτική προσέγγιση. Κείμενο και εικόνες ομονοούν στην ανατομική περιπέτεια.
Η Ντριβέρ εικονογραφεί ενδελεχώς τους ανατομικούς άτλαντες, χρησιμοποιώντας ποικίλες τεχνικές. Σε κάθε ενότητα, από τους μύες μέχρι τις πέντε αισθήσεις και τον εγκέφαλο και από το κυκλοφορικό σύστημα, το πεπτικό, το αναπνευστικό, το νευρικό μέχρι και το αναπαραγωγικό, οι χρωματικές γκάμες, οι ανάγλυφες εικόνες, οι χάρτες με επιστρωματώσεις και ειδική χαρτοκοπτική τεχνική, οι εναλλαγές των γραμματοσειρών, καθοδηγούν κλιμακωτά τον αναγνώστη στο ανθρώπινο, ανατομικό σύμπαν. Εικόνες που ανοίγουν και ανακαλύπτει κανείς άλλες εικονογραφήσεις και πληροφορίες (τεχνική pop-up), παράπλευρα κειμενικά-εικονογραφικά σχόλια σαν βιβλιογραφικές παραπομπές αλλά και πληροφορίες «καθημερινής» χρήσης εμπλουτίζουν το αριστοτεχνικά δομημένο βιβλίο. Ακόμα και το συνήθως «ακανθώδες» αναπαραγωγικό σύστημα, παρουσιάζεται χωρίς περιττολογίες, με απλότητα, επιστημονική ουδετερότητα, και λειτουργική εικονογράφηση.
Τα παιδιά και οι έφηβοι θα εντρυφήσουν με την Ανατομία της Druvert, στο θαύμα που είναι το σώμα μας, και είναι σίγουρο ότι θα ανατρέχουν ξανά και ξανά στις γοητευτικές του σελίδες. Με το παρόν εγχείρημα οι εκδόσεις Καπόν δίνουν για ακόμη μια φορά το στίγμα τους σε ό,τι αφορά στην κατηγορία των βιβλίων που αφορούν το νεανικό κοινό και συνδυάζουν τη μάθηση με την ευχαρίστηση.
«Όλα τα σώματα όμορφα τα βρίσκω» της Τάιλερ Φέντερ
Ακολουθώντας άλλη πορεία κυρίως πολιτισμικής, κοινωνιολογικής οπτικής, αλλά με σχετικά εφαπτόμενη λογική το βιβλίο της Τάιλερ Φέντερ, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πουά, σε μετάφραση Φίλιππου Μανδηλαρά, έχει τον τίτλο Όλα τα σώματα όμορφα τα βρίσκω.
Το βιβλίο είναι ιδανικά συμβατό για την πρώτη σχολική ηλικία, χωρίς ωστόσο να αφήνει ασυγκίνητα και μικρότερα ή λίγο μεγαλύτερα παιδιά.
Εδώ η συγγραφέας, με αφετηρία το ανθρώπινο σώμα και τις λειτουργίες του, που είναι κοινές για όλους τους ανθρώπους, εστιάζει στο ζήτημα της αποδοχής της διαφορετικότητας. Το βασικό μήνυμα είναι ότι όλα τα σώματα είναι όμορφα, με διαφορετικό τρόπο το καθένα, κυρίως δε γιατί το σώμα συνδέεται εξαρχής και εξακολουθητικά με το πρόσωπο. Η αποδοχή της διαφορετικότητας στη μορφή σημαίνει και αποδοχή της a priori διαφορετικότητας των ανθρώπων ή και το αντίστροφο για την Φέντερ. Η ανεκτικότητα, η συμπερίληψη, η συντροφικότητα, εν πολλοίς όλα εκείνα τα στοιχεία που λειτουργούν ως συνδετικοί ιστοί σε μια κοινωνία ανθρώπων εκκινούν κατά μια έννοια και από τη σωματικότητα. Το βιβλίο είναι ιδανικά συμβατό για την πρώτη σχολική ηλικία, χωρίς ωστόσο να αφήνει ασυγκίνητα και μικρότερα ή λίγο μεγαλύτερα παιδιά.
Η πλούσια εικονογράφηση που θυμίζει murals, τα εκρηκτικά χρώματα και η καρτουνίστικη λογική περνούν το μήνυμα της αποδοχής και της συνύπαρξης χωρίς κατηγοριοποιήσεις και χαρακτηρισμούς. Η συγγραφέας προσπαθεί, και εν πολλοίς το καταφέρνει, να περάσει το μήνυμα ότι οι ποικίλοι χαρακτηρισμοί που τείνουμε να αποδίδουμε στους ανθρώπους βάσει της σωματικής τους διάπλασης ή διαφοράς είναι στρεβλοί, διαβρωτικοί, αντικοινωνικοί και εντέλει αντι-ανθρώπινοι. Η γη μας χωράει όλους, τόσο όμοιους και τόσο διαφορετικούς συνάμα, ενώ οι κοινωνίες δεν έχουν καμιά ουσία όταν στήνονται με γνώμονα την ομοιομορφία και όχι τη διαφορά.
Θα μπορούσε να υπάρχει αντίλογος στο καλοπροαίρετο «anything goes» που προάγει η Φέντερ; Θέματα υγείας, υγιεινής, αισθητικής, ορίων, ζητήματα ηθελημένων παρεμβάσεων στο σώμα είναι οι πόλοι γύρω από τους οποίους χρειάζεται να είμαστε προσεκτικοί. Ακόμα και η ηγεμονία της πολιτικής ορθότητας, που τείνει να αποκτήσει ολοκληρωτικά χαρακτηριστικά στις μέρες μας είναι ένα θέμα που θα μπορούσε να φωτιστεί «πλαγίως», διεγείροντας τη συζήτηση. Ωστόσο το βιβλίο της Φέντερ είναι ένας θετικός οδηγός αναστοχασμού των μικρών παιδιών σχετικά με την αξία του σώματος στις σύγχρονες κοινωνίες μας.
Το σώμα είναι διαχρονικά σημείο εκκίνησης και κατάληξης συζητήσεων, φιλοσοφικών και αισθητικών αναζητήσεων, κοινωνικών διεκδικήσεων, φιλονικίας ή ομοθυμίας. Σε κάθε περίπτωση είναι το μοναδικό που έχουμε και ως μοναδικό αξίζει να του συμπεριφερόμαστε. Και τούτο χρειάζεται να το μαθαίνουμε από την παιδική ηλικία.
*Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΡΑΠΤΟΥ είναι θεατρολόγος-εκπαιδευτικός και κριτικός θεάτρου.
