Σάντρα Ελευθερίου: «Στα έργα του Καζαντζάκη, ζωγράφισα εικόνες που θα ήθελα να δω κι εγώ ως παιδί»

Η Σάντρα Ελευθερίου εκτός από εικονογράφος είναι και συγγραφέας παιδικών βιβλίων. Και πώς να μην είναι, όταν από μικρή ακόμα όταν έπαιρνε ένα βιβλίο στα χέρια της «διάβαζε» πρώτα τις εικόνες και μετά το κείμενο. 

Ζει και εργάζεται στη Λάρνακα της Κύπρου και το έργο της έχει διακριθεί αρκετές φορές – από το Κρατικό Βραβείο Εικονογράφησης του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού Κύπρου (που έχει κερδίσει έξι φορές!) μέχρι το Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας για Μεγάλα Παιδιά και Εφήβους για το βιβλίο της Ο φύλακας του οκτώ – η αρχή… (εκδ. Ελληνοεκδοτική).

Έχει συνεργαστεί με δεκάδες συγγραφείς στον χώρο του παιδικού βιβλίου, ενώ οι τελευταίες της δουλειές είναι λίγο διαφορετικές. Επιμελήθηκε την εικονογράφηση δύο πολύ σημαντικών βιβλίων του Νίκου Καζαντζάκη, Στα παλάτια της Κνωσού και Μέγας Αλέξανδρος, που αμφότερα έχουν κυκλοφορήσει –ειδικά για παιδιά και εφήβους– από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Ποια είναι η αγαπημένη σας τεχνική εικονογράφησης; Πώς θα χαρακτηρίζατε το στυλ σας;

Σε κάθε ανάθεση προσαρμόζομαι στο κείμενο, οπότε δε νιώθω πως έχω ιδιαίτερο στυλ. Ούτε και το προσπαθώ, γιατί πιστεύω θα αφαιρούσε από την χαρά της δημιουργίας. Φοβάμαι μήπως έχω «εγκλωβιστεί» στην ψηφιακή εικονογράφηση. Mου λείπουν οι νερομπογιές και τα πινέλα αν και τα χρησιμοποιώ πού και πού για να φτιάξω τις υφές που βάζω στις εικόνες μου – αλλά και η εικονογράφηση στο τάμπλετ μου προσφέρει απεριόριστες επιλογές υλικών, καμβάδων και στυλ.

Από που παίρνετε έμπνευση; Προσπαθείτε να βρείτε στις ιστορίες στοιχεία που σας «συγκινούν»;

Όταν πέσει στα χέρια μου ένα ξεχωριστό κείμενο, η χαρά είναι μεγάλη. Η προσέγγιση και εξέλιξη της ιστορίας, ο ήρωας που δεν έχω ξανασυναντήσει, η αφήγηση που θα με συγκινήσει, θα με ιντριγκάρει ή θα με κάνει να γελάσω θα γίνουν αφορμή για να πλάσω εικόνες.

Θέλω ό,τι έχει να μου πει ο συγγραφέας, να μου το πει μέσα από το κείμενό του.

Πόση ελευθερία έχετε κατά την εικονογράφηση; Πού τελειώνουν τα όρια του συγγραφέα και πού ξεκινούν αυτά του εικονογράφου;

Ευτυχώς, έχω μεγάλη ελευθερία σε όλες τις συνεργασίες που έχω κρατήσει. Είναι δύσκολο να δημιουργείς μέσα σε πλαίσια, για μένα τουλάχιστον. Θέλω ό,τι έχει να μου πει ο συγγραφέας, να μου το πει μέσα από το κείμενό του. Κι αν υπάρχει κάτι που δεν έχει γράψει αλλά θέλει να φανεί ή αν είναι σημαντικό, παρότι δεν δίνεται μέσα από το κείμενο, να ζωγραφίσω κάτι ή κάποιον με έναν συγκεκριμένο τρόπο, τότε μου βάζει μια παρενθεσούλα, έναν αστερίσκο. Αυτό για κείμενα με πάνω από 1000 λέξεις. Όσο μικραίνει το κείμενο, τόσο πιο απαραίτητη γίνεται η συνεργασία με τον συγγραφέα. Στο εικονοβιβλίο ή το βουβό βιβλίο, δεν μπορείς να δουλέψεις χωρίς καθοδήγηση. Αν βέβαια γνωρίζεις τον/την συγγραφέα, ή έχετε ξανασυνεργαστεί, τα πράγματα είναι πολύ πιο εύκολα. Ξέρεις τι έχει στο μυαλό και πώς να το αποδώσεις.

Τι σας τράβηξε στον χώρο του βιβλίου και της εικονογράφησης; Ένας καλός εικονογράφος πρέπει να είναι και φανατικός αναγνώστης ή δεν έχει και τόση σημασία;

Από μικρή, όταν έπαιρνα βιβλίο στα χέρια μου, «διάβαζα» πρώτα τις εικόνες και μετά το κείμενο. Η έμπνευσή μου για να εικονογραφήσω δεν ήταν το κείμενο, αλλά οι εικόνες. Τώρα, σαν επαγγελματίας, εκ των πραγμάτων λειτουργώ διαφορετικά, αλλά πιστεύω το ίδιο στη δύναμη της εικόνας. Νομίζω πως αυτό που χρειάζεσαι ως εικονογράφος, είναι να ενημερώνεσαι, να μελετάς και να δοκιμάζεις καινούργια πράγματα. Κι αν είσαι φανατικός αναγνώστης, ακόμη καλύτερα γιατί διαβάζοντας, εκπαιδεύεις τη φαντασία σου και καλλιεργείς τη σχέση σου με το βιβλίο.

Είχατε κάποιο αγαπημένο εικονογραφημένο βιβλίο ως παιδί; Επηρέασε, πιστεύετε, τον τρόπο που δημιουργείτε σήμερα;

Αγαπημένο βιβλίο ήταν το Ιστορίες απ’ όλο τον κόσμο, με υπέροχη εικονογράφηση. Κάποιες φορές το διάβαζα, τις περισσότερες χανόμουν στις εικόνες του. Στις πρώτες μου συνεργασίες ίσως οι εικόνες μου να αντλούσαν έμπνευση απ’ το συγκεκριμένο βιβλίο, τώρα όμως, έχοντας δει χιλιάδες άλλες εικόνες, ζωγράφους και εικονογράφους, οι εικόνες μου απέχουν πλέον απ’ αυτές του αγαπημένου μου βιβλίου.

Το δύσκολο είναι πως όσο μοιραζόμαστε φωτογραφίες και εικόνες μας στο διαδίκτυο (που είναι σχεδόν απαραίτητο πλέον) συντείνουμε στην εξέλιξη του ΑΙ προμηθεύοντάς το με υλικό για τελειοποίησή του.

Σας τρομάζει η άνοδος της Τεχνητής Νοημοσύνης; Πιστεύετε ότι υπάρχει πιθανότητα να αντικατασταθείτε από το AI;

Με προβληματίζει η τόσο ραγδαία εξέλιξη της τεχνητής νοημοσύνης και φοβάμαι για την επιβίωση της επόμενης γενιάς εικονογράφων και δημιουργών. Εγώ είμαι στα πρόθυρα σύνταξης. Το δύσκολο είναι πως όσο μοιραζόμαστε φωτογραφίες και εικόνες μας στο διαδίκτυο (που είναι σχεδόν απαραίτητο πλέον) συντείνουμε στην εξέλιξη του ΑΙ προμηθεύοντάς το με υλικό για τελειοποίησή του.

Γιατί θα ήταν καλό για τα παιδιά να ζωγραφίζουν περισσότερο και να ασχολούνται με τα εικαστικά; Προτείνετε ένα-δυο πρακτικά κόλπα, ενόψει καλοκαιριού.

Η ενασχόληση με οποιαδήποτε μορφή εικαστικής τέχνης προσφέρει πέρα από ώρες διασκέδασης, την χαρά της δημιουργίας και της απόλυτης ελευθερίας. Τα παιδιά μπορούν να δουλέψουν σε ομάδες, με κάποιον φίλο, γονιό, ή από μόνα τους. Να φτιάξουν οτιδήποτε και με οποιοδήποτε υλικό.

Να βάψουν ένα γλαστράκι, να μαζέψουν βότσαλα και να ζωγραφίσουν πάνω τους, ή να τα κολλήσουν μεταξύ τους και να φτιάξουν βαρκούλες κι αστεράκια, να φτιάξουν βυθό βάζοντας σ’ ένα βάζο άμμο, κοχύλια, πετρούλες ή ότι άλλο θέλουν και να κρεμμάσουν με κλωστή στην εσωτερική μεριά του πώματος ένα ψαράκι (ή πολλά) που ζωγράφισαν ή μια γοργόνα, ώστε να μοιάζει σα να κολυμπά.

Χίλιες δυο δημιουργίες που μόνο φαντασία χρειάζονται. Να φτιάξουν ένα διακοσμητικό τοίχου κολλώντας σε σχοινί όστρακα ή κλαράκια ή ό,τι άλλο τους αρέσει (κι αν θέλουν μπορούν να τα βάψουν ή να ζωγραφίσουν πάνω τους) και μετά να δέσουν το σχοινί πάνω σε κρεμάστρα (κι αυτά μπορούν να τα βάψουν ή να τα ζωγραφίσουν).

Τα βιβλία του Νίκου Καζαντζάκη που φιλοτεχνήσατε (Μέγας Αλέξανδρος, Στα παλάτια της Κνωσού, εκδ. Διόπτρα) είναι ιστορικά μυθιστορήματα που απευθύνονται σε παιδιά (και όχι μόνο βέβαια). Πώς προσεγγίσατε την εικονογράφησή τους; Σας δυσκόλεψαν οι τόσο εξειδικευμένες θεματικές; Ή νιώσατε ελεύθερη να δημιουργήσετε αφήνοντας στην άκρη ό,τι έχουμε στο μυαλό μας γι’ αυτούς τους μύθους;

Το σκεπτικό πίσω από την έκδοση και των δύο βιβλίων, ήταν να γνωρίσουν τα παιδιά του δημοτικού, το έργο του Ν. Καζαντζάκη. Δεν ξέρω αν η προσέγγισή μου ήταν σωστή σε τόσο υπέροχα κείμενα, ζωγράφισα αυτό που θα ήθελα να δω εγώ στην ηλικία των παιδιών. Η συνεργασία με τις εκδόσεις Διόπτρα ήταν όπως πάντα εξαιρετική, μου έδωσαν όλη την ελευθερία να εικονογραφήσω όπως κρίνω καλύτερα. Εύχομαι το τελικό αποτέλεσμα να έχει αρέσει.