5 λεπτά με τη Βέρα Πρατικάκη

Ένας τεράστιος και βαρύθυμος νεροβούβαλος εμφανίζεται από τις πρώτες σελίδες της ιστορίας σας να θέλει μόνο την ησυχία του. Σύντομα, κάποιοι θα του ταράξουν τη γαλήνη. Έχει ενδιαφέρον που επιλέξατε ένα μεγαλόσωμο και πολύ δυνατό ζώο για τον ρόλο του αδύναμου. Σε τι σας εξυπηρέτησε αυτή η επιλογή για να αφηγηθείτε την ιστορία του Βλαδίμηρου;

Τέτοιες επιλογές γίνονται εντελώς αυθόρμητα την ώρα που γράφω. Τώρα όμως που το σκέφτομαι πιστεύω πως έγινε επειδή συνειρμικά συνήθως συνδέουμε την δύναμη με την σωματική διάπλαση, παρόλο που η αλήθεια είναι πως υπάρχουν πολλές μορφές δύναμης. Η αυτοπεποίθηση και η ικανότητα να μπορούμε να θέτουμε όρια είναι μια σημαντική και απαραίτητη μορφή δύναμης, η οποία είναι ανεξάρτητη από τα εξωτερικά χαρακτηριστικά κάποιου. Διαλέγοντας λοιπόν τον Βλαδίμηρο τον νεροβούβαλο στον ρόλο αρχικά του αδύναμου να υπερασπιστεί τον εαυτό του μπορούσα να δείξω στα παιδιά αυτό το παράδοξο και ενδεχομένως να τα βοηθήσω να μην μείνουν στο στερεότυπο του ότι κάποιος φαινομενικά δυνατός είναι και άτρωτος. Ότι μπορεί δηλαδή κάποιος φαινομενικά δυνατός να είναι ιδιαίτερα ευαίσθητος, καλοσυνάτος ακόμα και αδύναμος και μπορεί να χρειάζεται την βοήθειά μας ή τουλάχιστον σίγουρα την ενσυναίσθηση και την συμπόνοια μας.

Το βιβλίο προσπαθεί να βοηθήσει τα παιδιά να βρουν μια κατάλληλη ισορροπία. Πιστεύω απόλυτα ότι πρέπει να σεβόμαστε και τις ανάγκες του άλλου και τις δικές μας και αυτό δεν είναι εύκολη υπόθεση και απαιτεί πολλές δεξιότητες. Αυτό δεν σημαίνει ότι όλα πρέπει πάντα να είναι μοιρασμένα 50-50.

Μήπως, υπερασπιζόμενος το δικαίωμά του να μην παραβιάζεται η ιδιωτικότητά του, ο Βλαδίμηρος τελικά περιχαρακώνεται και χάνει κάτι από τις αυθόρμητες χαρές της ζωής; Μήπως θα έπρεπε να κάνει έναν συμβιβασμό;

Οι συμβιβασμοί είναι πάντα απαραίτητοι στην ζωή. Όμως όλα χρειάζονται μια ισορροπία. Έτσι όπως είναι γραμμένη η συγκεκριμένη ιστορία δεν φαίνεται πως ο Βλαδίμηρος χρειάζεται να κάνει περισσότερους συμβιβασμούς. Δεν είναι αυθόρμητη χαρά κάποιος να σε πιέζει συνεχώς για να γίνει το δικό του. Κάποιες φορές έχουμε τον «χώρο» μέσα μας να κάνουμε συμβιβασμούς και άλλες φορές όχι. Στην περίπτωση του Βλαδίμηρου είναι ολοφάνερο εξαρχής ότι δεν έχει τον «χώρο» μέσα του για να κάνει πολλούς συμβιβασμούς. Επίσης εξαρτάται πολύ από την κάθε περίπτωση: άλλο να κάνει κανείς μια παραχώρηση για κάτι που έχει πραγματικά ανάγκη κάποιος φίλος του και άλλο για κάτι που δεν αποτελεί τόσο σημαντική ανάγκη, αλλά μια επιθυμία ή ακόμα και ιδιοτροπία της στιγμής.

Το βιβλίο προσπαθεί να βοηθήσει τα παιδιά να βρουν μια κατάλληλη ισορροπία. Πιστεύω απόλυτα ότι πρέπει να σεβόμαστε και τις ανάγκες του άλλου και τις δικές μας και αυτό δεν είναι εύκολη υπόθεση και απαιτεί πολλές δεξιότητες. Αυτό δεν σημαίνει ότι όλα πρέπει πάντα να είναι μοιρασμένα 50-50. Ίσως κάποιες φορές να παραχωρούμε ή να παίρνουμε περισσότερο χώρο. Αλλά σε μια υγιή σχέση για να μπορεί κανείς να απολαμβάνει αυθόρμητα την χαρά μιας όμορφης σύνδεσης με έναν άλλο άνθρωπο χρειάζεται να χωράνε και οι δυο. Το «Κι όμως με πειράζει» απευθύνεται κυρίως σε παιδιά που μεγαλώνουν μαθαίνοντας να είναι ‘καλά’ και να μην στενοχωρούν τους άλλους.

Ο Μήτσος, ο κούκος, από την άλλη, τι εκφράζει; Αρκεί η ταμπέλα του bully για να τον περιγράψει; Ή μήπως κι αυτή η ταμπέλα κρύβει περισσότερα απ’ όσα φανερώνει;

Δεν θα έλεγα πως πρόκειται για bullying αυτό που κάνει ο Μήτσος ο κούκος. Το bullying περιγράφει μια επαναλαμβανόμενη συμπεριφορά που έχει στόχο να βλάψει τον άλλο. Ο Μήτσος ο κούκος είναι απλώς «βολεψάκια;» θα έλεγα, συμφεροντολόγος. Δεν φαίνεται να έχει ιδιαίτερη ενσυναίσθηση για να μπορεί να καταλάβει πως νιώθει ο Βλαδίμηρος εξ αρχής. Όμως πολλοί άνθρωποι είναι έτσι. Πόσες φορές όλοι μας δεν έχουμε σκεφτεί «μα καλά, δεν το καταλαβαίνει από μόνος του;» Και η αλήθεια είναι πως πολλοί άνθρωποι όχι, δεν καταλαβαίνουν κάτι από μόνοι τους. Χρειάζεται εμείς να τους το πούμε. Αλλά ο Μήτσος ο κούκος αντιπροσωπεύει τους ανθρώπους που καταλαβαίνουν τουλάχιστον αφού τους πούμε ότι κάτι μας πειράζει. Γιατί υπάρχει και μια άλλη κατηγορία ανθρώπων, πιο χειριστική, που ακόμα και τότε δεν το καταλαβαίνει, ή μάλλον καλύτερα, δεν θέλει να καταλάβει.

. Από το πρώτο προσχέδιο που έκανε ήμουν απόλυτα ικανοποιημένη. Ήταν λες και ήταν μέσα στο μυαλό μου. Απίστευτο πράγμα!

Η εικονογράφηση του Γιάννη Σκουλούδη παρουσιάζει έναν Βλαδίμηρο φαινομενικά ισχυρό και ταυτόχρονα κατάπληκτο που δεν μπορεί να υψώσει ανάστημα. Έτσι είχατε φανταστεί τον ήρωά σας; Πώς δουλέψατε μαζί του;

Ναι, τον είχα φανταστεί έτσι ακριβώς. Η συνεργασία μου με την Γιάννη Σκουλούδη ήταν εξαιρετική. Από το πρώτο προσχέδιο που έκανε ήμουν απόλυτα ικανοποιημένη. Ήταν λες και ήταν μέσα στο μυαλό μου. Απίστευτο πράγμα! Πάντα η αναμονή για την εικονογράφηση είναι μια περίοδος μεγάλης αγωνίας γιατί το πώς έχει σκεφτεί ο συγγραφέας την ιστορία του μπορεί να είναι πολύ διαφορετικό από το πώς την σκέφτεται ο εικονογράφος. Όμως εμπιστεύομαι τον εικονογράφο, γιατί η εικονογράφηση είναι μια μεγάλη τέχνη και σίγουρα κρύβει πολλά μυστικά τα οποία εγώ δεν γνωρίζω, οπότε πάντα με ενθουσιάζει να βλέπω πως ο εικονογράφος καταφέρνει και πετυχαίνει ένα τόσο όμορφο αποτέλεσμα.

Ένας άνθρωπος «πυγολαμπίδα» είναι αυτός που είναι πάντα εκεί για το παιδί (ή έστω που μπορεί να βρει άμεσα χρόνο για να το ακούσει), που έχει ενσυναίσθηση και έτσι μπορεί να ακούσει και κυρίως να νιώσει το παιδί σε αυτό που του εμπιστεύεται.

Με την ιδιότητά σας ως ψυχοθεραπεύτρια, ποια θεωρείται ότι είναι η καλύτερη προσέγγιση για βοηθηθούν τα παιδιά να φτάσουν μέχρι τη δική τους «πυγολαμπίδα», τον άνθρωπο δηλαδή που θα τα ακούσει και θα τα καθοδηγήσει;

Νομίζω πως τα παιδιά διαισθάνονται πάντα που μπορούν να απευθυνθούν. Το ιδανικό θα ήταν αυτός ο κάποιος να είναι ένας γονέας ή κάποιος από την οικογένειά τους, για να είναι πιο εύκολα διαθέσιμος και προσβάσιμος, αλλά η αλήθεια είναι πως δεν πειράζει και τόσο αν αυτό το πρόσωπο δεν ανήκει στην οικογένειά τους, αρκεί να υπάρχει. Ένας άνθρωπος «πυγολαμπίδα» είναι αυτός που είναι πάντα εκεί για το παιδί (ή έστω που μπορεί να βρει άμεσα χρόνο για να το ακούσει), που έχει ενσυναίσθηση και έτσι μπορεί να ακούσει και κυρίως να νιώσει το παιδί σε αυτό που του εμπιστεύεται. Να ακούσει όχι μόνο με τα αυτιά του, αλλά και με την καρδιά του δηλαδή. Και είναι και ένας άνθρωπος που θα μπορέσει να βοηθήσει το παιδί να βρει μια λύση για το πρόβλημά του. Ιδανικά όχι να του παρέχει μια έτοιμη λύση, αλλά να το διευκολύνει να ανακαλύψει την καλύτερη λύση μόνο του. Γιατί έτσι το βοηθάει να αποκτήσει αυτοπεποίθηση ότι μπορεί μόνο του να αντιμετωπίζει τις προκλήσεις της καθημερινότητας, αντί να αισθάνεται εξάρτηση.

Δεν αρκεί μόνο η καλή πρόθεση που μπορεί να έχει ένας γονέας για παράδειγμα για να βοηθήσει το παιδί του. Χρειάζονται και συγκεκριμένες δεξιότητες. 

Είναι άλλο πράγμα η υποστήριξη και η παροχή βοήθειας και άλλο πράγμα ή αίσθηση εξάρτησης από κάποιον για να διαχειριστούμε τα προβλήματά μας. Αν κάποιο παιδί συνήθως δεν στρέφεται προς την «πυγολαμπίδα» του όταν το έχει ανάγκη, τότε αυτό είναι πολύ πιθανό να σημαίνει ότι δεν υπάρχει κάποια «πυγολαμπίδα» στο περιβάλλον του με αυτά τα χαρακτηριστικά. Ακούγονται ίσως απλά και αυτονόητα στην θεωρία, αλλά η αλήθεια είναι πως τέτοιοι άνθρωποι δεν είναι πάντα διαθέσιμοι. Δεν αρκεί μόνο η καλή πρόθεση που μπορεί να έχει ένας γονέας για παράδειγμα για να βοηθήσει το παιδί του. Χρειάζονται και συγκεκριμένες δεξιότητες. Αν τις έχει, το παιδί θα το διαισθανθεί και θα στρέφεται σε εκείνον όποτε χρειάζεται βοήθεια για κάτι που το προβληματίζει.

Η Βέρα Πρατικάκη γεννήθηκε το 1990 στην Αθήνα. Σπούδασε Ιστορία στο Πανεπιστήμιο του Γουόρικ και της Οξφόρδης και Ψυχολογία στο Πανεπιστήμιο του Ντέρμπι και του Ανατολικού Λονδίνου. Είναι ψυχοθεραπεύτρια και διατηρεί δικό της γραφείο. Το πρώτο της βιβλίο, τα Μυστικά της βεντάλιας, βασισμένο στη μεταπτυχιακή της εργασία στην Οξφόρδη, ήταν υποψήφιο στα Βραβεία Public 2016 στην κατηγορία «Παιδική Λογοτεχνία». Το βιβλίο της Όλα ξεκίνησαν όταν μου έφεραν τον Ζαχαρία! κέρδισε το Βραβείο Βιβλίου Public 2019 στην κατηγορία «Ελληνική Εφηβική Λογοτεχνία», ενώ το εφηβικό μυθιστόρημά της Άσε με, ξέρω τι κάνω βρέθηκε στη βραχεία λίστα των Βραβείων Public 2023, καθώς και στη βραχεία λίστα για το Κρατικό Βραβείο Εφηβικού-Νεανικού Λογοτεχνικού Βιβλίου 2023.

Από την εμπειρία σας, πόσο ανησυχητικό είναι το φαινόμενο του εκφοβισμού και τι θα λέγατε σε όσους σχολιάζουν ότι και σε παλιότερα χρόνια υπήρχαν τέτοια περιστατικά αλλά γινόταν ένα είδος αυτορρύθμισης μεταξύ των παιδιών;

Θεωρώ ότι το φαινόμενο του εκφοβισμού είναι πολύ ανησυχητικό, το βλέπουμε όλοι μας καθημερινά δυστυχώς, και το χειρότερο είναι ότι έχει έναν τεράστιο και μακροπρόθεσμο αντίκτυπο στον ψυχισμό του παιδιού. Καθώς η κοινωνία μας με τα χρόνια αλλάζει, αλλάζει φυσικά και η εκδήλωση τέτοιων φαινομένων. Η μορφή της οικογένειας και ο τρόπος ζωής παλαιότερα διαφέρουν πάρα πολύ από το τώρα και φυσικά και οι εξελίξεις στην τεχνολογία έχουν υπάρξει καταλυτικές και έχουν παίξει και αυτές τεράστιο ρόλο στην εμφάνιση του εκφοβισμού στις μέρες μας.

είναι απαραίτητο να αναρωτηθούμε για ποιο λόγο τα παιδιά σήμερα έχουν τόσο λίγη ενσυναίσθηση, τόσο λίγο σεβασμό και τόση παρόρμηση να προκαλέσουν σωματική ή συναισθηματική βλάβη σε έναν συνάνθρωπό τους. Κανένα παιδάκι δεν γεννιέται bully. Κάπως αυτό χτίζεται μέσα του.

Η εστίασή μας θα έπρεπε κατά την γνώμη μου να μην είναι στην σύγκριση του τότε με το τώρα, αν και είναι φυσικό να γίνονται συγκρίσεις, στην προσπάθειά μας να κατανοήσουμε καλύτερα το φαινόμενο αυτό. Η ουσία όμως είναι το να μείνουμε στο τώρα και να προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε σε βάθος όλους τους παράγοντες που επηρεάζουν το φαινόμενο αυτό έτσι ώστε να εστιάσουμε όλη μας την δύναμη στην προσπάθεια να το περιορίσουμε και μακάρι κάποια στιγμή και να το εξαλείψουμε. Μπορεί να γινόταν ένα είδος αυτορρύθμισης παλαιότερα, αλλά ακόμα και αν γινόταν, δεν θεωρώ ότι αυτό είναι στόχος ή η κατάλληλη λύση. Τα παιδιά από μόνα τους δεν μπορούν να βγουν αλώβητα από τέτοιες συνθήκες ούτε μπορούν να φέρουν το βάρος και την ευθύνη να απεμπλακούν αποτελεσματικά από τέτοιες καταστάσεις. Ακόμα και εμείς οι ενήλικες δυσκολευόμαστε πολύ. Τα παιδιά δεν γεννιούνται με εκλεπτυσμένους μηχανισμούς διαχείρισης συναισθημάτων και συμπεριφορών. Ούτε μπορούν να ξέρουν τον κατάλληλο τρόπο να θέτουν όρια. Έχουν ανάγκη τους ενήλικες γύρω τους για αυτό. Μέσα από τον τρόπο των ενηλίκων θα καταφέρουν να μάθουν και αυτά και να εσωτερικεύσουν για το μέλλον κατάλληλες ικανότητες.Κατά την γνώμη μου είναι απαραίτητο να αναρωτηθούμε για ποιο λόγο τα παιδιά σήμερα έχουν τόσο λίγη ενσυναίσθηση, τόσο λίγο σεβασμό και τόση παρόρμηση να προκαλέσουν σωματική ή συναισθηματική βλάβη σε έναν συνάνθρωπό τους. Κανένα παιδάκι δεν γεννιέται bully. Κάπως αυτό χτίζεται μέσα του. Αυτό είναι ένα πολύ μεγάλο θέμα, αλλά κατά την γνώμη μου αξίζει να ξεκινήσουμε από εκεί, από την αρχή δηλαδή.