Για τα βιβλία «Του χρόνου τα καμώματα» της Κωνσταντίνας Αρμενιάκου, (εικον. Ρένια Μεταλληνού, εκδ. Καλέντη) και «Η μαγεία της κίνησης» των Romana Romanyshyn και Andriy Lesiv, (εκδ. Φουρφούρι). Κεντρική εικόνα: Λεπτομέρεια από την εικονογράφηση της Ρένιας Μεταλληνού.
Γράφει η Ελευθερία Ράπτου
Τι είναι ο χρόνος και ο χώρος για έναν φιλόσοφο; Ποια πεδία εφαρμογής και θεωρίας εκπροσωπούν για έναν φυσικό; Τι είναι η κίνηση αν όχι ένα πεδίο σχετικής χωροχρονικής μετατόπισης; Πώς η τέχνη διαχειρίζεται τις φυσικές έννοιες; Αν όλα αυτά είναι ερωτήματα που ανανεώνονται τόσο ως προς τη διερεύνηση όσο και ως προς τον τρόπο απάντησής τους διιστορικά, πώς μπορούν άραγε τα παιδιά σχολικής ηλικίας και διαφορετικών κύκλων μάθησης να κατανοήσουν τη μαγεία του χρόνου, του χώρου, της κίνησης;
Ο χρόνος των ανθρώπων με το οποίο οι καθημερινές δραστηριότητες αποκτούν νόημα και θέση, ο χρόνος που μπορούμε να καταλάβουμε, που μας επιτρέπει να ορίσουμε παρελθόν, παρόν και μέλλον, τείνει να διαφέρει από το χρόνο της φυσικής επιστήμης. Έτσι αν ο ανθρώπινος χρόνος είναι υποκειμενικός, ο φυσικός χωροχρόνος δεν υφίσταται προς μια μόνο κατεύθυνση και διάσταση. Ο Αϊνστάιν λέγεται ότι είπε πως ο χρόνος είναι μια ανθρώπινη ψευδαίσθηση, για να απαντήσει επίσης (σύμφωνα με μαρτυρίες), όταν τον ρώτησαν «Τι είναι ο χρόνος;», ότι είναι «Αυτό που μετράνε τα ρολόγια μας».
Η τέχνη, το παραμύθι, η αισθητική επένδυση των φυσικών διερωτήσεων είναι εργαλεία χρήσιμα και γοητευτικά όταν χρειάζεται τα παιδιά να κατανοήσουν και κυρίως να αγαπήσουν το αντικείμενο της μάθησης, έχοντας εικόνα παράλληλα των εφαρμογών στην καθημερινότητά τους.
Και αν τα παραπάνω μοιάζουν να είναι ίσως δύσκολες έννοιες για τα παιδιά, να θυμίσουμε ότι τα ερωτήματα της φυσικής μπορούν αν απαντηθούν με τρόπο τέτοιο που να ταιριάζει σε κάθε ηλικία. Η τέχνη, το παραμύθι, η αισθητική επένδυση των φυσικών διερωτήσεων είναι εργαλεία χρήσιμα και γοητευτικά όταν χρειάζεται τα παιδιά να κατανοήσουν και κυρίως να αγαπήσουν το αντικείμενο της μάθησης, έχοντας εικόνα παράλληλα των εφαρμογών στην καθημερινότητά τους. Αν θέλουμε η πλειοψηφία των μαθητών να κατανοήσει και να αγαπήσει τη Φυσική, τα Μαθηματικά, τη Χημεία, και να μην είναι μαθήματα που αντιμετωπίζονται με άγχος, ένταση και απαρέσκεια, ο συνδυασμός τέχνης, λογοτεχνίας, αισθητικών ερεθισμάτων μαζί με την επιστήμη είναι απαραίτητος ήδη από το νηπιαγωγείο!
Σε αυτό το κλίμα κινούνται τα βιβλία που προτείνουμε και απευθύνονται σε παιδιά διαφορετικών ηλικιών, χωρίς βέβαια αυτό να είναι περιοριστικό. Το σίγουρο είναι ότι και τα δύο ψυχαγωγούν ευχάριστα και συγχρόνως κινητοποιούν τη μάθηση.
Του χρόνου τα καμώματα της Κωνσταντίνας Αρμενιάκου, από τις εκδόσεις Καλέντης
Ο χρόνος και οι μορφές που παίρνει στη ζωή μας είναι το κέντρο στο βιβλίο της Κωνσταντίνας Αρμενιάκου. Το χθες, το σήμερα και το αύριο, ο τρόπος που αντιλαμβανόμαστε το χρόνο στην καθημερινότητά μας, ο χρόνος των εποχών, ο ρόλος του στις σχέσεις μας, ο χρόνος στην τέχνη, η επίδρασή του στα συναισθήματα, αλλά και ο χρόνος-φίλος, θεράπων, παρηγορητής, ο χρόνος ως πολύτιμος θησαυρός που χρειάζεται καλή διαχείριση είναι κάποια από τα σημεία του βιβλίου που παρουσιάζονται με απλότητα και εύστοχη επιλογή λέξεων. Η Αρμενιάκου χωρίς πολλά λόγια και με τα συναισθήματα να χρωματίζουν διακριτικά τα νοήματα, παρουσιάζει τον πολυδιάστατο χρόνο στους μικρούς αναγνώστες.
Τα παιδιά από τα προνήπια μέχρι τις πρώτες τάξεις του Δημοτικού θα μάθουν για το χρόνο, θα κατανοήσουν πόσο πολύ επηρεάζει τον καθένα και καθεμιά. Ο χρόνος του ρολογιού και της κίνησης, του άγχους και της ηρεμίας, ο χρόνος των ηλικιών, ο χρόνος στον κύκλο της ζωής, ο ρόλος του στην επιστήμη, στην τέχνη, ο χρόνος της μνήμης και της νοσταλγίας, της εργασίας και της ξεκούρασης είναι εκδοχές που παρουσιάζονται σε μια αφήγηση με συνέχεια και σκοπό.
Στο τέλος της αφήγησης, η συγγραφέας εύστοχα επιλέγει να συμπεριλάβει προτάσεις δραστηριοτήτων σχετικά με το χρόνο. Οι δραστηριότητες που προτείνονται κινητοποιούν τη φαντασία των παιδιών, την εικαστική ενασχόληση. Χρησιμοποιούνται επίσης τεχνικές θεατρικού παιχνιδιού, προτρέπουν τα παιδιά να αφηγηθούν τα ίδια για τις εμπειρίες τους με το χρόνο, να γράψουν, να σκεφτούν πάνω σε απλές αλλά σημαντικές αρχές της φυσικής.
Η εικονογράφηση της Ρένιας Μεταλληνού με τα υδατοχρώματα είναι χρωματικά πλούσια, συμπορεύεται γενναιόδωρα με την αφήγηση, αγκαλιάζει αισθητικά το γραπτό κείμενο. Η επιμέλεια της έκδοσης είναι της Βασιλικής Τζόκα.
Η μαγεία της κίνησης των Romana Romanyshyn και Andriy Lesiv, από τις εκδόσεις Φουρφούρι (επιμέλεια σειράς: Νίκος Χατζόπουλος)
«Τον δρόμο τον διαβαίνεις περπατώντας». Αυτή είναι η πρώτη φράση του βιβλίου. Λιτή και περιεκτική, θέτει τον άνθρωπο στο κέντρο της ιστορίας, της επιστήμης, της φιλοσοφίας, του πολιτισμού. Εδώ, στο βιβλίο των Romanyshyn και Lesiv, δηλώνεται εξαρχής η κεντρική ιδέα που διατρέχει τη συγγραφική και εικονογραφική σύνθεση: «Κάθε ταξίδι ξεκινά με το πρώτο βήμα». Οι δημιουργοί του βιβλίου με κέντρο την κίνηση στο χώρο και το χρόνο, συντάσσουν και παρουσιάζουν το ελκυστικό οδοιπορικό του ανθρώπου από τη στιγμή που στάθηκε στα δύο του πόδια, μερικά εκατομμύρια χρόνια πριν. Στις περίπου 60 σελίδες του βιβλίου παρουσιάζεται το πανόραμα της ανθρώπινης δράσης στη γη, ιστορικά και πολιτισμικά ορόσημα, ανακαλύψεις και εφευρέσεις, φυσικά φαινόμενα, στοιχεία αστρονομίας και μηχανικής, μετεωρολογίας, όπως επίσης πληροφορίες από τη βιολογία, την ωκεανογραφία και τις λοιπές επιστήμες του περιβάλλοντος.
Έτσι και η κίνηση της ανάγνωσης: το βιβλίο μπορεί να διαβαστεί από την αρχή μέχρι το τέλος, από το τέλος προς την αρχή, μπορεί να διαβαστεί άναρχα, από οποιαδήποτε σελίδα επιλεγεί, αλλά όπως και να κινηθεί ο αναγνώστης, θα παραλάβει εμπεριστατωμένη γνώση, επιχειρήματα, ποικίλα ερεθίσματα.
Η μαγεία της κίνησης είναι συγχρόνως μια εγκυκλοπαίδεια και ένα βιβλίο περιπέτειας. Τα πάντα στον κόσμο εξάλλου, από τον αέρα και το νερό έως τα ζώα, τους ανθρώπους, μέχρι και το ίδιο το σύμπαν, βρίσκονται σε συνεχή κίνηση. Και η ίδια η κίνηση δεν είναι γραμμική αναγκαστικά. Μπορεί να λάβει ποικίλες μορφές. Έτσι και η κίνηση της ανάγνωσης: το βιβλίο μπορεί να διαβαστεί από την αρχή μέχρι το τέλος, από το τέλος προς την αρχή, μπορεί να διαβαστεί άναρχα, από οποιαδήποτε σελίδα επιλεγεί, αλλά όπως και να κινηθεί ο αναγνώστης, θα παραλάβει εμπεριστατωμένη γνώση, επιχειρήματα, ποικίλα ερεθίσματα. Σε αυτό συνεπικουρεί η προσεγμένη μετάφραση του Θάνου Καραγιαννόπουλου. Οι Romana Romanyshyn και Andriy Lesiv είναι ουκρανοί συγγραφείς και εικονογράφοι, απόφοιτοι της Ακαδημίας Καλών Τεχνών του Λβιβ. Έχουν λάβει πολλά βραβεία και επαίνους από διεθνείς εκθέσεις για το έργο τους.
Με αφορμή τη σχεδιαστική τους πορεία, στέκομαι στον τρόπο που το σύνθετο αφήγημα έχει εικονογραφηθεί. Οι εικόνες διακρίνονται από το έντονα γραφιστικό ύφος. Σχέδια που αλληλεπικαλύπτονται, διαφάνειες αλλά και πλακάτ χρωματισμένες μορφές, χρήση πολύ συγκεκριμένων «χημικών» χρωμάτων, διάλογος του λευκού φόντου με τις μαύρες φιγούρες. Η γραπτή με τη σχεδιαστική πληροφορία συνδυάζονται πρωτότυπα και παραδόξως γλαφυρά, χωρίς να «μπουκώνει» η σελίδα και να στομώνει η πρόσληψη.
Η κινητική τέχνη (kinetic art) και ειδικά το σκέλος της σημαντικής σοβιετικής κινητικής τέχνης έχει επηρεάσει το ύφος της εικονογράφησης, που αιχμαλωτίζει τον αναγνώστη-θεατή και τον εντάσσει στην εσωτερική κίνηση του βιβλίου. Ακόμα και η επιλογή του ιλουστρασιόν χαρτιού πάνω στο οποίο εγγράφεται η γραπτή και εικαστική πληροφορία, ευνοεί την αίσθηση της κίνησης που χρειάζεται να αποκομίσει ο αναγνώστης. «Η μαγεία της κίνησης» απευθύνεται σε παιδιά που έχουν κατακτημένη την αναγνωστική ικανότητα. Είναι ένα βιβλίο που χρειάζεται να υπάρχει στις σχολικές βιβλιοθήκες και επίσης μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε κύκλους μαθημάτων τύπου STEAM, όπου η επιστήμη, η τεχνολογία, τα μαθηματικά και η τέχνη αποτελούν τους πυλώνες της σύγχρονης μεθόδου μάθησης.
*Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΡΑΠΤΟΥ είναι θεατρολόγος-εκπαιδευτικός, κριτικός θεάτρου και βιβλίου.
