Λεκτική, ψυχολογική, σωματική, σεξουαλική ή και ηλεκτρονική, το bullying είναι κάποιας μορφής βία που ασκείται σε βάρος όποιου είναι περισσότερο ευάλωτος ώστε να θυματοποιηθεί και να «καταπιεί» τις συνέπειες των βασανιστηρίων από άτομα που απολαμβάνουν σαδιστικά το γεγονός ότι απλώς μπορούν να το κάνουν. Τα βιβλία, είτε εγχειρίδια για την κατανόηση του φαινομένου είτε λογοτεχνικά έργα που απευθύνονται κυρίως σε εφήβους και νέους, ξεδιαλύνουν τις σκιές και συμβάλλουν στην εκρίζωση του κακού.
Επιμέλεια: Ελένη Κορόβηλα
Για πολλά χρόνια, το φαινόμενο του εκφοβισμού εντός του σχολικού χώρου (ήδη από το δημοτικό), αλλά και εκτός, αποτελούσε αχαρτογράφητη περιοχή. Ο φόβος για τον κοινωνικό στιγματισμό απέτρεπε τις οικογένειες να μιλήσουν ανοιχτά και το σχολικό περιβάλλον να αποδεχθεί ότι αποτελεί εκκολαπτήριο του κακού. Η άρνηση αποδοχής μιας δυσάρεστης κατάστασης, εξαιρετικά επώδυνης για όποιον τη βιώνει και η οποία υποδηλώνει κάποια αδυναμία, κάνει τα θύματα ακόμη περισσότερο ευάλωτα και εκτεθειμένα στον θύτη τους. Εκπαιδευτικοί, γονείς και οιοσδήποτε ασχολείται με τα παιδιά έχουν στη διάθεσή τους αρκετά εγχειρίδια που με συνοπτικό τρόπο ξεκαθαρίζουν το τοπίο και δίνουν χρήσιμες κατευθύνσεις για την αναγνώριση του φαινομένου και τελικά την αντιμετώπισή του.
Συγγραφείς βιβλίων για εφήβους και νέους έχουν προσεγγίζει λογοτεχνικά το θέμα προσφέροντας στα παιδιά βιβλία μέσω των οποίων αναγνωρίζουν καταστάσεις ενώ αποτελούν αφορμές για να σπάσουν τη σιωπή είτε βρίσκονται από την πλευρά του θύματος είτε του παρατηρητή-συνένοχου.
Βιβλία για γονείς και εκπαιδευτικούς
Μελετώντας το φαινόμενο στον σχολικό χώρο οι ερευνητές κατέληξαν σε συμπεράσματα που απαντούν με σαφήνεια στο τι είναι bullying (εκφοβισμός/θυματοποίηση) και πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί. Ο Dan Olweus, καθ. Ψυχολογίας στο Παν/μιο Μπέργκεν στη Νορβηγία, άρχισε να μελετά το φαινόμενο από τη δεκαετία του 1970 και είναι ο εισηγητής του όρου και εμπνευστής του «Προγράμματος Πρόληψης Εκφοβισμού του Olweus» στο οποίο βασίζονται όλες οι πρακτικές προσεγγίσεις αντιμετώπισης.
Το βιβλίο του Olweus Εκφοβισμός και βία στο Σχολείο αποτελεί το βασικό εγχειρίδιο από το οποίο πρέπει κανείς να ξεκινήσει ώστε να κατανοήσει το φαινόμενο. Κυκλοφορεί από την Ε.Ψ.Υ.Π.Ε (2009).
Στο θέμα της πρόληψης εστιάζει η πρόσφατη έκδοση με τίτλο Σχολικός Εκφοβισμός 9+1 σχέδια εργασίας για την πρόληψη και την αντιμετώπιση, επιμ. Ζωή Κρόκου (εκδ. Γρηγόρη, 2015). Το βιβλίο είναι ένας οδηγός για τους εκπαιδευτικούς ώστε να αναπτύξουν δράσεις που μπορούν να λειτουργήσουν προληπτικά ενώ ταυτόχρονα ενδυναμώνουν τη σχολική ομάδα και βοηθούν στην αποσυμπίεση εντάσεων.
Τον θυμό και την επιθετικότητα ως αιτίες πίσω από συμπεριφορές εκφοβισμού αναδεικνύει και αναλύει στο βιβλίο της Θυμός, επιθετικότητα, εκφοβισμός (εκδ. Παπαζήση, 2010) η ψυχολόγος και παιδαγωγός Εύη Μακρή-Μπότσαρη.
Ο συλλογικός τόμος Ο εκφοβισμός στα ελληνικά σχολεία, σε επιμ. Αναστασίας Ψάλτη, Στέλλας Κασάπη, Βασιλικής Δηληγιάννη-Κουιμτζή (Gutenberg, 2012), παρουσιάζει στοιχεία για την ελληνική πραγματικότητα, δίνει το λόγο στους γονείς και φιλοδοξεί να είναι ένα βοήθημα για εκπαιδευτικούς και εργαζόμενους στην ψυχική υγεία.
Το δύσκολο θέμα της βίας των παιδιών εξετάζεται στον συλλογικό τόμο με τίτλο Η βίαιη συμπεριφορά των παιδιών (εκδ. Μαλλιάρης παιδεία, 2014). Οκτώ ψυχαναλυτές και ψυχοθεραπευτές προσεγγίζουν την παιδική επιθετικότητα από ψυχαναλυτική σκοπιά και επιχειρούν να φωτίσουν τα σκοτεινά αίτια που την προκαλούν.
Η Ελένη Ανδρέου, καθ. Παιδαγωγικής Ψυχολογίας στο Παν/μιο Θεσσαλίας, εξετάζει το θέμα του εκφοβισμού και της θυματοποίησης ως κοινωνική επιδημία και όχι ως πρόβλημα μεμονομένων ατόμων με ειδικά, ατομικά χαρακτηριστικά. Στο βιβλίο της Χορεύοντας με τους λύκους (εκδ. Επίκεντρο, 2011) αναφέρεται στις κοινωνικές επιλογές που συντηρούν και ενισχύουν τη βία, στα εξουσιαστικά πρότυπα και τον ηγεμονικό λόγο που τα καλλιεργεί εντός και εκτός σχολείου ενώ εισάγει στοιχεία προβληματισμού για την διαδικασία από-θυματοποίησης εκείνων που υφίστανται τη βία.
Βιβλία για εφήβους
Στο μυθιστόρημα του Αμερικανού Τζέιμς Πρέλλερ Θεατής ή το επόμενο θύμα; (εκδ. Πατάκη, 2013) η αφήγηση της ιστορίας του 13χρονου Έρικ έχει ως αφετηρία μια σκηνή όπου ένα τρομαγμένο παιδί τρέχει για να ξεφύγει. Μια δυνατή εικόνα που εισάγει ευθύς εξαρχής το θέμα του εκφοβισμού όπου θύτες και θύματα αποτελούν τους παίκτες μιας παρτίδας στο αδιέξοδο παιχνίδι της βίας. Οι ρόλοι εναλλάσσονται και ο θύτης μιας ιστορίας μπορεί κάλλιστα να είναι το θύμα μιας άλλης. Το βιβλίο είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον για τον τρόπο με τον οποίο προσεγγίζει τα παιδιά εκείνα που με την ανοχή και τη σιωπή τους γίνονται ουσιαστικά συμμέτοχοι στον εκφοβισμό αλλά και δυνητικά τα επόμενα θύματα.
Το ημερολόγιο ενός δειλού (εκδ. Καστανιώτη, 2014) του Βασίλη Παπαθεοδώρου μεταφέρει μια βάναυση αλλά καθημερινή ιστορία κακοποίησης όπως τη ζουν δεκάδες έφηβοι σε κάθε πιθανό περιβάλλον ακόμη και εκεί όπου τα προβλήματα μοιάζουν να είναι λυμένα. Οι ακραίες συμπεριφορές συνεχίζονται, βγαίνουν στην επιφάνεια και ο περίγυρος παρατηρεί μουδιασμένα χωρίς να αντιδρά. Οι ήρωες του Παπαθεοδώρου οδηγούνται σε πορεία συνειδητοποίησης που τους φέρνει αντιμέτωπους με τις επιλογές τους.
Στο Μαζί (εκδ. Καλέντης, 2013) της Ελένης Πριοβόλου ένα μικροκαμωμένο παιδί γίνεται στόχος της συμμορίας των νταήδων του σχολείου του με τους οποίους κανείς δεν τολμά να τα βάλει. Η έλευση μιας νέας μαθήτριας θα αλλάξει τις ισορροπίες. Ένα βιβλίο που απευθύνεται και σε μικρότερα παιδιά, έμπειρους αναγνώστες και συναισθηματικά ώριμους μαθητές και των τελευταίων τάξεων του δημοτικού.
Η Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου με την Αμίλητη αγάπη (εκδ. Πατάκη, 2014) αναδεικνύει τη δυνατή φιλία και τους ισχυρούς δεσμούς που σφυρηλατούνται κατά τη διάρκεια της εφηβείας όταν τα παιδιά έρχονται αντιμέτωπα με ακραία περιστατικά, με ωμή βία που στο βιβλίο έχει χαρακτηριστικά εκφοβισμού αλλά και ναζιστικών συμπεριφορών. Σε πρώτο πλάνο ο αναγνώστης παρακολουθεί τη ζωή τριών εφήβων, δυο κοριτσιών κι ενός αγοριού που αναμετριούνται με τις προκλήσεις αλλά έχουν ο ένας τον άλλον.
* Η ΕΛΕΝΗ ΚΟΡΟΒΗΛΑ είναι δημοσιογράφος.
