Ο σημαντικότερος Γάλλος ιστορικός ερευνητής του Μεσαίωνα Ζακ Λε Γκοφ πέθανε σε ηλικία 90 ετών. Το έργο του αποτελεί αναφορά για όλους τους ιστορικούς, ειδικότερα τους μελετητές του Μεσαίωνα. Ανάμεσα στα πολυάριθμα βιβλία του (αρκετά από τα οποία κυκλοφορούν στα ελληνικά) υπάρχει ένα βιβλίο του Ζακ Λε Γκοφ το οποίο απευθύνεται στα παιδιά: «Ο Μεσαίωνας, μια ιστορία για παιδιά» (μτφρ. Έφη Κορομηλά, Νεφέλη, 2008).
Της Ελένης Κορόβηλα
«Η Ιστορία δεν μπορεί να είναι αντικειμενική, είναι μια σχεδόν ακούσια διαδικασία εκλογίκευσης»
Πρόθεση του μεσαιωνολόγου ήταν με το βιβλίο αυτό να εξηγήσει στα παιδιά για ποιο λόγο αξίζει να μάθουν για τον Μεσαίωνα. Λέει, μεταξύ άλλων, στο εισαγωγικό του σημείωμα «προκειμένου να κατανοήσουμε καλύτερα την εποχή στην οποία ζούμε, είναι πολύ σημαντικό να γνωρίζουμε το παρελθόν». Και συμπληρώνει: «άλλωστε, ο Μεσαίωνας υπήρξε η εποχή κατά την οποία οικοδομήθηκε η Ευρώπη».
Ο Μεσαίωνας υπήρξε η εποχή κατά την οποία οικοδομήθηκε η Ευρώπη
Μεσαίωνας αποκαλείται η σκοτεινή, στο μυαλό των περισσοτέρων, χιλιετής περίοδος της Ιστορίας η έναρξη της οποίας τοποθετείται στα τέλη της Αρχαιότητας και η λήξη της στον 15ο αιώνα – αν και ο Λε Γκοφ υποστήριξε την άποψη πως ουσιαστικά ολοκληρώθηκε τον 18ο αιώνα με την έναρξη της Βιομηχανικής Επανάστασης. Η πτώση της Ρώμης (476), η εξάπλωση του Χριστιανισμού, η αναχαίτιση των μωαμεθανών, η επικράτηση της χρήσης τοπικών διαλέκτων αντί της λατινικής γλώσσας, η συστηματοποιημένη καλλιέργεια της γης, η φεουδαρχία, τα κάστρα, οι ιππότες και οι δέσποινες, οι μοναχοί αλλά και οι αιρετικοί και οι καταδίκες στην πυρά, το Σχίσμα μεταξύ Ανατολικής και Δυτικής Εκκλησίας (1054), οι Σταυροφορίες και η γέννηση του αντισημιτισμού, η Γρηγοριανή μεταρρύθμιση, ο γοτθικός ρυθμός στην αρχιτεκτονική και η οικοδόμηση επιβλητικών καθεδρικών ναών, τα βιτρώ, οι ταπισερί, οι γιορτές, οι τροβαδούροι και οι βάρδοι, οι θρύλοι και το Άγιο Δισκοπότηρο, η Ιερά Εξέταση, η νομική και η θεολογία, η λογική που υποτάσσεται στην πίστη και ο φόβος που πηγάζει από την άγνοια, οι διωγμοί των Εβραίων, οι λοιμοί, η λέπρα και η πανώλη, οι σχολαστικοί φιλόσοφοι και οι πρώτοι ανθρωπιστές, ο Δάντης και η Θεία Κωμωδία (1307-1321), τα επικά τραγούδια και τα ιπποτικά «μυθιστορήματα», η Ιωάννα της Λωρραίνης (1431), ο Γουτεμβέργιος και η εκτύπωση της Βίβλου (1455), η ίδρυση των πρώτων πανεπιστημίων, η ανακάλυψη του «Νέου Κόσμου»: αυτά είναι εν συντομία τα «συστατικά» της ενδιάμεσης περιόδου ανάμεσα στην Αρχαιότητα και τη Σύγχρονη Εποχή που οι ιστορικοί ονομάζουν Μεσαίωνα.
Το 1472 ο Μποτιτσέλλι ζωγραφίζει την Αφροδίτη, έναν ύμνο στην ομορφιά και τη δύναμη της ζωής, που δύσκολα μπορεί κανείς να τη συνδέσει με την ευρύτερη πρόσληψη για τον Μεσαίωνα κι ευκολότερα με τη γεμάτη υποσχέσεις Αναγέννηση όταν οι άνθρωποι στρεφόμενοι στην εξιδανικευμένη Αρχαιότητα επιχειρούν την (ανα)γέννηση των πάντων. Ο Λε Γκοφ ανήκε όμως σε εκείνους τους ιστορικούς που διατύπωσαν διαφορετική άποψη για τα όρια του Μεσαίωνα και είχαν μια περισσότερο διευρυμένη εικόνα για τις ασυνέχειες ή τα επιτεύγματα της εποχής.
Ο «καλός» και ο «κακός» Μεσαίωνας
Ο αφηγηματικός του λόγος σε αυτό το μικρό βιβλίο αναδεικνύει έναν σπουδαίο παραμυθά
Ο Ζακ Λε Γκοφ κάνει τη διάκριση ανάμεσα στον «καλό» και τον «κακό» Μεσαίωνα, μιλά για την πρόοδο που συντελέστηκε στις επιστήμες, τη βελτίωση της θέσης της γυναίκας στην κοινωνία, την υποστήριξη του θεσμού του γάμου με την συγκατάθεση της γυναίκας, την συγκρότηση για πρώτη φορά κοινού πολιτικού και θρησκευτικού χώρου. Οι εξηγήσεις που δίνει μέσω των απαντήσεων που θέτει σε κάθε κεφάλαιο δημιουργούν εικόνες και λύνουν απορίες: γιατί τα κάστρα, οι πύργοι και οι καθεδρικοί ναοί χτίζονταν πολύ ψηλοί, τι εξυπηρέτησε η τέχνη του βιτρώ, πώς ζούσαν οι άνθρωποι, πόσο σκληρή ήταν η ζωή των υποτελών, πώς ζούσαν τα παιδιά, γιατί έγιναν οι Σταυροφορίες, πώς αναπτύχθηκαν οι πόλεις, πώς δημιουργήθηκαν οι τράπεζες, τι ρόλο έπαιζε η Εκκλησία στη ζωή των ανθρώπων; Ο καταξιωμένος ιστορικός έγραψε το 2006, σε ηλικία 82 ετών πλέον, ένα βιβλίο για να εξηγήσει στα παιδιά τις παρανοήσεις σχετικά με τον Μεσαίωνα καθώς επίσης και για να τα παροτρύνει να μελετήσουν την Ιστορία πέρα από το σχολικό πρίσμα, με φιλεύρευνο και κριτικό πνεύμα. Ο αφηγηματικός του λόγος σε αυτό το μικρό βιβλίο αναδεικνύει έναν σπουδαίο παραμυθά καθώς από κάθε του περιγραφή ξεπηδά μια ολοζώντανη εικόνα.
Στο τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου με τίτλο «Η Γέννηση της Ευρώπης» ο Ζακ Λε Γκοφ λέει πως η μακρά περίοδος που ονομάστηκε Μεσαίωνας «είχε ως αποστολή να γεννήσει την Ευρώπη». Εκεί βρίσκονται, όπως εξηγεί στα παιδιά, οι βάσεις για τα σημαντικότερα συστατικά στοιχεία που συγκροτούν την ευρωπαϊκή ιδέα: η αποδοχή της διαφορετικότητας και έννοια της ενότητας. Χωρίς προγονολατρεία, συμβουλεύει τα παιδιά να διαβάσουν για τον Μεσαίωνα ώστε να γνωρίσουν τις ρίζες τους και την καταγωγή τους. Αν τα παιδιά στην Ελλάδα διδάσκονται πως ο Μεσαίωνας υπήρξε μόνο περίοδος σκοταδισμού, βίας και θρησκοληψίας, το βιβλίο αποτελεί ευκαιρία για να εμπλουτίσουν την αντίληψή τους για την εποχή και να κατανοήσουν καλύτερα μέσα σε ποιες κοινωνίες οικοδομήθηκε η σύγχρονη Ευρώπη, μέρος της οποίας θέλουμε να είμαστε.
Το πάθος του για τη μελέτη του μεσαιωνικού κόσμου ξεκίνησε όταν στα 12 του χρόνια διάβασε τον Ιβανόη του Sir Walter Scott
Ο Ζακ Λε Γκοφ (Τουλόν, 1924 – Παρίσι, 2014) πέθανε χθες, 1η Απριλίου 2014. Σπούδασε Ιστορία, τον απογοήτευσαν οι σπουδές στο Πανεπιστήμιο της Σορβόνης της εποχής και τελικά αποφοίτησε από την Ecole Normale Superieure, επέλεξε την έρευνα από τη διδασκαλία, εργάστηκε στο CNRS (Εθνικό Κέντρο Επιστημονικής Έρευνας) και το 1962 έγινε διευθυντής σπουδών της Ecole Pratique des Hautes Etudes και στη συνέχεια διατέλεσε πρόεδρος της μετεξέλιξής τής σε Ecole des Hautes Etudes en Sciences Sociales. Κατέδειξε νέες πτυχές του Μεσαίωνα κάνοντας μια κοινωνική και ανθρωπολογική προσέγγιση, μελετώντας την πόλη, τις συνήθειες και τις νοοτροπίες των ανθρώπων της κατά τον Μεσαίωνα, μίλησε για τον μεσαιωνικό πολιτισμό, κι επαναπροσδιόρισε τα όρια της περιόδου.
Και μια βιβλιοφιλική λεπτομέρεια: Ο Ζακ Λε Γκοφ συνήθιζε να λέει πως το πάθος του για τη μελέτη του μεσαιωνικού κόσμου ξεκίνησε όταν δώδεκα χρονών διάβασε για πρώτη φορά τον Ιβανόη (1819) του Sir Walter Scott.
Ο Μεσαίωνας, μια ιστορία για παιδιά
Jacques Le Goff
Μτφρ. Έφη Κορομηλά
Εικονογράφηση: Anne Niederstadt
Νεφέλη, 2008
Σελ. 160, τιμή εκδότη: €12,68
