«Κάθε επόμενη γενιά παιδιών μαθαίνει πώς να αγαπά και πώς να αγαπιέται μέσα από το παράδειγμα των γονιών» μας λέει ο Αυστραλός συγγραφέας και εικονογράφος Ζένο Σουόρντερ [Zeno Sworder]. Επικοινωνήσαμε μαζί του γραπτώς με αφορμή το βιβλίο του «Οι αλλιώτικοι μικροί γονείς μου» που κυκλοφορεί σε μετάφραση Εύης Γεροκώστα από τις εκδόσεις Μάρτης.
Συνέντευξη στην Ελένη Κορόβηλα
Ο Ζένο Σουόρντερ είναι συγγραφέας και εικαστικός που ζει με την οικογένειά του στη Μελβούρνη. Μετά τις σπουδές του στην κινεζική λογοτεχνία και το μεταναστευτικό δίκαιο άρχισε να πλένει πιάτα σε εστιατόρια. Στη συνέχεια εργάστηκε ως δημοσιογράφος, καθηγητής αγγλικών, δικηγόρος για τα δικαιώματα των προσφύγων και των μεταναστών και σχεδιαστής κοσμημάτων. Αγαπάει ό,τι έχει σχέση με τη γραφική ύλη, όμως η μεγάλη αδυναμία του είναι τα μολύβια.
Το 2021 βραβεύτηκε ως εικονογράφος από τo Children’s Book Council of Australia (CBCA). Την ίδια χρονιά τιμήθηκε με το βραβείο εικονογράφησης της Australian Book Designers Association και με το βραβείο παιδικού / νεανικού βιβλίου Designers’ Choice.
Διηγείστε μια ιστορία για την παιδική ηλικία ενός μετανάστη δεύτερης γενιάς. Είστε κι εσείς ένα τέτοιο παιδί. Η επινόηση ότι οι γονείς χαρίζουν ένα μέρος του εαυτού τους (μερικά εκατοστά κάθε χρόνο) ώστε να μεγαλώσουν το παιδί τους για να του παρέχουν τα αγαθά και τις ευκαιρίες που προσφέρει η πατρίδα συμβολίζει τη θυσία. Αυτό δεν είναι υπερβολικό βάρος για ένα παιδί;
Η ιδέα για αυτήν την ιστορία προέρχεται από τις δικές μου αναμνήσεις ως μικρό παιδί, τις οποίες έχω συνυφάνει με ένα παραμύθι. Μερικές από αυτές τις αναμνήσεις σχετίζονται άμεσα με την ιδέα της γονικής θυσίας. Ως μικρό αγόρι υπέφερα από τρομερό έκζεμα που κάλυπτε το πρόσωπο, τον λαιμό, τα χέρια και τα πόδια μου. Συχνά ξυνόμουν τη νύχτα στον ύπνο μου. Ξυπνούσα και διαπίστωνα ότι είχα αφαιρέσει δέρμα από το πίσω μέρος των ποδιών μου και ότι είχα κολλήσει στα σεντόνια. Έτσι, ως μικρό παιδί, περνούσα τα πρώτα δύο λεπτά του πρωινού μου προσπαθώντας να βρω το θάρρος να τραβήξω τα σεντόνια απότομα από πάνω μου αντί να παρατείνω τον πόνο μου κάνοντάς το σιγά σιγά.
Δεν πιστεύω ότι οι έννοιες της αγάπης και της θυσίας μπορούν να διαχωριστούν. Αντί να αισθάνομαι τη θυσία σαν βάρος, πιστεύω ότι οι γονείς μου μου έδωσαν ένα δώρο δείχνοντάς μου μια ανιδιοτελή αγάπη
Όταν η μητέρα μου το κατάλαβε αυτό, άρχισε να φέρνει μια καρέκλα στο δωμάτιό μου κάθε βράδυ την ώρα που κοιμόμουν, καθόταν δίπλα μου και μου κρατούσε τα χέρια μου για να μην ξυθώ. Ξυπνούσα το επόμενο πρωί και εκείνη ήταν ακόμα εκεί, άλλοτε ξύπνια και άλλοτε κοιμισμένη στο πλάι του κρεβατιού μου. Ως παιδί νόμιζα ότι αυτό ήταν που θα έκανε κάθε γονιός. Μόνο ως ενήλικας συνειδητοποίησα ότι θυσίαζε μια νύχτα ύπνου για τον εαυτό της ώστε να μπορώ να κοιμηθώ εγώ. Τώρα που είμαι γονιός, έχω μια μικρή κόρη που επίσης υποφέρει από έκζεμα και όταν, από τον διάδρομο, την ακούω να ξύνεται αργά το βράδυ, αυτό που μου δίνει δύναμη να σηκώνομαι σκουντουφλώντας από το κρεβάτι και να πηγαίνω να καθίσω μαζί της για να κρατάω τα χέρια της είναι η ανάμνηση αυτού που έκανε η μητέρα μου για μένα. Δεν πιστεύω ότι οι έννοιες της αγάπης και της θυσίας μπορούν να διαχωριστούν. Αντί να αισθάνομαι τη θυσία σαν βάρος πιστεύω ότι οι γονείς μου μου έδωσαν ένα δώρο δείχνοντάς μου μια ανιδιοτελή αγάπη που θα προσπαθώ πάντα να αντιπροσωπεύω για τα δικά μου παιδιά.
Τι είναι για σας ευτυχία;
Όταν σκέφτομαι τη λέξη ευτυχία, θυμάμαι πάντα τον ποιητή Ρόμπερτ Φροστ, ο οποίος είπε: «Η ευτυχία αναπληρώνει σε ύψος αυτό που της λείπει σε μήκος». Η ευτυχία για μένα είναι σαν τον ύπνο. Όσο περισσότερο τη σκέφτεσαι τόσο πιο δύσκολο είναι να την επιτύχεις. Μεγάλωσα πιστεύοντας ότι μια καλή ζωή είναι μια ζωή με νόημα - τις περισσότερες φορές για μένα μια ζωή με νόημα περιλαμβάνει την αφοσίωση σε κάτι μεγαλύτερο από τον εαυτό σου, είτε πρόκειται για καλλιτεχνική είτε για πνευματική επιδίωξη, την αφοσίωση έναν αξιόλογο σκοπό, κάτι που αφορά την κοινότητα ή το να αποκτήσει κανείς οικογένεια. Νομίζω ότι υπάρχουν μεγάλες δυσκολίες στο να είσαι μετανάστης πρώτης γενιάς και να ζεις σε μια χώρα όπου νιώθεις -και μερικές φορές σε κάνουν να νιώθεις- σαν ξένος. Αλλά θα έλεγα ότι οι χαρακτήρες σε αυτή την ιστορία ζουν πολύ ουσιαστικές ζωές.
Κάποια στιγμή, ενώ η θυσία των γονέων έχει πάρει μεγάλες διαστάσεις και ο μικρός σας ήρωας βιώνει όχι μόνο κάποια οφέλη αλλά και την περιθωριοποίηση του να είσαι παιδί φτωχών μεταναστών, διατυπώνει μια πολύ έντονη επιθυμία και μια σπαρακτική έκκληση: «Παρακάλεσα τους γονείς μου να σταματήσουν να γίνονται μικροί». Πώς μπορεί ένας γονέας να εξηγήσει τη θυσία;
Νομίζω ότι η θυσία γεννιέται από την ανιδιοτέλεια, η οποία είναι μια ιδιότητα που αντιπροσωπεύεται σε πολλές παιδικές ιστορίες. Όταν θίγω μεγάλα θέματα με τα παιδιά μου συχνά ξεκινάω με μια ιστορία ή ένα ποίημα. Μόλις ολοκληρωθεί, είναι πολύ πιο εύκολο να μιλήσω για αυτές τις μεγάλες έννοιες χρησιμοποιώντας το πλαίσιο της ιστορίας και στη συνέχεια να μεταφέρω τη συζήτηση στον πραγματικό κόσμο. Μία από τις αξιομνημόνευτες παιδικές ιστορίες που διάβασα για τη θυσία όταν ήμουν παιδί ήταν ο Ευτυχισμένος Πρίγκιπας του Όσκαρ Ουάιλντ, ένα έργο που αποτέλεσε έμπνευση για αυτό το βιβλίο.
Η μετανάστευση εμπεριέχει ούτως ή άλλως το στοιχείο της θυσίας. Δηλαδή, ανεξάρτητα από το αν ο μετανάστης γίνεται γονέας. Αλλά το να είσαι γονέας εμπεριέχει επίσης το στοιχείο της θυσίας ούτως ή άλλως. Στο τέλος της ιστορίας σας, κάνετε ένα άνοιγμα σε νέους γονείς. Είναι ίσως το βιβλίο σας μια ιστορία που απευθύνεται περισσότερο σε γονείς παρά στα παιδιά;
Το βιβλίο απευθυνόταν πραγματικά σε εμένα ως μικρό αγόρι που ένιωθα διαφορετικός και εκτός τόπου. Δημιουργήθηκε για να είναι ένας χάρτης για άλλα παιδιά για να τους δείξει το ευρύτερο σχήμα μιας ζωής και πώς οι έννοιες του ανήκειν, της οικογένειας και της αγάπης αλλάζουν και εμβαθύνονται καθώς μεγαλώνουμε. Νιώθω ιδαίτερα ευγνώμων που οι γονείς που διαβάζουν το βιβλίο μου βρίσκουν κι εκείνοι νόημα στην ιστορία που έχω γράψει.
Η μεγαλύτερη ανάγκη των παιδιών είναι να μην είναι διαφορετικά. Πώς μπορούν οι γονείς να τα πείσουν ότι η διαφορετικότητά τους -όταν υπάρχει- μπορεί να είναι ένα στοιχείο δύναμης;
Αυτή είναι μια δύσκολη ερώτηση επειδή εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το πόσο δεκτικά είναι τα παιδιά στις συμβουλές των γονιών τους. Η δική μου εμπειρία είναι ότι το χρονικό «παράθυρο ευκαιρίας» μπορεί να είναι αρκετά σύντομο. Κάποτε συνάντησα έναν βιβλιοθηκονόμο σε ένα σχολείο που είχα επισκεφθεί, ο οποίος μου είπε ότι είναι πολύ δύσκολο να αλλάξεις τη γνώμη κάποιου με έναν καβγά, αλλά ότι είναι απόλυτα εφικτό να γίνει αυτό μέσα από τις ιστορίες. Θεώρησα ότι ήταν μια σοφή παρατήρηση και θα συνιστούσα σε όλους τους γονείς να αναζητούν βιβλία με πρωταγωνιστές που μοιράζονται παρόμοιες καταστάσεις με τις δικές τους και που έχουν κοινά στοιχεία διαφορετικότητας, ώστε το κάθε παιδί να μπορεί να ξεκινήσει το δικό του ταξίδι μέσα από μια ιστορία και να δει τη δική του διαφορετικότητα μέσα από μια νέα οπτική γωνία.
Το μεγάλο ερώτημα ήταν πάντα ποιες είναι οι ιδιότητες που κάνουν τις ευτυχισμένες οικογένειες ίδιες; Υπάρχουν πολλές απαντήσεις σε αυτό το ερώτημα, αλλά το συμπέρασμα στο οποίο έχω καταλήξει είναι ότι οι ευτυχισμένες οικογένειες μοιράζονται μια ανιδιοτελή αγάπη που τις δένει με πολύ στενό τρόπο.
Υπάρχει μια κυκλική αντίληψη της ζωής στο βιβλίο σας. Ξεκινάτε με τη χαρά της γέννησης ενός παιδιού και τελειώνετε με τη χαρά της γέννησης ενός άλλου παιδιού (και εγγονιού ταυτόχρονα), ενώ το νανούρισμα στην ιστορία σας μιλά για την αγάπη περιγράφοντάς την ως κύκλο. Μπορείτε να εξηγήσετε αυτήν την έννοια;
Είμαι γοητευμένος από την αρχή της Άννας Καρένινα του Τολστόι. Εκεί διαβάζουμε τη φράση «Όλες οι ευτυχισμένες οικογένειες είναι ίδιες, κάθε δυστυχισμένη οικογένεια είναι δυστυχισμένη με τον δικό της μοναδικό τρόπο». Το διάβασα αυτό στο πανεπιστήμιο και συχνά σκεφτόμουν αυτήν τη φράση και την σκεφτόμουν σε σχέση με τις δικές μου οικογενειακές εμπειρίες και τα βιώματα αγάπης που έχω. Το μεγάλο ερώτημα ήταν πάντα ποιες είναι οι ιδιότητες που κάνουν τις ευτυχισμένες οικογένειες ίδιες; Υπάρχουν πολλές απαντήσεις σε αυτό το ερώτημα, αλλά το συμπέρασμα στο οποίο έχω καταλήξει είναι ότι οι ευτυχισμένες οικογένειες μοιράζονται μια ανιδιοτελή αγάπη που τις δένει με πολύ στενό τρόπο, μοναδικά. Από τη δική μου εμπειρία, τα παιδιά που έχουν λάβει αυτή την αγάπη συχνά αφοσιώνονται στη φροντίδα των γονιών τους όταν είναι ηλικιωμένοι. Αλλά είναι επίσης ένας κύκλος που προχωρά μπροστά στον χρόνο με την κάθε επόμενη γενιά παιδιών να μαθαίνει πώς να αγαπά και πώς να αγαπιέται μέσα από το παράδειγμα των γονιών.
Όταν ήμουν έφηβος είχα μια πολύ δεμένη παρέα, ήμασταν οκτώ φίλοι που προερχόμασταν όλοι από πολύ διαφορετικά υπόβαθρα. Εξαιτίας αυτού, όλοι ήμασταν περήφανοι για την καταγωγή των γονιών μας και για το πώς αυτό μας έκανε μοναδικούς. Ένας από αυτούς τους φίλους ήταν ένα αγόρι που ονομαζόταν Γιώργος, του οποίου οι γονείς ήταν από την Ελλάδα.
Αναζητώντας το σκηνικό του βιβλίου σας καταλαβαίνουμε ότι είναι η χώρα σας, η Αυστραλία. Μια χώρα που είναι χωνευτήρι πολλών πολιτισμών και επίσης με μια μεγάλη κοινότητα μεταναστών από την Ελλάδα. Είχατε φιλίες ως παιδί με παιδιά μεταναστών από την Ελλάδα; Βλέπετε κοινά σημεία ή υπήρχαν σημαντικές διαφορές σε σχέση με τη δική σας οικογένεια;
Ναι, όταν ήμουν έφηβος είχα μια πολύ δεμένη παρέα, ήμασταν οκτώ φίλοι που προερχόμασταν όλοι από πολύ διαφορετικά υπόβαθρα. Εξαιτίας αυτού, όλοι ήμασταν περήφανοι για την καταγωγή των γονιών μας και για το πώς αυτό μας έκανε μοναδικούς. Ένας από αυτούς τους φίλους ήταν ένα αγόρι που ονομαζόταν Γιώργος, του οποίου οι γονείς ήταν από την Ελλάδα. Ο Γιώργος εξακολουθεί να είναι ο πιο εργατικός άνθρωπος που γνωρίζω. Με δίδαξε πολλά για το τι σημαίνει να είσαι πειθαρχημένος. Αυτοί οι φίλοι, συμπεριλαμβανομένου του Γιώργου, εξακολουθούν να είναι οι πιο στενοί μου φίλοι και σήμερα. Επισκεπτόμενος τα σπίτια τους όταν ήμουν έφηβος το πρώτο πράγμα που παρατηρούσα ήταν πόσο διαφορετικά ήταν όσον αφορά τη διακόσμηση και τις μυρωδίες. Αλλά οι γονείς τους ήταν όλοι τόσο ίδιοι. Ήταν ακριβώς σαν τους γονείς μου. Μας έκαναν πάντα τις ίδιες ερωτήσεις: «Μελετάτε σκληρά;» «Προσέχετε ο ένας τον άλλον;» Και είχαν τις ίδιες ανησυχίες: «Γιατί είσαι τόσο αδύνατος; Έλα. Κάθισε. Φάε» μας έλεγαν.
Η μετανάστευση δεν θα σταματήσει ποτέ. Οι άνθρωποι θα αναζητούν πάντα καλύτερες συνθήκες διαβίωσης ή ασφαλή καταφύγια και έτσι θα γίνονται πρόσφυγες. Ωστόσο, εδώ και αρκετό καιρό, διανύουμε μια περίοδο όπου η αντιμεταναστευτική ρητορική κερδίζει έδαφος στη Δύση. Συμβαίνει αυτό και στην Αυστραλία ή η πολυπολιτισμικότητα συνεχίζει να αποτελεί στοιχείο ταυτότητας και υπερηφάνειας;
Για πολλά χρόνια εργάστηκα για την αυστραλιανή Κυβέρνηση στο υπουργείο Μετανάστευσης. Ένα από τα πράγματα που κατάλαβα ήταν ότι, όπως τα άτομα, έτσι και οι χώρες μπορούν να επιδεικνύουν ενσυναίσθηση, ιδιαίτερα σε θέματα που αφορούν τους πρόσφυγες και τους μετανάστες. Όπως και για τον καθένα ξεχωριστά, η ενσυναίσθηση συχνά επηρεαζόταν από το πόσο καλά αντιλαμβάνονταν ότι τα πήγαιναν και από το αν ήταν πρόθυμοι να επεκτείνουν τη γενναιοδωρία τους προς τα έξω. Αλλά στην Αυστραλία, όπως και στις περισσότερες δυτικές χώρες, οι πολιτικοί είναι πολύ επιδέξιοι στο να προκαλούν φόβο και διχασμό χρησιμοποιώντας τους μετανάστες ως αποδιοπομπαίους τράγους για μεγαλύτερα κοινωνικά ζητήματα. Η κατάχρηση αυτής της «τεχνικής» είναι τόσο κραυγαλέα και τόσο επαναλαμβανόμενη κατά τη διάρκεια των προεκλογικών περιόδων που νομίζω ότι πολλοί στην Αυστραλία έχουν πλέον γίνει ανεπηρέαστοι από την αντιμεταναστευτική ρητορική.
Εκτός από συγγραφέας, υπογράφετε και την εικονογράφηση της ιστορίας σας. Θα θέλατε να μας πείτε μερικά πράγματα για τις τεχνικές που προτιμάτε και ιδιαίτερα για τη σημασία των πορσελάνινων τσαγιέρων στο βιβλίο;
Χρησιμοποιώ παραδοσιακές τεχνικές για την εικονογράφηση των βιβλίων μου και νιώθω πιο άνετα με μολύβι γραφίτη 7H έως HB και με την ακουαρέλα. Οι τσαγιέρες εμφανίζονται στην αρχή και στο τέλος του βιβλίου καθώς και σε αρκετές σελίδες με εικονογραφημένες τσαγιέρες από διαφορετικές χώρες. Ανάμεσά τους είναι και η μικροσκοπική τσαγιέρα από την οικογένεια της ιστορίας. Οι άλλες τσαγιέρες σχεδιάστηκαν για να αντιπροσωπεύουν το υπόβαθρο των οικογενειών των φίλων μου και των μεταναστών από όλο τον κόσμο. Αυτό που προσπαθώ να δείξω είναι ότι η μικροσκοπική τσαγιέρα αντιπροσωπεύει την οικογένεια σε αυτήν την ιστορία, ενώ όλες οι άλλες τσαγιέρες αντιπροσωπεύουν διαφορετικές ιστορίες μεταναστών που είναι μοναδικές αλλά μοιράζονται και κοινά στοιχεία.
Πώς βλέπετε την Τεχνητή Νοημοσύνη σε σχέση με το δικό σας έργο; Την αφήγηση και εικονογράφηση ιστοριών;
Αυτό είναι ένα ερώτημα που απασχολεί πολλούς συγγραφείς και καλλιτέχνες αυτή τη στιγμή. Νομίζω ότι στο μέλλον η Τεχνητή Νοημοσύνη θα καταλαμβάνει χώρο σε πολλές πλευρές του δημιουργικού κόσμου που έχουν να κάνουν με την ψυχαγωγία. Δεν ασχολούμαι με τις ιστορίες για αυτόν τον λόγο. Οι ιστορίες για μένα αφορούν τη σύνδεση, μέσα από τον χρόνο και τον χώρο, με ένα άλλο μυαλό και μια άλλη φαντασία. Αφορούν την ενόραση στην εμπειρία του να είσαι άνθρωπος σε αυτή τη μικρή μπλε κουκκίδα. Αυτό είναι κάτι που η Τεχνητή Νοημοσύνη δεν θα είναι σε θέση να προσφέρει.
* Η ΕΛΕΝΗ ΚΟΡΟΒΗΛΑ είναι δημοσιογράφος.
