Ραπουνζέλ: Παιδικό παραμύθι ή αλληγορία για το ξύπνημα της νιότης  – 6 βιβλία + 1 μιούζικαλ για παιδιά

Όταν οι αδελφοί Γκριμ το 1812 εκδίδουν τον πρώτο τόμο με τον τίτλο Παραμύθια για παιδιά και όλη την οικογένεια και κατόπιν το 1815 το δεύτερο, δεν θα μπορούσαν να φανταστούν πόσο πολύ θα επηρέαζαν τις επόμενες γενιές. Οι μύθοι και τα παραμύθια από όλη την γερμανική επικράτεια, περί τα 156 αφηγήματα, έγιναν δραματικά έργα, χρησιμοποιήθηκαν ως πρώτη ύλη για άλλες, μεταγενέστερες ιστορίες και θεατρικά έργα, μπαλέτο, οπερατικά έργα, ενώ η μεταφορά τους στον κινηματογράφο έχει κριθεί ως διαχρονικά επιτυχημένη. Στον πρόλογο της έκδοσης του 1812 οι Γκριμ υποστηρίζουν ότι «η αφήγηση παραμυθιών ευδοκιμεί εκεί όπου η ποίηση έχει γερά ερείσματα και είναι αγαπητή, εκεί όπου η φαντασία εξακολουθεί να είναι ζωηρή και δεν έχει αδυνατίσει και πολύ περισσότερο εξαλειφθεί από την καθημερινότητα». 

Το παραμύθι των Γκρίμ είναι σκοτεινό, μυστηριώδες και η ευτυχής κατάληξη αποτελεί προϊόν τυχαιότητας.

Μεταξύ των παραμυθιών της συλλογής, η Ραπουνζέλ αποτελεί αφήγημα ανθεκτικό και πολύπλευρο. Η Ραπουνζέλ «ανταγωνίζεται» σε δημοφιλία τη Χιονάτη και τη Σταχτοπούτα. Κάθε μια από τις τρεις ιστορίες με τις ελκυστικές και αναξιοπαθούσες πρωταγωνίστριες έχει πλήθος συνδηλώσεων, ενώ το δραματικό αποτύπωμα, καθώς ενέχει το στοιχείο της σύγκρουσης, της ανατροπής, της παραδοξότητας, είναι εξαιρετικά γοητευτικό. Η Ραπουνζέλ δεν είναι απλώς ένα παραμύθι όπου μια κοπέλα, άλλοτε πριγκιπικής καταγωγής και άλλοτε από λαϊκή οικογένεια, διαθέτει μακριά, ξανθιά, πλούσια κόμη, βρίσκεται φυλακισμένη στον πύργο της κακιάς μάγισσας και στο τέλος αποδρά με τη βοήθεια του ερωτευμένου πρίγκιπα, για να ζήσει ευτυχής την υπόλοιπη ζωή της. Το παραμύθι των Γκρίμ είναι σκοτεινό, μυστηριώδες και η ευτυχής κατάληξη αποτελεί προϊόν τυχαιότητας.

Η μάγισσα τιμωρεί με τύφλωση τον πρίγκιπα και μόνο μετά από χρόνια περιπλάνησης συναντιέται τυχαία με την αγαπημένη του Ραπουνζέλ , τα δάκρυα της οποίας του ξαναδίνουν το φως του.

Σύμφωνα με τον γερμανικό μύθο, η Ραπουνζέλ παίρνει το όνομά της από το βότανο λυκοτρίβολο, ένα φυλλώδες λαχανικό της οικογένειας των μελισσόχορτων. Το λυκοτρίβολο που φύτρωνε άφθονο στον κήπο της γειτονικής μάγισσας Γκόθελ (ή στην πραγματικότητα της λαϊκής θεραπεύτριας της περιοχής) είναι το βότανο που πεθύμησε με όλη της την ψυχή η μητέρα της ηρωίδας. Ο πατέρας μπαίνει κρυφά στον κήπο και κλέβει το νόστιμο λυκοτρίβολο. Η μάγισσα ανακαλύπτει τον δράστη και εκείνος μέσα στην ταραχή του καταφάσκει στην απαίτηση της να της δώσουν τη μονάκριβη κόρη τους μόλις γεννηθεί. Η μάγισσα παίρνει το κορίτσι που το ονομάζει Ραπουνζέλ και όταν φτανει σε ηλικία δώδεκα χρόνων το φυλακίζει στον πιο ψηλό πύργο. Η Ραπουνζέλ, το πιο όμορφο πλάσμα στη γη, με τα μακριά μαλλιά, ζει έγκλειστη κατά την εφηβεία μόνο με τη συντροφιά της μάγισσας, αποκομμένη από τον κόσμο. Στο παραμύθι των Γκριμ το βασιλόπουλο και η Ραπουνζέλ ερωτεύονται. Η νέα μένει έγκυος και η μάγισσα Γκόθελ, αφού κόβει τα μαλλιά της θετής κόρης την εξορίζει σε έναν τόπο έρημο, όπου γεννάει δίδυμα και τα ανατρέφει με μεγάλη δυσκολία. Η μάγισσα τιμωρεί με τύφλωση τον πρίγκιπα και μόνο μετά από χρόνια περιπλάνησης συναντιέται τυχαία με την αγαπημένη του Ραπουνζέλ, τα δάκρυα της οποίας του ξαναδίνουν το φως του. Η αλληγορία είναι προφανής. Όμως η εξέλιξη του παραμυθιού μέσα στο χρόνο και οι ποικίλες διασκευές ελάφρυναν το φορτίο και έκαναν την ιστορία περισσότερο συμβατή με το ανήλικο κοινό και την πολιτική ορθότητα.

«Ραπουνζέλ χωρίς παραμύθι»: Ένα μοντέρνο μιούζικαλ διεθνών προδιαγραφών στο θέατρο Κάππα

Ανάμεσα στις ποικίλες εκφάνσεις, υπάρχει και η πλέον πρόσφατη, αυτή της δραματικής, ηρωίδας του Μάικ Κένι, που πρωταγωνιστεί στο θεατρικό έργο «Rapunzel Alone», το οποίο ο Κένι άρχισε να γράφει το 2019 με αφορμή την αποξένωση των νέων λόγω των social media και ολοκλήρωσε κατά τη διάρκεια του αποκλεισμού λόγω της επιδημίας του κορωνοϊού. Το έργο παρουσιάζεται φέτος στο ελληνικό κοινό, σε πανευρωπαϊκή πρεμιέρα, σε σκηνοθεσία Ηλία Καρελλά και μετάφραση Χαράς Γιαννακοπούλου, στη σκηνή του θεάτρου Κάππα. Ο ελληνικός τίτλος της παράστασης «Ραπουνζέλ χωρίς παραμύθι», αποτελεί την απολύτως σύγχρονη, μεταδομημένη εκδοχή της Ραπουνζέλ.

Η Λέτι ως μια ακόμα Ραπουνζέλ μένει απομονωμένη στη φάρμα, εξαιτίας της πρόθεσης της κυρίας Πιρς να την προστατεύσει από τη μικρή και συχνά μη ανεκτική ως προς τη διαφορετικότητα, κοινωνία του χωριού.

Στο έργο του Κένι βρισκόμαστε στο έτος 1944, με το Λονδίνο να βομβαρδίζεται από τους Ναζί. Η μικρή Λέτι, ένα κορίτσι μικτής καταγωγής, πρέπει να μείνει ασφαλής, όπως και χιλιάδες άλλα παιδιά λόγω του πολέμου. Με μια βαλίτσα στο χέρι και ένα γράμμα καρφιτσωμένο στο παλτό της, οι γονείς της την βάζουν στο τρένο. Σε μια απομονωμένη φάρμα στην εξοχή θα έρθει αντιμέτωπη με τους φόβους της, συναντώντας την αυστηρή κηδεμόνα κυρία Πιρς (με καταγωγή από κάποιο νησί της Καραϊβικής), τον νεαρό Κόνραντ και μια χήνα. Η Λέτι ως μια ακόμα Ραπουνζέλ μένει απομονωμένη στη φάρμα, εξαιτίας της πρόθεσης της κυρίας Πιρς να την προστατεύσει από τη μικρή και συχνά μη ανεκτική ως προς τη διαφορετικότητα κοινωνία του χωριού. Βέβαια, η πραγματικότητα και η ανάγκη της ανθρώπινης επικοινωνίας πάντα βρίσκει τον τρόπο να ανατρέψει τις απαγορεύσεις και έτσι η κατάληξη της ιστορίας αποτελεί έναν ύμνο στην αγάπη, την αποδοχή του άλλου, την ανεκτικότητα, την ειρήνη, την συντροφικότητα.

Στην παράσταση, τα ζητήματα του πολέμου, του κοινωνικού ή φυλετικού ρατσισμού, της απομόνωσης, αλλά και των μαθησιακών δυσκολιών παρουσιάζονται με τρόπο αφοπλιστικό και ευαίσθητο. Το παραμύθι της Ραπουνζέλ αποτελεί την αφορμή για το ταξίδι της αυτογνωσίας, τόσο για τη μικρή Λέτι όσο και για τους υπόλοιπους χαρακτήρες. Η σκηνοθετική ματιά του Ηλία Καρελλά δημιουργεί ένα περιβάλλον πολυεπίπεδο. Συνθέτει το διηγηματικό χώρο και χρόνο με το παραστασιακό παρόν, μέσα από τη δική του, πολύ προσωπική συνθετική άποψη. Το σώμα των ηθοποιών και η εκφορά του λόγου στο προσκήνιο συμπλέκονται με το θέατρο σκιών, τον διάλογο του φωτός και του σκοταδιού στο δεύτερο πλάνο. Τούτο αφενός εμπλουτίζει την παραστασιακή οπτική, αφετέρου ενισχύει την κίνηση σε διαφορετικά χωροχρονικά επίπεδα και εννοιολογικά πλαίσια. Ενισχυτική της διαχρονίας και του διαλόγου του μύθου της Ραπουνζέλ σε νέο περικείμενο είναι η συνολική σκηνογραφική άποψη, με ενισχυμένο το λιτό, βιομηχανικό στοιχείο. Η άψογη μουσική-υποκριτική περφόρμανς της ομάδας String Demons προσδίδει στην παράσταση το ισχυρό πρόσημο ενός απολύτως μοντέρνου μιούζικαλ, διεθνών προδιαγραφών, ενώ η σκηνική παρουσία της Idra Kayne ως κυρίας Πιρς και της Εύας Βόγλη ως Λέτι δημιουργεί τον έτερο ισχυρό, δυναμικό πόλο. Ανάμεσα στη μουσική ερμηνεία της ιστορίας και την επιτέλεση των ρόλων, αναδύεται σταθερά από τις σκιές, θραυσματικά και μεταμοντέρνα η φιγούρα της Ραπουνζέλ.

Η άψογη μουσική-υποκριτική περφόρμανς της ομάδας String Demons προσδίδει στην παράσταση το ισχυρό πρόσημο ενός απολύτως μοντέρνου μιούζικαλ, διεθνών προδιαγραφών

Στην παράσταση Ραπουνζέλ χωρίς παραμύθι, ο μύθος αποτελεί το πειραματικό υλικό. Η γραφή του Κένι ανακαινίζει και αναπλαισιώνει σημασίες του παραμυθιού, ενώ η σκηνοθεσία του Ηλία Καρελλά αφομοιώνει τα επίδικα και τα μορφοποιεί εύστοχα κωδικοποιημένα επί σκηνής.

Βιβλία με ηρωίδα τη Ραπουνζέλ για κάθε ηλικία

Μέχρι όμως η μοντέρνα και πολύσημη Ραπουνζέλ του Μάικ Κένι να βρει (ευχόμαστε σύντομα) την εκδοτική της εστία στην Ελλάδα, και με αφορμή την πλέον επιδραστική παράσταση της χρονιάς για παιδιά και εφήβους, είναι χρήσιμο να αναφερθούμε σε ορισμένες εκδόσεις που παρουσιάζουν το παραμύθι της Ραπουνζέλ σε πιο κλασικές εκδοχές, οι οποίες μπορούν να λειτουργήσουν ως αφετηρία εξοικείωσης του παιδικού κοινού (προσχολικής και πρώτης σχολικής ηλικίας) με το παραμύθι.

Η Ραπουνζέλ από τις εκδόσεις Διόπτρα είναι μια έκδοση που δίνει ιδιαίτερο βάρος στην ενίσχυση της αναγνωστικής ευχέρειας των μαθητών Α και Β δημοτικού. Αυτό το βιβλίο, σε εικονογράφηση της Kim Barnes και μετάφραση της Βίκυς Κατσαρού, απευθύνεται σε ηλικίες άνω των 4 ετών. Όπως αναφέρεται και στην περιγραφή: «Μια φορά κι έναν καιρό, ήταν ένα κοριτσάκι που το έλεγαν Ραπουνζέλ...Τα παιδιά κάνουν τα πρώτα τους βήματα στην ανάγνωση με τη σειρά Τώρα Ξέρω να Διαβάζω που περιλαμβάνει αγαπημένα κλασικά παραμύθια. Μέσα από την εντυπωσιακή εικονογράφηση και τις διασκεδαστικές ασκήσεις στο τέλος του βιβλίου, τα παιδιά θα αγαπήσουν το διάβασμα και θα αναπτύξουν τη φαντασία τους».

Η Ραπουνζέλ από τις εκδόσεις Ψυχογιός, όπου η εξερεύνηση του μύθου γίνεται μέσα από τη δυνατότητα της ηχογράφησης και της παράλληλης ανάγνωσης, ανήκει στη σειρά «Ηχογράφησε και άκουσε». Προτείνεται κυρίως για ηλικίες 3-6 ετών. Όπως αναφέρεται και στην παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου: «Διάβασε τις σελίδες μία μία, απόλαυσε την πλούσια εικονογράφηση και, στη συνέχεια, πίεσε το κουμπί για να ακούσεις τη δική σου ηχογραφημένη διήγηση!»

Στιγμιότυπο από τη βασισμένη στο παραμύθι της Ραπουνζέλ ταινία «Tangled».

Η Ραπουνζέλ, η φυλακισμένη του πύργου από τις εκδόσεις Παπαδόπουλος ανήκει στη σειρά «Φανταστικά παραμύθια» και επευθύνεται σε παιδιά άνω των 4 ετών. Το κλασικό παραμύθι των αδελφών Γκριμ, λιτά διασκευασμένο και μεταφρασμένο από την Ελένη Κατσαμά και εντυπωσιακά εικονογραφημένο από την Έρση Σπαθοπούλου, παρουσιάζεται σε αυτή την έκδοση με ευανάγνωστα γράμματα – ό,τι πρέπει για μικρά παιδιά!

Από τις εκδόσεις Άγκυρα η συλλογή Αλαντίν-Ραπουνζέλ, δύο παραμύθια και σε cd, σε εικονογράφηση της Εύας Καραντίνου, ανήκει στη σειρά «Τα παραμύθια που αγαπώ» και απευθύνεται σε παιδιά 3-6 ετών. Όπως αναφέρεται και στην παρουσίαση στο οπισθόφυλλο: «Το βιβλίο περιέχει δύο αγαπημένα παραμύθια με θαυμάσια εικονογράφηση και μεγάλα γράμματα για τους μικρούς μας φίλους καθώς και σελίδες με δραστηριότητες. Συνοδεύεται από ένα CD που περιέχει την αφήγηση των παραμυθιών με μουσική επένδυση σε παραγωγές με γνωστούς και αξιόλογους συντελεστές».

Επίσης από τις εκδόσεις Άγκυρα, η Ραπουνζέλ για πολύ μικρά παιδιά, από τη σειρά «Κλασικά αγαπημένα παραμύθια». Την έκδοση επιμελείται ο Νέστορας Χούνος και εικονογραφεί η Εύα Καραντίνου. Απευθύνεται σε ηλικίες 3-6 ετών. Όπως αναφέρεται και στο οπισθόφυλλο: «Κλασικά αγαπημένα παραμύθια που αγαπήσαμε και αγαπάμε όλοι. Παραμύθια που δεν λείπουν από καμιά παιδική βιβλιοθήκη. Παραμύθια που διαβάζονται και μεταφέρονται από γενιά σε γενιά, με την ίδια χαρά και αγάπη δεκάδες χρόνια τώρα, σ' όλο τον κόσμο».

Τέλος, η Ραπουνζέλ από τις εκδόσεις Πατάκη, προτείνεται επίσης για παιδιά προσχολικής ηλικίας (3-6 ετών), από τη σειρά «Πες μου ένα παραμύθι ακόμα». Η επιμέλεια είναι του Θανάση Κοκολόγου, η μετάφραση της Ελένης Μπακογεώργου και η εικονογράφηση της Σοφίας Τουλιάτου.

Όπως αναφέρεται στην παρουσίαση στο οπισθόφυλλο: «Μια φορά κι έναν καιρό ήταν ένας άντρας και η γυναίκα του, που ήθελαν πάρα πολύ να αποκτήσουν παιδί. Κάθε βράδυ, η γυναίκα έβλεπε στον ύπνο της ένα μωρό. Μετά από πέντε χρόνια, ακόμα δεν είχαν καταφέρει να κάνουν παιδί κι η γυναίκα αρρώστησε απ' τη θλίψη της. Ο άντρας ήθελε ειλικρινά να καλυτερέψει η γυναίκα του. Πετάχτηκε, λοιπόν, στον γειτονικό κήπο, έκοψε μερικά λαχανικά και της έφτιαξε μια νόστιμη σαλάτα. Όμως, ενώ τα έκοβε, ακούστηκε μια αυστηρή φωνή: "Γιατί κλέβεις τα φυτά μου;". Η γειτόνισσα ήταν μάγισσα... κι είχε θυμώσει πολύ!».

*Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΡΑΠΤΟΥ είναι θεατρολόγος-εκπαιδευτικός και κριτικός θεάτρου.