
Για το εικονογραφημένο βιβλίο των Ανν Γκοσιννύ & Φαμπρίς Ασιόν, «Ο μικρός Νικόλας – Τι περιμένουμε για να είμαστε ευτυχισμένοι;» (μτφρ. Ρίτα Κολαϊτη) που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη.
Γράφει ο Γιάννης Σ. Παπαδάτος
Ένα βιβλίο που εκδόθηκε πρόσφατα φέρνει ξανά στην επιφάνεια τον Ρενέ Γκοσιννύ και τον Ζαν-Ζαν Σενπέ, τους δύο πασίγνωστους και αγαπημένους δημιουργούς που εμφανίστηκαν, περί τα μέσα της δεκαετίας του 1950 στο Βέλγιο και λίγο αργότερα στη Γαλλία, στη δε χώρα μας τη δεκαετία του 1980, με τις περιπέτειες του Μικρού Νικόλα, αυτού του πανέξυπνου και ευαίσθητου μικρού. Η συνεχής κυκλοφορία της συγκεκριμένης σειράς, με διάφορες διασκευές και στη χώρα μας και η επιτυχία της, έγκειται στο γεγονός ότι οι δημιουργοί της και στο ποσοστό που τους αναλογεί, πέτυχαν να δώσουν και στο κείμενο και στην εικονογράφηση εκείνα τα διαχρονικά χαρακτηριστικά της παιδικής ηλικίας όπως είναι η ανεμελιά, η διάθεση για σκανταλιές και για παιχνίδι, αλλά και ό,τι όλοι μας επιθυμούμε: μια απλή, χαρούμενη κι ευτυχισμένη ζωή. Οι σκηνές δε του παρωχημένου παιδαγωγικού και κοινωνικού περικείμενου (τιμωρίες, ενίοτε η διαφοροποίηση στα φύλα κ.ά.), που εμφανίζονται στα βιβλία της σειράς, υπονομεύονται από το λεπτό και ευφυές χιούμορ και από την εν γένει δράση των μικρών ηρώων που διαπνέεται από την αποτύπωση μιας νεανικής φρεσκάδας.
Ο Ρενέ Γκοσιννύ (René Goscinny) και ο Ζαν-Ζακ Σενπέ (Zean-Jacques Sempé), με τον Μικρού Νικόλα τους, για αρκετούς της δικής μου γενιάς που δουλέψαμε σε σχολεία τη δεκαετία του ΄80, στάθηκαν ένα γενεσιουργό θάμβος (όπως άλλωστε και ο Τζιάννι Ροντάρι), το οποίο υπερέβαινε ευχάριστα αλλά και κριτικά την τότε ισχύουσα παιδαγωγική πραγματικότητα στη θεωρία και την πράξη.
Το βιβλίο Ο Μικρός Νικόλας - Τι περιμένουμε για να είμαστε ευτυχισμένοι; είναι μια μυθιστορηματική διασκευή της ομώνυμης ταινίας των A. Fredon και B. Massoubre, που βασίστηκε στο έργο των δύο σπουδαίων δημιουργών, από την κόρη του Γκοσιννύ, Άνν και τον εικονογράφο Φαμπρίς Ασιόν.
Στο κείμενο εμφανίζονται οι δυο δημιουργοί τού Μικρού Νικόλα και οι περισσότεροι ήρωές του: ο ίδιος ο Νικόλας που είναι και ο αφηγητής, ο κοιλιόδουλος επιστήθιος φίλος του Αλσέστ, ο Ζοφρουά το πλουσιόπαιδο, ο κύριος Μπλεντύρ που μαλώνει με τον πατέρα του Νικόλα, ο όχι και τόσο καλός μαθητής Κλοταίρ, ο πλακατζής Ρούφους, ο χεροδύναμος Εντ, ο Γουρλομάτης που είναι ο επιστάτης του σχολείου κ.ά. Δεν λείπει βέβαια και ο σπασίκλας και μαρτυριάρης Ανιάν.
Μην αναρωτηθείτε, γιατί δεν πρωταγωνιστεί κορίτσι. Το σχολείο τους είναι αρρένων. Ωστόσο εμφανίζεται η δυναμική Λουίζα, συνομίληκη του Νικόλα:
[…] Μίλησε πρώτη η Λουίζα: «Σαν πίθηκος είσαι!». Αυτό δεν μου άρεσε καθόλου και της απάντησα: «Κι εσύ είσαι κορίτσι!» Τότε η Λουίζα σηκώνει το χέρι και μου δίνει μία σφαλιάρα […] (σελ. 55-56).
Κι επίσης συμμετέχει σε ένα επεισόδιο η Μαρί-Εντβίζ, πρόσθετη ηρωίδα κατ’ απαίτηση του Νικόλα, προς τον Γκοσιννύ:
[…] Πες μου, Ρενέ. Θα μου γράψεις άλλη μια ιστορία με κορίτσι; […] (σελ. 72).
Σε όλες τις σελίδες του βιβλίου περισσεύει το χιούμορ και μια βαθυστόχαστη σοφία των καθημερινών, απλών μα και σύνθετων θεμάτων. Η παιδική ηλικία παρουσιάζεται χωρίς ίχνος διδακτισμού, όπως άλλωστε σε όλα τα βιβλία του Μικρού Νικόλα. Αναδύονται έξοχες σελίδες παιδικού παιχνιδιού, με την παιδική ηλικία να διαλέγεται με όλες τις εποχές. Συγκεντρώνει εκείνα τα χαρακτηριστικά της έννοιας που ο Hollindale ονομάζει childness (παιδικότητα). Το παιδί, δηλαδή, να πειραματίζεται, να έχει φαντασία, δυναμικότητα, περιέργεια, να αποβλέπει στη συνεργασία και παράλληλα να είναι αυτόνομο, στην ουσία διαμορφώνοντας την παιδική ηλικιακή του κατάσταση. [Hollindale, P.(1997), Signs of Childness in Children; s Books. Stroud: Thumble Press]. Μια τέτοια προσέγγιση αποτυπώνεται και στο βιβλίο της Ann Goscinny που περιέχει και επεισόδια της σειράς. Ο Νικόλας από την οπτική του ομοδιηγητικού και ενδοδιηγητικού αφηγητή, παρουσιάζει τα γεγονότα μιλώντας γι’ αυτά στα οποία πρωταγωνιστεί ο ίδιος αλλά και οι δυο δημιουργοί του, συνάμα αναδεικνύοντας τη σπουδαία φιλία τους. Να πώς το αναφέρει ο Νικόλας, βέβαια, μαζί με την υπεροψία του κάθε ήρωα-πρωταγωνιστή που έχει …επίγνωση της δύναμής του:
[…] Μου εξήγησαν πώς με επινόησαν κι εγώ τους άφηνα να λένε, αλλά στην πραγματικότητα είμαι σίγουρος ότι, παρ’ όλα αυτά, λιγάκι χάρη σε μένα έγιναν διάσημοι […] (σελ.10).
Πρόκειται για μεταμυθοπλαστική αφηγηματική τεχνική που διαπερνά το βιβλίο όχι και πολύ συνηθισμένη τουλάχιστον στην εγχώρια παραγωγή. Ο Νικόλας ρωτάει τους δημιουργούς για τη ζωή τους, λέει την γνώμη του για τη δασκάλα τους μετά από ερώτηση του Σενπέ, μαθαίνει για τη ζωή του Σενπέ από τον ίδιο αλλά και του Γκοσιννύ, ιδιαίτερα την τραγική ιστορία συγγενών του από τον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο και του ζητά να του γράψει μια ευχάριστη ιστορία για να τον παρηγορήσει.
Είναι συγκινητικός ο διάλογος του Σενπέ με τον Νικόλα για το απρόσμενο τέλος του Γκοσιννύ. Από μια οπτική που κατακυρώνει τη διαχρονική αφηγηματική δύναμη της αληθινής λογοτεχνίας είναι ο επόμενος διάλογός τους:
[…] Ρώτησα τον Ζαν-Ζακ αν κι εγώ πέθαινα μια μέρα.
-Όχι εσύ αγοράκι μου, είσαι αιώνιο. Ο Ρενέ κι εγώ σ’ επινοήσαμε, αλλά τώρα εμείς είμαστε αυτοί που θα συνεχίσουμε να ζούμε μέσα από σένα, μου απάντησε ο Ζαν-Ζακ.
Χάρηκα όσο δεν φαντάζεστε που θα είμαστε για πάντα οι τρεις μας […] (σελ. 112).
Υπογράμμισα στην αρχή ότι τα βιβλία του Μικρού Νικόλα είναι βιβλία που πρωτοδιάβασε η γενιά μου, αλλά είναι ακόμη και βιβλία που δεν πρέπει να λείπουν από τα διαβάσματα των νέων εκπαιδευτικών και από τις βιβλιοθήκες, όσες …υπάρχουν του σύγχρονου σχολείου. Και κάτι πολύ ευχάριστο στο συγκεκριμένο βιβλίο: τα βιογραφικά σημειώματα, στο τέλος, του Σενπέ, του Γκοσιννύ και της κόρης του καθώς και του εικονογράφου είναι δοσμένα με τη ματιά του Νικόλα. Ο Νικόλας, στο ίδιο ύφος με την αφήγηση του κειμένου, ρωτάει τους ίδιους, λέει και την άποψή του και γενικά τα συγκεκριμένα κείμενα είναι άκρως ενδιαφέροντα. Είναι εκείνη η περίπτωση κατά την οποία τα παρακειμενικά στοιχεία «συναγωνίζονται» το καθαυτό κείμενο, αποπνέοντας ένα υπόγειο χιούμορ και μια πηγαία ευαισθησία.
Κοντολογίς, μιλάμε για ένα απολαυστικό βιβλίο, θα έλεγα, ένα «έπος» της παιδικής ηλικίας και για τους ενήλικες –προπάντων για εκείνους που νοσταλγούν τις περιπέτειες του Μικρού Νικόλα–, στο οποίο απογειώνεται η παιδική ηλικία. Στο κείμενο «συμπαραστέκεται» ισάξια η εξαίρετη έγχρωμη εικονογράφηση που το ακολουθεί κατά πόδας.
*Ο ΓΙΑΝΝΗΣ Σ. ΠΑΠΑΔΑΤΟΣ είναι συγγραφέας, κριτικός βιβλίων για παιδιά και εφήβους, τ. πανεπιστημιακός. Τελευταίο του βιβλίο η ποιητική συλλογή «Φεγγάρια παιδιά» (εκδ. Πατάκη).