livanis laisse mon ame vent photo

Με αφορμή το τρυφερό παραμύθι «Άφησα την ψυχή μου στον άνεμο» της Ροξάν Μαρί Γκαλιέξ με θέμα την απώλεια, η ομ. καθ/τρια Φιλολογίας Άντα Κατσίκη - Γκίβαλου γράφει για ένα θέμα που απαιτεί μεγάλη ευαισθησία στην προσέγγιση. 

Της Άντας Κατσίκη - Γκίβαλου

Ο χωρισμός, και πολύ περισσότερο ο θάνατος είναι από τα θέματα που δύσκολα μπορεί να χειριστεί ένας συγγραφέας παιδικών βιβλίων και μάλιστα όταν απευθύνεται σε πολύ μικρές ηλικίες. Ως τη δεκαετία του ’70 ο θάνατος ως κύριο θέμα δεν απασχολούσε τους συγγραφείς παιδικών βιβλίων, καθώς η κυρίαρχη παιδαγωγική αντίληψη που επηρέαζε και τους συγγραφείς ήθελε το παιδί προφυλαγμένο από τις αντιξοότητες της ζωής.

Βιβλία για την απώλεια, βιβλία για τη συναισθηματική ωρίμανση των παιδιών 

Ο θάνατος εθεωρείτο θέμα ακατάλληλο για τον εύθραυστο ψυχισμό του. Στη σημαντική για την ελληνική παιδική λογοτεχνία δεκαετία του ’70 αναπτύσσεται η άποψη ότι το παιδικό βιβλίο συμβάλλει ουσιαστικά όχι μόνο στην πνευματική ανάπτυξη του παιδιού αλλά και στην ψυχική και συναισθηματική του ωρίμαση, που είναι απαραίτητες για την όσο το δυνατόν ανώδυνη ένταξή του στο ευρύτερο κοινωνικό σύνολο. 

Η απώλεια του παππού, καθώς και της γιαγιάς (πιο συχνή στα ξενόγλωσσα βιβλία) μετά την απώλεια αγαπημένων κατοικίδιων ζώων είναι αυτή που οι συγγραφείς χρησιμοποιούν για να μιλήσουν στα μικρά παιδιά για το θάνατο. Πολλά τα παραδείγματα. Ενδεικτικά αναφέρω: Boubouetgrand-père του Cyril Hahn, εκδ. Casterman (Συλλογή Les albums Boubou) 2009, J'attends Mamy της Séverine Vidal, Cécile Vangout (εικον.) εκδ.Alice Jeunesse 2011, Παππού θα σε θυμάμαι για πάντα των Ann de Bode και Rien Broere (σειρά Helping Hands), μτφρ. Περαματζέλη Φωτεινή, εκδ. Γλαύκη, 2000, Ο παππούς πετάει του Ζίγκριντ Λάουμπε, εικον. Μαρία Μλαζεγιόφσκι, μτφρ. Χαρά Στρώνη, εκδ. Κάστωρ, Aθήνα 2000, Ο παππούς του Ρόκο της Βησσαρίας Ζορμπά-Ραμμοπούλου, εκδ. Μικρή Μίλητος 2003, Ο παππούς μας άφησε του Φίλιππου Μανδηλαρά, εικον. Κατ. Χαδουλού, Πατάκης 2009.

Με λόγο καθησυχαστικό και εικονιστική αφήγηση που αφυπνίζει το συναίσθημα

Το εικονογραφημένο βιβλίο, θα λέγαμε το εικονοβιβλίο της Ροξάν Μαρί Γκαλιέζ που έχει εικονογραφήσει ο Ερίκ Πουιμπαρέ, θίγει το θέμα με ιδιαίτερη ευαισθησία. Η δευτεροπρόσωπη αφήγηση από τον άγνωστο, σχεδόν μέχρι το τέλος της μικρής ιστορίας, αφηγητή (παππού) προς τον ανήλικο αποδέκτη των λόγων του (εγγονό), με εναλλασσόμενες προσωπικές συμβουλές, αναμνήσεις αλλά και διαπιστώσεις που αναφέρονται σε γενικότερα ζητήματα της ζωής προκαλεί την περιέργεια και το ενδιαφέρον του μικρού αναγνώστη. Παράλληλα η εικονιστική ανάγνωση συνομιλεί με το κείμενο, το εμπλουτίζει και το συμπληρώνει, αφυπνίζοντας τη δημιουργική φαντασία και το συναίσθημα του παιδιού. Η εικονογράφηση είναι αυτή που ταυτοποιεί τα πρόσωπα της ιστορίας και συνεισφέρει στο να συνειδητοποιήσει τόσο ο μικρός μυθοπλαστικός ήρωας όσο και ο αναγνώστης «ότι δε θα υπάρξουν άλλες βόλτες χεράκι χεράκι» με τον παππού. Το γεγονός αυτό αναδεικνύει τον πρωτεύοντα ρόλο της εικονογράφησης στην αφήγηση.

Ο προστατευτικός, καθησυχαστικός και ήρεμος τόνος του παππού που έχει ήδη «φύγει» δημιουργούν ένα κλίμα ασφάλειας στον εγγονό. Η απουσία και συγχρόνως η νοητή παρουσία του στη σκέψη του αγοριού είναι αυτές που μετατρέπουν τον πόνο του αποχωρισμού, που δεν είναι κατάδηλος, αλλά διαχέεται στο κείμενο, σε νοσταλγική ανάκληση των κοινών τους βιωμάτων. Τα λόγια του παππού προς τον εγγονό, συνδέοντας το παρελθόν με το μέλλον με τρυφερότητα αναδεικνύουν τη συνέχεια της ζωής την οποία κατακτά κάθε άνθρωπος μόνος του, διατηρώντας όμως στη μνήμη του ζωντανή την παρουσία αγαπημένων προσώπων που έχουν πια φύγει. Δεν είναι τυχαίο που ο παππούς «έχει αφήσει την ψυχή του στον άνεμο» για να μπορεί να βρίσκεται παντού, να «μπορεί να ταξιδεύει κάθε στιγμή, να έρχεται, να φεύγει- είναι τόσο διασκεδαστικό!», θα πει.. Αυτή, η πανταχού παρούσα, φιγούρα του παππού θα συντροφεύει τον εγγονό και στις πιο προσωπικές στιγμές του, όταν αυτός θα κλείνει τα μάτια του και θα στρέφεται στον εσωτερικό του κόσμο ή όταν θα θυμάται την παρακαταθήκη του: «Δοκίμασε τη ζωή. Ρούφηξέ τη μέχρι το μεδούλι».

Η πρωτοτυπία του βιβλίου έγκειται στο γεγονός ότι η συγγραφέας δεν προετοιμάζει το παιδί για την επερχόμενη απώλεια του παππού. Εδώ το μοιραίο γεγονός έχει συντελεστεί και βρισκόμαστε στο τέταρτο κατά Sadler στάδιο, αυτό της αποδοχής του γεγονότος. 

Η πρωτοτυπία του βιβλίου έγκειται στο γεγονός ότι η συγγραφέας δεν προετοιμάζει το παιδί για την επερχόμενη απώλεια του παππού. Εδώ το μοιραίο γεγονός έχει συντελεστεί και βρισκόμαστε στο τέταρτο κατά Sadler στάδιο, αυτό της αποδοχής του γεγονότος. Σύμφωνα με τον D. Sadler τα περισσότερα παιδικά βιβλία που χειρίζονται το θέμα του θανάτου του παππού ακολουθούν μια πορεία που περιλαμβάνει τη σχέση παππού -παιδιού, την αρρώστια του, το θάνατο και τέλος την αποδοχή του. (Sadler, D. (1991). “Grandpa died last night: children’s books about the death of grandparents”στο Children’s Literature Association Quarterly 16, pp. 246-250).

Στο βιβλίο αυτό η συγγραφέας δεν αποκαλύπτει τα συναισθήματα του μικρού ήρωα. Τον ρόλο αυτό αναλαμβάνει ο παππούς ο μονόλογος του οποίου προβάλλει και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει ο μικρός μετά το θάνατό του, ενώ συγχρόνως τον ενισχύει συναισθηματικά, τονώνοντας την αυτονομία της οντότητάς του χωρίς να του στερεί την αναγκαία, έστω και αόρατη παρουσία του, που λειτουργεί ως μόνιμο στήριγμά του.

Το βιβλίο αυτό με τρόπο, ιδιαίτερα προσεγμένο εξοικειώνει το μικρό παιδί με το θάνατο χωρίς μελλοδραματισμούς, με συγκρατημένη συγκίνηση, μεταφέροντας το βάρος στη ωρίμαση του ίδιου του παιδιού τόσο από το γεγονός της οριστικής απώλειας του παππού όσο και από τη σημασία των βιωμάτων τους για την αντιμετώπιση της μελλοντικής ζωής. Όπως γράφει και ο Σεφέρης «… Πόσο παράξενα αντρειεύεσαι μιλώντας με τους πεθα-/ μένους, όταν δε φτάνουν πια οι ζωντανοί που σου/ απομέναν».

* Η Άντα Κατσίκη- Γκίβαλου είναι ομότιμη καθηγήτρια Ελληνικής Φιλολογίας ΕΚΠΑ.

Roxane Marie Galliez
Εικονογράφηση: Eric Puybaret
Λιβάνης, 2015
ΣΕΛ. 28, τιμή εκδότη: €8,10
politeia link
 
 
 
 
 
 
 
 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Το δάχτυλο στη μύτη» της Πάουλα Μερλάν – «Κακές συνήθειες» και πώς κόβονται

«Το δάχτυλο στη μύτη» της Πάουλα Μερλάν – «Κακές συνήθειες» και πώς κόβονται

Για το εικονογραφημένο βιβλίο «Το δάχτυλο στη μύτη» (μτφρ. Χριστίνα Φιλήμονος, εκδ. Carnivora) της Πάουλα Μερλάν. Για να μπει ένα τέλος στις περιπέτειες ενός ανήσυχου δακτύλου σε μια φιλόξενη μύτη.

Γράφει η Ελευθερία Ράπτου

Συνηθίζουν να τις λένε «κακέ...

«Πέρλα, η ατρόμητη σκυλίτσα»: Όχι στον σχολικό εκφοβισμό μέσα από τη γραφή της Ιζαμπέλ Αλιέντε

«Πέρλα, η ατρόμητη σκυλίτσα»: Όχι στον σχολικό εκφοβισμό μέσα από τη γραφή της Ιζαμπέλ Αλιέντε

Για το εικονογραφημένο ββλίο «Πέρλα, η ατρόμητη σκυλίτσα» (μτφρ. Ράνια Μπουμπουρή, εικονογράφηση Σάντι Ροντρίγκεζ) της Ιζαμπέλ Αλιέντε. Πώς τα παιδιά λένε όχι στον σχολικό εκφοβισμό μέσα από τις περιπέτειες μιας σκυλίτσας, στο πρώτο βιβλίο για παιδιά της Χιλιανής μυθιστοριογράφου που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις...

«Ο μικρός Νικόλας – Τι περιμένουμε για να είμαστε ευτυχισμένοι;» των Ανν Γκοσιννύ & Φαμπρίς Ασιόν (κριτική) – Ένα έπος της παιδικής ηλικίας

«Ο μικρός Νικόλας – Τι περιμένουμε για να είμαστε ευτυχισμένοι;» των Ανν Γκοσιννύ & Φαμπρίς Ασιόν (κριτική) – Ένα έπος της παιδικής ηλικίας

Για το εικονογραφημένο βιβλίο των Ανν Γκοσιννύ & Φαμπρίς Ασιόν, «Ο μικρός Νικόλας – Τι περιμένουμε για να είμαστε ευτυχισμένοι;» (μτφρ. Ρίτα Κολαϊτη) που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη. 

Γράφει ο Γιάννης Σ. Παπαδάτος

Ένα βιβλίο πο...



ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Μαθαίνω αλλιώς: 3 βιβλία που ενισχύουν τις μαθησιακές δεξιότητες συνδυάζοντας τη γλώσσα, τα μαθηματικά και τις τέχνες

Μαθαίνω αλλιώς: 3 βιβλία που ενισχύουν τις μαθησιακές δεξιότητες συνδυάζοντας τη γλώσσα, τα μαθηματικά και τις τέχνες

Για τα βιβλία «Από την τελεία στη γραμμή. Η πρώτη μου γνωριμία με τη γραφή 1» (εκδ. Καστανιώτη) της Καλλισθένης Γιαουρτοπούλου, «Τα μυστήρια της αλφαβήτας. Μια περιπέτεια της ντετέκτιβ της τέχνης!» (εκδ. Δίπτυχο) της Νίκης Κάντζου και «Μαθαίνω μαθηματικά μέσα από την τέχνη» (εκδ. Μεταίχμιο) του Δημήτρη Χασάπη. Τρία&...

5 λεπτά με τη Μαρίνα Κατσιώτη

5 λεπτά με τη Μαρίνα Κατσιώτη

Πέντε λεπτά με τη Μαρίνα Κατσιώτη με αφορμή το εικονογραφημένο βιβλίο της «Το τετράδιο της Ηλέκτρας» (εικονογράφηση Μαιρήλια Φωτιάδου, εκδ. Μεταίχμιο) 

Επιμέλεια: Ελένη Κορόβηλα

Όπως φαίνεται από τις τάσεις της αγοράς του βι...

«Ο Φεγγαροσκεπαστής» του Ερίκ Πουιμπαρέ – Ένα ποιητικό παραμύθι για την πίστη στα όνειρα και την αλληλεγγύη

«Ο Φεγγαροσκεπαστής» του Ερίκ Πουιμπαρέ – Ένα ποιητικό παραμύθι για την πίστη στα όνειρα και την αλληλεγγύη

Για το εικονογραφημένο βιβλίο «Ο Φεγγαροσκεπαστής» (μτφρ. Μαρία Αγγελίδου - Άγγελος Αγγελίδης) του Ερίκ Πουιμπαρέ [Éric Puybaret] που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Διόπτρα. 

Γράφει η Ελένη Κορόβηλα 

Λίγα λόγια για το βιβλίο

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Αγάπη, μόνο: 5+1 βιβλία για παιδιά και εκείνους που τα αγαπάνε

Αγάπη, μόνο: 5+1 βιβλία για παιδιά και εκείνους που τα αγαπάνε

Τι άλλο χρειαζόμαστε, μικροί και μεγάλοι, εκτός από αγάπη; Προτείνουμε πέντε συν ένα εικονογραφημένα βιβλία για μικρά παιδιά, για να διαβαστούν μαζί με τους μεγάλους που τα αγαπάνε και τα φροντίζουν. 

Επιλογή: Ελένη Κορόβηλα

Στο εικονογραφημένο βι...

«Γιορτές χωρίς οθόνες»: 85 βιβλία που θα αγαπήσουν τα παιδιά

«Γιορτές χωρίς οθόνες»: 85 βιβλία που θα αγαπήσουν τα παιδιά

Μια επιλογή βιβλίων για παιδιά, από μωρά που αρχίζουν να εξερευνούν τον κόσμο γύρω τους έως προέφηβους που έχουν μπει στο Γυμνάσιο και είναι στο κατώφλι της εφηβείας. Τα βιβλία έχουν επιλεγεί από τη βιβλιοπαραγωγή του 2024. Είναι βιβλία που διευρύνουν τους ορίζοντες των παιδιών, τους προσφέρουν γνώσεις και απαντήσει...

25 μέρες πριν από τα Χριστούγεννα, 25 βιβλία για να ζήσουν τα παιδιά το νόημα των Γιορτών

25 μέρες πριν από τα Χριστούγεννα, 25 βιβλία για να ζήσουν τα παιδιά το νόημα των Γιορτών

Κάνοντας αντίστροφη μέτρηση μέχρι την ημέρα των Χριστουγέννων, παρουσιάζουμε μια επιλογή 25 βιβλίων, χριστουγεννιάτικων και αγιοβασιλιάτικων, από τα βιβλία που λάβαμε: Βιβλία για τις Γιορτές για πολύ μικρά και μικρά παιδιά που ανυπομονούν να ανοίξουν τα δώρα τους. 

Επιλογή-παρουσίαση: Ελένη Κορό...

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ