livanis laisse mon ame vent photo

Με αφορμή το τρυφερό παραμύθι «Άφησα την ψυχή μου στον άνεμο» της Ροξάν Μαρί Γκαλιέξ με θέμα την απώλεια, η ομ. καθ/τρια Φιλολογίας Άντα Κατσίκη - Γκίβαλου γράφει για ένα θέμα που απαιτεί μεγάλη ευαισθησία στην προσέγγιση. 

Της Άντας Κατσίκη - Γκίβαλου

Ο χωρισμός, και πολύ περισσότερο ο θάνατος είναι από τα θέματα που δύσκολα μπορεί να χειριστεί ένας συγγραφέας παιδικών βιβλίων και μάλιστα όταν απευθύνεται σε πολύ μικρές ηλικίες. Ως τη δεκαετία του ’70 ο θάνατος ως κύριο θέμα δεν απασχολούσε τους συγγραφείς παιδικών βιβλίων, καθώς η κυρίαρχη παιδαγωγική αντίληψη που επηρέαζε και τους συγγραφείς ήθελε το παιδί προφυλαγμένο από τις αντιξοότητες της ζωής.

Βιβλία για την απώλεια, βιβλία για τη συναισθηματική ωρίμανση των παιδιών 

Ο θάνατος εθεωρείτο θέμα ακατάλληλο για τον εύθραυστο ψυχισμό του. Στη σημαντική για την ελληνική παιδική λογοτεχνία δεκαετία του ’70 αναπτύσσεται η άποψη ότι το παιδικό βιβλίο συμβάλλει ουσιαστικά όχι μόνο στην πνευματική ανάπτυξη του παιδιού αλλά και στην ψυχική και συναισθηματική του ωρίμαση, που είναι απαραίτητες για την όσο το δυνατόν ανώδυνη ένταξή του στο ευρύτερο κοινωνικό σύνολο. 

Η απώλεια του παππού, καθώς και της γιαγιάς (πιο συχνή στα ξενόγλωσσα βιβλία) μετά την απώλεια αγαπημένων κατοικίδιων ζώων είναι αυτή που οι συγγραφείς χρησιμοποιούν για να μιλήσουν στα μικρά παιδιά για το θάνατο. Πολλά τα παραδείγματα. Ενδεικτικά αναφέρω: Boubouetgrand-père του Cyril Hahn, εκδ. Casterman (Συλλογή Les albums Boubou) 2009, J'attends Mamy της Séverine Vidal, Cécile Vangout (εικον.) εκδ.Alice Jeunesse 2011, Παππού θα σε θυμάμαι για πάντα των Ann de Bode και Rien Broere (σειρά Helping Hands), μτφρ. Περαματζέλη Φωτεινή, εκδ. Γλαύκη, 2000, Ο παππούς πετάει του Ζίγκριντ Λάουμπε, εικον. Μαρία Μλαζεγιόφσκι, μτφρ. Χαρά Στρώνη, εκδ. Κάστωρ, Aθήνα 2000, Ο παππούς του Ρόκο της Βησσαρίας Ζορμπά-Ραμμοπούλου, εκδ. Μικρή Μίλητος 2003, Ο παππούς μας άφησε του Φίλιππου Μανδηλαρά, εικον. Κατ. Χαδουλού, Πατάκης 2009.

Με λόγο καθησυχαστικό και εικονιστική αφήγηση που αφυπνίζει το συναίσθημα

Το εικονογραφημένο βιβλίο, θα λέγαμε το εικονοβιβλίο της Ροξάν Μαρί Γκαλιέζ που έχει εικονογραφήσει ο Ερίκ Πουιμπαρέ, θίγει το θέμα με ιδιαίτερη ευαισθησία. Η δευτεροπρόσωπη αφήγηση από τον άγνωστο, σχεδόν μέχρι το τέλος της μικρής ιστορίας, αφηγητή (παππού) προς τον ανήλικο αποδέκτη των λόγων του (εγγονό), με εναλλασσόμενες προσωπικές συμβουλές, αναμνήσεις αλλά και διαπιστώσεις που αναφέρονται σε γενικότερα ζητήματα της ζωής προκαλεί την περιέργεια και το ενδιαφέρον του μικρού αναγνώστη. Παράλληλα η εικονιστική ανάγνωση συνομιλεί με το κείμενο, το εμπλουτίζει και το συμπληρώνει, αφυπνίζοντας τη δημιουργική φαντασία και το συναίσθημα του παιδιού. Η εικονογράφηση είναι αυτή που ταυτοποιεί τα πρόσωπα της ιστορίας και συνεισφέρει στο να συνειδητοποιήσει τόσο ο μικρός μυθοπλαστικός ήρωας όσο και ο αναγνώστης «ότι δε θα υπάρξουν άλλες βόλτες χεράκι χεράκι» με τον παππού. Το γεγονός αυτό αναδεικνύει τον πρωτεύοντα ρόλο της εικονογράφησης στην αφήγηση.

Ο προστατευτικός, καθησυχαστικός και ήρεμος τόνος του παππού που έχει ήδη «φύγει» δημιουργούν ένα κλίμα ασφάλειας στον εγγονό. Η απουσία και συγχρόνως η νοητή παρουσία του στη σκέψη του αγοριού είναι αυτές που μετατρέπουν τον πόνο του αποχωρισμού, που δεν είναι κατάδηλος, αλλά διαχέεται στο κείμενο, σε νοσταλγική ανάκληση των κοινών τους βιωμάτων. Τα λόγια του παππού προς τον εγγονό, συνδέοντας το παρελθόν με το μέλλον με τρυφερότητα αναδεικνύουν τη συνέχεια της ζωής την οποία κατακτά κάθε άνθρωπος μόνος του, διατηρώντας όμως στη μνήμη του ζωντανή την παρουσία αγαπημένων προσώπων που έχουν πια φύγει. Δεν είναι τυχαίο που ο παππούς «έχει αφήσει την ψυχή του στον άνεμο» για να μπορεί να βρίσκεται παντού, να «μπορεί να ταξιδεύει κάθε στιγμή, να έρχεται, να φεύγει- είναι τόσο διασκεδαστικό!», θα πει.. Αυτή, η πανταχού παρούσα, φιγούρα του παππού θα συντροφεύει τον εγγονό και στις πιο προσωπικές στιγμές του, όταν αυτός θα κλείνει τα μάτια του και θα στρέφεται στον εσωτερικό του κόσμο ή όταν θα θυμάται την παρακαταθήκη του: «Δοκίμασε τη ζωή. Ρούφηξέ τη μέχρι το μεδούλι».

Η πρωτοτυπία του βιβλίου έγκειται στο γεγονός ότι η συγγραφέας δεν προετοιμάζει το παιδί για την επερχόμενη απώλεια του παππού. Εδώ το μοιραίο γεγονός έχει συντελεστεί και βρισκόμαστε στο τέταρτο κατά Sadler στάδιο, αυτό της αποδοχής του γεγονότος. 

Η πρωτοτυπία του βιβλίου έγκειται στο γεγονός ότι η συγγραφέας δεν προετοιμάζει το παιδί για την επερχόμενη απώλεια του παππού. Εδώ το μοιραίο γεγονός έχει συντελεστεί και βρισκόμαστε στο τέταρτο κατά Sadler στάδιο, αυτό της αποδοχής του γεγονότος. Σύμφωνα με τον D. Sadler τα περισσότερα παιδικά βιβλία που χειρίζονται το θέμα του θανάτου του παππού ακολουθούν μια πορεία που περιλαμβάνει τη σχέση παππού -παιδιού, την αρρώστια του, το θάνατο και τέλος την αποδοχή του. (Sadler, D. (1991). “Grandpa died last night: children’s books about the death of grandparents”στο Children’s Literature Association Quarterly 16, pp. 246-250).

Στο βιβλίο αυτό η συγγραφέας δεν αποκαλύπτει τα συναισθήματα του μικρού ήρωα. Τον ρόλο αυτό αναλαμβάνει ο παππούς ο μονόλογος του οποίου προβάλλει και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει ο μικρός μετά το θάνατό του, ενώ συγχρόνως τον ενισχύει συναισθηματικά, τονώνοντας την αυτονομία της οντότητάς του χωρίς να του στερεί την αναγκαία, έστω και αόρατη παρουσία του, που λειτουργεί ως μόνιμο στήριγμά του.

Το βιβλίο αυτό με τρόπο, ιδιαίτερα προσεγμένο εξοικειώνει το μικρό παιδί με το θάνατο χωρίς μελλοδραματισμούς, με συγκρατημένη συγκίνηση, μεταφέροντας το βάρος στη ωρίμαση του ίδιου του παιδιού τόσο από το γεγονός της οριστικής απώλειας του παππού όσο και από τη σημασία των βιωμάτων τους για την αντιμετώπιση της μελλοντικής ζωής. Όπως γράφει και ο Σεφέρης «… Πόσο παράξενα αντρειεύεσαι μιλώντας με τους πεθα-/ μένους, όταν δε φτάνουν πια οι ζωντανοί που σου/ απομέναν».

* Η Άντα Κατσίκη- Γκίβαλου είναι ομότιμη καθηγήτρια Ελληνικής Φιλολογίας ΕΚΠΑ.

Roxane Marie Galliez
Εικονογράφηση: Eric Puybaret
Λιβάνης, 2015
ΣΕΛ. 28, τιμή εκδότη: €8,10
politeia link
 
 
 
 
 
 
 
 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Γεωργοστάθη, Παπαδημητράκη, Φραγκεσκάκη: Τρία νέα βιβλία για παιδιά και μερικές χρήσιμες σκέψεις για την παιδική λογοτεχνία

Γεωργοστάθη, Παπαδημητράκη, Φραγκεσκάκη: Τρία νέα βιβλία για παιδιά και μερικές χρήσιμες σκέψεις για την παιδική λογοτεχνία

Για τα βιβλία «Φίλοι δεμένοι με κλωστή» (Ελένη Γεροστάθη, εικον. Χρύσω Χαραλάμπους), «Μια φωλιά για μένα» (Βαλεντίνα Παπαδημητράκη, εικον. Μαρίνα Δημοπούλου) και «Το ποδήλατό του» (Χριστίνα Φραγκεσκάκη, εικον. Πέτρος Μπουλούμπασης) -όλα εκδ. Καλειδοσκόπιο- σκέψεις για την παιδική λογοτεχνία και την «άναρχη» κατηγορι...

«Πώς κατεβαίνει ο Άγιος Βασίλης από τις καμινάδες;» των Mac Barnett & Jon Klassen – Όλες οι απαντήσεις στο πιο μεγάλο ερώτημα των Γιορτών

«Πώς κατεβαίνει ο Άγιος Βασίλης από τις καμινάδες;» των Mac Barnett & Jon Klassen – Όλες οι απαντήσεις στο πιο μεγάλο ερώτημα των Γιορτών

Για το εικονογραφημένο βιβλίο για μικρά παιδιά «Πώς κατεβαίνει ο Άγιος Βασίλης από τις καμινάδες;» (μτφρ. Φίλιππος Μανδηλαράς) των Mac Barnett & Jon Klassen που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μάρτης. 

Γράφει η Ελένη Κορόβηλα

Καμιά φορά, οι α...

«Το δέντρο που έδινε» του Σελ Σίλβερσταϊν – Ένα διαχρονικό ποίημα για «μια Μηλιά που αγαπούσε ένα παιδάκι· πολύ»

«Το δέντρο που έδινε» του Σελ Σίλβερσταϊν – Ένα διαχρονικό ποίημα για «μια Μηλιά που αγαπούσε ένα παιδάκι· πολύ»

Για τo εικονογραφημένο βιβλίο του Σελ Σίλβερσταϊν [Shel Silverstein] «Το δέντρο που έδινε» (μτφρ. Άγγελος Αγγελίδης - Μαρία Αγγελίδου) που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Γράφει η Ελένη Κορόβηλα

Τη χρονιά που έρχεται, ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Το περίεργο μαξιλάρι» του Μισέλ Φάις (κριτική)  – Πού πάνε τα όνειρα όταν ξυπνάμε;

«Το περίεργο μαξιλάρι» του Μισέλ Φάις (κριτική)  – Πού πάνε τα όνειρα όταν ξυπνάμε;

Για το παραμύθι του Μισέλ Φάις «Το περίεργο μαξιλάρι», σε εικονογράφηση Ντανιέλας Σταματιάδη από τις εκδόσεις Πατάκη. 

Γράφει ο Μάνος Κοντολέων

Γιατί ένας ενήλικας να γράψει ένα λογοτεχνικό κείμενο που θα το εντάξει στ...

Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης: Η ανθολογία του Νικηφόρου Βρεττάκου μαθαίνει στα παιδιά να διαβάζουν ποίηση

Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης: Η ανθολογία του Νικηφόρου Βρεττάκου μαθαίνει στα παιδιά να διαβάζουν ποίηση

Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης, ανατρέχουμε στην «Ανθολογία Ποίησης για παιδιά και νέους» του Νικηφόρου Βρεττάκου που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κέδρος.

Ομάδα 018

Πριν από ακριβώς 45 χρόνια, τον Μάρτιο του 1979, ο ποιητής Νικηφόρος Βρεττάκος εξ...

Κρις Νέιλορ-Μπαλεστέρος: «Τα παιδιά που διαβάζοντας διασκεδάζουν θα γίνουν αναγνώστες για μια ζωή»

Κρις Νέιλορ-Μπαλεστέρος: «Τα παιδιά που διαβάζοντας διασκεδάζουν θα γίνουν αναγνώστες για μια ζωή»

Με αφορμή την κυκλοφορία της τρίτης ιστορίας με ήρωες τους Φρανκ & Μπερτ και τίτλο «Πικνίκ με μπισκότα» (μτφρ. Λύντη Γαλάτη, εκδ. Διόπτρα) είχαμε μια πολύ ενδιαφέρουσα όσο και αποκαλυπτική γραπτή επικοινωνία με τον Βρετανό συγγραφέα και εικονογράφο Κρις Νέιλορ-Μπαλεστέρος. 

Συνέντευξη στην Ε...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης: Η ανθολογία του Νικηφόρου Βρεττάκου μαθαίνει στα παιδιά να διαβάζουν ποίηση

Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης: Η ανθολογία του Νικηφόρου Βρεττάκου μαθαίνει στα παιδιά να διαβάζουν ποίηση

Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης, ανατρέχουμε στην «Ανθολογία Ποίησης για παιδιά και νέους» του Νικηφόρου Βρεττάκου που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κέδρος.

Ομάδα 018

Πριν από ακριβώς 45 χρόνια, τον Μάρτιο του 1979, ο ποιητής Νικηφόρος Βρεττάκος εξ...

Το Φάντασμα του Κάντερβιλ, του Όσκαρ Ουάιλντ – Ανάγνωσμα για παιδιά που αντέχει στο χρόνο και η θεατρική μεταφορά του

Το Φάντασμα του Κάντερβιλ, του Όσκαρ Ουάιλντ – Ανάγνωσμα για παιδιά που αντέχει στο χρόνο και η θεατρική μεταφορά του

«Το φάντασμα του Κάντερβιλ» του Όσκαρ Ουάιλντ, το ανάγνωσμα που αντέχει στο χρόνο και απευθύνεται σε παιδιά και εφήβους αλλά και στο ενήλικο κοινό, ανεβαίνει στο θέατρο Βεάκη σε σκηνοθεσία Δημήτρη Δεγαΐτη και μετάφραση – θεατρική διασκευή Άνδρης Θεοδότου. Η κριτική αποτίμηση της παράστασης και αναγνωστικές προτ...

Κουήρ ορατότητα και αποδοχή σε βιβλία για εφήβους – Πώς (δεν) προωθείται στα σχολεία ο διάλογος για τις έμφυλες ταυτότητες

Κουήρ ορατότητα και αποδοχή σε βιβλία για εφήβους – Πώς (δεν) προωθείται στα σχολεία ο διάλογος για τις έμφυλες ταυτότητες

Με αφορμή τη βίαιη επίθεση σε δύο non-binary άτομα στη Θεσσαλονίκη από νεαρούς πολλοί από τους οποίους είναι ανήλικοι, τίθεται το ερώτημα με ποια εργαλεία προσεγγίζονται στα σχολεία της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, και ειδικά στα Λύκεια, ζητήματα έμφυλων ταυτοτήτων και τι θέση έχουν βιβλία με κουήρ θεματολογία σε σχο...

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ