Παγκόσμια Ημέρα Θεάτρου: 6+1 βιβλία για παιδιά για θεατρικό παιχνίδι στην τάξη

Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Θεάτρου ίσως δε χρειάζεται να πούμε ξανά και ξανά για το πόσο συνυφασμένο με την ανθρώπινη ύπαρξη είναι το θέατρο. Ίσως να μη χρειάζεται να αναδράμουμε στην ιστορία του θεάτρου για να διαπιστώσουμε ότι είναι τόσο παλιά όσο και οι ανθρώπινη κοινωνία, ότι η ανάγκη παράστασης και αναπαράστασης αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της συνείδησης του εαυτού και του άλλου ή ότι μέσα από το θέατρο κατανοούμε τον κόσμο πληρέστερα. Ειδικά δε στο χώρο της εκπαίδευσης η εισαγωγή του θεάτρου με τη μορφή του μαθήματος της Θεατρικής Αγωγής έχει αποδώσει σπουδαίους καρπούς και συνεχίζει να δίνει, παρά τις αντιξοότητες και την αμφιθυμία της κεντρικής εκπαιδευτικής πολιτικής για τις τέχνες στο σχολείο.

[...] τα βιβλία για παιδιά και εφήβους συχνά αποτελούν την πρώτη ύλη δραματικής επεξεργασίας, ενώ μεθοδολογικά η πορεία από τη σελίδα στη «σκηνή» και αντιστρόφως ενισχύει το μαθησιακό αποτέλεσμα.

Η Παγκόσμια Ημέρα Θεάτρου θα γιορταστεί και φέτος με πλήθος εκδηλώσεων και δηλώσεων. Κοιτάζοντας από το γενικό στο μερικό, το σχολείο μπορεί να είναι το εργαστήρι μετασχηματισμού των λέξεων σε πράξη, σε δράμα και επιτέλεση. Είναι το πεδίο όπου μπορούν να συναντηθούν το βιβλίο με τη δραματοποίηση και να αποκτηθούν γνώσεις και δεξιότητες ενεργητικά. Εξάλλου τα βιβλία για παιδιά και εφήβους συχνά αποτελούν την πρώτη ύλη δραματικής επεξεργασίας, ενώ μεθοδολογικά η πορεία από τη σελίδα στη «σκηνή» και αντιστρόφως ενισχύει το μαθησιακό αποτέλεσμα.

Ανάγνωση και δραματοποίηση: αρχαίος κόσμος, μπούλινγκ και δεινόσαυροι

Με την ευκαιρία του φετινού εορτασμού ακολουθούν μερικές προτάσεις δημιουργικής σύνθεσης της ανάγνωσης με τη δραματοποίηση, προσαρμοσμένες στις αντίστοιχες ηλικιακές ομάδες και εκπαιδευτικές ανάγκες και δυνατότητες. Οι προτάσεις αυτές εκτείνονται και πέρα από τα όρια της σχολικής κοινότητας, καθώς το ανέβασμά τους στις θεατρικές σκηνές δύναται να είναι πολυδιάστατο.

Στην ενότητα των βιβλίων που αντλούν τη θεματολογία από την αρχαιότητα, τη μυθολογία και το αρχαίο θέατρο, που αποτελούν προνομιακό πεδίο στη δραματοποίηση διδακτικών σεναρίων, ξεχωρίζουμε τα ακόλουθα:

Με αφετηρία το Αρχαίο Θέατρο, οι Ήρωες και Ηρωίδες που έγιναν Ποίηση, της Κατερίνας Σέρβη, από τις εκδόσεις Διόπτρα, παρουσιάζουν στα παιδιά (10 ετών και πάνω), με γενναιοδωρία, επιλεγμένα δραματικά πρόσωπα προερχόμενα από την αρχαία τραγωδία και κωμωδία.

Η έκδοση φιλοξενεί επεισόδια ή καλύτερα σκηνικές δοκιμές και διαλόγους δεκαπέντε ηρώων και ηρωίδων που πρωταγωνιστούν στη μυθολογία, την ομηρική ποίηση και είναι κεντρικά πρόσωπα σε αρχαίες τραγωδίες και κωμωδίες. Ο πρωτοπόρος Προμηθέας, η τραγική Μήδεια, ο Ίωνας, η Άλκηστη, ο Ετεοκλής και ο Πολυνείκης, η αμφισβητίας της εξουσίας Αντιγόνη, η θαρραλέα Ιφιγένεια, η Ηλέκτρα και ο Ορέστης, ο περήφανος Αίαντας και ο Φιλοκτήτης, η ωραία Ελένη και η επινοητική Λυσιστράτη, ο πολυμήχανος Οδυσσέας, αλλά και ο Τρυγαίος και ο θεός Διόνυσος, αποτελούν τα δραματικά πρόσωπα γύρω από τα οποία εξελίσσονται ισάριθμα αφηγηματικά και δραματικά επεισόδια.

Η Σέρβη μεταχειρίζεται το υλικό της δημιουργικά, μεταδομεί τις ιστορίες χωρίς να χάνεται στο ελάχιστο ο εννοιολογικός πυρήνας τους, φωτίζει τα πρόσωπα, το πλαίσιο δράσης τους, αναδεικνύει τα «ελατήρια» των πράξεων τους υπαρκτικές πτυχές, τις αντικειμενικές, χωρικές, ιστορικές και δραματικές χροιές. Το βιβλίο είναι σπονδυλωτό. Κάθε ιστορία μπορεί να αναγνωσθεί, να αποτελέσει ενότητα για διδακτικό σενάριο, να ανέβει στη σκηνή, να πυροδοτήσει ενδιαφέρουσα συζήτηση καθώς έχει διακριτές λογοτεχνικές και θεατρικές αρετές. Οι πρωταγωνιστές αναστοχάζονται, τα γεγονότα πολλές φορές παρουσιάζονται με την τεχνική του flash back,οι διάλογοι είναι ζωντανοί, με σεναριακές αρετές, ενώ η συγγραφέας δεν παραλείπει να ενημερώσει το αναγνωστικό κοινό για την προέλευση κάθε χαρακτήρα, για την τραγωδία ή κωμωδία στην οποία πρωταγωνιστεί. Έχει δουλέψει επιμελώς τόσο το βασικό περιεχόμενο όσο και το εξίσου σημαντικό περικείμενο. Οι ήρωες και οι ηρωίδες συναντούν τα παιδιά και τους εφήβους και «συνομιλούν» μαζί τους με σύγχρονους όρους.

Στο τέλος κάθε ενότητας φιλοξενείται μια υπόθεση εργασίας, ένα «πώς θα ήταν όλα αυτά τα πρόσωπα αν ζούσαν τώρα» που συνδυάζεται έξυπνα με περιεκτικές περιλήψεις του κάθε έργου του αρχαίου δραματικού ρεπερτορίου.

Οι Ήρωες και Ηρωίδες που έγιναν Ποίηση είναι ένα βιβλίο βάσης, που μπορεί να λειτουργήσει πολύπλευρα και σε βάθος χρόνου. Η στιβαρή εικονογράφηση της Σάντρας Ελευθερίου συνδιαλέγεται παραστατικά με το κείμενο και συμπληρώνει μια έκδοση προσεγμένη μέχρι και στην τελευταία λεπτομέρεια.

Σε παρόμοιο μήκος κύματος κινείται και Ο Μύθος του βασιλιά Ερυσίχθονα από την Εκδοτική Αθηνών, στη σειρά Φωνή της Γης. Τα κείμενα είναι της Μαρίας Κούρση, η εικονογράφηση του Μιχάλη Κουντούρη και ο πολύ κατατοπιστικός πρόλογος της Δρ Αικατερίνης Πολυμέρου-Καμηλάκη.

Ο μύθος του Ερυσίχθονα αποτελεί θέμα πολυάριθμων διδακτικών σεναρίων στο πλαίσιο της θεατρικής αγωγής, αλλά και στο πλαίσιο της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης καθώς συνδυάζει τόσο το παραμυθιακό, αρχαίο ελληνικό χαρακτήρα όσο και την οικολογική συνείδηση που είναι κρίσιμο επίδικο, με ιδιαίτερη σημασία τώρα που ζούμε σε συνθήκες κλιματικής κρίσης. Η προστασία του φυσικού περιβάλλοντος, η σπατάλη των φυσικών πόρων προς όφελος της προσωπικής ικανοποίησης, ζητήματα οικονομίας, ηθικής, δικαίου, είναι παρόντα σε τούτο τον αρχαίο ελληνικό μύθο όπου τα στοιχεία της φύσης είναι ιερά και χρήζουν σεβασμού και θείου φόβου. Η αλαζονεία του Ερυσίχθονα καθρεφτίζει την ανθρώπινη ιδιοτέλεια και την υποτίμηση της φύσης, η οποία σαν αρχαία θεά θα εκδικηθεί αυτόν που την βλάπτει. Η Κούρση παρουσιάζει το μύθο με αμεσότητα και εκφραστικότητα, αφήνοντας ελεύθερο το πεδίο για τα παιδιά (κυρίως για όσα φοιτούν στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση) να κατανοήσουν και να δουλέψουν πάνω στο μύθο. Η έκδοση συνοδεύεται από σύντομο, αλλά κατατοπιστικό Γλωσσάρι.

Η διασκευή της Ελένης Σβορώνου με θέμα το μύθο του Δαίδαλου και του Ίκαρου, Δαίδαλος και Ίκαρος (εικονογράφηση Βασίλης Κουτσογιάννης, εκδόσεις Μεταίχμιο) αποτελεί έναν από τους πολύ αγαπημένους μύθους των παιδιών.

Το όνειρο του ανθρώπου να γίνει ισόθεος διά της νοητικής του δυνατότητας, η δίψα για πρόοδο, η σημασία των επιστημών, η δύναμη της μηχανικής και της τέχνης, η αγάπη του πατέρα, η ασυγκράτητη νιότη, ο Μίνωας και ο Μινώταυρος, η σημασία της ελευθερία αλλά και της μετάνοιας, συστήνουν μια ιστορία ανθρώπινων παθών, λαθών αλλά και μεγαλείου, που έχει όλα τα στοιχεία τα οποία την καθιστούν ελκυστική για δραματοποίηση και σκηνική παρουσίαση.

Οι Μικρές ιστορίες από την Ελληνική Μυθολογία (εκδόσεις Σαββάλα) των Σεσίλια Μπλάνκο και Ρομπέρτο Κουμπίγιας, παρουσιάζουν κομμάτια της μυθολογίας μας με τρόπο που θα μαγνητίσει τους αναγνώστες (προτείνεται για παιδιά 6-10 ετών) και θα ενισχύσει τη μαθησιακή διαδικασία στη σχολική τάξη και τη σκηνή.

Το κείμενο πληροφορεί χωρίς να κουράζει, έχει λογοτεχνική ιδιοσυγκρασία χωρίς να βαραίνει. Η εικονογράφηση του Κουμπίγιας με τα ζωηρά χρώματα και την ισορροπία μεταξύ καρτούν και εξπρεσιονισμού εμπλουτίζει ακόμη περισσότερο τις ιστορίες του Ερμή, του Περσέα, της Δήμητρας και της Περσεφόνης, του Πήγασου, και σχολιάζει έξυπνα το κειμενικό μέρος. Η θεατρική διαχείριση του βιβλίου είναι αβίαστη και ευνοεί τη χρήση διάφορων τεχνικών εμψύχωσης.

Με το μείζον ζήτημα του σχολικού εκφοβισμού-bullying ασχολείται η ιστορία που υπογράφει η Αναστασία Χριστοπούλου με τίτλο Ένας νταής στο σχολείο μας (εκδόσεις Ψυχογιός).

Οι ισορροπίες στο σχολείο, οι σχέσεις των παιδιών, οι διάφοροι χαρακτήρες, αλλά και η σημασία της ομάδας και της αλληλεγγύης διατρέχουν το απλό και κατανοητό κείμενο που επιτρέπει τη διαχείριση του θέματος με έξυπνο τρόπο σε θεατρικό πλαίσιο. Το βιβλίο είναι ιδανικό για παιδιά προσχολικής και πρώτης σχολικής ηλικίας. Η εικονογράφηση της Σάντρας Ελευθερίου, ενισχύει σημαντικά τη θεατρικότητα και λειτουργεί ως παράλληλο κείμενο-σενάριο με το γραπτό σκέλος.

Για τις πρώτες σχολικές ηλικίες (Α-Β δημοτικού) προορίζεται το Αλφαβητάρι Δεινοσαύρων της Αναστασίας Μπαλάσκα (εκδόσεις Ίκαρος). Οι ζωηρές εικόνες των δεινοσαύρων (εικονογράφηση stilos), με γκάμες συμπληρωματικών χρωμάτων, συνομιλούν με τα σύντομα κείμενα σε κάθε σελίδα, παρουσιάζοντας από έναν δεινόσαυρο κάθε φορά.

Οι δεινόσαυροι κατατάσσονται με αλφαβητική σειρά καθώς μέσα από τη συναρπαστική και πολύ αγαπητή -στους μικρούς μαθητές- θεματική της φυσικής ιστορίας, ο στόχος είναι διττός: αφενός η επιστημονική πληροφόρηση για τα εξαφανισμένα, εντυπωσιακά πλάσματα και αφετέρου η εξάσκηση στην αλφάβητο, την ορθογραφία, την ανάγνωση. Κάθε σελίδα είναι και μια μικρή ιστορία που προσφέρεται για δραματοποίηση και θεατρικές κατασκευές.

Ο Ροντάρι και το παιδαγωγικό τρίπτυχο ανάγνωση-αφήγηση-δραματοποίηση 

Για το τέλος ο διαχρονικός και απολύτως επιδραστικός Τζάνι Ροντάρι, εστιάζει απολύτως στο παιδαγωγικό τρίπτυχο ανάγνωση-αφήγηση-δραματοποίηση. Τα Παραμύθια για να σπάτε κέφι (μτφρ. Δήμητρα Δότση, εκδόσεις Κέδρος) αποδεικνύονται ανθεκτικά στο χρόνο, καθώς ο Ροντάρι συνθέτει ιστορίες με ανοικτό τέλος, προορισμένες για δουλειά θεατρικού εργαστηρίου.

Ο ίδιος προτείνει τρεις διαφορετικές καταλήξεις για κάθε μια από τις είκοσι ιστορίες που υπογράφει. Ισχυρή δομή, καλοζυγισμένες δόσεις χιούμορ και σοβαρότητας, σαφήνεια στο μήνυμα, ερμηνευτική ελευθερία και ποικίλες καλλιτεχνικές και εννοιολογικές προεκτάσεις, εγγυώνται ποικίλες επιτελέσεις και πολλές ώρες θεατρικού παιχνιδιού. Ο επίλογος του συγγραφέα με τις δικές του προτιμήσεις για την κατάληξη της κάθε ιστορίας έχει παιδαγωγικό ενδιαφέρον, ενώ συγχρόνως προτείνει και άλλες δραστηριότητες με αφετηρία τα αναγνώσματα.

Η απόδοση στην ελληνική της Δήμητρας Δότση σέβεται το πρωτότυπο και μεταφέρει την αύρα του συγγραφικού ύφους του Ροντάρι. Οι μικρές ζωγραφιές της Άννας Λάουρα Καντόνε, σχολιάζουν με χιούμορ, αφήνοντας το κείμενο να έχει τον πρώτο λόγο.

*Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΡΑΠΤΟΥ είναι θεατρολόγος-εκπαιδευτικός και κριτικός θεάτρου.