Ελένη Ανδρεάδη: Πώς ευαισθητοποιούμε τα παιδιά για την κλιματική αλλαγή με τους «Μαχητές του Ντάο»

Πώς να μιλήσεις στα παιδιά για όσα τα περιβάλλουν και για όσα προμηνύουν ότι θα είναι το ζοφερό μέλλον τους; Το ερώτημα αποκτά πλέον επείγοντα χαρακτήρα καθώς η κλιματική αλλαγή προκαλεί σαρωτικές περιβαλλοντικές καταστροφές που εκδηλώνονται σε όλο τον πλανήτη. Οι πρόσφατες φωτιές του καλοκαιριού και οι πρωτοφανείς πλημμύρες που ακολούθησαν τρομάζουν τα παιδιά και συχνά σαστίζουν τους ενήλικες ως προς το πώς να προσεγγίσουν θέματα που έχουν πάψει να αφορούν αόριστα άλλους ανθρώπους στον πλανήτη αλλά ανατρέπουν τις ζωές μας με τις επιπτώσεις τους.

Η περιβαλλοντολόγος και συγγραφέας βιβλίων για παιδιά Ελένη Ανδρεάδη, που έχει τιμηθεί με Κρατικό βραβείο για τη δουλειά της, υλοποιεί τα τελευταία χρόνια ένα συνεπές και συνεκτικό συγγραφικό πρόγραμμα με τη δημιουργία σειρών βιβλίων περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης.

Μετά τους Πράκτορες του πλανήτη, η Ανδρεάδη επανέρχεται με τους Μαχητές του Ντάο (εικονογράφηση: Γιάννης Σκουλούδης), τη νέα σειρά βιβλίων της που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο. Έχοντας πάντα στον πυρήνα του προβληματισμού της την οικολογία και την ανάγκη για περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση των παιδιών, ενσωματώνει στα βιβλία της τις αρχές της φιλοσοφίας του Ντάο δείχνοντας ότι ο διαλογισμός είναι μια πρόταση για να συνδεθούν τα παιδιά, αλλά και οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί τους, με τα επείγοντα ζητήματα που προκύπτουν από την κλιματική αλλαγή.

Το πλαίσιο στη νέα σειρά βιβλίων έχει ως εξής: Ο Του και η Ντι είναι δύο αδέρφια που κάθε Σάββατο –καμιά φορά και την Κυριακή– πηγαίνουν σε ένα διαφορετικό σχολείο. Το σχολείο τους είναι στη σοφίτα του σπιτιού τους και εκεί μαθαίνουν να γίνονται μαχητές. Δάσκαλός τους είναι ο Κινέζος παππούς τους και ταξιδιώτης του χρόνου, ο Σίφου, που τους μαθαίνει πώς να υπερασπίζονται την ισορροπία στον πλανήτη.

Υπόθεση Ηλιακό Τσάι

Το πρώτο βιβλίο της σειράς φέρει τον ευρηματικό τίτλο Υπόθεση Ηλιακό Τσάι. Στην ιστορία τα δύο αδέρφια μαθαίνουν για την κλιματική αλλαγή αποκτώντας γνώσεις για την παραγωγή ενέργειας, ηλιακής εν προκειμένω, και τη χρήση της στην καθημερινότητα. Στην προσπάθειά τους να σταματήσουν την επέλαση της κλιματικής αλλαγής χρησιμοποιούν μια ομπρέλα, αρκετό φλαμούρι και την πολεμική τέχνη του Τάι Τσι.

Ο σοφός δάσκαλος Σίφου διδάσκει στα παιδιά την αξία της ηλιακής ενέργειας που με λίγη υπομονή μπορεί να ζεστάνει μέχρι και το νερό για το τσάι τους, τους εξηγεί με απλά λόγια την υπερθέρμανση του πλανήτη λόγω του διοξειδίου του άνθρακα και τους μαθαίνει να κλείνουν τις συσκευές στο σπίτι όταν δεν τις χρησιμοποιούν.

Υπόθεση Λυπημένο Πάντα

Στο δεύτερο βιβλίο, την Υπόθεση Λυπημένο Πάντα, ο Σίφου αναθέτει μια καινούρια αποστολή στον Του και την Ντι: έναν ακαταλαβίστικο γρίφο για ένα λυπημένο πάντα. Ένας αρχαίος κινέζικος μύθος θα οδηγήσει τα παιδιά σε αναπάντεχες περιπέτειες στην πόλη της Αθήνας, αλλά οι Μαχητές του Ντάο δεν θα το βάλουν κάτω. Τα ζώα του πλανήτη κινδυνεύουν και μονάχα αυτοί μπορούν να τα σώσουν.

Στο τέλος του κάθε βιβλίου βρίσκουμε ασκήσεις, δραστηριότητες και χρήσιμες πληροφορίες για ό,τι μπορεί να απασχολεί τους μικρούς αναγνώστες. Επίσης, με βάση τα δύο βιβλία έχει σχεδιαστεί πλούσιο εκπαιδευτικό υλικό που διατίθεται διαδικτυακά εδώ και εδώ.

Στις πολύ όμορφες προσθήκες των βιβλίων είναι το τραγούδι που έγραψε και τραγούδησε η μουσικός Αθηνά Ανδρεάδη. 

Με αφορμή τη νέα σειρά βιβλίων Οι Μαχητές του Ντάο, η Ελένη Ανδρεάδη απάντησε στις ερωτήσεις μας εξηγώντας 

(...) προβληματίστηκα γύρω από το πώς να δημιουργήσω μια ιστορία και χαρακτήρες για τους οποίους κανένα εμπόδιο δεν είναι ανυπέρβλητο και που βρίσκουν τις λύσεις, την αισιοδοξία και το χιούμορ, (...)

Είστε συγγραφέας, περιβαλλοντολόγος και ιδρύτρια της ΜΚΟ «Οι πράκτορες του πλανήτη». Πόσο έτοιμα είναι τα παιδιά να μάθουν για την κλιματική αλλαγή; Σας δυσκόλεψε να εξηγήσετε ένα τόσο πολύπλοκο φαινόμενο με απλά και κατανοητά λόγια;

Η κλιματική αλλαγή είναι κάτι που ήδη συμβαίνει με σημαντικές επιπτώσεις σε παιδιά και μεγάλους. Ο πλανήτης μας έχει ήδη ζεσταθεί κατά περισσότερο από έναν βαθμό Κελσίου σε σχέση με την προβιομηχανική περίοδο με τις επιπτώσεις που οι επιστήμονες περίμεναν, και που ως περιβαλλοντολόγος μάθαινα στο μάθημα της περιβαλλοντικής επιστήμης πριν από είκοσι χρόνια από τα έδρανα του πανεπιστημίου – δηλαδή, μεταξύ άλλων, περισσότερα ακραία καιρικά φαινόμενα, μεγαλύτεροι και πιο συχνοί καύσωνες, φωτιές και πλημμύρες, που έχουμε δυστυχώς ζήσει και πρόσφατα. Είναι κάτι για το οποίο πρέπει να μιλήσουμε για τα παιδιά μας, διότι εκτίθενται ήδη σε αυτό στο σχολείο και από ευρύτερα και πολλά ερεθίσματα τριγύρω. Οπότε το ερώτημα είναι πώς το κάνουμε αυτό με έναν τρόπο παραγωγικό και θετικό. Δεν με δυσκόλεψε η επικοινωνία της επιστήμης, καθώς στη βάση του το θέμα είναι αρκετά απλό. Καίγοντας ορυκτά καύσιμα, καταστρέφοντας την άγρια φύση και καταναλώνοντας με απληστία, έχουμε οδηγήσει τον πλανήτη εδώ. Πιο πολύ προβληματίστηκα γύρω από το πώς να δημιουργήσω μια ιστορία και χαρακτήρες για τους οποίους κανένα εμπόδιο δεν είναι ανυπέρβλητο και που βρίσκουν τις λύσεις, την αισιοδοξία και το χιούμορ, ακόμα και σχετικά με αυτά τα θέματα. Η αλήθεια είναι πως αυτές τις ιστορίες τις πιστεύω η ίδια, και αυτούς τους χαρακτήρες, που υπάρχουν ανάμεσά μας –αυτοί οι ήρωες της καθημερινότητας που βελτιώνουν τον κόσμο γύρω τους κάθε μέρα–, τους θαυμάζω όσο τίποτα άλλο.

Στην προσπάθειά σας να ευαισθητοποιήσετε για θέματα γύρω από το περιβάλλον, υλοποιείτε καινοτόμα βιωματικά περιβαλλοντικά προγράμματα σε δημοτικά σχολεία. Πώς αντιδρούν τα παιδιά που συμμετέχουν σε αυτά; Υπάρχει κάτι που σας έχει μείνει και το θυμάστε έντονα;

Έχουμε προσεγγίσει πάνω από 100.000 παιδιά μέσα από τα προγράμματα και το υλικό μας. Μου έχουν μείνει έντονες στιγμές από πολλά σχολεία και παιδιά. Πολύ έντονα θυμάμαι την επίσκεψή μου σε σχολείο στο χωριό της Αγίας Άννας στις καμένες περιοχές της Βόρειας Εύβοιας, στο πλαίσιο του προγράμματος «Βιβλία σε Ρόδες». Έχει χαραχτεί στο μυαλό μου, ένα αμάλγαμα χαράς και θλίψης για τα παιδιά που ζουν τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Η θαυμάσια δουλειά των εκπαιδευτικών και οι ελπίδες των παιδιών να ξανανθίσει το δάσος σε έναν αυλόγυρο πλημμυρισμένο με ζωγραφιές και χρώματα που αντιστέκονταν στο μουντό, μαύρο τοπίο πιο πίσω. Οι αγκαλιές των παιδιών σε πιο απομακρυσμένα νησιά ή η ευρηματικότητα μικρών ηρώων του πλανήτη και της γειτονιάς. Δεν ξέρω τι να πρωτοδιαλέξω ως ανάμνηση, καθώς είναι τόσες πολλές. Ο ενθουσιασμός των παιδιών που παρακολούθησαν την παράσταση «Πράκτορες του Πλανήτη: Τα τέρατα των θαλασσών» τον περασμένο χειμώνα στην Αθήνα, είναι από τις πιο δυανατές πρόσφατες αναμνήσεις. Τα παιδιά αναλαμβάνουν με φοβερή αισιοδοξία και δύναμη την αποστολή να σώσουν τον πλανήτη. Μακάρι οι μεγάλοι να μπορούσαμε να παραδειγματιστούμε ανάλογα.

Στιγμιότυπο από την παράσταση «Πράκτορες του Πλανήτη: Τα τέρατα των θαλασσών» στο θέατρο Αυλαία.

Ασχολείστε και με τον διαλογισμό – μάλιστα, η νέα σειρά βιβλίων σας είναι εμπνευσμένη από τη φιλοσοφία του Ντάο και στο τέλος του πρώτου βιβλίου έχετε συμπεριλάβει και ασκήσεις, για τη δύναμη της αναπνοής και για την καταπολέμηση του στρες. Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς για να βοηθήσουν τα παιδιά τους όταν αυτά νιώθουν αρνητικά συναισθήματα, ειδικά σε περιπτώσεις κρίσεων και δυσάρεστων ειδήσεων;

Οι εκπαιδευτικοί μου λένε ότι ανησυχούν πρωτίστως για την ψυχική υγεία των παιδιών μας. Καραντίνες, εθισμός σε οθόνες και μέσα κοινωνικής δικτύωσης, έλλειψη επαφής με τη φύση, όλα παίζουν τον ρόλο τους. Ο διαλογισμός και η ενσυνειδητότητα είναι επιστημονικά αποδεδειγμένα εξαιρετικά εργαλεία ψυχικής ενδυνάμωσης και καταπολέμησης των απειλών της ψυχικής υγείας.

Τα έχω ενσωματώσει στις σελίδες και των δύο βιβλίων της σειράς «Μαχητές του Ντάο» και στο παράρτημα ως απλές ασκήσεις αναπνοής ή συγκεκριμένων σύντομων διαλογισμών που δένουν με την πλοκή, όπως για παράδειγμα διαλογισμό αγάπης (μέτα) ή οραματισμού. Το καλύτερο είναι να εξασκηθούμε σε αυτά όταν είμαστε καλά και όχι σε δύσκολες στιγμές, ώστε να εξοικειωθούμε και να μπορούμε να τα χρησιμοποιήσουμε ως εργαλεία όταν έρθει η ώρα να αντιμετωπίσουμε κάποια κρίση. Δεν υπάρχει όμως το τέλειο και ως μαμά το γνωρίζω καλά αυτό. Απλές πρακτικές, όπως βαθιές αναπνοές, μπορούν να είναι σωτήριες σε δύσκολες στιγμές ακόμα και στον μη μυημένο σε αυτές τις ασκήσεις.

Ποιες θα είναι οι επόμενες περιπέτειες των μικρών μαχητών Του και Ντι;

Η τρίτη περιπέτεια θα κυκλοφορήσει σύντομα. Ανυπομονώ να τη μοιραστώ μαζί σας. Έχει να κάνει με τον υπερκαταναλωτισμό και την πλαστική ρύπανση, πάντα από την οπτική του Ντάο.