Βιβλία που αντέχουν στο χρόνο και μεταφέρουν από γενιά σε γενιά όλες τις αξίες του ανθρώπου, τη μαγεία του κόσμου, αλλά και τις σκοτεινές δυνάμεις που κρύβουμε μέσα μας. Με βεβαιότητα αυτά τα μυθιστορήματα θα ανοίξουν ένα μεγάλο παράθυρο στη σκέψη κάθε έφηβου. Kεντρική εικόνα: Σκηνή από την ταινία Lord of the Flies σε σκηνοθεσία του Χάρι Κουκ.
Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος
Aποτελούν τη βασική «τροφή» πνευματικής ωρίμανσης. Είναι από τα βιβλία που σου ανοίγουν ένα παράθυρο στον μεγάλο κόσμο, καθώς ενηλικιώνεσαι. Δεν φτάνουν πέντε, είναι πολλά περισσότερα, αλλά αυτά τα βιβλία, σίγουρα, είναι ένα καλό εφαλτήριο. Για κάθε έφηβο που έχει εσωτερικές αναζητήσεις και που θέλει να βρει απαντήσεις και εξηγήσεις για τα αδιανόητα του ενήλικου κόσμου, αυτά τα κλασικά μυθιστορήματα θα του δώσουν τα απαραίτητα ερεθίσματα να αρχίσει να κατανοεί τι συμβαίνει πραγματικά στις σύγχρονες κοινωνίες, τι διακυβεύεται και ποια ζητήματα καλείται να αντιμετωπίσει ο άνθρωπος.
1984, του Τζορτζ Όργουελ
Ο Τζόρτζ Όργουελ ξεκίνησε να γράφει τη δεκαετία του ‘40 ένα μυθιστόρημα που κοιτούσε στο μακρινό μέλλον. Ο τίτλος του ενδεικτικός: 1984 (μτφρ. Κατερίνα Σχινά, εκδ. Μεταίχμιο). Μπορεί η συγκεκριμένη χρονολογία να είναι στο μακρινό παρελθόν, εντούτοις το βιβλίο εξακολουθεί να κοιτάζει το μέλλον. Παράδοξο; Καθόλου. Είναι η προφητική ματιά του συγγραφέα που το διατηρεί μονίμως στην επικαιρότητα και του δίνει τον χαρακτήρα του κλασικού, άρα του έργου που νικάει το χρόνο. Στον κόσμο που διαμορφώνει ο Οργουελ και έχει το όνομα Ωκεανία, η σκέψη, ο έρωτας και η γνώση, είναι θανάσιμα εγκλήματα και τιμωρούνται αυστηρά.
Κεντρικός ήρωας είναι ο Ουίνστον Σμιθ, ο οποίος ανήκει στους υπαλλήλους του Κόμματος που κυριαρχεί επί των πάντων και δουλειά του είναι να παραφράζει και να παραποιεί γεγονότα που είχαν λάβει χώρα στο παρελθόν, έτσι ώστε να βολεύουν τα παροντικά συμφέροντα του κόμματος. Η ελεύθερη σκέψη εξοβελίζεται και μέσω ενός προγράμματος που «αποκαθαίρει» τη γλώσσα επιβάλλεται η «Νέα Ομιλία».
Σ’ αυτή τη νέα ομιλία, οι παλιές ερμηνείες των λέξεων αλλάζουν δραστικά. Τα νοήματα, οι ιδέες και οι έννοιες χάνουν την παλιά τους αξία. Η νέα σημασία τους τυγχάνει της έγκρισης του Κόμματος που θέλει να ελέγχει τα πάντα. Κάπως έτσι ο πόλεμος είναι ειρήνη, η ελευθερία είναι σκλαβιά και η άγνοια είναι δύναμη. Ο Μεγάλος Αδελφός είναι μια οντότητα δαιμονική που βλέπει τα πάντα (αυτό κι αν είναι προφητική σκέψη του Όργουελ), όμως κανείς δεν γνωρίζει αν υπάρχει ή αν είναι μύθος που αναπτύσσεται μόνο και μόνο για να κρατάει τους ανθρώπους υποχείριά του.
Μια από τις σημαντικότερες δυστοπίες της παγκόσμιας λογοτεχνίας που διαβάζεται με ένταση και σήμερα.
Ο Ουίνστον Σμιθ προσπάθησε να αντισταθεί, να ερωτευτεί, να μάθει, να καταγράψει, να καταλάβει σε αντίθεση με την πλειοψηφία των υπνωτισμένων συναδέλφων του. Τη στιγμή που πέφτει στην παγίδα του μηχανισμού, μπροστά στην κατάρρευση των πάντων του, βρίσκει τελικά το κουράγιο να ρωτήσει για να ικανοποιήσει την περιέργειά του. Μια από τις σημαντικότερες δυστοπίες της παγκόσμιας λογοτεχνίας που διαβάζεται με ένταση και σήμερα.
Ο Άρχοντας των μυγών, του Γουίλιαμ Γκόλντινγκ
Τι μπορεί να συμβεί σε μια ομάδα παιδιών που ξαφνικά αναγκάζονται να συμβιώσουν σε ένα ερημικό νησί; Ποιες κρυφές δυνάμεις της ανθρώπινης οντότητας θα αναδυθούν από τα βάθη τους, αλλοιώνοντας την προσωπικότητά τους; Ο Άρχοντας των μυγών (μτφρ. Έφη Τσιρώνη, εκδ. Διόπτρα) του Γουίλιαμ Γκόλντινγκ είναι μια ευθύβολη αλληγορία για το πώς ο πολιτισμένος άνθρωπος, ακόμη και στην πιο άγουρη και αθώα ηλικία του, μπορεί υπό συνθήκες να εξανδραποδιστεί και να χάσει κάθε έννοια ηθικής υπόστασης.
Ολα ξεκινούν όταν ένα αεροπλάνο συντρίβεται σε ένα παρθένο τροπικό νησί του Ειρηνικού και οι μόνοι επιζώντες είναι παιδιά (όλα τους αγόρια) από έξι έως 12 ετών. Το πρώτο σοκ διαδέχεται την προσπάθεια όλων να επιβιώσουν στο νησί, να το ανακαλύψουν και να συγκροτήσουν μια ομάδα με αρχές και κανόνες. Δημιουργούνται δύο πόλοι.
Ο ένας γύρω από τον μετριοπαθή Ραλφ και ο άλλος τριγύρω από τον άκρως επιθετικό Τζακ. Στη μέση υπάρχει μια αινιγματική μορφή, ο διοπτροφόρος και ευτραφής Πίγκι, που στην ουσία είναι η φωνή της λογικής στην ομάδα. Οταν αυτή θα χαθεί, τότε θα σημάνει και το τέλος του Πίγκι.
Στο βάθος του βιβλίου ακούγεται ο αχός των μαχών από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ας μην το ξεχνάμε αυτό.
Οι δύο ομάδες δεν θα αργήσουν να αντιπαρατεθούν ως μια υπόμνηση από τον Γκόλντινγκ ότι στη ζωή πάντα η λογική θα έρχεται σε σύγκρουση με την άλογη φύση των ανθρώπων. Είναι προφανές πως ο Γκόλιντινγκ, με όχημα αυτή την ιστορία και μάλιστα με πρωταγωνιστές μικρά παιδιά, αφήνει σε δεύτερο επίπεδο ανάγνωσης να γίνουν κατανοητοί όλοι οι συμβολισμοί που έχουν να κάνουν με τις ωμότητες που είναι ικανός να διαπράξει ο άνθρωπος. Στο βάθος του βιβλίου ακούγεται ο αχός των μαχών από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ας μην το ξεχνάμε αυτό.
Ο φύλακας στη σίκαλη, του Τζ. Ντ. Σάλιντζερ
Ο Φύλακας στη σίκαλη (μτφρ. Αθηνά Δημητριάδου, εκδ. Πατάκη) του Τζ. Ντ. Σάλιντζερ είναι από εκείνα τα αγέραστα βιβλία που όσα χρόνια κι αν περάσουν δεν θα σταματήσει να τροφοδοτεί με τους προβληματισμούς του στρατιές εφήβων κι όχι μόνο. Μάλιστα, το βιβλίο αρχικά γράφτηκε από τον Σάλιντζερ για να το διαβάσουν ενήλικες αναγνώστες. Πολύ σύντομα, όμως, έγινε το εγκόλπιο κάθε νέου που δεν καταφέρνει να συμβαδίσει με το περιβάλλον που έχουν φτιάξει οι μεγάλοι, δείχνει απροσάρμοστος και λειτουργεί με βάση τους δικούς του κανόνες.
Πριν από τον Τζακ Κέρουακ που με τον Δρόμο του έδειξε σε κάθε επαναστατημένο νέο ότι η λεωφόρος της φυγής είναι η λύση, ο Σάλιντζερ πρόσφερε στα πορφυρά νιάτα τη δίοδο για να ξεφύγουν από τη στενωπό των μεγάλων. Ο ήρωας είναι ο Χόλντεν Κόλφιλντ. Τι ήρωας δηλαδή που μετά από τόσα χρόνια έγινε γίνει κάτι σαν σύμβολο του παιδιού που μεταβαίνει στην ενηλικίωση από πλάγιο δρόμο. Σίγουρα όχι από τον ορθό.
Θα έλεγες πως είναι η κλασική περίπτωση του απροσάρμοστου. Ο πρωταγωνιστής βρίσκεται σε ένα, ας πούμε, ησυχαστήριο, όπου τον έφεραν οι γονείς του για να «ηρεμήσει» με τη βοήθεια κάποιου ψυχαναλυτή, ώστε να συμμορφωθεί και να ξαναπάει σχολείο τον ερχόμενο Σεπτέμβρη. Σ' αυτή την κατάσταση αναπολεί τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν κατά την επιστροφή του στο σπίτι, όταν τον προηγούμενο χρόνο, πριν από τα Χριστούγεννα, εγκατέλειψε το τρίτο διαφορετικό σχολείο του.
Το σίγουρο είναι ότι έχουμε να κάνουμε με ένα βιβλίο που αν το διαβάσεις είναι ικανό να σου αλλάξει τη ζωή και τον τρόπο που σκέφτεσαι.
Το αποτέλεσμα δεν το λες και ευκταίο. Ο Χόλντεν κουβαλάει το τραύμα του θανάτου του αδελφού του, το παρελθόν επανέρχεται μέσα του ως εφιάλτης, ενώ αναζητώντας τη σεξουαλική του ταυτότητα αντιλαμβάνεται πως δεν μπορεί να συμφιλιωθεί μ’ αυτό που πραγματικά αποζητάει. Το ξέρει πως δεν θα είναι για πολύ ακόμη αθώος και παλεύει να παραμείνει έτσι. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να φαίνεται στα μάτια των μεγάλων ως ανώριμο παιδί που δεν θέλει να μεγαλώσει. Μόνο τέτοιος δεν είναι ο Χόλντεν, βέβαια. Το σίγουρο είναι ότι έχουμε να κάνουμε με ένα βιβλίο που αν το διαβάσεις είναι ικανό να σου αλλάξει τη ζωή και τον τρόπο που σκέφτεσαι.
Όταν σκοτώνουν τα κοτσύφια, της Χάρπερ Λι
Πώς θα ήταν, άραγε, η Αμερική του φυλετικού σπαραγμού αν δεν είχε γράψει η Χάρπερ Λι το βιβλίο Οταν σκοτώνουν τα κοτσύφια (μτφρ. Βικτώρια Τράπαλη, εκδ. Bell); Σε τούτο το βιβλίο ο πηγαίος ανθρωπισμός και το αίσθημα της δικαιοσύνης κοντράρονται με τον κόσμο που επιδιώκει να δημιουργεί διαιρέσεις και να χωρίζει τους ανθρώπους ανάλογα με το χρώμα του δέρματός τους.
Η ιστορία διαδραματίζεται σε μια μικρή πόλη της Αλαμπάμα του 1929. Ο δικηγόρος Άτικους αναλαμβάνει να υπερασπιστεί τον μαύρο εργάτη Τομ Ρόμπινσον που κατηγορείται για τον βιασμό μιας λευκής γυναίκας. Πρόκειται, όμως, για συμπαιγνία, καθώς το δήθεν θύμα ήθελε μόνο να πει ψέματα στον αλκοολικό πατέρα της. Ακόμη κι έτσι ο Ρόμπινσον καταδικάζεται. Τι κι αν αποδεικνύεται περίτρανα πως ο καταδικασμένος είναι αθώος; Οι λευκοί της τοπικής κοινωνίας δεν μπορούν να δεχθούν ότι ένας μαύρος θα τη γλιτώσει τελικά.
Μέσα από τα παιδικά μάτια της Σκάουτ και του Τζεμ Φιντς, των παιδιών του Άτικους, η Χάρπερ Λι εξερευνά με αναντίρρητη εντιμότητα και αστείρευτο χιούμορ τον παραλογισμό της στάσης των ενηλίκων απέναντι στις φυλετικές και κοινωνικές διακρίσεις στον Αμερικανικό Νότο της δεκαετίας του '30.
Υπάρχουν δύο κόσμοι σ’ αυτό το βιβλίο. Αυτός της μισαλλοδοξίας και του τυφλού φανατισμού και ο άλλος της δικαιοσύνης.
Ακόμη και όταν ο Τζεμ θα προκαλέσει ζημιά στον κήπο μιας ηλικιωμένης που κακολογεί τον πατέρα της επειδή ανέλαβε τις τύχες ενός μαύρου, ο Άτικους, ως βράχος ηθικής, θα πει στον γιο του να ξαναφτιάξει τον κήπο και να διαβάζει στην άρρωστη και κατάκοιτη γυναίκα για να μην αισθάνεται μοναξιά. Οπερ και συμβαίνει. Υπάρχουν δύο κόσμοι σ’ αυτό το βιβλίο. Αυτός της μισαλλοδοξίας και του τυφλού φανατισμού και ο άλλος της δικαιοσύνης. Μπορεί ο πρώτος να φαίνεται πιο ισχυρός και να νικάει φαινομενικά, στην ουσία όμως είναι το καλό αυτό που θριαμβεύει.
Εκατό χρόνια μοναξιά, του Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες
Ο,τι και να γράψει κανείς για το μυθιστόρημα του Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες Εκατό χρόνια μοναξιά (μτφρ. Μαρία Παλαιολόγου, εκδ. Ψυχογιός) θα είναι λίγο. Πρόκειται για ένα από τα σπουδαιότερα μυθιστορήματα του 20ου αιώνα και αυτό που έκανε ευρύτερα γνωστό τον μαγικό ρεαλισμό στη λογοτεχνία. Στα μάτια όλων μας η Κολομβία απέκτησε μυθικές διαστάσεις. Στο βιβλίο παρουσιάζεται η ιστορία εφτά γενεών της οικογένειας Μπουενδία η οποία βαρύνεται από μια μακρινή προφητεία, είναι καταδικασμένη σε εκατό χρόνια μοναξιάς λόγω μιας αιμομιξίας που έγινε ανάμεσα σε δύο μέλη της οικογένειας. Μια οικογένεια που αντιπροσωπεύει το μύθο και την ιστορία, την τραγωδία και τον έρωτα ολόκληρου του κόσμου.
Οι κάτοικοι ενός χωριού του Μακάντο είναι οι ήρωες αυτού του μυθιστορήματος και συγκεκριμένα εφτά γενιές μιας οικογένειας, που περνάνε από τον απλό καθημερινό τρόπο ζωής σε άλογες καταστάσεις. Δεν γίνεται να μην θαυμάσεις τον ποιητικό οίστρο του Μάρκες όταν περιγράφει τις παράλογες καταστάσεις που βιώνουν οι ήρωές του. Θαρρείς κι όλα αυτά μπορεί να συμβαίνουν σε κάποια άλλη σφαίρα της πραγματικότητας, να είναι γεννήματα ενός παράξενου νου, αλλά, και γιατί όχι, όψεις ενός ιδιαίτερου ρεαλισμού.
Από το βιβλίο περνούν σχεδόν τα πάντα: νόθες εκλογές που δημιουργούν πάθη αλλά και ανάληψη στον ουρανό της πιο ωραίας και ερωτικής γυναίκας που πέρασε από τη γη. Αιματηροί εμφύλιοι πόλεμοι διαδραματίζονται την ίδια στιγμή που οι θυελλώδεις έρωτες των ανθρώπων προκαλούν εντυπωσιακή αύξηση γεννήσεων μεταξύ των ζώων. Σφαγές εργατών από την εταιρία μπανάνας και παράλληλα εισαγωγή της αλχημείας και άλλων μαγικών εφευρέσεων από τους πολυμήχανους τσιγγάνους.
(...) στο μυθιστόρημα περιγράφεται η τραγωδία του καθενός που βιωνει τη μοναξιά μέσα σ’ έναν αντίξοο κόσμο.
Αυτό το μυθιστόρημα είναι η ιστορία ενός λαού αποτυπωμένη με εμπνευσμένο τρόπο από έναν συγγραφέα που έφτασε στο απόγειο της τέχνης του. Μπορεί ο Μάρκες να αναφέρεται στην Κολομβία, ωστόσο αυτή η συλλογική εμπειρία δεν έχει γεωγραφικό περιορισμό. Θα μπορούσε, κάλλιστα, να συμβαίνει και σε οποιαδήποτε άλλη χώρα της Λατινικής Αμερικής.
Ο Μάρκες στο λόγο που εκφώνησε στην απονομή του βραβείου Νόμπελ μίλησε για τη μοναξιά της Λατινικής Αμερικής και ζήτησε από τ’ ανεπτυγμένα κράτη να δώσουν μια δεύτερη ευκαιρία σ’ αυτούς τους λαούς, ιδιαίτερα στις μέρες μας που αγωνίζονται για την πολιτική τους αυτονομία. Παράλληλα με τις πολιτικές προεκτάσεις, στο μυθιστόρημα περιγράφεται η τραγωδία του καθενός που βιωνει τη μοναξιά μέσα σ’ έναν αντίξοο κόσμο.
*Ο ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΜΑΡΙΝΟΣ είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας. Τελευταίο βιβλίο του, το μυθιστόρημα «Μπλε ήλιος» (εκδ. Μεταίχμιο).
