Πινόκιο: Στη σκηνή του Εθνικού Θεάτρου και στις σελίδες των βιβλίων – Μία παράσταση και 10 αναγνωστικές προτάσεις

Υπάρχει άραγε κάποιος που να μη γνωρίζει την ιστορία του Πινόκιο; Γενιές ολόκληρες έχει συντροφεύσει το παραμύθι του Κάρλο Κολόντι, που αγαπήθηκε καθολικά ήδη από την εποχή που πρωτοκυκλοφόρησε, το μακρινό 1883. Ο μικρός Πινόκιο, η ξύλινη μαριονέτα που έφτιαξε ο καλός, φτωχός ξυλουργός Τζεπέτο, είναι ο πρωταγωνιστής μιας μοναδικής περιπέτειας: του ταξιδιού προς την αυτογνωσία, που ξεκινά ήδη από την παιδική ηλικία και έχει ανοικτό τέλος αλλά και αβέβαιο αποτέλεσμα.

Η πρώτη εικονογράφηση του Πινόκιο από τον Enrico Mazzanti (1850-1910).

Ο Πινόκιο θέλοντας να γίνει κανονικό παιδί, κάνει όλες τις λάθος επιλογές: Μπλέκει με κακές παρέες, όπως η πονηρή Αλεπού και ο θρασύδειλος Γάτος, μαγεύεται από τη λάμψη της επιφανειακής διασκέδασης, αποφεύγει τη δύσκολη διαδικασία της μάθησης μέχρι του σημείου να μεταμορφωθεί σχεδόν σε… γαϊδούρι, τον καταπίνει το θαλάσσιο κήτος όπου πριν έχει καταπιεί και τον πατέρα του Τζεπέτο, μέχρι που μια μέρα, και μετά από ειλικρινή μεταμέλεια, ξυπνάει και είναι πλέον «πραγματικό αγόρι». Στην περιπέτειά του έχει ως προστάτιδα τη Γαλάζια Νεράιδα, τη μητρική φιγούρα που τόσο λαχταρά, ενώ η συνείδησή του… ένας πανέξυπνος και αυστηρός Γρύλος, προσπαθεί να είναι η φωνή της λογικής.

Τα πάντα σχεδόν δεν είναι αυτό που δείχνουν και κάθε μάθημα ζωής έχει ακριβό τίμημα, εφόσον κανείς δεν θέλει να ακούσει τους μεγαλύτερους και εμπειρότερους και κυρίως αυτούς που αποδεδειγμένα νοιάζονται.

Το παραμύθι του Κολόντι είναι μια περίπλοκη και γοητευτική μεταφορά. Τα πάντα σχεδόν δεν είναι αυτό που δείχνουν και κάθε μάθημα ζωής έχει ακριβό τίμημα, εφόσον κανείς δεν θέλει να ακούσει τους μεγαλύτερους και εμπειρότερους και κυρίως αυτούς που αποδεδειγμένα νοιάζονται. Το παραμύθι ασκεί διαχρονική γοητεία στους αναγνώστες, αλλά και στο κοινό που παρακολουθεί τις θεατρικές και κινηματογραφικές μεταφορές, ίσως γιατί αγγίζει την ουσία: η ζωή δεν είναι εύκολη υπόθεση, οι φιλίες είναι περίπλοκες, η μάθηση δύσβατη, η εμπειρία πολύτιμη, το κουράγιο, η πίστη και η επιμονή στο καλό δεν χτίζονται χωρίς κόπο, ενώ τα λάθη είναι αναπόφευκτα. Η παιδική ηλικία δεν είναι λούνα παρκ, όπως και η κοινωνία. Χαρές και απογοητεύσεις, τιμή και ατιμία, αθωότητα και ενοχή, γνώση και άγνοια, δόξα και ανωνυμία, φτώχεια και πλούτη, ευγένεια και αγένεια, όλα μαζί πλέκουν το νήμα της ζωής και όλα έχουν δύο όψεις. Και τούτο, ο Πινόκιο, όπως και κάθε παιδί, το μαθαίνει όχι πάντα με τις καλύτερες προϋποθέσεις.

«Πινόκιο» από το Εθνικό Θέατρο σε σκηνοθεσία Βασίλη Μαυρογεωργίου

Η ιστορία της ξύλινης μαριονέτας, μια καλοπλεγμένη, σχεδόν αλληγορική παραμυθία, δεν θα μπορούσε παρά να αποτελεί πρώτης τάξεως θεατρική ύλη. Και η παράσταση που ανεβαίνει τη φετινή σεζόν στο Εθνικό Θέατρο, στην Παιδική Σκηνή, αποδεικνύει ότι δεν αφήνει τίποτα από το υλικό του Κολόντι αναξιοποίητο. Η σύγχρονη διασκευή του έργου από τον έμπειρο Κρις Κούπερ, ευτυχεί στη μετάφραση της Τζούλιας Διαμαντοπούλου και μαζί με τη δραματουργική προσέγγιση της Μαρίας Καρανάνου συνθέτουν ένα κείμενο στέρεο, πλούσιο σε γλώσσα και σημασίες, ρυθμό και ανατροπές, το οποίο παραλαμβάνει ο σκηνοθέτης της παράστασης Βασίλης Μαυρογεωργίου, ώστε να το τοποθετήσει αποφασιστικά στη σκηνική δράση. Ο Μαυρογεωργίου, με τον Πινόκιο, αποδεικνύει ότι συνεχίζει με συνέπεια την παραγωγική του πορεία σε ποικίλα θεατρικά είδη και ότι έχει την ικανότητα αφενός να αναλαμβάνει σκηνοθετικές προκλήσεις αφετέρου να αποκρυπτογραφεί τις σκηνικές δυνατότητες των θεατρικών έργων που επιλέγει να παρουσιάσει.

Στη σκηνή, λοιπόν, το παραμύθι του Πινόκιο ξεδιπλώνεται αβίαστα. Το ένα επεισόδιο διαδέχεται το άλλο, χωρίς η ροή να χαλαρώνει ή να αποκτά αμήχανες στιγμές. Σε αυτό συντείνει η μουσική σύνθεση του Νίκου Κυπουργού που έχει πιάσει το νόημα της σκηνοθετικής οπτικής, έχει αφομοιώσει τον κειμενικό ρυθμό και επίσης εκμεταλλεύεται τις φωνητικές και κινητικές δυνατότητες των ηθοποιών, κάτι που φαίνεται και από τη δουλειά που έχει γίνει σε επίπεδο μουσικής διδασκαλίας (μουσική διδασκαλία: Μελίνα Παιονίδου).

(...) η σκηνική προσομοίωση των μαριονετών, αλλά και η κοιλιά του κήτους, έχουν δουλευτεί με συνέπεια, φαντασία αλλά και κατασκευαστική ακρίβεια, αποδεικνύοντας ότι η σκηνογραφία είναι βασικό κομμάτι μιας παράστασης,

Το σκηνικό της Θάλειας Μέλισσας μοιάζει να έχει βγει πραγματικά από το ομώνυμο παραμύθι. Η ολομέτωπη ξύλινη κατασκευή, μεταδομείται εύστοχα αναλόγως τους σκηνικού διακυβεύματος. Κομμάτια του ανοίγουν και κλείνουν, σκηνικά μέρη εμφανίζονται και ακολούθως εισέρχονται πίσω στη βασική κατασκευή, αφήνοντας χώρο για την κίνηση των ηθοποιών. Δωμάτια σαν μαγικά κουτιά, μέρη από λούνα παρκ, η σκηνική προσομοίωση των μαριονετών, αλλά και η κοιλιά του κήτους, έχουν δουλευτεί με συνέπεια, φαντασία αλλά και κατασκευαστική ακρίβεια, αποδεικνύοντας ότι η σκηνογραφία είναι βασικό κομμάτι μιας παράστασης, που όταν δουλεύεται με προσοχή στις λεπτομέρειες και συνοχή στις ιδέες μπορεί να συμβάλλει καθοριστικά στην πρόσληψη του θεατρικού γεγονότος.

Τα κοστούμια της Βασιλικής Σύρμα συνδιαλέγονται απολύτως με τη σκηνογραφική οπτική, ακολουθούν ξεκάθαρη σχεδιαστική λογική και αναδεικνύουν με γούστο τα σημεία των χαρακτήρων. Απηχούν το ιταλικό θέατρο μαριονέτας και οι χρωματολογικές επιλογές συνηγορούν στην ενδυματολογική σύλληψη.

Οι φωτισμοί της Στέλλας Κάλτσου συντονίζονται με την σκηνοθετική σύλληψη, εστιάζουν με ακρίβεια στις χωροχρονικές εντάσεις.

Η κίνηση του Πάρη Μαντόπουλου εκμεταλλεύεται έξυπνα τις δυνατότητες των ηθοποιών, οι οποίοι δουλεύουν συντονισμένα, ενώ ο θεατής (ανεξαρτήτως ηλικίας) παραλαμβάνει την ενέργεια, κατανοώντας πόσο οι ηθοποιοί πιστεύουν στην παράσταση, καθώς δίνουν το μέγιστο. Να σημειωθεί επίσης η διδασκαλία των σκηνών πάλης από τον Θάνο Δερμάτη.

Εδώ η υποκριτική είναι ομαδική δουλειά, στην οποία ο καθένας και η καθεμιά δίνουν το μέγιστο και σε απόλυτη συνεργασία. Ωστόσο αξίζει να αναφέρουμε τη δουλειά του Βασίλη Ντάρμα στο ρόλο του Πινόκιο, ο οποίος παρουσιάζει έναν Πινόκιο πολύ κοντά στον χαρακτήρα του παραμυθιού, αλλά και πολύ κοντά σε κάθε αγόρι όμοιας ηλικίας στην εποχή μας.

Ο Αντώνης Γκρίτσης στο ρόλο του Γρύλου αλλά και η Εμμανουέλα Μαγκώνη στο ρόλο της Αλεπούς έχουν διερευνήσει τα ημιτόνια των ρόλων τους και αποδίδουν, με σύγχρονο τρόπο, χαρακτήρες ολοκληρωμένους και εξόχως ενδιαφέροντες. Ο Τίτος Πινακάς συντονίζεται με το ρόλο του Φυτίλια, του άτακτου συμμαθητή του Πινόκιο.

Στέκομαι ιδιαιτέρως στο Γιώργο Βουρδαμή, ο οποίος σε κάθε ρόλο που του ανατέθηκε στην παράσταση, δίνει και μια διαφορετική ερμηνεία. Ο τρόπος που προσεγγίζει τον χαρακτήρα του βάναυσου και ματαιωμένου θιασάρχη μαριονετών, του Στρομπόλι, είναι πολυσθενώς δουλεμένος. Η ερμηνευτική του προσέγγιση έχει δραματικό βάθος. Ο Βουρδαμής, στην παράσταση, αναδεικνύεται εντέλει σε σημαντικό άξονα υποκριτικής.

Η εντυπωσιακή σκηνή των μαριονετών, που έχει αφομοιώσει πλευρές από το ιταλικό αλλά και το αυστριακό θέατρο μαριονέτας, όπως επίσης οι σκηνές του λούνα παρκ αλλά και αυτές με την παρουσία του Στρομπόλι που απηχούν κάτι από την αύρα του φελινικού κόσμου, δίνουν τον τόνο σε μια παράσταση που θα ήταν καλό να συνεχιστεί και την επόμενη θεατρική περίοδο, καθώς είναι από τις προσπάθειες που δίνουν στο θέατρο για παιδιά την πολιτιστική θέση που του αξίζει.

Κυρίως όμως θα ήταν σημαντικό να παρουσιαστεί σε διεθνείς διοργανώσεις, καθώς έχει όλα τα εφόδια για μια πορεία αξιώσεων πέρα από τα σύνορα της Ελλάδας. Εξάλλου, αν κάτι μπορεί να κάνει τη διαφορά στο ελληνικό θέατρο είναι η εξωστρέφεια, όταν μάλιστα υπάρχουν παραστάσεις που σπάνε τα καλούπια της «μόδας» και εστιάζουν με τόλμη στη θεατρική ουσία.

Αξίζε όμως να συναντήσουμε και τον λογοτεχνικό Πινόκιο, πριν ή μετά την παράσταση, μέσα από τις σελίδες ενός βιβλίου. Από τις πολλές εκδόσεις που κυκλοφορούν και καλύπτουν αισθητικά και θεματικά πολλές ηλικιακές ομάδες, προτείνουμε τις ακόλουθες:

Οι Περιπέτειες του Πινόκιο (Σειρά: Νεανική Βιβλιοθήκη, εκδ. Καστανιώτη, 2002) στη μετάφραση του Ανταίου Χρυσοστομίδη. Τα παιδιά ηλικίας από 10 ετών και πάνω θα διαβάσουν το παραμύθι του Κολόντι στη μετάφραση του αυθεντικού κειμένου σε μια έκδοση με τις κλασικές ξυλογραφίες της πρώτης έκδοσής του στην Ιταλία που όχι μόνο αποδεικνύει την αντοχή του στο χρόνο, αλλά φαντάζει σήμερα πιο μαγευτικό από ποτέ. Βασισμένο στο ίδιο κείμενο που κυκλοφορεί στην ίδια μετάφραση, του Ανταίου Χρυσοστομίδη, είναι και η μεταφορά σε κόμικ με τίτλο Οι περιπέτειες του Πινόκιο σε κόμικ (εκδ. Καστανιώτη, 2002)

Οι περιπέτειες του Πινόκιο (μτφρ. Εύη Γεροκώστα, επιμέλεια: Γιώργος Προεστός, εκδ. Κάκτος, 2021). Η μετάφραση του έργου συνοδεύεται από μια κατατοπιστική εισαγωγή και πλήθος διευκρινιστικών σημειώσεων, όπου γίνεται προσπάθεια να φωτιστούν τα κρυμμένα νοήματα και υπαινιγμοί της ιστορίας και να αναδειχθούν τα καυστικά σχόλια του συγγραφέα για την κοινωνία της εποχής του, επίκαιρα όμως σε κάθε εποχή. Οι περιπέτειες του Πινόκιο (εικονογράφηση: Justine Brax, μτφρ. Εύη Γεροκώστα, εκδ. Κόκκινη Κλωστή Δεμένη, 2019) είναι μια καλή επιλογή για τις ηλικίες από 6 έως 9 ετών, καθώς είναι προσαρμοσμένο για αυτές τις ηλικίες, αλλά η ιστορία παρουσιάζεται πλήρης. 

Πινόκιο, ο βασιλιάς των παρανόμων (εικονογράφηση Στέφανο Τουρκόνι, Σειρά: «Η ωραιότερη ιστορία που γράφτηκε ποτέ» εκδ. Μεταίχμιο, 2019) του Έντουαρντ Μπέρι. Ένας  «διαφορετικός» Πινόκιο, παραβατικός και μπερδεμένος, μια ιστορία που αναμιγνύει την Άγρια Δύση, τους κακοποιούς και το γνωστό παραμύθι συνθέτουν μια περιπέτεια για παιδιά από 9 ετών, στην οποία ο στόχος των πρωταγωνιστών στο βιβλίο, είναι να ξαναμπούν όλα στη θέση τους. Πινόκιο (εικονογράφηση: Μανουέλα Αντρεάνι, μττφρ. Θεοδώρα Δαρβίρη, εκδ. Ψυχογιός, 2017). Η απίστευτη περιπέτεια της µαριονέτας Πινόκιο, που έχει σαγηνέψει µικρούς και µεγάλους αναγνώστες σε ολόκληρο τον κόσµο, µε υπέροχη εικονογράφηση, γεµάτη από τη µαγεία και την ποίηση της κλασικής αυτής ιστορίας. Η έκδοση αυτή έχει εξαντληθεί, αλλά αξίζει να αναζητηθεί σε βιβλιοθήκες, σχολικές, δημοτικές ή άλλες, για την πολύ όμορφη εικονογράφησή του. 

Ο Πινόκιο(διασκευή: Δέσποινα,Σειρά: Μεγάλα Κλασικά, εκδ. εκδόσεις Μίνωας,2020). Ένα βιβλίο που απευθύνεται σε παιδιά νηπιακής ηλικίας από 3 ετών που τα συνδέει με τη διάσημη κινηματογραφική μεταφορά της Disney. Η διασκευή προσαρμόζει το κείμενο και τα νοήματα με στόχο την κατανόησή τους από τα πολύ μικρά παιδιά. Ο Πινόκιο (διασκευή: Κάρλο Σκαταλίνι, εικονογράφηση Τζουζέπε Μπραγκιρόλι, μτφρ. Βαγγέλης Κατσιφός, Σειρά: εύκολα Κλασικά, εκδ. Gema). Η διασκευή απλοποιεί την ιστορία ώστε οι μικρότεροι αναγνώστες να έχουν την ευκαιρία να την απολαύσουν μέσα από ένα βιβλίο που είναι μαζί και παιχνίδι.

Πινόκιο (εικονογράφηση: Σουζάνα Καμπίλιο, επιμέλεια: Αντιγόνη Παρούση, εκδ. Ντουντούμη, 2006) της Κριστίνα Πικάζο, Πρόκειται για ένα βιβλίο δραστηριοτήτων που κυκλοφορεί εδώ και χρόνια, αλλά διακρίνεται για τη διαθεματική μεθοδολογία του, δίνοντας ιδέες για δημιουργική ενασχόληση με το παραμύθι. Μια σειρά από κατασκευές, με κλιμακούμενη δυσκολία, που απευθύνονται σε παιδιά του νηπιαγωγείου και του δημοτικού σχολείου, δίνει τη δυνατότητα στους μικρούς δημιουργούς να ανασυνθέσουν, με τη βοήθεια εκπαιδευτικών ή και γονιών, τον κόσμο του παραμυθιού στις πιο μικρές του λεπτομέρειες. Πινόκιο (θεατρική διασκευή: Άκης Δήμου, Σειρά Παιδικό-Εφηβικό θέατρο, εκδ. Σοκόλη). Ο Πινόκιο όπως παρουσιάζεται στη διασκευή αυτή είναι κατάλληλος για ποικίλα ανεβάσματα και εντός της σχολικής κοινότητας. Ιδανικό για τις ηλικίες από 3 έως 6 ετών.

info παράστασης:

Σκηνοθεσία: Βασίλης Μαυρογεωργίου
Μουσική: Νίκος Κυπουργός
Σκηνικά: Θάλεια Μέλισσα
Κοστούμια: Βασιλική Σύρμα
Κίνηση: Πάρης Μαντόπουλος
Φωτισμοί: Στέλλα Κάλτσου
Μουσική διδασκαλία: Μελίνα Παιονίδου
Σκηνική πάλη: Θάνος Δερμάτης
Δραματολόγος παράστασης: Μαρία Καρανάνου
Βοηθός σκηνοθέτη: Βασιλική Ασίκογλου
Βοηθός σκηνογράφου: Έλλη Παπαδάκη
Βοηθός ενδυματολόγου: Μαρίνα Κουλούρη