Μια επιλογή μοντέρων διασκευών για παιδιά έργων της κλασικής λογοτεχνίας. Από τη Χάιντι στον Τομ Σόγιερ, κι από τον Ασπροδόντη στον Ρωμαίο και την Ιουλιέτα, καθώς πλησιάζουν οι διακοπές των παιδιών, επτά προτάσεις για αναγνωστικές βουτιές που θα τις χαρούν τα παιδιά του Δημοτικού. Κεντρική εικόνα: Από την εικονογράφηση της Έφης Λαδά για τη «Χάιντι» της Μαρίας Παπαγιάννη.
Γράφει η Ελευθερία Ράπτου
Με το καλοκαίρι να είναι προ των πυλών, και με μια ακόμη σχολική χρονιά να βρίσκεται στο τέλος της, η θερινή ανάπαυλα είναι πρώτης τάξεως ευκαιρία για την ανάγνωση βιβλίων που έχουν κατακτήσει επάξια τη θέση τους στην κατηγορία που ονομάζουμε «Κλασική Λογοτεχνία». Ιστορίες που έχουν δοκιμαστεί στο χρόνο και έχουν δείξει παροιμιώδη αντοχή και διαχρονικότητα, αξίζουν να διαβαστούν από τα παιδιά. Αλλά και στα παιδιά της εποχής μας, που πολύ λίγο αφήνουμε τη φαντασία τους να αναπτυχθεί εκτός πλαισίων και προσχεδιασμένων εικονικών ερεθισμάτων, τους αξίζει ένα παράθυρο σε κόσμους διαφορετικούς, παλιότερους ίσως, αλλά τόσο γοητευτικούς, που κεντρίζουν τη φαντασία και τη δημιουργική σκέψη. Επειδή όμως η αναγνωστική άσκηση έχει διαβαθμίσεις, οι διασκευές κλασικών βιβλίων μπορούν να βοηθήσουν στα πρώτα, κρίσιμα βήματα.
Το παιδί εισέρχεται χωρίς δέος, καταναγκασμούς και γλωσσικές δυσκολίες στους θαυμαστούς, φανταστικούς και ανθεκτικούς κόσμους της κλασικής λογοτεχνίας και βήμα-βήμα θα προχωρήσει στο χτίσιμο της εμπειρίας του με τον κόσμο των βιβλίων. Οι μοντέρνες διασκευές που προτείνουμε, εγγυώνται την αναγνωστική εμπειρία χωρίς εκπτώσεις, ενώ δίνουν την ευκαιρία στο παιδικό κοινό να γνωρίσουν έργα που μπορεί να έχουν γραφτεί σε περασμένους αιώνες, παραμένουν όμως πεισματικά σύγχρονα.
Πες το μ’ένα παραμύθι… Χάιντι, από τις εκδόσεις Πατάκη
Πρόκειται για το τρίτο βιβλίο της σειράς Πες το μ’ένα παραμύθι, από τις εκδόσεις Πατάκη, στην οποία η Μαρία Παπαγιάννη αναλαμβάνει τη διασκευή γνωστών και αγαπημένων βιβλίων. Έχουν προηγηθεί Οι περιπέτειες του Νιλς (βασισμένο στο βιβλίο Το θαυμαστό ταξίδι του Νιλς Χόλγκερσεν, της Σέλμα Λάγκερλεφ) και Τα ασημένια πατίνια (από το ομώνυμο βιβλίο της Μέρυ Μέιπς Ντοντζ).
Τα κρίσιμα σημεία της ιστορίας αλλά και ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες,(...), συγκροτούνται σε δύο πολύ ισορροπημένα επίπεδα: σε εκείνο που εκκινεί από τον κόσμο της Σπίρι και σε εκείνο που συντίθεται με την οπτική της Παπαγιάννη στην πρωτότυπη ιστορία, με την προσεγμένη γλώσσα και το ρυθμό να διατρέχουν το αφήγημα και να το καθιστούν μοντέρνο αλλά και νοσταλγικό μαζί.
Η Μαρία Παπαγιάννη, καταξιωμένη συγγραφέας παιδικής, εφηβικής λογοτεχνίας και θεατρικών έργων, αναλαμβάνει να μεταδομήσει την αγαπημένη ιστορία της Ελβετίδας συγγραφέα Γιοχάνας Σπίρι. Η Σπίρι έγραψε την Χάιντι το 1880, και από τότε το μυθιστόρημα διαβάζεται ασταμάτητα από μικρούς και μεγάλους, ενώ πολλές είναι οι τηλεοπτικές και θεατρικές διασκευές της ιστορίας. Η μικρούλα Χάιντι, η οποία μένει ορφανή από μητέρα και πατέρα, πηγαίνει να μείνει στις ελβετικές Άλπεις με το μοναδικό συγγενή της, τον παππού της, όταν η θεία της αδυνατεί να την έχει υπό την κηδεμονία της. Μαζί του μαθαίνει να αγαπάει τη ζωή στο βουνό, κοντά στα ζώα, μαθαίνει να αγαπάει τη φύση και την ελευθερία. Ο παππούς, μαθαίνει από τη Χάιντι πώς είναι να νοιάζεται και να αγαπάει, να μπορεί να ζήσει με τους άλλους ανθρώπους και να εμπιστεύεται. Η σχέση παππού-εγγονής και η ζωή στη φύση, η ζωή μαζί με την Κλάρα, το άρρωστο κοριτσάκι που είναι καθηλωμένο στο αναπηρικό αμαξίδιο, στο πλούσιο σπίτι στη μεγάλη πόλη, αλλά και η φιλία της με τον Πέτρο, η υγεία και η ασθένεια, η αντίθεση της φύσης με το αστικό περιβάλλον, η σπουδαιότητα της μόρφωσης που δικαιώνεται όταν συμπορεύεται με τη ζεστή καρδιά, η ουσία των ανθρώπινων σχέσεων, είναι μερικά από τα κομβικά σημεία στο βιβλίο της Σπίρι που, δοσμένα με λιτότητα παρά την εννοιολογική διαστρωμάτωση, συνεχίζουν ακόμη και σήμερα να είναι ελκύουν τους αναγνώστες.
Στη διασκευή του ομώνυμου βιβλίου που επιμελείται η Παπαγιάννη, οι νοηματικοί πυρήνες της ιστορίας είναι ενεργοί και ελκυστικοί. Η Παπαγιάννη, μέσα από την εμπειρία της και τη συγγραφική της ταυτότητα, συντάσσει το νέο διασκευασμένο αφήγημα με τον τρόπο της απόσταξης. Τα κρίσιμα σημεία της ιστορίας αλλά και ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες, η σαφήνεια στην οργάνωση των χαρακτήρων και η εστίαση στις σχέσεις των προσώπων με τα υπόλοιπα αλλά και με τους χώρους δράσης, συγκροτούνται σε δύο πολύ ισορροπημένα επίπεδα: σε εκείνο που εκκινεί από τον κόσμο της Σπίρι και σε εκείνο που συντίθεται με την οπτική της Παπαγιάννη στην πρωτότυπη ιστορία, με την προσεγμένη γλώσσα και το ρυθμό να διατρέχουν το αφήγημα και να το καθιστούν μοντέρνο αλλά και νοσταλγικό μαζί. Η «νέα» Χάιντι μπορεί να λειτουργήσει και ως δραματικό κείμενο για σύγχρονα και έξυπνα θεατρικά ανεβάσματα, ενώ οι ενότητες που ακολουθούν την ιστορία προσφέρουν ενδιαφέροντα πλαίσια για την οργάνωση των επιμέρους πληροφοριών (όπως για παράδειγμα στοιχεία για την πορεία της Χάιντι από την πρώτη έκδοση και μετά, γεωγραφικές και πολιτιστικές πληροφορίες κ.λπ.). Η εικονογράφηση της Έφης Λαδά είναι σαφώς εστιασμένη σε μια ζωγραφική ευαίσθητη και διεισδυτική, με τα υδατοχρώματα και το σχέδιο να συνθέτουν τον ευφρόσυνο κόσμο της Χάιντι.
Σειρά Εικονογραφημένη Κλασική Λογοτεχνία, από τις εκδόσεις Διόπτρα
Στη σειρά ήδη κυκλοφορούν τέσσερα πολύ διάσημα και αγαπημένα βιβλία, από αυτά που έχουν επάξια λάβει τη θέση τους στον λογοτεχνικό κανόνα της νεανικής λογοτεχνίας και μπορούν να φέρουν το χαρακτηρισμό «κλασικό», διατηρώντας όμως πάντα τη σύγχρονη οπτική.
Ο Μυστικός κήπος (1911) της Φράνσες Χότζσον Μπάρνετ, έχει ως κεντρική ηρωίδα τη δεκάχρονη Μαίρη, ένα κορίτσι μοναχικό, ασθενικό και ίσως κάπως αντιπαθητικό, σίγουρα όμως παραμελημένο, παρόλο που μεγαλώνει σε μια πλούσια οικογένεια. Μετά από μια επιδημία χολέρας στις Ανατολικές Ινδίες, η Μαίρη ανακαλύπτει κάποιο πρωί ότι έχει μείνει ολομόναχη στην αρχοντική κατοικία της οικογένειας. Οι γονείς πέθαναν από την αρρώστια, το προσωπικό, που επέζησε, έφυγε χωρίς κανείς να ενδιαφερθεί για την πλούσια κληρονόμο. Οι στρατιώτες βρίσκουν την Μαίρη και η ζωή της αλλάζει ριζικά, όταν την κηδεμονία της αναλαμβάνει ο θείος της Άρτσιμπαλντ Κρέιβεν που ζει στην Αγγλία, στην περιοχή του Γιορκ. Η περιπέτεια αρχίζει, από τη στιγμή που φτάνει στο νέο της σπίτι, το αρχοντικό Μίσελθουεϊτ, και εκεί η Μαίρη, πέρα από όλες τις δυσάρεστες εκπλήξεις, ανακαλύπτει έναν μυστικό κήπο, όπου αποφασίζει να τον εξερευνήσει και να του ξαναδώσει ζωή, με τη βοήθεια ενός κοκκινολαίμη και των νέων φίλων της. Δεν είναι όμως μόνο ο κήπος που θα μεταμορφωθεί, αλλά και η ίδια η Μαίρη, όπως και ο θείος της και τα υπόλοιπα πρόσωπα που τη συνοδεύουν στη νέα της ζωή.
Δεύτερο βιβλίο στη σειρά της Διόπτρας είναι ο ξακουστός Ασπροδόντης (1906) του Τζακ Λόντον. Ο αγαπημένος λύκος, πρωταγωνιστεί σε μια εμβληματική περιπέτεια επιβίωσης στην παγωμένη άγρια φύση, μέχρι το Σαν Φρανσίσκο και από εκεί στη νότια Καλιφόρνια! Η ιστορία αφηγείται τις δοκιμασίες αυτού του μοναδικού λύκου, που αντιμετώπισε τη μεγαλύτερη πρόκληση: να μάθει να αγαπά και να αγαπιέται από τους ανθρώπους και να καταφέρει να ζήσει τη ζωή του με αξιοπρέπεια. Ο Λόντον έγραψε τον Ασπροδόντη, κατά ένα μεγάλο μέρος από τη σκοπιά του λύκου, δίνοντας έτσι τη δυνατότητα στους μικρούς αναγνώστες να γνωρίσουν τον τρόπο με τον οποίο τα ζώα βλέπουν την άγρια φύση, αλλά και τους ανθρώπους.
Το τρίτο βιβλίο της σειράς είναι ο ξακουστός Τομ Σόγιερ, ο εμβληματικός ήρωας του Μαρκ Τουέιν. Η διασκευή αφορά το πρώτο βιβλίο που έγραψε ο Τουέιν με τον τίτλο Οι περιπέτειες του Τομ Σόγιερ (1876) με πρωταγωνιστή το πανέξυπνο, ζωηρό, ορφανό αγόρι, που μεγαλώνει στις όχθες του ποταμού Μισισιπή, παρέα με τον Χάκλμπερι Φιν, τον αγαπημένο φίλο και «συνένοχο» στις σκανταλιές και τις πολυάριθμες περιπέτειες στον αμερικανικό νότο του 19ου αιώνα.
Το τέταρτο βιβλίο είναι ο Μόμπι Ντικ (1851) του Χέρμαν Μέλβιλ. Το αριστουργηματικό μυθιστόρημα, ένα από τα ορόσημα της αμερικανικής λογοτεχνίας. Στο επίκεντρο βρίσκεται ο άνθρωπος, η φύση και η αμφίθυμη σχέση τους. Η θρυλική φάλαινα Μόμπι Ντικ αποτελεί για τους ναυτικούς-φαλαινοθήρες στο πλοίο Πίκουοντ την υπέρτατη πρόκληση αλλά μαζί και τη νέμεση της φύσης. Η θαλασσινή περιπέτεια του ναύτη Ισμαήλ και η συνάντησή του με τη φάλαινα είναι μια από τις κλασικές και αγαπημένες ιστορίες, που εδώ παρουσιάζεται ως συμπυκνωμένη ουσία.
Τα τέσσερα βιβλία της σειράς, τόσο διαφορετικά μεταξύ τους, ως προς το ύφος, τη δομή, την υπόθεση, τους χώρους δράσης, έχει αποδώσει από την ιταλική τους διασκευή που φέρει την υπογραφή Altea Villa, η Αργυρώ Πιπίνη. Σε καθένα από τα βιβλία-ορόσημα της παγκόσμιας λογοτεχνίας διατηρούνται οι χαρακτήρες, οι σχέσεις, οι δραματικές συγκρούσεις, η χωροχρονική εξέλιξη, γενικότερα το πλούσιο δραματικό περιβάλλον. Οι τέσσερις αυτές νέες εκδόσεις χαρακτηρίζονται στην ελληνική τους απόδοση από οικονομία στην έκταση, μελετημένη χρήση της γλώσσας, αμεσότητα, ζωντάνια, στοιχεία που βοηθούν τα παιδιά να δεσμευθούν στην ανάγνωση μιας ιστορίας που έχει γραφτεί στις αρχές του 20ου αιώνα. Την εικονογράφηση του βιβλίου, όπως και των υπολοίπων της σειράς, έχει αναλάβει ο Ιταλός Ντομένικο Ρούσσο, εικονογράφος και εικαστικός καλλιτέχνης της νέας γενιάς.
Η λογική πίσω από την αρχιτεκτονική της σειράς αποσκοπεί στην αισθητηριακή περικύκλωση των νεαρών αναγνωστών, με το λόγο και την εικόνα να οργανώνονται έτσι ώστε κάθε μια από τις διασκευές να γίνεται «βιβλιο-σενάριο».
Ο Ρούσσο, στα βιβλία της σειράς, σχεδιάζει κομμάτια των ιστοριών, αναπαριστά μέσα από τη δική του οπτική τη δράση, οικονομώντας το λόγο στην πνευματώδη διασκευή των μυθιστορημάτων, τα οποία στην πρωτότυπη μορφή τους είναι πολυσέλιδα και με γλωσσικές απαιτήσεις. Οι εικόνες του Ρούσσο έχουν σαφείς επιρροές από την τεχνική των κινουμένων σχεδίων, των κόμικς, των παιχνιδιών παζλ, αλλά και των παιχνιδιών με κάρτες, στα οποία επιδίδονται συχνά οι μαθητές του δημοτικού ακόμα και στα διαλείμματα του σχολείου. Η λογική πίσω από την αρχιτεκτονική της σειράς αποσκοπεί στην αισθητηριακή περικύκλωση των νεαρών αναγνωστών, με το λόγο και την εικόνα να οργανώνονται έτσι ώστε κάθε μια από τις διασκευές να γίνεται «βιβλιο-σενάριο», που να μπορεί το παιδί να το έχει μαζί του, όποτε επιθυμεί να ανατρέξει στις σελίδες.
Δύο νέα βιβλία στη σειρά Τα πρώτα μου κλασικά, από τις εκδόσεις Ψυχογιός
Οι εκδόσεις Ψυχογιός εμπλουτίζουν τη σειρά κλασικών αναγνωσμάτων Τα πρώτα μου κλασικά με την αειθαλή θεατρική ιστορία του Σαίξπηρ Ρωμαίος και Ιουλιέτα (1595) και με το μυθιστόρημα της Λούσι Μοντγκόμερι, Η Άννα των αγρών (1908).
Η σαιξπηρική ιστορία του Ρωμαίου και της Ιουλιέτας αποδεσμεύεται από το φιλολογικό δέος αλλά και τα αφηγηματικά στερεότυπα που έχουν επενδύσει το κλασικό αυτό δραματικό κείμενο και προσφέρεται για ανάγνωση αλλά και σύγχρονη δραματοποίηση για τα παιδιά. Η εμπειρία των σαιξπηρικών έργων είναι αξεπέραστη και μοναδική. Η διασκευή που κάνει η Ελίζα Ματσόλι και μεταφράζει εύστοχα η Θεοδώρα Δαρβίρη διατηρεί όλα τα κρίσιμα σημεία της ιστορίας, έχει ζωντάνια, αμεσότητα και συντομεύει το πρωτότυπο κείμενο χωρίς εκπτώσεις. Τα παιδιά θα δεσμευθούν αβίαστα στην ανάγνωση του βιβλίου, το οποίο με την ευχάριστη, και σε ύφος κόμικ, εικονογράφηση της Εμανουέλα Ντι Ντόνα, θα διαβαστεί ξανά και ξανά.
Στην ίδια στιλιστική και κειμενική λογική κινείται και η διασκευή του βιβλίου της Μοντγκόμερι Η Άννα των αγρών. Η Άννα Σίρλεϊ, είναι ένα ορφανό κορίτσι με μεγάλη καρδιά και αστείρευτη φαντασία, που βρίσκει αγάπη και ζεστασιά σε ένα φιλόξενο σπίτι στους αγρούς. Το κλασικό αριστούργημα της Καναδής Λούσι Μοντγκόμερι για τη φιλία, την οικογένεια και τη δύναμη της αγάπης διασκευάζεται από την Ελίζα Ματσόλι και η προσεγμένη μετάφραση στα ελληνικά, είναι επίσης της Θεοδώρας Δαρβίρη.
Η εικονογράφηση της Έλενα Λαρούσι, σχολιάζει-αναπαριστά τα σημαντικά σημεία της ιστορίας.
*Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΡΑΠΤΟΥ είναι θεατρολόγος-εκπαιδευτικός, κριτικός θεάτρου και βιβλίου.
