Για το βιβλίο της Αφροδίτης Ρίζου με εικονογράφηση του Δημήτρη Τρακόσα «Μπορείς να ζωγραφίσεις ένα όνειρο;» (εκδ. 24 Γράμματα).
Γράφει η Αλεξάνδρα Καλαϊτζάκη
Στα δικά μας ψυχοθεραπευτικά «χωράφια» της οικογενειακής, συστημικής θεραπείας, ιδιαίτερη θέση κατέχει η αφηγηματική θεραπεία. Καθημερινά, όλες μας προσπαθούμε να δώσουμε νόημα στα συμβάντα και τις εμπειρίες μας. Μια αφήγηση είναι σαν ένα νήμα που υφαίνει τα γεγονότα μαζί σε μια ιστορία.
Το όνειρο του αγοριού Γκούα γκούα ή το όνειρο του καθένα και της καθεμιάς
Με την αφήγηση της ιστορίας του μικρού αγοριού Γκούα γκούα που θέλει να γνωρίσει τον κόσμο μέσα από το δικό του όνειρο, αυτό του αστροναύτη, μας δίνεται ένα όμορφο ταξίδι και η δυνατότητα στοχασμού σε ό,τι αφορά τη διαδρομή του μεγαλώματος. Η διαδρομή προσφέρεται για νέους κόσμους, ιδέες, εξερευνήσεις, θησαυρούς αλλά και ματαιώσεις, ασχήμιες της ζωής και των ατόμων, δυσκολίες και αδιέξοδες περιπλανήσεις που συναντούν χαμένα όνειρα και μαύρες τρύπες. Το μεγάλωμα του αγοριού γκούα γκούα επιτυγχάνεται μέσα από την ισόρροπη ματιά ανάμεσα στους σκληρούς κόσμους, τις δυσκολίες, την ασχήμια, τον αποπροσανατολισμό και την ομορφιά της ζωής, της χαράς, της συνάντησης, της γιορτής. Τα μέσα που διαθέτει αυτό το αγόρι για να διατηρεί αυτήν την πολυπόθητη ισορροπία είναι το όνειρό του, είναι το σκάφανδρο και το διαστημόπλοιο του κοσμοναύτη που δίνουν τη θέση τους στον καμβά, στα μολύβια και το πινέλο, εφόδια και αποθέματα γίνονται οι φίλοι, όλα τα περίεργα και μοναδικά πλάσματα εκεί έξω, που συναντιούνται τελικά με όρους αλληλεγγύης, μοιράσματος και νοιαξίματος.
Στόχος είναι το ίδιο το μεγάλωμα μέσα από μια διαρκή συνομιλία με τους άλλους εκεί έξω, εκεί γύρω αλλά και σταθερά με τον εσωτερικό, μοναδικό εαυτό.
Το όνειρο του αγοριού γκούα γκούα, τα όνειρά της καθεμιάς και του καθένα μας, μοιάζει να είναι εκείνο το φαναράκι πλάι στο δρόμο της πορείας μας ή ένας φάρος που αναβοσβήνει ρυθμικά στο βάθος του ορίζοντα μιας μεγάλης θάλασσας. Όσο μακριά ή κοντά μας και να στέκεται, παραμένει εκείνο το φως του που μας κρατά συνδεδεμένες με αυτό που είμαστε, με αυτό που αναγνωρίζουμε ως ανάγκη μας, με αυτό που γινόμαστε σε επόμενη στροφή αυτής της διαδρομής, αυτό που καλούμαστε να επαναπροσδιορίσουμε και να νοηματοδοτήσουμε εκ νέου, έπειτα από κάθε αδιέξοδο και όποια καταιγίδα. Στόχος είναι το ίδιο το μεγάλωμα μέσα από μια διαρκή συνομιλία με τους άλλους εκεί έξω, εκεί γύρω αλλά και σταθερά με τον εσωτερικό, μοναδικό εαυτό.
Το μεγάλωμα έχει προορισμό, έχει πραγμάτωση, πληρότητα, ωστόσο έχει αναμετρηθεί στο διάβα του και με πολλές ουσιαστικές απώλειες. Η ιστορία της Αφροδίτης Ρίζου ακουμπά όμορφα και με μεγάλο σεβασμό και σε αυτές.
— «Και τώρα μπαμπά, που ο παππούς δεν είναι μαζί μας, πού βρίσκεται το όνειρο»;
— «Φωτίζει τη δική μας ζωή».
Τα εγγόνια του αγοριού γκούα γκούα κοιτάζουν το έργο του παππού, κοιτούν τις φωτογραφίες του παππού, θυμούνται και επανεκκινούν.
Το όνειρο του αγοριού γκούα γκούα, τα όνειρά της καθεμιάς και του καθένα μας, μοιάζει να είναι εκείνο το φαναράκι πλάι στο δρόμο της πορείας μας ή ένας φάρος που αναβοσβήνει ρυθμικά στο βάθος του ορίζοντα μιας μεγάλης θάλασσας.
Δημιουργώντας χώρο στη ζωή μας σα να ήταν μια έκθεση έργων, σα να ήταν τοίχος αναμνήσεων για τις σημαντικές απώλειες της ζωής μας, με αυτόν τον τρόπο κάπως αν μπορέσουμε να σταθούμε με όποιο μέσο επιλέγει η καθεμιά και καθένας μας, στις σημαντικές μας απώλειες (είτε αφορά σε ανθρώπους, είτε σε σημαντικές ανατροπές και δύσκολες καταστάσεις), τότε μοιάζει να μπορούμε να εσωτερικεύσουμε συμβουλές, μαθήματα ζωής, προτροπές, σχέδια, όνειρα και αξιώσεις που μας συνδέουν με το παρόν και δίνουν σχήμα και νόημα στο μέλλον.
Στη μέση περίπου αυτής της ιστορίας, ο φακός της αφήγησης φωτίζει έναν κόσμο μέσα στον οποίο ο ένας μας συμπληρώνει τον άλλο, σε αυτόν τον κόσμο ιδιαίτερη θέση έχει η αξία της αλληλεγγύης, της σύνδεσης με το διαφορετικό και το ξένο. Μπορεί να μην είναι πρωτόγνωρη αξία, παραμένει όμως ό,τι πιο ελπιδοφόρο και κάποιες φορές μοναδικό καταφύγιο στο οποίο μπορεί να προσφύγει ο άνθρωπος και του δικού μας πλανήτη. Αυτός ο κόσμος που ο ένας μας συμπληρώνει τον άλλο, αποτυπώνεται πολύ όμορφα και εύστοχα μέσω της εικονογράφησης με τα κομμάτια ενός πολύχρωμου παζλ. Στα κομμάτια αυτά του παζλ και φυσικά στο σύνολο της ιστορίας, μοιάζει η συμπληρωματικότητα της συγγραφέα και του εικονογράφου να απεικονίζεται η δική τους εναρμονισμένη συνεργασία, σε ένα μαζί που μπορεί να δημιουργεί και να επικοινωνεί με όλους μας.
Συγκεκριμένα η εικονογράφηση του Δημήτρη Τρακόσα, με βοήθησε σημαντικά στο να νιώσω, να σκεφτώ, να παρατηρήσω και να αναρωτηθώ πάνω στην ιστορία.
Τα μοναδικά αυτά γκούα γκούα διατηρούν ταυτόχρονα μια όψη χαριτωμένη, μοναδική αλλά και την ίδια στιγμή διαφορετική και ανοίκεια που επιτρέπει την απαραίτητη εγγύτητα για ενδεχόμενες συνδέσεις και ταυτίσεις αλλά και την ασφαλή απόσταση για στοχασμό. Τα διαφορετικά μάτια στα πρόσωπα των γκούα γκούα, στη δική μου ανάγνωση αποδίδουν παραστατικά αυτές τις απαραίτητες οπτικές της αφήγησης. Με τη μια ματιά στραμμένη προς τον εσωτερικό εαυτό και την άλλη στραμμένη προς το έξω, τους άλλους, να αναπαριστούν μια συνεχή συνδιαλλαγή με έναν τρόπο φυσικό και αβίαστο, όπως συνεργάζονται τα δύο μάτια στο ίδιο πρόσωπο.
Αποτελεί ιδιαίτερη πρόκληση η αποφυγή διδακτισμού και η Αφροδίτη Ρίζου κατορθώνει σε μεγάλο βαθμό, να αφηγηθεί μια ιστορία χωρίς να βιαστεί να δώσει η ίδια τις απαντήσεις με τη μορφή διδάγματος. Έτσι δίνεται ο χώρος να ακολουθήσει με όποιο ρυθμό επιθυμεί η καθεμία και ο καθένας μας την πορεία του ίδιου του πρωταγωνιστή.
Πλησιάζοντας προς το κλείσιμο της παρουσίασης για αυτή την ιστορία, θα επανέλθω στην αρχής της, στον τίτλο της Μπορείς να ζωγραφίσεις ένα όνειρο; Το νήμα αυτής της ιστορίας ξεδιπλώνει με ένα ερώτημα και αντανακλά με τον καλύτερο τρόπο την απουσία διδακτισμού από αυτήν την αφήγηση. Ένα ζητούμενο δύσκολο στα μάτια μου και καθόλου αυτονόητο. Συχνά ένα βιβλίο που απευθύνεται και σε παιδιά κινδυνεύει να θυμίζει μόνο Χριστούγεννα, λουλούδια και αγάπη. Όταν από την άλλη δίνει χώρο για αναφορά στις άσχημες και δύσκολες καταστάσεις, ελλοχεύει ο κίνδυνος να προχωρά γρήγορα και άμεσα σε καταφάσεις, υποδείξεις και ηθικά διδάγματα, προκειμένου φυσικά να βοηθήσει και να προστατεύσει τους μικρότερους και όχι μόνο αναγνώστες.
Αποτελεί ιδιαίτερη πρόκληση η αποφυγή διδακτισμού και η Αφροδίτη Ρίζου κατορθώνει σε μεγάλο βαθμό, να αφηγηθεί μια ιστορία χωρίς να βιαστεί να δώσει η ίδια τις απαντήσεις με τη μορφή διδάγματος. Έτσι δίνεται ο χώρος να ακολουθήσει με όποιο ρυθμό επιθυμεί η καθεμία και ο καθένας μας την πορεία του ίδιου του πρωταγωνιστή. Με τον ίδιο κίνδυνο φλερτάρουμε συχνά κι εμείς οι ειδικοί της ψυχικής υγείας όταν βομβαρδίζουμε με συμβουλές και οδηγίες, τους ανθρώπους που μας εμπιστεύονται τις δυσκολίες τους. Ευτυχώς και στα δύο πεδία, για να αποφύγουμε τους παραπάνω κινδύνους, έχουμε τις χρήσιμες ερωτήσεις να απευθύνουμε στους άλλους αλλά και σε εμάς, που μας επιτρέπουν να αναρωτιόμαστε, να επιχειρούμε τις δικές μας απαντήσεις και φυσικά να επιτρέπουμε και να τις αλλάζουμε στο διάβα της διαδρομής μας, εφόσον χρειαστεί.
＊ Η ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΚΑΛΑΪΤΖΑΚΗ είναι Ψυχολόγος, Οικογενειακή Συστημική Θεραπεύτρια.
