Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος: Δύο βιβλία με πρωταγωνίστρια μια... πλαστική σακούλα

Η Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 5 Ιουνίου. Φέτος η Σαουδική Αραβία είναι η χώρα που θα φιλοξενήσει τις εκδηλώσεις των Ηνωμένων Εθνών για το 2024, με έμφαση στην αποκατάσταση των εδαφών, μια από τις βασικές κατευθύνσεις του δεκαετούς προγράμματος που έχει σχεδιάσει και εφαρμόζει ο Οργανισμός των Ηνωμένων Εθνών για τη βιωσιμότητα των οικοσυστημάτων (UN Decade on Ecosystem Restoration 2021-2030).

Το περιβαλλοντικό ζήτημα, που απασχολεί έντονα την επιστημονική κοινότητα εδώ και πάρα πολλές δεκαετίες, χρόνο με το χρόνο αποκτά ολοένα και μεγαλύτερη βαρύτητα. Πλέον είναι ίσως το πιο κομβικό ζήτημα που πρέπει να διαχειριστούν οι χώρες, οι κυβερνήσεις, οι υπερεθνικοί οργανισμοί, οι πολίτες του κόσμου. Η κλιματική κρίση δεν είναι αφηγηματική υπερβολή. Οι επιπτώσεις από την αλόγιστη εκμετάλλευση των φυσικών πόρων, την επιβάρυνση των εδαφών και των ωκεανών από κάθε λογής απορρίμματα, οι εκπομπές αερίων που δημιουργούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου και τόσα άλλα, δεν είναι απλώς παροδικές καταστάσεις ή προβλήματα που θα τα λύσουν με κάποιο μαγικό τρόπο οι «ειδικοί», ως από μηχανής θεοί, και όλοι μας θα συνεχίσουμε ατάραχα τη ζωή μας, σαν το καλό τέλος που υπόσχονται τα κλασικά παραμύθια.

Πόσες πλαστικές σακούλες, ταξιδεύουν ανέμελα στις θάλασσες, προκαλώντας ασφυξία σε θαλάσσιους οργανισμούς που έχουν την ατυχία να συναντηθούν μαζί τους;

Η κατάρρευση του κλίματος και η συνεπαγόμενη περιβαλλοντική καταστροφή δεν είναι παραμύθι με μπαμπούλα. Η εμπέδωση ενός νέου τρόπου ζωής, η αλλαγή των μοντέλων διαβίωσης είναι τόσο παγκόσμιο στοίχημα όσο και τοπικό, συλλογικό όσο και ατομικό. Ακριβώς εκεί, στην εξισορρόπηση του συλλογικού με το ατομικό βρίσκεται το σημείο καμπής στη μάχη για την αποκατάσταση της περιβαλλοντικής ισορροπίας και τη βιωσιμότητα του πλανήτη. Πόσα καλαμάκια, πλαστικά ποτήρια και μπουκαλάκια του νερού έχουν αφεθεί στην τύχη τους, στις παραλίες και στα δάση, με το άλλοθι ότι οι μεγάλες βιομηχανίες ρυπαίνουν δυσανάλογα πολύ σε σχέση με το «δικό μου» σκουπιδάκι; Πόσες συσκευασίες δεν ανακυκλώνονται, γιατί ο κάδος δεν είναι ακριβώς κάτω από το «σπίτι μου»; Πόσες πλαστικές σακούλες, ταξιδεύουν ανέμελα στις θάλασσες, προκαλώντας ασφυξία σε θαλάσσιους οργανισμούς που έχουν την ατυχία να συναντηθούν μαζί τους; Πλαστικά δίχτυα και σχοινιά τραυματίζουν θανάσιμα τα ζώα της θάλασσας, αλλά ίσως αυτό να μην είναι το πρώτο που θα σκεφθούμε σε μια ειδυλλιακή στιγμή ενατένισης του θαλάσσιου ορίζοντα.

Και σε εμάς, ποια ποσότητα μικροπλαστικού μας αναλογεί σε ημερήσια, εβδομαδιαία, ετήσια βάση; Σύμφωνα με έγκυρες έρευνες οι άνθρωποι καταπίνουν περίπου 5 γραμμάρια μικροπλαστικού κάθε εβδομάδα, δηλαδή πάνω-κάτω το μέγεθος μιας πιστωτικής κάρτας. Τα μικροπλαστικά έχουν βρεθεί στον ανθρώπινο πνεύμονα, στους ιστούς του μητρικού και εμβρυϊκού πλακούντα, στο ανθρώπινο μητρικό γάλα και στο ανθρώπινο αίμα. Τι ειρωνεία άραγε για τον homo consumens, να τον αποικίζει και να τον διαστρέφει βιολογικά το μέσο με το οποίο πληρώνει για να ασκήσει την καταναλωτική, σχεδόν αποικιοκρατική του λαιμαργία, στις πρώτες ύλες και τα αγαθά που απλόχερα χαρίζει η γη, θυμίζοντάς μας ότι τελικά επί πιστώσει κατοικούμε στον πλανήτη και ίσως έχει έρθει η μέρα που θα μας ζητήσει τα χρεωστούμενα μαζεμένα και με τόκο.

Τα προγράμματα τύπου STEAM, αλλά και μια ανανεωμένη παρέμβαση της πολιτείας συνολικά στα προγράμματα σπουδών, του τρόπου διάδρασης των μαθημάτων, συνδιδακτικής των αντικειμένων μέσα στα νέα εκπαιδευτικά πλαίσια που προτείνονται διεθνώς, μπορούν να συμβάλλουν σε μια βιώσιμη, μαθησιακή, οικολογική οπτική.

Σε αυτό το πλαίσιο αποτελεί κοινό τόπο η διαπίστωση για το πόσο σημαντική είναι η περιβαλλοντική εκπαίδευση ήδη από τη νηπιακή ηλικία και πόσο πολύ χρειάζεται να αποτελεί βασικό πυλώνα της εγκύκλιας μάθησης. Τα προγράμματα τύπου STEAM, αλλά και μια ανανεωμένη παρέμβαση της πολιτείας συνολικά στα προγράμματα σπουδών, του τρόπου διάδρασης των μαθημάτων, συνδιδακτικής των αντικειμένων μέσα στα νέα εκπαιδευτικά πλαίσια που προτείνονται διεθνώς, μπορούν να συμβάλλουν σε μια βιώσιμη, μαθησιακή, οικολογική οπτική. Υπό αυτό το πρίσμα οι τέχνες, το θέατρο και φυσικά η λογοτεχνία έχουν το δικό τους, ουσιαστικό ρόλο να διαδραματίσουν, προσεγγίζοντας όλες τις ηλικιακές ομάδες.

Με πρωταγωνίστρια μια πλαστική σακούλα

Σε ό,τι αφορά τα βιβλία ιστοριών και επιστημονικών γνώσεων για παιδιά και εφήβους, κάθε χρόνο νέοι τίτλοι εμπλουτίζουν τους καταλόγους των εκδόσεων που αφορούν τα περιβαλλοντικά ζητήματα. Οι επιλογές είναι πολλές και αξιόλογες και καλύπτουν μεγάλο εύρος αναγκών και προτιμήσεων. Με αφορμή όμως τις αναρίθμητες σακούλες που ψαρέψαμε στις θάλασσες και ανταμώσαμε στις εκδρομές, τα ακόλουθα δύο βιβλία ταιριάζουν με το πνεύμα της εποχής, καθώς η πρωταγωνίστρια είναι μια πλαστική σακούλα:

Οι περιπέτειες μιας σακούλας και Οι περιπέτειες μιας σακούλας στο δάσος της Χριστίνας Κασιντή, με εικονογράφηση της Ράνιας Μακρυγιάννη, κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Κλειδάριθμος.

Η περιπέτεια της πλαστικής σακούλας που συστήνεται με το όνομα Σούλα αρχίζει από το ταμείο ενός σούπερ μάρκετ. Η καθημερινότητα περιγράφεται από τη σκοπιά της πλαστικής σακούλας. Μια εκδρομή θα είναι και η αφετηρία της θαλασσινής της περιπέτειας, αφού το αεράκι την πήρε μακριά και την προσγείωσε στα κύματα. Η Σούλα θα περιπλανηθεί στο βυθό, θα συναντήσει πεινασμένα ψάρια, θα ακούσει δραματικές ιστορίες για δελφίνια που πνίγηκαν αφού κατάπιαν σακούλες σαν και αυτή, όπως και για θαλάσσιες χελώνες που είχαν το ίδιο δυσάρεστο τέλος. Τα ρεύματα την παρασέρνουν και εκεί στο απέραντο γαλάζιο θα βρει και άλλους «περιπλανώμενους» όπως πλαστικά μπουκάλια, κουτιά αναψυκτικού, χαρτιά και οργανικά απορρίμματα. Αφού ξεβραστεί σε μια ακτή, παρασυρθεί εκ νέου από τους ανέμους, συναντήσει πουλιά, έντομα, σκύλους στο διάβα της, ένα μικρό κοριτσίστικο χέρι θα την πάρει και θα την οδηγήσει στην ανακύκλωση.

Στο δεύτερο βιβλίο της Κασιντή «Οι περιπέτειες μιας σακούλας στο δάσος», η Σούλα, βρίσκεται πλέον στο σάκο της ανακύκλωσης και εκεί συναντά παλιούς και νέους συνοδοιπόρους. Ο τελικός προορισμός είναι το εργοστάσιο της ανακύκλωσης, που φαντάζει ως ένα εργοστάσιο παραγωγής θαυμάτων, αφού τα σκουπίδια ονειρεύονται να μεταμορφωθούν, με την κατάλληλη επεξεργασία, σε νέα, χρήσιμα αντικείμενα. Ωστόσο ένα ατύχημα κατά τη μεταφορά, αδειάζει όλα τα σκουπίδια ξανά στην παραλία και ο αέρας για ακόμη μια φορά θα παρασύρει τη Σούλα μακριά, στην αυλή ενός σχολείου. Εκεί η μικρή Ασπασία η σουσουράδα θα την πάρει μαζί της και πετώντας θα δουν τον κόσμο από ψηλά. Η σακούλα θα συναντήσει στον ουρανό μπαλόνια που όταν σκάσουν μπορεί να γίνουν παγίδες για πουλιά, θα δει από ψηλά την άναρχη και ολοένα επεκτεινόμενη χωματερή της πόλης, για να φτάσει στο τέλος στο δάσος. Εκεί θα βοηθήσει τη σουσουράδα να φροντίσει τα μικρά της και ακολούθως θα τους προστατέψει από τη μεγάλη πυρκαγιά που θα ξεσπάσει. Στο τέλος η πλαστική σακούλα του παραμυθιού θα καταλήξει ευτυχής στον κάδο ανακύκλωσης που βρισκόταν στο δάσος.

Στις δύο ιστορίες που αφηγείται η Κασιντή, τα παιδιά έρχονται σε επαφή με τη φιλοσοφία της ανακύκλωσης αντιστικτικά με τις κακές πρακτικές που επιβαρύνουν το φυσικό περιβάλλον και αφήνουν το αποτύπωμά τους σε όλα τα έμβια όντα. Τα βιβλία είναι γραμμένα με γλώσσα απλή, κατανοητή, ζωντανή. Η έκβαση κάθε ιστορίας είναι καθαρά δομημένη, υπάρχει σαφής αφηγηματικός στόχος. Οι διάλογοι είναι σύντομοι, συνδυάζουν τη λογική με τα παραδοξολογήματα. Αντικείμενα και ζώα έχουν ανθρώπινη λαλιά, και μέσα από την ομιλία τους η βασική ιστορία εμπλουτίζεται με επιμέρους αφηγηματικές εικόνες και παράπλευρα επεισόδια. Η αξία κάθε αντικειμένου, ο ρόλος κάθε έμβιου όντος στον κύκλο της ζωής, τοποθετούνται στις ρεαλιστικές τους κλίμακες. Και όπως όλοι μας γεννιόμαστε, ζούμε και πεθαίνουμε, δίνοντας τη θέση μας στο νέο, έτσι και η ανακύκλωση των αντικειμένων είναι το τέλος και η αρχή μιας νέας χρήσης που αν μη τι άλλο μπορεί να ανακουφίσει σε λελογισμένο πλαίσιο τον φυσικό κόσμο.

Η Χριστίνα Κασιντή κατάγεται από την Κόρινθο. Σπούδασε Αγ­γλική Φιλολογία στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Α­θηνών και έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στον Αμερικανικό Πολι­τισμό στο Πανεπιστήμιο του Exe­ter στη Μεγάλη Βρετανία. Ζει στην Κορινθία μαζί με τον σύ­ζυγό της και τους δυο γιους της και εργάζεται ως καθηγήτρια Αγ­γλικής Γλώσσας στη Δευτερο­βάθμια Εκπαίδευση.

Οι πρωτότυπες ιστορίες εικονογραφούνται από τη Ράνια Μακρυγιάννη, η οποία επιλέγει να δημιουργήσει μεγάλες επιφάνειες που θα υποδεχθούν τα λόγια και δεν θα ανταγωνιστούν τις στιχομυθίες. Λειτουργούν ως εικαστικοί «φωτισμοί», με τα έντονα χρώματα, τις μικτές τεχνικές και ως εικόνες είναι «ανοικτές» στον οπτικό διάλογο με τους αναγνώστες.

Μήπως ήρθε η ώρα πέρα από τα προωθημένα προγράμματα, τα μεγαλεπήβολα σχέδια και τις καμπάνιες ευαισθητοποίησης, να δούμε και τα απλούστερα αλλά πολύ σημαντικά, μικρά βήματα περιβαλλοντικής αγωγής;

Και μια σκέψη για το τέλος: Παλιότερα μαθητές και δάσκαλοι έβγαιναν στο προαύλιο μια φορά την εβδομάδα για καθαρισμό και καλλωπισμό του αύλειου χώρου. Με τα χρόνια αυτή η πρακτική έχει εκλείψει, μια και κάτι τέτοιο δεν είναι απίθανο να συναντήσει ποικίλες αντιδράσεις. Έτσι, σε μια απλή παραίνεση για τη συλλογή των σκουπιδιών στην τάξη ή στην αυλή, συχνά οι εκπαιδευτικοί παίρνουμε πολύ ενδιαφέρουσες απαντήσεις που δικαιολογούν την άρνηση για συνεργασία… Μήπως ήρθε η ώρα πέρα από τα προωθημένα προγράμματα, τα μεγαλεπήβολα σχέδια και τις καμπάνιες ευαισθητοποίησης, να δούμε και τα απλούστερα αλλά πολύ σημαντικά, μικρά βήματα περιβαλλοντικής αγωγής; Όπως για παράδειγμα να μάθουμε ήδη από το σπίτι να πετάμε το πλαστικό σακουλάκι του κολατσιού κατευθείαν στον κάδο της ανακύκλωσης;

*Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΡΑΠΤΟΥ είναι θεατρολόγος-εκπαιδευτικός και κριτικός θεάτρου.