«Τέταρτη Πτέρυγα» της Ρεμπέκα Γιάρος – Πολιτικά παιχνίδια, ηρωισμοί και… δράκοι σε ένα μυθιστόρημα για εφήβους και νέους

Οι δράκοι ως επιβλητικά, τρομακτικά πλάσματα διατρέχουν τους μύθους, τους θρύλους, τις δοξασίες, τις λαϊκές αφηγήσεις, τη λογοτεχνία των λαών. Από τον απειλητικό κινεζικό δράκο που μεταβάλλεται σε ευμενές πλάσμα και σύμβολο της κινεζικής Πρωτοχρονιάς μέχρι το φοβερό δράκο που κατατροπώνει ο Άγιος Γεώργιος, και από τους θρύλους των λαών της βορεινής και σκοτεινής Ευρώπης μέχρι τις απεικονίσεις στη μεσαιωνική ζωγραφική, τις δημόσιες αναπαραστάσεις των θεατρικών Μυστηρίων και των ιστοριών από την Αγία Γραφή με τους πολυπληθείς αγίους (καθολικούς και ορθόδοξους) και ως το εμπορικό πλάσμα του Λοχ Νες, οι δράκοι δεν έπαψαν ποτέ να ασκούν την αλλόκοσμη γοητεία τους στο αναγνωστικό κοινό όλων των ηλικιών, στους θεατές και στους λάτρεις κάθε μορφής τέχνης. Δεν είναι λίγα τα παραδείγματα από τη σύγχρονη λογοτεχνία για παιδιά, εφήβους και νέους, όπου οι δράκοι αποτελούν είτε βασικό, αγαπητό μοτίβο είτε με κάποιο τρόπο πλαισιώνουν την εκάστοτε ιστορία.

Μυθιστόρημα φαντασίας, παιχνίδια εξουσίας

Η Τέταρτη Πτέρυγα της Ρεμπέκα Γιάρος [Rebecca Yarros], που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Διόπτρα, είναι ένα μυθιστόρημα φαντασίας όπου οι άνθρωποι και οι δράκοι συνυπάρχουν σε μια απολύτως δυναμική και ριψοκίνδυνη συμβίωση. Αποτελεί το πρώτο βιβλίο της τριλογίας Empyrean (σε ελληνική απόδοση η λέξη έχει το νόημα του «ουράνιος»), που όπως όλα δείχνουν θα εξελιχθεί σε μια σειρά τύπου saga, μια σειρά επών με επίκεντρο τα παιχνίδια εξουσίας στη μυθική χώρα του Ναβάρ, που έχει σημαδευτεί από την επανάσταση των απομακρυσμένων επαρχιών του, και την οποία κατέπνιξε η κυβέρνηση με επικεφαλής τη Στρατηγό Σόρενγκεϊλ, μητέρα του κεντρικού προσώπου της ιστορίας, της Βάιολετ Σόρενγκεϊλ.

Όλα αρχίζουν από τη δοκιμασία εισαγωγής της εικοσάχρονης Βάιολετ στη Στρατιωτική Σχολή Μπασγκάιαθ, όπου φοιτούν οι μελλοντικοί ιππείς των δράκων, οι ατρόμητοι πολεμιστές που αποτελούν και την ελίτ του Ναβάρ.

Ενώ η εύθραυστη, διανοούμενη Βάιολετ με τα ασημένια μαλλιά, το μόνο που επιθυμεί είναι να φοιτήσει στο Τεταρτημόριο των Γραφέων και ακολούθως να εντρυφήσει στη γνώση των βιβλίων και την τέχνη της γραφής και της ιστορίας, η γνώμη της μητέρας της θα υπερισχύσει. Έτσι, μετά από τη σκληρή δοκιμασία της εισαγωγικής εξέτασης, η Βάιολετ καταλήγει ως σπουδάστρια-δόκιμη ιππέας δράκων στην Τέταρτη Πτέρυγα της Σχολής. Εκεί όμως βρίσκεται και ο σκληροτράχηλος γιος ενός σημαντικού επαναστάτη, ο Ζέιντεν Ράιερσον, ο πλέον ισχυρός και αδίστακτος αρχηγός πτέρυγας στο Τεταρτημόριο των Ιππέων, που έχει ως δράκο τη φοβερή και πανούργα δράκαινα Σγκέιλ. Στα πρόσωπα που κυκλώνουν τους δύο χαρακτήρες συγκαταλέγονται ο παιδικός φίλος της Βάιολετ, ο Ντέιν Έιτος, η αδερφή της Μίρα, οι καθηγητές, η μητέρα της και ο «νεκρός» αδερφός της Μπρέναν, η φίλη της Ριάνον, ο φθονερός ανταγωνιστής Τζακ Μπάρλοου, γόνοι επαναστατών που φοιτούν αναγκαστικά στη σχολή και φυσικά οι δράκοι. Από την πλευρά των δράκων κορυφαίοι είναι η μπλε Σγκέιλ, ο μαύρος Τερν και η χρυσή Αντάρνα, με τους δύο τελευταίους να έχουν επιλέξει ως ιππέα την μικροκαμωμένη αλλά πανέξυπνη πρωτοετή Βάιολετ, μετά από πολλά επεισόδια έντασης και δοκιμασιών. Η εξέλιξη της υπόθεσης είναι περίπλοκη, σαν αλλεπάλληλες σπείρες, σε κάθε βήμα ο κίνδυνος είναι παρών, οι δολοπλοκίες και οι δολοφονίες μέρος της καθημερινότητας στη Σχολή. Η πλοκή ολοένα και περιπλέκεται για να καταλήξει σε πολεμικές συγκρούσεις με τον εχθρικό στρατό, τους ιππείς των γρυπών (οι γρύπες είναι οι εχθροί των δράκων) και άλλα μυθικά και αιμοβόρα πλάσματα και ακολούθως να επέλθει η μεγάλη ανατροπή, που θα αλλάξει άρδην τα δεδομένα...

Πάνω σε αυτή ακριβώς την ανατροπή η συγγραφέας προετοιμάζει τη συνέχεια της ιστορίας, η οποία ξεδιπλώνεται στο επόμενο βιβλίο της σειράς που έχει τον τίτλο Iron Flame, όπου η πρωταγωνίστρια, δευτεροετής πλέον, θα συνεχίσει το επίπονο ταξίδι προς τη δύναμη, την εξουσία, την αυτογνωσία…

η συγγραφέας συντάσσει με τη μορφή επάλληλων και διασταυρούμενων επιπέδων την εξελισσόμενη περιπέτεια. Υπάρχει το επίπεδο των ανθρώπων, των σχέσεων, των φιλοδοξιών και των ματαιώσεών τους, υπάρχει το επίπεδο του κόσμου των δράκων και των δικών τους ιεραρχικών και συναισθηματικών σχέσεω

Η Γιάρος με την Τέταρτη Πτέρυγα παρουσιάζει μια μυθιστορηματική σύνθεση που αν και απολύτως μεταμοντέρνας αισθητικής, στον πυρήνα της παραμένει μια καλοπλεγμένη αφήγηση περιπέτειας και έντονων συναισθημάτων, αγάπης και μίσους, τιμής και προδοσίας, από αυτές που μπορούν να συγκινήσουν το νεανικό κοινό και κάθε αναγνώστη που αποζητά να ταξιδέψει σε άγνωστους χωροχρόνους, να διαβάσει για άθλους, μυθικές καταστάσεις, παιχνίδια εξουσίας και παιχνίδια του μυαλού στα οποία κάθε χαρακτήρας, από την πλούσια πινακοθήκη χαρακτήρων της Τέταρτης Πτέρυγας, επιδίδεται.

Εμβύθιση στο σύμπαν της «Τέταρτης Πτέρυγας»

Στο βιβλίο με την επική στοχοθεσία, η συγγραφέας συντάσσει με τη μορφή επάλληλων και διασταυρούμενων επιπέδων την εξελισσόμενη περιπέτεια. Υπάρχει το επίπεδο των ανθρώπων, των σχέσεων, των φιλοδοξιών και των ματαιώσεών τους, υπάρχει το επίπεδο του κόσμου των δράκων και των δικών τους ιεραρχικών και συναισθηματικών σχέσεων, το επίπεδο όπου οι δύο κόσμοι συμπλέκονται και αλληλοδρούν προς όφελος της ροής της ιστορίας, ενώ συγχρόνως υφίστανται τόσο το επίπεδο του μύθου ως ατμόσφαιρα και ως δομή, όσο και το επίπεδο γλωσσικής εκφοράς και μεταφορικής λειτουργίας που θυμίζει πολύ το παρόν, απηχεί τις «μάχες» που δίνονται σε εταιρείες, σύγχρονες δομές εξουσίας, στις διαπροσωπικές σχέσεις σε μια καθημερινότητα όπου ο σκληρός ρεαλισμός συναντιέται με τον οιονεί κόσμο του διαδικτύου, την τεχνητή νοημοσύνη, τα κοινωνικά δίκτυα και τις προωθημένες εμβυθιστικές εμπειρίες θεάματος.

Στη λειτουργία της εμβύθισης ποντάρει έξυπνα η Γιάρος στην Τέταρτη Πτέρυγα. Πηγαίνοντας πολύ πιο πέρα από τη sci-fi αισθητική, και τη μετα-μυθολογία, η Τέταρτη Πτέρυγα απαιτεί από τον αναγνώστη, ώστε να μπορέσει να τον γοητεύσει, την «παράδοσή» του στον κανόνα που διατρέχει τόσο τη μορφή όσο και το περιεχόμενο του βιβλίου. Ο αναγνώστης δεν είναι παθητικός δέκτης της ιστορίας, αντιθέτως επιλέγει να συνδεθεί νοητικά με τον παράδοξο κόσμο της Γιάρος. Η αποστασιοποίηση ή ο αναστοχασμός δεν βοηθούν στην εκδίπλωση της εμπειρίας που μπορεί να έχει κατά την ανάγνωση του βιβλίου. Με άλλα λόγια ή αποφασίζεις να μπεις μέσα στην ιστορία σαν σιωπηλός μάρτυρας των γεγονότων ή δε θα μπορέσεις να συντονιστείς με τις αλλεπάλληλες σπείρες δράσης, πληροφοριών, μυθολογικών ακροβασιών, ονομάτων, αλλά και τις χωροχρονικές λούπες που τεχνικά ενθέτει η συγγραφέας.

Ουτοπικός, μνημειώδης μεσαίωνας σε 539 σελίδες

Στη μυθοπλασία της συναρμογής, αν μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε έναν τέτοιο όρο, όπου τα υλικά στήνονται σαν συγγραφικό bricolage, το συμβόλαιο αναγνώστη-συγγραφέα έχει ένα καθοριστικό όρο: τη συμφωνία ότι όλα όσα συμβαίνουν είναι αληθινά μέσα στο φανταστικό πλαίσιο και όλα όσα είναι φανταστικά μπορούν να μας αφορούν σε μια παράλληλη διάσταση, όπου οι κόσμοι των μυθολογικών πλασμάτων και των μετα-ανθρώπων είναι δυνατόν να συνυπάρχουν. Στο έργο της Γιάρος, η πλούσια αύρα του μυθιστορήματος έχει όλα εκείνα τα γοητευτικά χαρακτηριστικά ενός ουτοπικού, μνημειώδους μεσαίωνα χωρίς χρονική ή χωρική ιστορική σαφήνεια, αλλά και οι άνθρωποι δεν έχουν μόνο τις δυνάμεις ή τις δυνατότητες που η πεζή πραγματικότητα επιτρέπει. Η δύναμη του μυαλού υπαγορεύει το αχανές εύρος των δυνατοτήτων τους, τόσο σε βιολογικό όσο και σε διανοητικό επίπεδο. Το θέμα είναι ωστόσο τι θα επιλέξει κάθε πρόσωπο της ιστορίας.

Σε ποια πλευρά της θα σταθεί και αν θα συστρατευθεί με τις δυνάμεις του πολυπρισματικού «φωτός» ή του «σκότους» που λειτουργούν κατοπτρικά. Η μεταμοντέρνα ιπποσύνη των ηρώων στην Τέταρτη Πτέρυγα, η πλούσια φαντασμαγορία, η ποικιλία δοξασιών αποτελούν λεπτοδουλεμένα στολίδια ενός μυθιστορήματος που εκτείνεται σε 39 κεφάλαια και περίπου 539 σελίδες.

Οι εικονογραφήσεις που συνοδεύουν την έκδοση (στα εσώφυλλα στην αρχή και στο τέλος), ο συνοδευτικός χάρτης, ακόμα και η επένδυση του σκληρόδετου βιβλίου σε μαύρο και χρυσό, με την πολυτελή χρώση να αφορά όλες τις σελίδες, υπαγορεύουν μια συγκεκριμένη αισθητική, ακόμα και σε επίπεδο αφής και όρασης. 

Ο σχεδιασμός του χάρτη εσωφύλλου είναι της Melanie Korte, ο σχεδιασμός του Χάρτη Σχολής είναι των Amy Acosta - Elizabeth Turner Stokes, ενώ σχεδιασμός του εξωφύλλου των Bree Archer - Elizabeth Turner Stokes.

Το βιβλίο δεν είναι μόνο η ιστορία στις σελίδες αλλά και σαν υλικό απόκτημα θα πρέπει να σηματοδοτείται ως κάτι πολύ ιδιαίτερο, που ο αναγνώστης χρειάζεται να το εξερευνήσει με προσοχή και σε συνεχή εγρήγορση, σαν τη Βάιολετ η οποία αντιμετωπίζει με οξυμμένες όλες τις αισθήσεις της, τις αλλεπάλληλες προκλήσεις. 

Η Γιάρος με την πειθαρχία προσεκτικού χαρτογράφου καθοδηγεί τον πιστό αναγνώστη στην πολυπλοκότητα των σκηνών, επενδύοντας έξυπνα στην σύνθετη αφηγηματική αρχιτεκτονική, σε μια στυλιστική παράθεση διπόλων-διλημμάτων. Τα κεφάλαια είναι σύντομα, σαν επεισόδια κινηματογραφικής ταινίας ή τηλεοπτική σειράς, ενώ στην αρχή κάθε κεφαλαίου παρουσιάζεται με τη μορφή οδηγιών, ρητών, χρησμών ή πληροφοριών το ζητούμενο κάθε επεισοδίου. Η δύναμη της θέλησης, το πένθος σαν κινητήριος δύναμη, η επιθυμία για δύναμη, η εκδίκηση, ο έρωτας σε όλες τις μορφές και σε χορταστικές δόσεις, η θέληση για πρόοδο, η αγάπη στην ελευθερία και την ανεξαρτησία, οι παράδοξοι κώδικες τιμής, η μετα-δαρβινική θεώρηση για την επικράτηση του πιο ευέλικτα ισχυρού, μαζί με τη λεπτομερή αφήγηση, την προσεγμένη έκθεση των συναισθημάτων, τους διεξοδικούς διαλόγους, όλα αυτά και άλλα πολλά συντάσσονται στο επικό αφήγημα με τη μετα-βαγκνερική λογική.

«Η Ρεμπέκα Γιάρος [Rebecca Yarros] είναι μια ταλαντούχα συγγραφέας, η οποία έχει γράψει περισσότερα από δεκαπέντε μυθιστορήματα, με εξαιρετικές κριτικές των Publishers Weekly και Kirkus Best Book of the Year. Το βιβλίο της Τέταρτη Πτέρυγα σημείωσε τεράστια επιτυχία, καθιερώνοντάς την παγκοσμίως. Παντρεμένη εδώ και είκοσι χρόνια με στρατιωτικό των ΗΠΑ, είναι μητέρα έξι παιδιών και ζει στο Κολοράντο με την οικογένειά της, τα πεισματάρικα μπουλντόγκ της, δύο σκανταλιάρικα τσιντσιλά και μια γατούλα με το όνομα Άρτεμις. Όταν δεν γράφει, θα τη βρείτε σε κάποιο παγοδρόμιο του χόκεϊ ή να παίζει κιθάρα πίνοντας καφέ. Έχοντας υιοθετήσει τη μικρότερη κόρη τους, η συγγραφέας βοηθάει παιδιά σε θετές οικογένειες μέσα από τον μη κερδοσκοπικό οργανισμό της, One October, τον οποίο ίδρυσε με τον σύζυγό της το 2019. Για να μάθετε περισσότερα για την αποστολή της, επισκεφθείτε την ιστοσελίδα oneoctober.org. Για να δείτε τα βιβλία που έχει εκδώσει και αυτά που έπονται, επισκεφθείτε την ιστοσελίδα RebeccaYarros.com». (Πληροφορίες από τον ιστότοπο των εκδόσεων Διόπτρα).

Η επιμελημένη μετάφραση της Νοέλας Ελιασά καταφέρνει να αποδώσει την εμπρόθετα πολυσυλλεκτική γλώσσα της Γιάρος. Ίσως θα ήταν χρήσιμο για τους αναγνώστες να υπάρχουν ορισμένες σημειώσεις της μεταφράστριας σχετικά με την απόδοση ή τη σημασία λέξεων και ονομάτων που χρησιμοποιεί στο πρωτότυπο η συγγραφέας, καθώς παίζουν ρόλο σε ορισμένα σημεία της πλοκής και στο στήσιμο των χαρακτήρων. Για παράδειγμα στα είδη των δράκων διατηρείται η αγγλική ονοματοδοσία, αλλά θα ήταν καλό να επισημαίνεται και η ειδολογική σημασία που επιδιώκει η συγγραφέας (όπως σουόρντεϊλ, φέδερτεϊλ, ντάγκερτεϊλ κ.λπ, όπου η ορθογραφία στα αγγλικά παραπέμπει και σε κάποιες ιδιότητες των δράκων). Σε κάθε περίπτωση ο Έλληνας αναγνώστης θα χαρεί μια μετάφραση που ξεκλειδώνει ουσιαστικά το πρωτότυπο κείμενο, χρησιμοποιώντας τη γλώσσα με ποιοτικούς δείκτες, ακόμα και όταν η Γιάρος αποφασίζει να γειώσει με πιο αγοραίες εκφράσεις την αφήγηση, που είναι όμως λίγες και ορθώς.

Η τριλογία Empyrean

Η Τέταρτη Διάσταση είναι αυτή τη στιγμή από τις πιο «δυνατές» αναρτήσεις στο BookTok, όπως και στις διαδικτυακές κοινότητες των νέων αναγνωστών. Οι πληροφορίες λένε ότι τόσο η  Amazon όσο και η Outlier Society έχουν αποκτήσει τα δικαιώματα για τα βιβλία της Γιάρος που ανήκουν στην τριλογία Empyrean, αρχής γενομένης από το πρώτο, την Τέταρτη Διάσταση. Το τρίτο βιβλίο της τριλογίας αν και έχει ανακοινωθεί ότι είναι στα σκαριά, ακόμα δεν έχει γίνει γνωστή η ημερομηνία που θα κυκλοφορήσει.

Σε κάθε περίπτωση τα βιβλία της τριλογίας Empyrean είναι σίγουρο ότι θα αποκτήσουν το δικό τους φανατικό νεανικό κοινό, ενώ η ανάγνωση θα παραμένει πάντα μια προσωπική εμπειρία.

*Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΡΑΠΤΟΥ είναι θεατρολόγος-εκπαιδευτικός και κριτικός θεάτρου.