Για το βιβλίο για παιδιά της Αργυρώς Πιπίνη, «Όθων και Αμαλία» (σειρά: Μικρά Γατικά, #4, εικονογράφηση Ιφιγένεια Καμπέρη, εκδ. Πατάκη). Ένα σχόλιο και μία συνέντευξη με τη γνωστή συγγραφέα και μεταφράστρια: για την αφήγηση του παρελθόντος, για την παιδική λογοτεχνία – και τις γάτες.
Του Κυριάκου Αθανασιάδη
Η σειρά «Μικρά γατικά» της Αργυρώς Πιπίνη που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Πατάκη, με τη δροσερή και πολύ-πολύ χαριτωμένη εικονογράφηση της Ιφιγένειας Καμπέρη, μας άρεσε πολύ. Είναι ιδανικά βιβλία για να γνωρίσουν διάφορες πτυχές της ιστορίας τα παιδιά των πρώτων τάξεων του Δημοτικού, καθώς συνδυάζουν την ευφάνταστη μυθοπλασία με πραγματικά γεγονότα και αληθινά ιστορικά πρόσωπα. Είναι επίσης βιβλία που τα παιδιά δεν θα τα διαβάσουν βέβαια μόνο μία ή δύο φορές, αλλά θα σταθούν αρκετά (και πάντα, ελπίζουμε, διασκεδαστικά) επάνω τους, θα φροντίσουν —με την κατάλληλη καθοδήγηση— να αναζητήσουν περαιτέρω σχετικό υλικό, θα συζητήσουν για αυτά με τους γονείς τους, και εντέλει θα τα δουλέψουν στην τάξη.
Τα «Μικρά γατικά» ασχολούνται τόσο με την αρχαιότητα όσο και με νεότερες περιόδους
Κυκλοφορούν τέσσερις τόμοι: η αρχή έγινε με τον τόμο Περικλής και Ασπασία τον Δεκέμβριο του 2018, και ακολούθησαν τα Αντώνιος και Κλεοπάτρα, Ναπολέων και Ιωσηφίνα και, τον Μάιο που μας πέρασε, το Όθων και Αμαλία. Έτσι, βλέπουμε πως τα «Μικρά γατικά» ασχολούνται τόσο με την αρχαιότητα όσο και με νεότερες περιόδους, ενώ δεν μένουν μόνο στα ελληνικά πράγματα. Όλα τους έχουν 64 σελίδες με διαστάσεις 14×18,5 εκατοστά, είναι τετράχρωμα, και εικονογραφημένα απ’ άκρη σ’ άκρη. Πολύ κομψές και καλαίσθητες εκδόσεις, με ωραίο χαρτί, πραγματικά επιμελημένες. Ιδιαίτερα ευανάγνωστη είναι και η γραμματοσειρά που έχει επιλεγεί.
Τα κείμενα, αστεία όπου (και κυρίως όσο) πρέπει, χωρίς δηλαδή υπερβολές, έχουν ωραία αίσθηση του ρυθμού
Τα βιβλία εξετάζουν τις περιόδους, τα γεγονότα και τα ιστορικά πρόσωπα με τα οποία ασχολούνται σε πρώτο πρόσωπο, μέσα από τη ματιά ενός γάτου, συνώνυμου με έναν από τους δύο πρωταγωνιστές και αυτόπτη μάρτυρα των τεκταινομένων. Στο πιο πρόσφατο βιβλίο, αφηγητής είναι ο Όθων, ο γάτος της βασίλισσας Αμαλίας και του Όθωνα, που μιλά για τη ζωή στο τότε παλάτι και για τις δραστηριότητες των αφεντικών του. Παρ’ όλα αυτά, δεν παρουσιάζονται μόνο οι δύο (συν τη γάτα) πρωταγωνιστές, αλλά και οι κυριότεροι άνθρωποι από εκείνους που πράγματι περιστοίχιζαν τους βασιλείς στη ζωή τους. Τα γεγονότα και οι καταστάσεις δίνονται μεν με γρήγορο ρυθμό, αλλά είναι αρκετά, είναι ακριβή στο μέτρο του δυνατού, και μπλέκονται όμορφα μεταξύ τους. Η πολύχρωμη εικονογράφηση, στο μεταξύ, επαναφηγείται το κείμενο με γλυκό τρόπο. Ωραίες ζωγραφιές, με φρεσκάδα και χιούμορ, αλλά και με πολύ ψάξιμο στα ιστορικά τεκμήρια από πίσω — κι ας μην το δείχνουν σε μια πρώτη ματιά.
Τα κείμενα, αστεία όπου (και κυρίως όσο) πρέπει, χωρίς δηλαδή υπερβολές, έχουν ωραία αίσθηση του ρυθμού —η συγγραφέας είναι τρομερά έμπειρη και πολλές φορές βραβευμένη— και χαρακτηρίζονται από κάποιες πολύ ιδιαίτερες εσωτερικές «ρίμες». Διαβάζονται πολύ άνετα και φωναχτά, δηλαδή. Στο τέλος κάθε τόμου, υπάρχει και μία επτασέλιδη ενότητα με τίτλο «Αυτό το ήξερες;», με εγκυκλοπαιδικά στοιχεία για ποικίλα θέματα που αναφέρθηκαν στο βιβλίο, δοσμένα προφανώς και αυτά με κατάλληλο για τα παιδιά τρόπο. Επιπλέον υλικό δηλαδή για συζήτηση και μελέτη, που αποσαφηνίζει κάποια από τα στοιχεία που αναφέρθηκαν στο μυθοπλαστικό κείμενο, παρέχοντας έξτρα πληροφορίες.
Κι αν πάλι δεν φτάνουν όλα αυτά, στα βιβλία —όπως είπαμε— πρωταγωνιστούν, πέρα και πάνω από όλους τους άλλες, γάτες. Και αυτό για εμάς είναι το πιο αχτύπητο στοιχείο τους, και βέβαια ο λόγος που τα κάνει να ξεχωρίζουν. Είναι όλες τους γάτες της εποχής τους, πραγματικές και ωραίες, περίεργες, έξυπνες και κάπως σνομπ, με ταμπεραμέντο και μια λεπτή αίσθηση ειρωνείας. Όπως είναι οι πραγματικές γάτες δηλαδή. Σε κερδίζουν αμέσως.
Όπως οι πραγματικές γάτες δηλαδή.
Είχαμε την τύχη να κάνουμε μία μικρή συζήτηση με την Αργυρώ Πιπίνη. Την ευχαριστώ θερμά! Ελπίζουμε να τη βρείτε ενδιαφέρουσα, όσο ενδιαφέρουσες βρήκαμε τις απαντήσεις της και εμείς:
Κ.Α.: Ιστορία και μυθοπλασία. Είναι, πιθανόν, ο καλύτερος τρόπος για να αγαπήσουν την ιστορία τα μικρά παιδιά;
Αργυρώ Πιπίνη: Το ελπίζω. Μερικά από τα ιστορικά γεγονότα που έχω αφηγηθεί στα βιβλία της σειράς με συγκινούσαν ως παιδί και με συγκινούν ακόμα: ο θάνατος του Περικλή, η ναυμαχία στο Άκτιο, οι εξορίες του Ναπολέοντα, ο γνωστός-άγνωστος Εθνικός μας Κήπος. Κι όσα μαθαίνω από τους εκπαιδευτικούς που έχουν ασχοληθεί με τα βιβλία στην τάξη τους είναι παραπάνω από θετικά. Η πρωτοβάθμια στην Ελλάδα έχει σπουδαίους παιδαγωγούς, ευρηματικούς, με αληθινή αγάπη για τη λογοτεχνία. Επίσης κάτι που μου αρέσει πολύ είναι ότι τα βιβλία της σειράς έχουν φτάσει στα χέρια όχι μόνο παιδιών των τάξεων του Δημοτικού αλλά και στα νηπιαγωγεία. Τον περασμένο χειμώνα συνάντησα με zoom δύο τάξεις που είχαν ασχοληθεί με τον Ναπολέοντα και την Ιωσηφίνα στο μάθημα της ξένης γλώσσας.
Κ.Α.: Τα κείμενα των «Μικρών γατικών» είναι μερικές χιλιάδες λέξεις, αλλά είναι φανερό ότι κατέχετε πολύ καλά τα θέματά σας. Πόση δουλειά κρύβεται πίσω από κάθε βιβλίο;
Α.Π.: Πολλή δουλειά, σωστά το επισημάνατε. Στο στάδιο κυρίως της έρευνας κι έπειτα στην απόφαση τι θα κρατήσεις, τι θα συμπεριλάβεις όταν αρχίσεις να γράφεις. Είναι μεγάλος ο πειρασμός να προσθέσεις και κάτι ακόμα μορφοποιώντας το. Από το πρώτο βιβλίο της σειράς ακολούθησα ένα μοτίβο: να έχει έναν πιστό φίλο η γάτα, κάποιο ζώο, διαφορετικό κάθε φορά, και η πρωταγωνίστρια γάτα να είναι διαφορετικής ράτσας. Επίσης ήθελα να υπάρχει η ενότητα «Αυτό το ήξερες;» σε όλα τα βιβλία. Η Ιφιγένεια από την άλλη ερεύνησε την εποχή και αποφάσισε τη χρωματική παλέτα που θα υιοθετούσε πριν αρχίσει να ζωγραφίζει και να δημιουργεί.
Κ.Α.: Μιλήστε μας για τη συνεργασία σας με την εικονογράφο.
Α.Π.: Με την Ιφιγένεια Καμπέρη μοιραζόμαστε την αγάπη για τα βιβλία και τις γάτες. Την ξέρω πολλά χρόνια, τη γνώριζα και πριν συνεργαστούμε. Συνεργαστήκαμε χωρίς σχεδόν να συναντηθούμε. Βέβαια, συζητήσαμε αρχικά κάποια θέματα, πήραμε αποφάσεις και στη συνέχεια αυτονομηθήκαμε. Μιλούσαμε όμως, κατά τη διάρκεια της συγγραφής της ιστορίας, ζητούσα τη γνώμη της για να υιοθετήσω κάποιες επιλογές, μου έδειχνε προσχέδια. Ήταν ονειρεμένη η συνεργασία μας.
Στα picture books και στα εικονογραφημένα βιβλία βλέπουμε κείμενα φλύαρα και ανούσια, που ελπίζουν σε μια ιδιαίτερη εικονογράφηση και τυποτεχνία για να πορευτούν. (...) Στα chapter books και στα εφηβικά μυθιστορήματα λείπει το χιούμορ (όχι πάντα) και η πρωτότυπη θεματική.
Κ.Α.: Ποια είναι τα συστατικά μιας καλής ιστορίας;
Α.Π.: Μια καλή ιστορία έχει δυνατό κείμενο, έχει πρωτοτυπία στην προσέγγιση του θέματος, προκαλεί συναισθήματα — χαρά, συγκίνηση. Σε συνεγείρει, σου ξανασυστήνει τον κόσμο. Πολλοί μένουν στην αρχική τους ιδέα και δεν ασχολούνται με τη φόρμα, με τη γλώσσα. Μια καλή ιστορία, πέρα από τα δομικά στοιχεία τα οποία μαθαίνονται, χρειάζεται και κάτι παραπάνω, να κουβαλάει τη δική σου ιστορία, το χιούμορ σου, την αγωνία, τον πόνο σου, τον τρόπο με τον οποίο βλέπεις τα πράγματα, τον κόσμο σου, εντέλει. Διαφορετικά, γιατί να την αγοράσει και να τη διαβάσει κανείς;
Κ.Α.: Τι σας έχει μάθει το γράψιμο παιδικών βιβλίων;
Α.Π.: Εμένα. Με έχει στείλει σ’ εμένα. Κι έπειτα στους άλλους. Έχει γυμνάσει τις γλωσσικές μου ικανότητες, με έχει κάνει εφευρετική, με έχει φέρει ακόμα πιο κοντά στη σκέψη και στα συναισθήματα των παιδιών, κάνοντάς με να πιστέψω και πάλι στην ομορφιά και στο καλό. Το γράψιμο γενικά είναι σπουδαία διαδικασία.
Κ.Α.: Δεν γράφετε μόνο, αλλά μεταφράζετε πολλή παιδική λογοτεχνία. Τι σας έχει μάθει η μετάφραση παιδικών βιβλίων;
Α.Π.: Η μετάφραση απαιτεί χαμαιλεοντικές ιδιότητες ηθοποιού ― από το ένα κείμενο στο άλλο, από τη μία φωνή στην άλλη. Όταν μεταφράζεις τόσο διαφορετικά βιβλία, προσπαθώντας να βρεις τον τόνο κάθε κειμένου, δοκιμάζεσαι σε θέματα υφολογικά και γλωσσικά. Η μετάφραση ―αλλά και η ανάγνωση βιβλίων― με έχει απενοχοποιήσει όσον αφορά τον χειρισμό δύσκολων θεμάτων, με τα οποία μου αρέσει κι εμένα να καταπιάνομαι, με έχει κάνει πιο τολμηρή στα «όχι» μου ώστε να εκδώσω τα βιβλία που θέλω, όπως τα θέλω.
Κ.Α.: Βγαίνουν πολλά και καλά παιδικά βιβλία στη χώρα μας. Ποια όμως είναι τα κυριότερα προβλήματα που συναντά κάποιος στη σύγχρονη παραγωγή; Αναφέρομαι στα ελληνικά βιβλία.
Α.Π.: Καταρχάς η κυκλοφορία πολλών βιβλίων, με αποτέλεσμα σε λίγους μήνες, πριν καν προλάβουν να γίνουν γνωστά, να αντικαθίστανται από τις καινούργιες εκδόσεις. Επίσης, ανάλογα με τα είδη του βιβλίου για παιδιά συναντάμε και διαφορετικές παθογένειες. Στα picture books και στα εικονογραφημένα βιβλία βλέπουμε κείμενα φλύαρα και ανούσια, που ελπίζουν σε μια ιδιαίτερη εικονογράφηση και τυποτεχνία για να πορευτούν. Κι όταν δεν είναι φλύαρα, προσπαθούν να μιλήσουν αφαιρετικά και γίνονται ακατανόητα. Στα chapter books και στα εφηβικά μυθιστορήματα λείπει το χιούμορ (όχι πάντα) και η πρωτότυπη θεματική. Κι αν ήθελα να μιλήσω για ένα κοινό, κατά τη γνώμη μου, πρόβλημα, αυτό θα ήταν το προσωπικό ύφος. Αλλά, ναι, έχετε δίκιο, μέσα σε τόσο πολλά βιβλία για παιδιά που εκδίδονται τα τελευταία χρόνια, κρατάμε στα χέρια μας και διαβάζουμε και φοβερά βιβλία, γραμμένα από Έλληνες συγγραφείς και εικονογραφημένα από Έλληνες εικονογράφους.
Κ.Α.: Τι θα πρέπει να έχει κατά νου ένας νέος συγγραφέας παιδικών βιβλίων;
Α.Π.: Επικρατεί, δυστυχώς, η άποψη πως τα βιβλία για παιδιά είναι εύκολο είδος, λόγω έκτασης, λόγω πιθανόν της εικονογράφησης που έρχεται να «συμπληρώσει» τα κενά, λόγω του κοινού στο οποίο απευθύνονται. Θα επαναλάβω τα γνωστά, αυτά που μου έλεγαν κι εμένα και είχαν δίκιο: να διαβάζει, να διαβάζει, να διαβάζει. Και μετά να γράφει, να δοκιμάζει, να σβήνει και να ξαναγράφει τα κείμενά του πριν τα προτείνει προς έκδοση. Και, βέβαια, να έχει γερό στομάχι. Και υπομονή.
Κ.Α.: Αρκεί να παίρνουν βιβλία για το παιδί τους οι γονείς του ώστε να γίνει ένας μελλοντικός αναγνώστης;
Α.Π.: Είναι μια αρχή. Όταν στον χώρο υπάρχουν βιβλία και οι γονείς διαβάζουν, τα παιδιά θεωρούν την ανάγνωση κάτι φυσιολογικό, κάτι που κάνουμε αν όχι καθημερινά τουλάχιστον συχνά. Όταν ο γονιός διαβάζει στο παιδί του κάθε βράδυ, αυτή η ρουτίνα της μεγαλόφωνης ανάγνωσης δημιουργεί έναν δεσμό ανάμεσά τους, αλλά και ανάμεσα στο παιδί και το βιβλίο. Ένα παιδί που διάβασε ή του διάβασαν ως παιδί έχει πολλές πιθανότητες να γίνει αναγνώστης στο μέλλον, ακόμα κι αν σταματήσει να διαβάζει σε κάποια φάση της ζωής του, γιατί δεν ξεχνάει ποτέ την απόλαυση και τη χαρά, τη σωματική και την ψυχική.
Κ.Α.: Αγαπάτε πολύ τις γάτες, και τις έχετε ξαναβάλει σε βιβλία σας. Ποιοι είναι οι τρεις κυριότεροι λόγοι που τις αγαπάτε τόσο;
Α.Π.: Καλά κάνετε και μου ζητάτε τρεις λόγους ― θα μπορούσα να απαριθμήσω δεκάδες, να γράφω ώρες. Λοιπόν… Οι γάτες είναι σύντροφοι ψυχής, πλάσματα κομψά, σοφά, αστεία. Μπορείς να πάρεις απαντήσεις αν βυθιστείς στο βλέμμα τους, να ηρεμήσεις χαϊδεύοντας τη γούνα τους, να ζήσεις υπέροχα μαζί τους.
