Συνέντευξη με τον Ισπανό συγγραφέα Εντουάρντο Χάουρεγκι, με αφορμή την έκδοση του βιβλίου «Η ωραιότερη ιστορία που γράφτηκε ποτέ» (μτφρ. Κλεοπάτρα Ελαιοτριβιάρη, εκδ. Μεταίχμιο) και την παρουσία του στην 14η ΔΕΒΘ*.
Της Κλεοπάτρας Ελαιοτριβιάρη
Εντουάρντο, είσαι ψυχολόγος με ειδίκευση στο χιούμορ και συγγραφέας. Ασχολείσαι με την εφαρμογή του χιούμορ και των θετικών συναισθημάτων στον χώρο εργασίας, διδάσκεις θετική ψυχολογία και γράφεις λογοτεχνία, όπως και θεατρικά έργα και κινηματογραφικά σενάρια. Η σειρά με τίτλο Η ωραιότερη ιστορία που γράφτηκε ποτέ είναι, αν δεν κάνω λάθος, το πρώτο σου έργο παιδικής λογοτεχνίας, γραμμένη σε συνεργασία με τον Πιερντομένικο Μπακαλάριο. Πώς προέκυψε αυτή η συνεργασία; Ήθελες πάντα να γράψεις ιστορίες για παιδιά;
Επί σειρά ετών διδάσκω στους ενήλικες να συμπεριφέρονται περισσότερο σαν παιδιά, υποθέτω δηλαδή ότι πάντα φρόντιζα αρκετά το παιδί που κρύβω μέσα μου. Όμως, μόνο όταν γνώρισα τον Πιερντομένικο μου δόθηκε η ευκαιρία να γράψω για τα παιδιά. Ο Πιέρ κι εγώ γνωριστήκαμε τυχαία, μέσω μιας κοινής φίλης, και ανακαλύψαμε αμέσως ότι έχουμε μια παρεμφερή ευαισθησία: ένα πάθος για τη μαγεία των παραμυθιών, μια παιγνιώδη ψυχή, έναν δεσμό με εκείνη την υπέροχη φάση της παιδικής ηλικίας όπου ανακαλύπτεις ότι ένα βιβλίο είναι μια πύλη που οδηγεί σε απίθανους κόσμους. Με προσκάλεσε να συμμετάσχω σε έναν κύκλο συγγραφέων που είχε ιδρυθεί στην Αγγλία, το Book on a Tree, που λειτουργεί από τη μία ως εκδοτικός πράκτορας και από την άλλη ως δημιουργικό εργαστήρι. Σύντομα αρχίσαμε να σκαρφιζόμαστε θέοτρελα και εξαιρετικά διασκεδαστικά πρότζεκτ. Η ωραιότερη ιστορία που γράφτηκε ποτέ ήταν η πρώτη ιδέα που βάλαμε μπροστά, και μόλις κυκλοφόρησε άλλο ένα βιβλίο που γράψαμε μαζί, με τίτλο 50 μυστικές αποστολές για να επιβιώσεις στον κόσμο των μεγάλων.
Καλοτάξιδο και το νέο σας εγχείρημα, λοιπόν! Εξήγησέ μου όμως κάτι: ο Πιερντομένικο είναι Ιταλός κι εσύ είσαι δίγλωσσος, αφού μεγάλωσες μεταξύ Ισπανίας και Αγγλίας. Να υποθέσω, λοιπόν, ότι ο Πιερντομένικο μιλά ισπανικά; Γι’ αυτό η πρώτη έκδοση της σειράς έγινε στην Ισπανία;
Κι όμως όχι. Ο Πιερντομένικο δεν μιλά ισπανικά, κι αυτό ήταν όντως ένα πρόβλημα. Το σύστημα που υιοθετήσαμε έχει ως εξής: αφού συμφωνήσουμε ποια θα είναι η πλοκή κάθε βιβλίου αναλυτικά, γράφω την ιστορία εγώ στα αγγλικά, κι ύστερα εκείνος το μεταφράζει (και το επιμελείται) στα ιταλικά, και εγώ κάνω τη μετάφραση (και την επιμέλεια) στα ισπανικά (και στα αγγλικά). Πολλή δουλειά, αλλά έτσι στο τέλος έχουμε στα χέρια μας το κάθε βιβλίο σε τρεις γλώσσες.
Επομένως, εφόσον το «πραγματικό» πρωτότυπο είναι το αγγλικό κείμενο, να υποθέσω ότι τα βιβλία της σειράς έχουν ήδη εκδοθεί στην Αγγλία ή/και στις ΗΠΑ;
Όχι ακόμη, αλλά ελπίζουμε ότι σύντομα θα γίνει κι αυτό. Σε κάθε περίπτωση, υπάρχουν χώρες που προτιμούν να μεταφράζουν από τα αγγλικά και πολλοί μεταφραστές χρησιμοποιούν και το αγγλικό κείμενο για αναφορά.
Η πλοκή των βιβλίων είναι πολύ ενδιαφέρουσα και πολυεπίπεδη. Εκτός από τη βασική ιδέα κάθε βιβλίου, το γεγονός δηλαδή ότι κάτι «ξένο» εισβάλλει στην πλοκή κλασικών έργων και απειλεί να τα καταστρέψει –μιλάμε για βιβλία όπως ο Πίτερ Παν, Οι τρεις σωματοφύλακες, ο Δον Κιχώτης και η Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων–, υπάρχει ακόμα ένα μυστήριο που αποκαλύπτεται λίγο λίγο σε κάθε βιβλίο: η εξαφάνιση της Ωραιότερης ιστορίας που γράφτηκε ποτέ. Είχατε σκεφτεί εξαρχής να γράψετε μια ολόκληρη σειρά ή η ιδέα προέκυψε στην πορεία;
Στην πραγματικότητα, η σειρά ξεκίνησε από μια πρόταση της Ιολάντα Μπαταγιέ, της υπεύθυνης του εκδοτικού οίκου La Galera. Εκείνη ζήτησε από τον Πιέρ μια σειρά με περιπέτειες, όπου κάθε ιστορία θα διαδραματιζόταν σε ένα βιβλιοπωλείο «με ψυχή»: βιβλιοπωλεία ανεξάρτητα, όμορφα, μαγικά.
Με αφορμή λοιπόν την ιδέα που μας πρότεινε η Ιολάντα, ο Πιέρ σκέφτηκε ότι σε εκείνα τα βιβλιοπωλεία, μια παράξενη μαγική δύναμη άλλαζε την πλοκή των βιβλίων, τοποθετώντας άσχετα στοιχεία στην ιστορία, όπως ο δράκος στον Κιχώτη ή ένα πιστόλι λέιζερ στον Πίτερ Παν. Αρχικά, ο Πιέρ είχε σκεφτεί ότι η αλλαγή αυτή θα αφορούσε ένα μόνο αντίτυπο του βιβλίου, το οποίο θα έπρεπε να διορθωθεί. Εγώ σκέφτηκα ότι θα ήταν πολύ πιο συναρπαστικό τα μάγια να επηρεάζουν ΟΛΑ τα αντίτυπα του Πίτερ Παν ή του Δον Κιχώτη. Το απόλυτο χάος! Μια κατά μέτωπο επίθεση στον κόσμο της λογοτεχνίας! Με αυτό σαν αφετηρία, εμπνευστήκαμε τους τρομερούς «κακούς» της ιστορίας που καταστρώνουν όλα αυτά τα πονηρά σχέδια, αλλά και την ιδέα της εξαφάνισης της «ωραιότερης ιστορίας που γράφτηκε ποτέ».
Ο στόχος σας ήταν, λοιπόν, να φέρετε τους νεαρούς αναγνώστες πιο κοντά στην κλασική λογοτεχνία; Και πώς επιλέξατε τα έργα που «πειράξατε»;
Αναμφίβολα. Θέλουμε οι αναγνώστες και οι αναγνώστριες να αρχίσουν να αποκτούν ενδιαφέρον για αυτά τα κλασικά βιβλία, την ατμόσφαιρα, τις διάφορες σκηνές και τα πρόσωπα κάθε ιστορίας, ακόμα και πριν τα διαβάσουν. Ήταν πάρα πολλά τα βιβλία που θα μπορούσαμε να επιλέξουμε, αλλά υπήρχαν ορισμένα κριτήρια που έπρεπε να λάβουμε υπόψη. Το σημαντικότερο ήταν ότι έπρεπε να περιοριστούμε σε έργα ελεύθερα δικαιωμάτων, που σημαίνει ότι αποκλείονταν, για παράδειγμα, ο Τόλκιν, ο Μίχαελ Έντε ή τα Χρονικά της Νάρνια (αν και αναφέρονται ως «κατεστραμμένα βιβλία»). Αποφασίσαμε να επιλέξουμε βιβλία γνωστά σε όλο τον κόσμο, με καταγωγή από διαφορετικές χώρες, και να συμπεριλάβουμε βιβλία με γυναικείους χαρακτήρες, όπως η Αλίκη ή ο Μάγος του Οζ. Ξεκινώντας, ο στόχος ήταν να γράψουμε 12 βιβλία. Τελικά η πρώτη σειρά περιλαμβάνει 5 τίτλους (με τη δυνατότητα να δημιουργήσουμε μία δεύτερη σειρά, εάν η πρώτη σημειώσει επιτυχία), οι οποίοι βασίζονται σε ένα γαλλικό και ένα ισπανικό μυθιστόρημα, ένα ιταλικό και δύο αγγλικά. Το μοναδικό έργο που δεν είναι γραμμένο για νεανικό κοινό είναι ο Δον Κιχώτης, αλλά και αυτό το βιβλίο προσφέρεται για παιδιά, και σε ορισμένες χώρες τα παιδιά γνωρίζουν την ιστορία του.
Η προφανής διακειμενικότητα της σειράς αποδεικνύει ότι μελετήσατε πολύ τα πρωτότυπα κείμενα των Τζ. Μ. Μπάρι, Δουμά, Θερβάντες κ.λπ. Μίλησέ μας για την έρευνα και τη συνεργασία σας με τον Πιερντομένικο.
Ξεκινώντας κάθε νέο τίτλο, ξαναδιαβάζαμε το κλασικό έργο και ανταλλάσσαμε σημειώσεις. Στο δεύτερο βιβλίο της σειράς αντιληφθήκαμε πραγματικά τον πλούτο, αλλά και την πολυπλοκότητα του εγχειρήματος. Η πλοκή στους Τρεις σωματοφύλακες είναι ιδιαίτερα σύνθετη και συνειδητοποιήσαμε ότι από τη στιγμή που θα εισάγαμε στην ιστορία το «ξένο» στοιχείο (στη συγκεκριμένη περίπτωση έναν δύστροπο νάνο), έπρεπε να επινοήσουμε μια δεύτερη πλοκή, κι έπειτα μια τρίτη: εκείνη που ξεκινά μόλις μπουν οι δύο πρωταγωνιστές μας στην ιστορία για να τη σώσουν. Μεγάλο μπέρδεμα!
Ένα από τα «κλειδιά» που μας βοήθησαν να βρούμε τον προσανατολισμό της σειράς ήταν η διαίσθηση που είχε ο Πιερντομένικο όταν έθεσε το εξής ερώτημα: «Τι πρέπει να συμβεί για να τινάξει στον αέρα ΤΕΛΕΙΩΣ αυτό το βιβλίο;». Στην περίπτωση των σωματοφυλάκων, ήταν αναμφισβήτητα το πλήγμα στο πνεύμα συντροφικότητας των ξιφομάχων, το περίφημο «Όλοι για έναν και ένας για όλους». Στην Αλίκη, η καταστροφή θα ήταν να μην καταφέρει να μπει ποτέ στη χώρα των θαυμάτων και να μείνει στη «χώρα της πλήξης». Στην περίπτωση του Πινόκιο, όλα θα τελείωναν αν η μαριονέτα γινόταν πραγματικά κακιά, μια σχεδόν διαβολική κούκλα.
Χρειάστηκε αρκετή μελέτη από την πλευρά μας, όχι μόνο σε σχέση με τα μυθιστορήματα καθαυτά, αλλά και προκειμένου να εντάξουμε κάθε βιβλίο στο ιστορικό και γεωγραφικό πλαίσιο εντός του οποίου κινείται. Στην πορεία, δε, ανακαλύψαμε πολύ ενδιαφέροντα πράγματα. Παραδείγματος χάριν, η Βασίλισσα Άννα των Τριών Σωματοφυλάκων ήταν εκείνη που εισήγαγε τη σοκολάτα στη γαλλική αυλή από την Ισπανία. Στο πρωτότυπο του Δουμά, ο Ντ’ Αρτανιάν πίνει σοκολάτα για πρωινό μια δυο φορές και, με αυτή την αφορμή, εμείς δώσαμε στη σοκολάτα πιο σημαντικό «ρόλο» στην πλοκή – αφού ο νάνος Γκούμπο τρελαίνεται για σοκολάτα. Στην περίπτωση της Αλίκης, συμβαίνουν διάφορα παράξενα, δεδομένου ότι ο Λιούις Κάρολ (στην πραγματικότητα ο καθηγητής Τσαρλς Ντόντζσον) βασίστηκε σε ένα πραγματικό κορίτσι που γνώριζε, γι’ αυτό και αναφέρουμε τον συγγραφέα μέσα στην ιστορία μας.
Από την άλλη, στα κεφάλαια που εισάγουν τον αναγνώστη στον κόσμο του κλασικού παραμυθιού, προσπαθούμε να σεβαστούμε (όσο αυτό είναι δυνατό σε ένα βιβλίο για παιδιά) το πνεύμα του πρωτοτύπου, τους κανόνες του, τη γλώσσα και την εσωτερική του λογική. Κανονική άσκηση ύφους, δηλαδή! Στους σωματοφύλακες έχουμε συνωμοσίες, μεθύσια και περιπετειώδεις μάχες. Στην Αλίκη, σουρεαλιστικές σκηνές, ζώα που μιλούν και άλλα παράδοξα. Στον Κιχώτη, απατεωνιές, παραισθήσεις και ηρωισμό.
Θα ήθελα επίσης ένα σχόλιο για την ιδέα να χρησιμοποιήσετε ως «πρωταγωνιστές» της σειράς αληθινά βιβλιοπωλεία, βιβλιοπώλες και βιβλιοπώλισσες. Προσωπικά, ενθουσιάστηκα όταν το ανακάλυψα. Αναρωτιέμαι, ωστόσο, εάν οι νεαροί αναγνώστες θα αντιληφθούν ότι οι λεπτομερείς περιγραφές του Σαίξπηρ εντ Κόμπανι και της Σίλβια στο Παρίσι ή του Άκουα Άλτα και του Λουίτζι στη Βενετία περιγράφουν βιβλιοπωλεία και βιβλιοπώλες που υπάρχουν στ’ αλήθεια!
Το στοιχείο αυτό προσθέτει μεγάλη δόση μαγείας στη σειρά. Κ εγώ ενθουσιάστηκα όταν επισκέφθηκα κάποια από τα βιβλιοπωλεία ενώ γράφαμε τη σειρά. Υποθέτω ότι πολλά παιδιά δεν θα το γνωρίζουν, αλλά ίσως το ανακαλύψουν όταν μεγαλώσουν. Και τότε…!
Για να ολοκληρώσουμε αυτή τη συνέντευξη, Εντουάρντο, θα ήθελες να μοιραστείς μαζί μας κάποιο σχόλιο των νεαρών αναγνωστών της σειράς που σε άγγιξε περισσότερο; Τι λένε τα παιδιά, που είναι οι πιο σημαντικοί και ειλικρινείς κριτικοί;
Το πρώτο παιδί στο οποίο διάβαζα τη σειρά (η Εύα Χάουρεγκι, στην οποία είναι αφιερωμένο το πρώτο βιβλίο) μερικές φορές εντόπιζε λάθη: «Μα, θείε Έντου, πώς θα πιάσει ο Ντιέγκο το σπαθί… αφού το έχασε στην προηγούμενη σκηνή!». Ευτυχώς, το τελευταίο βιβλίο της άρεσε πολύ – είναι το μόνο παιδί που ξέρει πώς τελειώνει η σειρά και, κατά τη γνώμη της, είναι το καλύτερο από τα πέντε βιβλία. Εκτός από την Εύα, γνωρίζω ότι υπάρχουν παιδιά που έχουν «κολλήσει» πραγματικά με τις περιπέτειες της Άλμπα και του Ντιέγκο. Ο αδερφός μου είναι δάσκαλος και έχει μια μαθήτρια που τον ρωτά συνέχεια πότε θα κυκλοφορήσει η επόμενη ιστορία. Και, στο μεταξύ, ξαναδιαβάζει όλα τα προηγούμενα!
* Οι μικροί και μεγάλοι αναγνώστες της Ωραιότερης ιστορίας που γράφτηκε ποτέ θα έχουν την ευκαιρία να γνωρίσουν τον Εντουάρντο από κοντά σε λίγες μέρες, στη 14η Διεθνή Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης, στις 13 Μαΐου, σττη 1 το μεσημέρι (εγκαταστάσεις HELEXPO, περίπτερο 13, Παιδική Γωνιά, Αίθουσα 1). Θα υπάρχει διερμηνεία από τα ισπανικά στα ελληνικά. Η εκδήλωση γίνεται σε συνεργασία με την Πανελλήνια Ένωση Επαγγελματιών Μεταφραστών Πτυχιούχων Ιονίου Πανεπιστημίου.
