Η λογοτεχνία για εφήβους, για τους νέους που ακόμα δεν έχουν φτάσει στο κατώφλι της ενηλικίωσης, αλλά ωστόσο έχουν διαβεί εκείνο της μη «σκηνοθετημένης» πραγματικότητας, είναι ίσως από τις πιο ιδιαίτερες κατηγορίες βιβλίου. Οι υποψήφιοι αναγνώστες, κυρίως από 15 ετών, είναι αρκετά μεγάλοι για να αντιλαμβάνονται τη σκληρότητα, τα διλήμματα, τις ηθικές δοκιμασίες, τις υπαρξιακές αγωνίες. Είναι όμως και σχετικά μικροί ώστε η φόρμα, η γλώσσα, η θεματολογία να χρειάζεται αναγκαστικά να ακολουθούν κάποιους «κανόνες» συμβατούς με το ανήλικο ακόμα κοινό. Ακολουθούν 5 + 1 βιβλιοπροτάσεις για εφήβους από 12 έως 15 ετών.
Γράφει η Ελευθερία Ράπτου
Στο δρόμο προς την ωριμότητα, οι έφηβοι, έρχονται αντιμέτωποι με πολλές προκλήσεις. Η επαφή με τον εαυτό και τον άλλο, οι κοινωνικές σχέσεις, οι σεξουαλικές ανησυχίες, οι μαθητικές αγωνίες, οι φιλοδοξίες για το μέλλον, αλλά και οι απογοητεύσεις, οι γονεϊκές σχέσεις, οι συγγενικές επαφές, η φιλία, τα όρια μεταξύ του καλού και του κακού, του επιτρεπτού και του απαγορευμένου, όλα μαζί τίθενται υπό αμφισβήτηση, υπό συνεχή διακύβευση. Η περίοδος της «ώριμης» εφηβείας είναι μια κατάσταση κρίσης. Πώς να απευθυνθείς και πώς να πείσεις τους νέους ανθρώπους, τους μαθητές του λυκείου, που ακροβατούν καθημερινά, έχοντας όλα τα μέτωπα της ζωής τους ανοιχτά;
[...] οι ανήσυχοι έφηβοι δεν έχουν πού να επενδύσουν δημιουργικά και συλλογικά την ενέργεια και τη φαντασία τους, με ό,τι αυτό συνεπάγεται.
Σε ένα από τα μεγαλύτερα στοιχήματα αναδεικνύεται η προώθηση της φιλαναγνωσίας στις ηλικίες των εφήβων. Με το εκπαιδευτικό σύστημα να έχει απορφανιστεί από τις τέχνες και τη διδασκαλία να μην μπορεί να αυτοσχεδιάσει ή να επεκταθεί πέρα από το αυστηρό πρόγραμμα σπουδών, το οποίο πρέπει να οδηγήσει οπωσδήποτε σε εξεταστικές επιτυχίες, οι ανήσυχοι έφηβοι δεν έχουν πού να επενδύσουν δημιουργικά και συλλογικά την ενέργεια και τη φαντασία τους, με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Όμως ακριβώς σε αυτούς τους εφήβους απευθύνονται πλέον πολλοί συγγραφείς σε διεθνές επίπεδο, στοχεύοντας ακριβώς στη δυναμική του συγκεκριμένου κοινού. Η συγγραφική τάση αποκτά ολοένα και περισσότερη ένταση, με τις εκδόσεις χρόνο με το χρόνο να πληθαίνουν. Η θεματολογία ποικίλει: ρεαλιστικές ιστορίες με διαβαθμίσεις του πραγματικού, θέματα με κοινωνιολογικό, ιστορικό, φιλοσοφικό, ακόμα και θεολογικό προσανατολισμό, θρίλερ, sci-fi αναγνώσματα, goth άποψη, πολιτικές αναφορές, διαπροσωπικές σχέσεις, οικογενειακές κρίσεις.
Στα Φαντάσματα του Ντέμιν, το πρώτο μυθιστόρημα της Βερένα Κέσλερ, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτη, σε μετάφραση Δέσποινας Κλεομβρότου, η μαζική αυτοκτονία περίπου 1.200 κατοίκων του Ντέμιν, στη Γερμανία, στο τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, αποτελεί τον πυρήνα της ιστορίας που εκτυλίσσεται στο σήμερα (προτείνεται για ηλικίες 15+).
Οι κάτοικοι της πόλης κοντά στη Βαλτική, αυτοκτονούν υπό τον φόβο της έλευσης του Κόκκινου Στρατού, καθώς οι Ναζί είχαν προηγουμένως σκορπίσει τον όλεθρο στις χώρες που κατακτούσαν.
Η αγριότητα του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου, η απελπισία, ο όλεθρος, η αγωνία λειτουργούν σαν απόηχος στο μυθιστόρημα της Κέσλερ, όπου ο πρωταγωνιστικός χαρακτήρας, η Λαρίσα ή αλλιώς Λάρι, ζει στην ίδια πόλη πολλά χρόνια μετά. Για τη Λάρι η πόλη της είναι βαρετή, η ίδια θέλει να γίνει πολεμική ανταποκρίτρια και να αποδράσει από τον επαρχιακό κλωβό. Η φιλία, τα ερωτικά σκιρτήματα, το διερευνητικό πνεύμα, οι πολλαπλές αναγνώσεις της ιστορίας, ο θάνατος και κυρίως η δίψα για ζωή μπλέκονται σε μια συναρπαστική ιστορία ενηλικίωσης. Η γραφή της Κέσλερ είναι δωρική, ακριβής. Με καλή χρήση των παύσεων, των εντάσεων, και των υφέσεων που διατηρούνται με επιτυχία στην ελληνική μετάφραση, το ενδιαφέρον του αναγνώστη παραμένει αμείωτο μέχρι το τέλος, σε μια αφήγηση κατά βάση σε πρώτο πρόσωπο. Στο τέλος, οι ερωτήσεις δεν έχουν κατηγορηματικές απαντήσεις και η αξία της ζωής, της καθημερινότητας, της επικοινωνίας αποκτούν νέα διάσταση, μέσα από τις συνεχείς διασχίσεις παρόντος-παρελθόντος.
Στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, στις Ηνωμένες Πολιτείες, ο Ντάνιελ Ναγέρι, Ιρανός πρόσφυγας, αφηγείται τη δική του ιστορία. Μια ιστορία που όπως γράφει μοιάζει με ψέμα γιατί είναι αληθινή. Στο μυθιστόρημα Κάθετι το λυπηρό είναι ένα ψέμα (μια αληθινή ιστορία), που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη (μετάφραση: Γιώργος Παναγιωτάκης, Καρολίνα Μιζάν), ο Κχόσρου (που όλοι τον φωνάζουν Ντάνιελ) είναι ένας πρόσφυγας από το Ιράν, που πλέον ως μαθητής σε κάποιο γυμνάσιο της Οκλαχόμα στέκεται μπροστά στο δύσπιστο, σχεδόν αφιλόξενο, εχθρικό ακροατήριο, τους συμμαθητές του, και αφηγείται την ιστορία του. Την ιστορία της οικογένειάς του, την προσωπική του Οδύσσεια, διεκδικώντας την ταυτότητά του στη νέα πατρίδα, διεκδικώντας τη μνήμη και την προσωπική του αλήθεια. Η ιστορία του Ναγέρι, που απηχεί τη δική του ιστορία, είναι ένα ονειρόδραμα, ένα ανατολίτικο παραμύθι και συγχρόνως ένα road story.
O Ναγέρι πλέκει αριστοτεχνικά την αφήγηση. Καλοδουλεμένοι διάλογοι, ευφάνταστοι μονόλογοι, αρχιτεκτονικά δομημένη πορεία από το παρελθόν στο παρόν και αντιστρόφως, στοιχεία ιστορίας, πολιτικής, φιλοσοφίας, θρησκειολογίας, μαζί με την έκφραση της αγωνίας του κεντρικού ήρωα, συμπλέκονται και διαμορφώνουν ένα ιδιότυπο λογοτεχνικό οικοσύστημα. Η μεταφραστική δουλειά είναι αξιοσημείωτη καθώς οι μεταφραστές πρέπει να διαχειριστούν πλήθος ονομάτων, τοπωνύμιων, γεγονότων. Ο Ναγέρι δια στόματος του Ντάνιελ (του δεκατριάχρονου εαυτού του) παρουσιάζει τον πλούτο του περσικού πολιτισμού, όχι για να δείξει κάτι ανώτερο ή καλύτερο, αλλά για να αναδείξει την αξία του διαφορετικού σε μια σύγχρονη πολυπολιτισμική κοινωνία, που μπορεί να έχει κοινές αξίες και στόχους. Η προσφυγιά, η ανεστιότητα, η αγωνία, οι δύσκολες καταστάσεις, στο αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα γίνονται η πρώτη ύλη για την κατάφαση στη ζωή. Στο ερώτημα «τι είναι αληθινό» και «ποιος πιστεύει τι», ο Ναγέρι δεν δίνει μονοσήμαντες απαντήσεις, αλλά γοητευτικές εκδοχές της αλήθειας (προτείνεται για ηλικίες 14+).
Ως μια ιστορία δρόμου θα μπορούσε να χαρακτηριστεί και το μυθιστόρημα της πολυβραβευμένης συγγραφέως και δραματουργού Αγγελικής Δαρλάση, Με κλειστά Μάτια, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.
Η ιστορία έχει μυστήριο, αναζήτηση, αλλόκοτες πλην όμως αληθινές φιλίες. Στις σελίδες του βιβλίου (για ηλικίες 14+) η παραδοχή και η ενδοβολή της αλήθειας, αποτελούν τον κεντρικό άξονα της αφήγησης. Μπορεί να κλείνουμε τα μάτια, να μην θέλουμε να αντιμετωπίσουμε την πραγματικότητα, αλλά στο τέλος θα το κάνουμε, αν θέλουμε να προχωρήσουμε στη ζωή και να αποδεχθούμε όσα μας προσφέρει. Η ιστορία μυστηρίου, υφαίνεται γύρω από το ατύχημα και την εξαφάνιση του Άλεξ, του καλύτερου φίλου της Λουκίας ή Λου. Η εξιχνίασή του θα φέρει τη λύτρωση. Η αυτογνωσία, η φιλία, η επαφή με τον άλλο, είναι και σε αυτό το μυθιστόρημα τα κρίσιμα επίδικα.
Ένταση, οξεία κριτική της νεοελληνικής κοινωνίας, κριτική για όλο το πολιτικό και ιδεολογικό φάσμα, επικίνδυνη ακροβασία και επίθεση στην πολιτική ορθότητα, αλλά και λόγος καθημερινός, χωρίς στολίδια και σκηνοθεσίες, είναι τα κύρια υλικά που συνθέτουν μια ιστορία αγάπης μεταξύ δύο εφήβων, της Άννας και του Θωμά, στο μυθιστόρημα Φωτιά του Πολυχρόνη Κουτσάκη (εκδ. Καστανιώτη).
Οι δύο συμμαθητές αγωνίζονται να βρουν τον εαυτό τους, την αλήθεια, τα όρια των ρόλων και των συμπεριφορών μέσα στη σκληρή κοινωνία του σχολείου τους, που αντανακλά σαν καθρέφτης τη βία, τις αντιφάσεις, τον υφέρποντα ολοκληρωτισμό της σύγχρονης κοινωνίας.
Η «Φωτιά» είναι ένα μυθιστόρημα στο οποίο η τεχνική του in your face χρησιμοποιείται εμφατικά (προτείνεται για ηλικίες 16+). Το αφήγημα ακροβατεί στο πολιτικό, κοινωνικό, διαπροσωπικό σκηνικό της παρατεταμένης κρίσης. Μπορεί κανείς να διαφωνήσει, να συμφωνήσει, να εκπλαγεί με την ιστορία, αλλά σε καμιά περίπτωση δεν θα σταθεί αδιάφορος.
Στην επικράτεια του μεταμοντέρνου έπους μας ταξιδεύει η Σάνον Μέσεντζερ, με το βιβλίο της Οι Φύλακες των Χαμένων Πόλεων: Εξορία (εκδόσεις Μεταίχμιο), σε μετάφραση Ειρήνης Παϊδούση.
Η Μέσεντζερ δημιουργεί έναν κόσμο περιπέτειας, όπου η αλήθεια, οι χρονικότητες, το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον συμπλέκονται σε ένα κουβάρι απεριόριστων πιθανοτήτων. Πρόκειται για το δεύτερο βιβλίο της σειράς που σχεδιάζεται να φτάσει στα δέκα βιβλία. Σε αυτή την ιστορία οι νεανικοί χαρακτήρες, με ιδιαίτερες ικανότητες και ευαισθησίες, μπλέκονται σε δύσκολες καταστάσεις και ανταπεξέρχονται με τόλμη και επινοητικότητα.
Το μυθιστόρημα απηχεί τον Χάρι Πότερ και τον Άρχοντα των Δαχτυλιδιών, διατηρώντας όμως τη δική του ταυτότητα. Η πλοκή είναι κινηματογραφική, μπορεί να διαβαστεί και από μικρότερους σε ηλικία αναγνώστες (από 12 ετών), ενώ πρόκειται να μεταφερθεί και στο σινεμά από την Disney.
Για το τέλος, το εφηβικό, νεογοτθικό μυθιστόρημα Ο Πρίγκιπας της Ομίχλης του Κάρλος Ρουίθ Θαφόν μας μεταφέρει πίσω στο χρόνο, για ακόμη μια φορά στην περίοδο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Ο «Πρίγκιπας της Ομίχλης», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ψυχογιός σε μετάφραση Δέσποινας Δρακάκη, είναι το πρώτο βιβλίο της γοητευτικής Τριλογίας της Ομίχλης, όπως την ονομάζει ο συγγραφέας. Στις σελίδες του μυθιστορήματος (για ηλικίες 15+) αναπαρίσταται γλαφυρά η ατμόσφαιρα της αγγλικής, παραθαλάσσιας, επαρχιακής πόλης, που κρύβει μυστικά και μεταφυσικά στοιχήματα. Το μυθιστόρημα διαβάζεται χωρίς ανάσα. Η θεατρική αφήγηση, η σκηνοθετική ματιά του συγγραφέα, συμπληρώνονται από τη διακριτική ανατομία των χαρακτήρων που αναπνέουν και δρουν στο βιβλίο.
Η γραφή του Θαφόν, μεστή, θερμή, οργανώνει τους χαρακτήρες, τις σχέσεις, τους πόθους, τις αγωνίες, τους εφιάλτες. Στον Πρίγκιπα της Ομίχλης, ο χρόνος και η σημασία του, οι επιλογές και οι συνέπειες, «τα δώρα» και τα «αντίδωρα» αποτελούν δείκτες της καλοστημένης αλληγορίας που συνθέτει ο Θαφόν. Ο χρόνος και ο χώρος είναι για τον Θαφόν ζωντανά γλυπτά. Η φαντασία, η πραγματικότητα, το μεταφυσικό συμπλέκονται, θυμίζοντας το αλληγορικό σινεμά του Γκιγιέρμο ντελ Τόρο. Η μετάφραση της Δέσποινας Δρακάκη αποδίδει με ακρίβεια και γλωσσική ευαισθησία τα υφολογικά ημιτόνια του ισπανικού πρωτότυπου. Για την Τριλογία της Ομίχλης του Θαφόν θα επανέλθουμε.
Η Ελευθερία Ράπτου είναι θεατρολόγος-εκπαιδευτικός και κριτικός θεάτρου.
