Με κοινό γνώρισμα την ασχήμια και την πονηριά τους, οι καλικάντζαροι έχουν τις ρίζες τους στη λαϊκή παράδοση και τις δοξασίες. Σύμφωνα με αυτές, το δωδεκαήμερο από τα Χριστούγεννα μέχρι τα Φώτα, βγαίνουν από τα έγκατα της γης, τον Κάτω Κόσμο όπου ζουν, για να πειράξουν τους ανθρώπους, να φέρουν τα πάνω κάτω, να κάνουν αταξίες και σκανταλιές. Στη λογοτεχνική παράδοση, οι κακομούτσουνοι δαίμονες έχουν αποτυπωθεί με πλείστους τρόπους. Διαλέγουμε εδώ, επτά βιβλία για παιδιά με τους πιο απολαυστικούς καλικάντζαρους.
Γράφει η Ελένη Κορόβηλα
Το διήγημα του Ανδρέα Καρκαβίτσα (1865-1922) με τίτλο Καλικάντζαροι και ήρωα έναν νεαρό, τον Γιαννάκη, το γιο του μυλωνά, ο οποίος βρίσκεται αντιμέτωπος με τους καλικάντζαρους και χάρη στην εξυπνάδα του καταφέρνει να γλιτώσει, είναι ίσως η χαρακτηριστικότερη λογοτεχνική αποτύπωσή τους. Στην κλασική ιστορία που συχνά μελετάται στο σχολεία, θα βρούμε τον «τουρλόπαπα» με την «αγιαστούρα του». Τα μικρά παιδιά θα μυηθούν όχι μόνο στον αρχαϊκό μύθο και τα στοιχεία της λαογραφίας για τα δαιμόνια που στήνουν χορό όταν τα νερά είναι ακόμα αβάφτιστα αλλά και σε μια γλώσσα παιγνιώδη, με στακάτο ρυθμό που γίνεται καυστική και αστεία.
«Φεύγετε να φεύγουμε γιατ' έφτασ' ο τουρλόπαπας με την αγιαστήρα του και με την πλαστήρα του.
Μας έβρεξε, μας άγιασε και μας καψοκώλιασε».
Από τις εκδόσεις Παρρησία κυκλοφορεί μια διασκευή αυτής της ιστορίας που απευθύνεται στα παιδιά. Η εικονογράφηση είναι της Εύας Καραντινού.
Ένα από τα ωραιότερα βιβλία για παιδιά που άντλησε την έμπνευσή του από τους καλικάντζαρους είναι το παραμύθι Ο ΚαλΟκάντζαρος σώζει το καλικαντζαροχωριό (εικονογράφηση Κάρλα Μανέα, εκδ. Πατάκη). Ο Βαγγέλης Ηλιόπουλος με γλωσσική πλαστικότητα και ευρηματικότητα, έγραψε μια ευφάνταση και τρυφερή περιπέτεια για την αλληλεγγύη, την αλληλοβοήθεια και τη φιλία με ήρωα τον σκανδαλιάρη Μανόλη που έχει αγνή ψυχή και δένεται με γερή φιλία με τον μοναδικό καλΟκάντζαρο του δάσους. Το εύρημα του καλού καλικάντζαρου λειτουργεί απόλυτα και αξιοποιείται για να θιγεί η αξία των παραδόσεων και η σημασία της εξέλιξης και μετάπλασής τους για τα σημερινά παιδιά.
Τι είναι το χειρότερο για τους καλικάντζαρους; Η λήθη. Ότι δηλαδή, οι άνθρωποι, που έχουν πάψει να γιορτάζουν παραδοσιακά τα Χριστούγεννα, δεν πιστεύουν πια σε αυτούς και άρα κινδυνεύουν με εξαφάνιση. Ο Μανόλης αποφασίζει να πάει στο χωριό τους και εκεί, ο Μαντρακούκος, ο Κωλοβελόνης κι ο Κοψαχείλης, οι αρχηγοί των καλικάντζαρων, τρομάζουν μόλις ακούν τα νέα αλλά συνεργάζονται μαζί του για σώσουν και να σωθούν.
Στην πρώτη έκδοσή του, αλλές και σε πολλές που ακολούθησαν, το βιβλίο συνοδευόταν από CD με την υπέροχη αφήγηση του Γεράσιμου Γεννατά και τα τραγούδια σε σύνθεση Κώστα Θωμαΐδη. Επανεκδόθηκε στα τέλη του 2022 για να συνοδεύσει στο παιχνίδι της ανάγνωσης και αυτή τη γενιά μικρών παιδιών που θα χαρούν κάθε στιγμή της αναγνωστικής και ακουστικής εμπειρίας ενώ θα τραγουδούν για καιρό τα στιχάκια στις όμορφες μελωδίες του.
Από τις ιστορίες για τους καλικάντζαρους εμπνεύστηκε και ο Φίλιππος Μανδηλαράς στο βιβλίο του Μυστική πράκτωρ Καρακάξα - «Φάκελος Καλικάντζαροι» (εικονογράφηση. Σπύρος Γούσης, εκδ. Πατάκη).
Δίνοντας απάντηση στο ερώτημα πώς γεννήθηκαν οι καλικάντζαροι, η μυστική πράκτωρ Kαρακάξα αναλαμβάνει να ταξιδέψει στο κέντρο της Γης, να αναζητήσει το δέντρο που ολοχρονίς πελεκάνε οι καλικάντζαροι. Στο ταξίδι της κάνει στάσεις στο χρόνο και αποκαλύπτει στους μικρούς αναγνώστες άλλες εποχές όταν η θέση των καλικάντζαρων στη ζωή των ανθρώπων είχε άλλη θέση και άλλη σημασία, ενώ οι ομοιότητες στη συμπεριφορά των δυο μπορεί και να ήταν πολύ μεγαλύτερες από ό,τι φανταζόμαστε.
Ένα παραμύθι χριστουγεννιάτικο γεμάτο σκανδαλιάρικα καλικαντζαράκια έγραψε η Ελένη Μπετεινάκη. Στο βιβίο με τίτλο Σκανταλιές στο Πι και Φι - Δύο καλικάντζαροι που τα κάνουν όλα στη στιγμή (εικονογράφηση Ναταλία Καπατσούλια, εκδ. Άγκυρα) τα παιδιά θα διαβάσουν μια ιστορία των διδύμων Πι και Φι που είναι δυο μικρά καλικαντζαράκια.
Στην ιστορία τους συναντάμε επί το έργο, δηλαδή μόλις έχουν αρπάξει το μεγάλο πριόνι και με μανία κόβουν το δέντρο της Γης.
Ξαφνικά σταμάτησαν και κοίταξαν ο ένας τον άλλον. Τα καλικαντζαράκια της ιστορίας θα μπλέξουν σε περιπέτειες με αφετηρία την καλικαντζαροχώρα τους και το άγαλμα του Λεοντοκαλικάντζαρου του Α', του πιο σπουδαίου ήρωά τους. Θα καταφέρουν να βγουν στον πάνω κόσμο και εκεί θα αρχίσει το γλέντι. 
Καραγκιόζης και καλικάντζαροι! Τι συνάντηση! Ο κατάλληλος άνθρωπος για να την οργανώσει είναι ο δημιουργός του θεάτρου σκιών και καραγκιοζοπαίκτης, Κώστας Σπυρόπουλος που την αποτύπωσε και στο χαρτί με το εικονογραφημένο βιβλίο του Ο Καραγκιόζης και οι Καλικάντζαροι (εικονογράφηση Άκης Μελάχρης, εκδ. Άγκυρα).
Καθώς πλησιάζουν τα Χριστούγεννα, ο Καραγκιόζης κάνει τα θελήματα του κύριου Σκορδαλιά, προκειμένου να κερδίσει λίγα χρήματα για την οικογένειά του. Ο πολύ πλούσιος και πολύ τσιγγούνης Σκορδαλιάς νοιάζεται για ένα μόνο πράγμα στη ζωή του: πώς ν' αυγαταίνει τα χρήματά του. Δεν δείχνει να τον ενδιαφέρει τόσο πολύ ούτε η ευτυχία της ίδιας του της κόρης. Την παραμονή των Χριστουγέννων, ο τσιγγούνης τρέμει από τον φόβο του, επειδή γνωρίζει ότι, όπου να 'ναι, θα έρθουν οι καλικάντζαροι και ανησυχεί πως θα του αρπάξουν τα χρήματά του. Ενώ ο Καραγκιόζης για το μόνο που ανησυχεί, είναι μήπως αρπάξουν τον ίδιο. Άραγε τι πρόκειται να συμβεί; Θα έρθουν οι καλικάντζαροι στο σπίτι του κύριου Σκορδαλιά, και αν ναι, πώς θ' αντιδράσουν ο ίδιος μα και ο Καραγκιόζης;
Πολύ χριστουγεννιάτικοι και πολύ παιχνιδιάρηδες είναι οι μικροί καλικάντζαροι με τα κόκκινα σκουφάκια στο εικονογραφημένο παραμύθι για μικρά παιδιά Καλικαντζαράκια - Ζαβολάκια (εκδ. Διόπτρα). Η Γερμανίδα Κριστίνα Σάφερ υπογράφει ένα χαρούμενο παραμύθι για τους πολύ μικρούς αναγνώστες γεμάτο ενθουσιασμό και κέφι. Τα δικά της καλικαντζαράκια φτιάχνουν δωράκια, μαστορεύουν, πλέκουν, ράβουν. Ένα καλικαντζαράκι όμως κάνει συνεχώς σκανταλιές – είναι ο Καλ, αυτός με το ριγέ σκουφάκι! Τα μικρά παιδάκια πρέπει να ψάξουν για τον βρουν!
Σε εντελώς διαφορετικό ύφος, το βιβλίο Καλικάντζαροι 1 Για πρώτη φορά στο φως! (εκδ. Οξύ) σε κείμενο Ανδρονίκης Μαστοράκη και εικονογράφηση Νίκου Παγώνη, προσεγγίζει με συμπάθεια τους άσχημους, φοβερούς και κατεργάρηδες καλικάντζαρους και ρίχνει φως στη ζωή τους όταν δεν επισκέπτονται τον πάνω κόσμο. Με χιουμοριστική διάθεση, επιχειρείται να λυθούν παρεξηγήσεις για την κακή φήμη αυτών των πλασμάτων. Πρόκειται για μια αρκετά παλιότερη έκδοση, (του 2009) που όμως εξακολουθεί να κυκλοφορεί στα βιβλιοπωλεία.
Κάποια σκληρά στοιχεία στην εικονογράφηση καθώς και οι δυνατές αντιθέσεις στους χρωματισμούς, κάνουν το βιβλίο καταλληλότερο για μεγαλύτερα παιδιά, των τελευταίων τάξεων του δημοτικού.
Η Ελένη Κορόβηλα είναι δημοσιογράφος.
