Πέντε σύγχρονα μυθιστορήματα για εφήβους: Έσσε, Φερράντε, Ισιγκούρο, Όστερ και Μαρτέλ

Αν τα κλασικά αναγνώσματα είναι τα πρώτα με τα οποία θα έρθει σε επαφή ένας έφηβος έτσι ώστε να αρχίσει να αναπτύσσει μέσα του γόνιμες ιδέες για τον εαυτό του και τον κόσμο που τον περιβάλλει, τα σύγχρονα είναι αυτά που θα του δώσουν μια καλύτερη οπτική του κόσμου που ζει.

Τι κάνουν αυτά τα βιβλία; Του μορφοποιούν τον κόσμο του «τώρα», του δίνουν κάμποσες απαντήσεις στις διερωτήσεις που έχει και επιπλέον του επιτρέπουν να φανταστεί πέραν των προφανών ιδεών. Να γιατί είναι χρήσιμα «εργαλεία» σκέψης και ενσυναίθησης για έναν νέο. Επιλέγουμε πέντε σύγχρονα μυθιστορήματα, τα οποία συν τω χρόνω θα αποδειχθούν με τη σειρά τους κλασικά, καθώς είναι καταφανής η αξία τους.

Ο λύκος της στέπας, του Έρμαν Έσσε

Το συγκεκριμένο βιβλίο θα μπορούσε κάλλιστα να υπάρχει και στη λίστα με τα κλασικά αναγνώσματα. Ακροπατάει χρονικά ανάμεσα στο χθες και το σήμερα, με τον Έσσε να θεωρείται έτσι κι αλλιώς ένας από τους σημαντικότερους Γερμανούς συγγραφείς όλων των εποχών. Οπως και να έχει, όμως, μιλάμε για την επιτομή του βιβλίου που αξίζει να διαβάσει ένας έφηβος που μέσα του φλέγεται από ιδέες και σκέψεις.

Κεντρικός ήρωας στον Λύκο της Στέπας (μτφρ. Γιώργος Δεπάστας, εκδ. Μίνωας) είναι ο Χάρρυ Χάλλερ που ψάχνει επίμονα να βρει το θείο ίχνος μέσα στην αστικοποιημένη ζωή των υπολοίπων. Ο Χάλλερ ψάχνει ένα νόημα σ’ έναν κόσμο που στερείται πνευματικότητας.

Ο ίδιος δεν έχει καταλήξει ποιον δρόμο να ακολουθήσει, γι’ αυτό και αισθάνεται να συμβαίνει εντός του μια σύγκρουση ιδεών και αποφάσεων. Η διχοστασία του είναι διαρκής: δεν ξέρει τι είναι σωστό και τι λάθος. Δεν στέκεται ποτέ μόνο σε ένα μέρος ή σε ένα σπίτι. Αυτό που δεν θέλει είναι να ξεπουληθεί, να αφήσει την εξουσία να τον σαγηνεύσει και να υποκύψει σε πρόσκαιρες ηδονές. Η δική του ψυχή ζητάει κάτι ανώτερο.

Το αποτέλεσμα αυτής της στάσης του είναι να αρχίσει να αυτονομείται από την κοινωνία και να ζει ωσάν ένας λύκος της στέπας. Μόνο απέναντι στο πλήθος. Δεν είναι μισάνθρωπος ο Χάλλερ, αντίθετα κουβαλάει μέσα του αγάπη και έχει ανάγκη τη συντροφιά, απλώς δεν την βρίσκει σε έναν κόσμο μοχθηρό και βίαιο.

Το βιβλίο σε κάθε του σελίδα «φωνάζει»: ζήσε τη ζωή στο έπακρο και προσπάθησε να συνδυάσεις τα καθημερινά με μια σπάνια πνευματικότητα.

Η ζωή του θα ακολουθήσει εντελώς άλλη τροχιά όταν θα γνωρίσει την Ερμίνε. Μπορεί το συγκεκριμένο κορίτσι να είναι απλοϊκό (ούτε διαβάζει ούτε ακούει κλασική μουσική), ωστόσο έχει τέτοιο ορμητικότητα που συμπαρασύρει τον Χάλλερ.

Χάρη σ’ αυτή νερώνει το κρασί του και αρχίζει να έρχεται πάλι κοντά στον κόσμο αποδεχόμενος τις ψευδείς συμβάσεις του. Στο τέλος, αναπόφευκτα, θα πέσει σε μια κατάσταση έκστασης και παραλληρήματος από τα οποία θα βγει αναβαπτισμένος και πολύ περισσότερο σίγουρος γι’ αυτό που ψάχνει στη ζωή. Το βιβλίο σε κάθε του σελίδα «φωνάζει»: ζήσε τη ζωή στο έπακρο και προσπάθησε να συνδυάσεις τα καθημερινά με μια σπάνια πνευματικότητα. Ο Χάρρυ, πάντως, το έκανε πράξη.

Η υπέροχη φίλη μου, της Ελενα Φεράντε

Όταν πρωτοεμφανίστηκε η Έλενα Φεράντε στα λογοτεχνικά πράγματα προκάλεσε έντονες δονήσεις σε όλο το σύστημα. Η κρυπτικότητα της ταυτότητάς της, το μυστικό που κρυβόταν πίσω από το ποια ήταν, σε συνδυασμό με τη δύναμη της γραφής της, την μετέτρεψαν αυτομάτως σε σταρ των ιταλικών γραμμάτων (και όχι μόνο). Η θαυμαστή τετραλογία της έχει κάνει σημαντικές πωλήσεις σε πάρα πολλές χώρες, ενώ έχει μεταφερθεί και στη μικρή οθόνη μέσω του Netflix.

Η Φερράντε στην Υπέροχη φίλη μου (μτφρ. Δήμητρα Δότση, εκδ. Πατάκη) το πρώτο μέρος της τετραλογίας, μάς προσκαλεί σε μια νοσταλγική βουτιά στο παρελθόν. Όλος ο καμβάς είναι φτιαγμένος από τα χρώματα της μεταπολεμικής Ιταλίας. Τα πρόσωπα, οι δράσεις, τα γεγονότα και ο διάκοσμος παραπέμπουν σε εκείνη την εποχή, δεν γίνεται να μπερδευτεί κανείς. Οι αντιστοιχίσεις με το σήμερα έρχονται μέσα από τον εσωτερικό πυρήνα των δύο ηρωίδων με την έννοια ότι η ανθρώπινη «ποιότητα», στην πιο αληθινή της μορφή, παραμένει αναλλοίωτη. 

Πρόκειται για την κοινή ιστορίων δύο κοριτσιών από τη Νάπολη. Της Έλενας και της Λίλας. Διαφορετικοί χαρακτήρες μεν, ωστόσο από την πρώτη στιγμή ενώνονται, αγαπιούνται, συμμαχούν, αντιπαλεύουν η μια την εικόνα της άλλης, συγκρίνονται και σκιαμαχούν. Ό,τι ακριβώς συμβαίνει σε μια ιστορία φιλίας.

Η Έλενα αισθάνεται από την πρώτη στιγμή ότι μειονεκτεί έναντι της Λίλας. Αυτά που για τη φίλη της είναι προφανή για την ίδια έρχονται, όταν έρχονται, έπειτα από κόπους. Και οι δύο, όμως, έχουν να αντιπαλέψουν μια συγκεκριμένη συνθήκη: τον περίκλειστο κόσμο της γειτονιάς.

Βρισκόμαστε στη Νάπολη, έναν τραχύ και καθοριστικό τόπο όπου κυριαρχεί η ανδρική εξουσία, η σωματική και λεκτική βία, ο επαρχιωτισμός και ο συντηρητισμός.

Βρισκόμαστε στη Νάπολη, έναν τραχύ και καθοριστικό τόπο όπου κυριαρχεί η ανδρική εξουσία, η σωματική και λεκτική βία, ο επαρχιωτισμός, ο συντηρητισμός και η πνιγηρή ανάγκη του ανήκειν ακόμη και για εκείνους που θέλουν να μην ανήκουν. Αυτό που ονειρεύονται τα δύο κορίτσια είναι να φύγουν από την περίκλειστη Νάπολη και να ανοιχτούν στον κόσμο. Γιατί δεν το κάνουν; Φαίνεται πως οι ρίζες με τον τόπο τους είναι πιο ισχυρές από τη θέλησή τους.

Ακόμη και η επαναστάτρια του ζεύγους, η Λίλα, θα ακολουθήσει την πεπατημένη. Πρώτα θα σταματήσει το σχολείο, εν συνεχεία θα δουλέψει στο τσαγκαράδικο του πατέρα της και τελικά θα παντρευτεί ένα από τα «αρχοντόπουλα» της γειτονιάς.

Από την άλλη, η Έλενα, ενόσω μεγαλώνει, βλέπει ότι για εκείνη μόνο μια ελπίδα «σωτηρίας» υπάρχει: οι σπουδές και ο κόσμος των βιβλίων. Η γραφή της Φερράντε είναι απλή και ανεπιτήδευτη. Η σκιαγράφηση των ηρωίδων, αλλά και των δευτεραγωνιστών, είναι επαρκής. Το κείμενο αφήνει μια γεύση νοσταλγίας και κινείται μέσα στον αδιάρρηκτο κύκλο του παρελθόντος.

Η Κλάρα και ο ήλιος, του Καζούο Ισιγκούρο

Ηταν το πρώτο μυθιστόρημα που έγραψε ο Ισιγκούρο αμέσως μετά τη βράβευσή του με το Νόμπελ Λογοτεχνίας σπάζοντας έναν κανόνα που ήθελε τους Νομπελίστες να σιγούν ή να κατεβάζουν «ταχύτητα» αμέσως μετά τη μεγάλη τιμή που τους έγινε.

Η Κλάρα και ο ήλιος (μτφρ. Αργυρώ Μαντόγλου, εκδ. Ψυχογιός) θεωρείται δικαίως ένα από τα καλύτερα βιβλία του Ισιγκούρο. Είναι, άραγε, ένα βιβλίο επιστημονικής φαντασίας; Θα μπορούσε, ναι. Άλλωστε, μας μεταφέρει σε ένα άδηλο μέλλον όπου τα πάντα έχουν αλλάξει. Η Τεχνητή Νοημοσύνη έχει υποσκελίσει τους ανθρώπους, τα παιδιά διδάσκονται από το σπίτι, ενώ οι ανάγκες τους για παρέα εκπληρώνεται με την αγορά ενός ΤΦ (Τεχνητού Φίλου).

Αυτά τα ανθρωποειδή έχουν ικανότητες πέραν των ανθρώπων, αν και τους μοιάζουν πολύ. Ένα τέτοιο είναι και η Κλάρα. Περιμένει στωικά στη βιτρίνα του καταστήματος να την αγοράσουν, ενώ φοβάται πως τα νέα μοντέλα που ολοένα καταφτάνουν θα την ρίξουν στα αζήτητα. Τελικά θα την επιλέξει η Τζόσι, ένα μικρό κορίτσι, και την μεταφέρει στο σπίτι της. Εκεί θα γνωρίσει και τον φίλο και γειτονόπουλο της Τζόσι, τον Ρικ που για τα μέτρα και τα σταθμά της εποχής είναι περασμένης «τεχνολογίας»

Η Τζόσι από τη μεριά της είναι ένα κορίτσι με προβληματική υγεία. Θα γίνει καλά; Τι είναι αυτό που έφερε την Κλάρα σε αυτό το σπίτι; Ο Ισιγκούρο δεν απλώνει τις απαντήσεις αμέσως, αφήνει την πλοκή να δράσει μέσα σου πριν προβεί σε αποκαλύψεις. Το βιβλίο, επιπλέον, είναι ηλιοκρατούμενο (sic). Η Κλάρα παίρνει ενέργεια από το φως του και εξαντλείται με την απουσία του. Τον λατρεύει με έναν πηγαίο τρόπο, κάτι που το κρατάει κρυφό για τον εαυτό της.

Το μυθιστόρημα σου αφήνει μια διπλή και αντίδρομη αίσθηση: από τη μια την ελπίδα πως οι μηχανές και οι άνθρωποι μπορούν να συνυπάρξουν κι από την άλλη ότι το μέλλον είναι πραγματικά χαοτικό και άγνωστο για τους ανθρώπους.

Πάντως, το βιβλίο γράφεται από τη δική της σκοπιά. Αυτή μας διηγείται τα τεκταινόμενα κι αυτό είναι μια άκρως ενδιαφέρουσα απόφαση του Ισιγκούρο που γεννάει ερωτήματα στον αναγνώστη κατά πόσο η Κλάρα, καίτοι εξελιγμένη, μπορεί να κατανοήσει τα ζητήματα των ανθρώπων ή τα αντιμετωπίζει με μηχανική αποστασιοποίηση.

Το μυθιστόρημα σου αφήνει μια διπλή και αντίδρομη αίσθηση: από τη μια την ελπίδα πως οι μηχανές και οι άνθρωποι μπορούν να συνυπάρξουν κι από την άλλη ότι το μέλλον είναι πραγματικά χαοτικό και άγνωστο για τους ανθρώπους.

Το παλάτι του φεγγαριού, του Πολ Όστερ

Για πολλά μπορεί κανείς να θαυμάσει τον Πολ΄Όστερ. Περισσότερο από όλα, όμως, για τις συγγραφικές επινοήσεις του. Είναι ένας κλασικός παραμυθάς που όχι μόνο δεν σου αφήνει περιθώριο να αμφισβητήσεις τις ιστορίες του, αλλά όσο πιο μη ρεαλιστικές είναι, τόσο περισσότερο τις… πιστεύεις. Στο Παλάτι του φεγγαριού (μτφρ. Σταυρούλα Αργυροπούλου, εκδ. Μεταίχμιο) τα οστερικά χαρίσματα βρίσκονται σε πλησμονή.

Κεντρικός ήρωας είναι ο Μάρκο Φογκ. Ενας πλάνης που δεν θέλει να αφήσει τις ρίζες του πουθενά και για τίποτα. Δεν έχει ούτε έναν συγγενή ζωντανό, ενώ η μοναδική περιουσία που διαθέτει είναι το νεανικό του σφρίγος και τα χιλιάδες βιβλία που του άφησε ο θείος του. Ακόμη κι αυτά, όμως, κάποια στιγμή θα σωθούν.

Βρισκόμενος στη Νέα Υόρκη, ο Μάρκο θα αντιμετωπίσει το απόλυτο κενό. Γρήγορα τα ελάχιστα χρήματα που έχει θα τελειώσουν, θα αναγκαστεί να «σκοτώσει» όλα τα βιβλία του και φτάνοντας σε αδιέξοδο θα καταλήξει να κοιμάται στο Σέντραλ Παρκ.

Από το πλήρες τέλμα τον σώζει ένα κορίτσι, η Κίτι Γου (που τον ερωτεύεται, αλλά ολοένα την χάνει και τη βρίσκει για να την χάσει εκ νέου) και ένας συμφοιτητής του από το Πανεπιστήμιο Κολούμπια. Κάποια στιγμή βρίσκει μια δουλειά που μόνο εκείνος θα μπορούσε να βρει: γίνεται κάτι σαν αναγνώστης βιβλίων ενός παράλυτου και μυστηριώδους άνδρα, του Τόμας Έφινγκ. Μόνο που η σχέση τους αρχίσει να γίνεται βαθιά και περίεργη.

O Έφινγκ ξεκινάει να του διηγείται τη δική του ιστορία που είναι ανάλογη ενός τυχοδιώκτη που χρειάστηκε να απαρνηθεί τη ζωή του, το όνομά του, να φτάσει να ζει ωσάν ερημίτης σε μια σπηλιά στην ενδοχώρα των Η.Π.Α., να ζωγραφίζει ακατάπαυστα και τελικά να σκοτώσει μια συμμορία ληστών και να πάρει τη λεία τους. Η τύχη, όμως, του επιφύλασσε κακό παιχνίδι κι έτσι έμεινε παράλυτος.

Ο Έφινγκ το μόνο που ζητάει τώρα, λίγο πριν κλείσει τα μάτια του, είναι να μοιράσει τα χρήματά του σε αγνώστους και να βρει ο Μάρκο το γιο του Έφινγκ και να του εξηγήσει τα πάντα για τον χαμένο πατέρα του. Τι ομοιότητα: ο Μάρκο αναζητεί τον πατέρα του και ο Έφινγκ τον γιο του.

Ο Όστερ χρησιμοποιεί το το φεγγάρι ως σύμβολο, ως όνομα ενός κινέζικου εστιατορίου, ως μέρος του κύκλου της ανθρώπινης εμπειρίας, ως κάτι άφθαστο και ρομαντικά ξεχωριστό.

Οταν ο Έφινγκ πεθαίνει, ο Μάρκο βρίσκει τον γιο του, Τζούλιαν Μπάρμπερ. Εναν υπέρβαρο άνθρωπο, ολότελα παρατημένο από τη ζωή. Ακόμη κι έτσι γράφει ένα επίσης αποτυχημένο μυθιστόρημα που περιλαμβάνει μια ακόμη περιπλάνηση σε χρόνο και τόπο, κάτι σαν ομοίωμα της δική του ζωής. Ο Όστερ «μεταφέρει» κομμάτια αυτού του μυθιστορήματος και είναι περιττό να σημειωθεί ότι κάνει σλάλομ με τις λέξεις λες και γράφει μαγικό ρεαλισμό.

Τελικά, θα αποδειχθεί ότι ο Μπάρμπερ δεν είναι τίποτα άλλο από πατέρας του Μάρκο και ότι το κορίτσι που έχασε ήταν η μητέρα του. Μόνο που και ο Μπάρμπερ χάνεται, όπως χάνεται και η Κίτι Γου που μπορεί να μην πεθαίνει, αλλά μια ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη θα την απομακρύνει ολοκληρωτικά από τον Μάρκο. Τι άλλο μένει στον Μάρκο; Η συνέχεια της περιπλάνησης. Ακόμη και στο φεγγάρι. Να ένα ακόμη στοιχείο που δηλώνεται εξαρχής με τη διττότητά του από τον Όστερ: το φεγγάρι ως σύμβολο, ως όνομα ενός κινέζικου εστιατορίου, ως μέρος του κύκλου της ανθρώπινης εμπειρίας, ως κάτι άφθαστο και ρομαντικά ξεχωριστό. Αν μη τι άλλο αυτό το βιβλίο είναι ο ορισμός του ταξιδιού πέρα από χρονικούς και γεωγραφικούς περιορισμούς.

 Η ζωή του Πι, του Γιαν Μαρτέλ

Ποιος είναι ο Πι; Τι ζητάει από τον κόσμο; Τι είναι αυτό που τον φλέγει πραγματικά; Το βιβλίο του Γιάν Μαρτέλ είναι μια εξαίρεσια αλληγορία με κεντρικό ήρωα τον Πισίν Πατέλη, ή αλλιώς Πι, βιώνει ένα σφοδρό κύμα υπαρξιακών ερωτημάτων. Το βιβλίο Η ζωή του Πι (μτφρ. Μπελίκα Κουμπαρέλη, εκδ. Ψυχογιός) του Γιαν Μαρτέλ είναι χωρισμένο σε τρία μέτη. Στο πρώτο ο Πι εντυπωσιάζει από το μήνυμα της αγάπης του χριστιανισμού. Παράλληλα, όμως, θα θελήσει να γνωρίσει και τι πρεσβεύει ο ισλαμισμός και ο ιουδαϊσμός θέλοντας έτσι ώστε αυτές οι τρεις θρησκείες από κοινού να αποτελέσουν τον φάρο της ζωής του.

Είναι φανερό πως ο Πι ψάχνει ένα νόημα και κάποιες απαντήσεις και θεωρεί πως η θρησκεία μπορεί να του τις προσφέρει. Ωστόσο, όπως η θρησκεία έτσι και η επιστήμη είναι ένας σημαντικός λίθος πάντω στον οποίο στεγάζει ο άνθρωπος τη ζωή του. Ο Πι ρουφάει τη γνώση σαν σφουγγάρι. Από μαθηματικά έως χημεία κι από ελληνικά έως αστρονομία.

Ο Πι έχει αναπτύξει από μικρός μια άμεση σχέση με τη φύση και τα ζώα. Σ’ αυτό έχει «βοπθήσει» και ο πατέρας του που είναι ιδιοκτήτης ζωολογικού κήπου. Ο Πι θα έρθει σε επαφή με την ωμότητα και την επιβολή που κυριαρχεί σε ένα τέτοιο μέρος με τον Μαρτέλ να κάνει μια αντιπαραβολή μ’ αυτά που συμβαίνουν και στην κοινωνία μας.

Οταν το πλοίο προς τον Καναδά θα βουλιάξει, ο Πι θα είναι ο μόνο επιζών μαζί με μια ύαινα, μια ζέβρα, έναν ουρακοτάγκο και τον... Ρίτσαρντ Πάρκερ, μιε μεγάλη τίγρη της Βεγγάλης.

Στο δεύτερο μέρος του βιβλίου, η οικογένεια του Πι μεταναστεύει στον Καναδά. Η επιχείρηση του πατέρα δεν πάει καλά, με αποτέλεσμα κάποια ζώα να τα πάρουν μαζί τους στο πλοίο της φυγής. Οταν το πλοίο θα βουλιάξει, ο Πι θα είναι ο μόνο επιζών μαζί με μια ύαινα, μια ζέβρα, έναν ουρακοτάγκο και τον... Ρίτσαρντ Πάρκερ, μιε μεγάλη τίγρη της Βεγγάλης. Κάπου εκεί αρχίζει η μάχη της επιβίωσης σε ένα αφιλόξενο μέρος. Η ομάδα θα τα καταφέρει χάρη στη σύμπνοια, την αλληλοβοήθεια και τον σεβασμό μεταξύ τους.

Στο τρίτο και τελευταίο μέρος, ο Πι διηγείται την ιστορία του για την οποία δεν είμαστε σίγουρη αν είναι αληθινή ή όχι. Καταλαβαίνουμε τη συντριβή που αισθάνεται όταν ο Ρίτσαρντ Πάρκερ φεύγει προς τη ζούγκλα, αλλά μήπως είναι και μια προσωπική στιγμή θλίψης;

Εχεις την αίσθηση πως ο Πι αποχαιρετάει την παιδική του ηλικία με έναν συμβολικό τρόπο με τη φυγή του Ρίτσαρντ. Το βιβλίο τιμήθηκε με το Βραβείο Μπούκερ το 2002, παρά το γεγονός ότι είχε απορριφθεί νωρίτερα από πέντε εκδότες. Αμέσως μεταφράστηκε και έγινε παγκόσμια επιτυχία.

 *Ο ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΜΑΡΙΝΟΣ είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας. Τελευταίο βιβλίο του, το μυθιστόρημα «Μπλε ήλιος» (εκδ. Μεταίχμιο).