«Ο Αόρατος Τονίνο» του Τζάνι Ροντάρι – Το παραμύθι και η παράσταση: Μήπως δεν είναι και τόσο τραγικό να κάνεις λάθη;

Ο Τζάνι Ροντάρι είναι διαχρονικά μοντέρνος, αναπάντεχα κλασικός, και μοιάζει να αφουγκράζεται την ψυχή των παιδιών, να συντονίζεται με την κρυμμένη παιδικότητα των «μεγάλων». Ο Αόρατος Τονίνο είναι ένα παραμύθι που προορίζεται από την διηγηματική αρχιτεκτονική του να έχει θεατρικές, αλλά και γιατί όχι και κινηματογραφικές, δυνατότητες.

Στο παραμύθι του αυτό, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καλέντη, σε μετάφραση Άννας Παπασταύρου και εικονογράφηση Αλεσάντρο Σάνα, ο μικρός μαθητής Τονίνο δεν θέλει να πηγαίνει στο σχολείο, να δυσκολεύεται στα μαθήματα, να πρέπει να διαβάζει και να μην τα κάνει όλα σωστά. Δεν του αρέσει η αναγκαστικότητα της οργανωμένης μάθησης. Του αρέσει βέβαια το ποδόσφαιρο, αγαπά τους φίλους και συμμαθητές του, συμπαθεί το δάσκαλό του, όμως υπάρχουν στιγμές που επιθυμεί να είναι αόρατος. Να κάνει τις σκανταλιές του ελεύθερα και να μη χρειάζεται να απαντά στις ερωτήσεις των μαθηματικών. Χωρίς να φοβάται να κάνει λάθος...

Κάποια μέρα η ευχή του γίνεται με μαγικό τρόπο πραγματικότητα. Γίνεται αόρατος, παρακολουθεί τη δράση στο σχολείο, υποκινεί αστείες αναταραχές στο τρόλεϊ, στο ζαχαροπλαστείο, στο σπίτι, στο πάρκο. Κάνει ελεύθερα σκανταλιές, μπερδεύει τους συμμαθητές του, προκαλεί ανακατωσούρες, και όλα αυτά αν και διασκεδαστικά, στο τέλος γίνονται μονότονα. Γιατί, τι αξία έχει να τη γλιτώνεις από το σχολείο αν δεν μπορείς να παίξεις, να μαλώσεις, να γελάσεις με τους φίλους σου; Αν η μοναξιά είναι το τίμημα για να αποφεύγουμε τα λάθη, τις διαφωνίες, τις δύσκολες καταστάσεις, μήπως τελικά είναι πολύ ακριβό; Και μήπως το σχολείο είναι μόνο μάθημα; Δεν είναι το δεύτερο σπίτι μας, εκεί που όλοι μαθαίνουμε πώς να μαθαίνουμε και να συνυπάρχουμε; Τελικά μήπως δεν είναι και τόσο τραγικό να κάνεις λάθη, να συνεχίζεις, έστω και αν στο διαγώνισμα της αριθμητικής δεν πάρεις άριστα; Τι κάνει το σχολείο ξεχωριστό; Η οικογένεια, οι φίλοι, τι αξία έχουν στη ζωή μας; Και αλήθεια, πώς όλα αυτά που ο Ροντάρι αριστοτεχνικά εντάσσει, με λίγα αλλά καλοζυγισμένα λόγια, στο παραμύθι του, μπορούν να γίνουν θέατρο και να γοητεύσουν το μαθητικό κοινό, τα παιδιά που τώρα μαθαίνουν πώς να μαθαίνουν, πώς να αποτυχαίνουν, αλλά και πώς να συνεχίζουν;

Η παράσταση «Ο Αόρατος Τονίνο» στο Από Μηχανής Θέατρο

Με όλα αυτά κατά νου και με πρώτη ύλη την ιστορία που συνθέτει με μαεστρία ο Ροντάρι, η παράσταση στο Από Μηχανής Θέατρο, ο Αόρατος Τονίνο αποκτά το δικό της ειδικό βάρος. Πατώντας γερά στο κείμενο, το οποίο στην ελληνική έκδοσή του, η Άννα Παπασταύρου έχει καταφέρει να διατηρήσει το συνδυασμό αφαιρετικότητας και νοηματικής πολλάπλοτητας που το διατρέχουν, η θεατρική εκδοχή «ανοίγει» τις σκηνές της ιστορίας σε επεισόδια με διάρκεια και ευφρόσυνες ανατροπές.

Ο Ροντάρι επιστρατεύει την ποιητική της φαντασίας, το «φανταστικό διώνυμο» στο στήσιμο των ιστοριών του, όπου το παράδοξο συναντιέται με το ρεαλιστικό, και στη συνέχεια διαπλέκονται και ανασημασιοδοτούνται.

Ο Αόρατος Τονίνο αν και ζει λογοτεχνικά ήδη από τη δεκαετία του 1980, συντονίζεται με την πραγματικότητα της δικής μας εποχής. Τούτο υφίσταται γιατί σε όλες τις ιστορίες του, ο Ροντάρι χρησιμοποιεί τεχνικές που αφήνουν ανοιχτό το κείμενο στη διερώτηση του «τι θα συνέβαινε αν...», «τι μπορεί να συμβεί αλλιώς...» ή «τι νομίζετε ότι συμβαίνει πριν και μετά, και πώς...»˙ βασικές ερωτηματικές λειτουργίες σε ένα κείμενο που επιτρέπει τη διάδραση με τους αναγνώστες, τη γόνιμη διερεύνηση των πιθανοτήτων, την κριτική σκέψη και τη θεατρική διαχείριση. Ο Ροντάρι επιστρατεύει την ποιητική της φαντασίας, το «φανταστικό διώνυμο» στο στήσιμο των ιστοριών του, όπου το παράδοξο συναντιέται με το ρεαλιστικό, και στη συνέχεια διαπλέκονται και ανασημασιοδοτούνται.

Η θεατρική διασκευή, επεξεργασία και επιμέλεια του Δημήτρη Μυλωνά, σκηνοθέτη της παράστασης και της Σοφιάννας Θεοφάνους, λαμβάνει υπόψη τη φιλοσοφία του συγγραφέα και «ανοίγει» σκηνικά τα επεισόδια από την πιο αλλόκοτη μέρα του Τονίνο. Έτσι η παράσταση Ο Αόρατος Τονίνο φέρνει στην επιφάνεια τις υποκριτικές δυνατότητες και το χωρικό και χρονικό «βάθος» που χρειάζονται για να κεντρίσουν το ενδιαφέρον των θεατών. Τα επεισόδια στο σχολείο, στο τρόλεϊ, στο ζαχαροπλαστείο, στο σπίτι του Τονίνο, στο πάρκο, εμπλουτίζονται, με τη σκηνοθετική οπτική να φροντίζει ώστε αφενός η δράση να είναι σφιχτοδεμένη, καθαρή, άμεση, αφετέρου η αλληλόδραση με το κοινό να είναι καθοριστικός σκηνοθετικός άξονας για την επιτυχή έκβαση του παριστώμενου γεγονότος.

Η σχολική τάξη είναι η βασική σκηνογραφία (σκηνικά-κοστούμια: Γιώργος Λιντζέρης). Οι σκηνογραφικές επιλογές είναι λειτουργικές και αποδίδουν τη ζεστή ατμόσφαιρα μιας τάξης δημοτικού. Θρανία τα οποία χρησιμοποιούνται για την αναπαράσταση ποικίλων σκηνικών αντικειμένων, πέρα από την προφανή χρήση τους, στοιχεία που χαρακτηρίζουν μια τάξη (μαυροπίνακας, γωνιές παιχνιδιού, τοίχοι με ζωγραφιές, λεπτομέρειες από το σχολικό χώρο έξυπνα επιλεγμένες), αντικείμενα που εμφανίζονται και εξαφανίζονται με ευκολία για τις ανάγκες των ποικίλων σκηνών-τόπων χωρίς να δημιουργούν αταξία, ορίζουν το χώρο δράσης.

Οι ηθοποιοί κινούνται με άνεση στη σκηνή (επιμέλεια κίνησης: Ειρήνη Κυρμιζάκη). Συντονίζονται κατευθείαν, συνεργάζονται κινησιολογικά, ώστε να αποδόσουν αλλαγές στη διάθεση, στο χώρο, το χρόνο, αλλαγές προσώπων και σωματικών-ομιλιακών συσχετισμών. Η ασκημένη εκφορά του λόγου συντελεί στην άμεση επικοινωνία με το κοινό. Οι θεατές αντιλαμβάνονται κάθε τι που συμβαίνει στην παράσταση και επίσης αντιδρούν με πρωτοφανές θάρρος και ευρηματικότητα σε μια παράσταση που χρησιμοποιεί την ριψοκίνδυνη επικοινωνιακή δυναμική ως βασική παραστασική συντεταγμένη.

Υπάρχει πάντα η πιθανότητα, ώστε η αδιαμεσολάβητη επικοινωνία με το κοινό εύκολα να αποπροσανατολίσει τον θεατρικό στόχο, να δημιουργήσει τις συνθήκες για σημασιολογικό «θόρυβο», αλλά εν προκειμένω την κρίσιμη στιγμή αυτής της ακροβασίας, η εμπειρία των ηθοποιών θέτει εκ νέου τα πράγματα στην οργανωμένη θεατρική οπτική. Να σημειώσουμε όμως ότι ακριβώς αυτή η έντονη επικοινωνία με το κοινό αναπαριστά τεχνικά τη δημιουργική αναταραχή, με την οποία ερχόμαστε σε επαφή εντός της σχολικής τάξης και που με τον ευφάνταστο χειρισμό της από τους εκπαιδευτικούς μπορεί να λειτουργήσει ως θετικός καταλύτης στη μάθηση.

Η παράσταση αποπνέει ζεστασιά, νοσταλγία για το σχολείο και τις μαθητικές περιπέτειες, έχει άφθονο και καλοδουλεμένο χιούμορ, έχει ρυθμό. Ο Νίκος Παλιούρας στο ρόλο του Τονίνο, αποδίδει εύστοχα τον αυθορμητισμό του μικρού αγοριού. Η Άννα Ελεφάντη ως Ρομπέρτο, ο «σπασίκλας» συμμαθητής του Τονίνο, είναι απολαυστική, όπως επίσης και στους υπόλοιπους ρόλους που αναλαμβάνει δείχνει πώς πιστεύει το έργο και τη δυναμική του. Νομίζω ότι στο θέατρο για παιδιά και εφήβους συναντά την απελευθερωμένη από υποκριτικά σχήματα οπτική, καθώς οι συμβάσεις του θεάτρου ενηλίκων παραμερίζονται, και δίνει αναπάντεχο βάθος στα παριστώμενα πρόσωπα. Η Νεφέλη Τζεβελέκη ως Γουϊσκάρντα και η Εύα Κλουβάτου ως Φρίντα, συμμαθήτριες του Τονίνο, επιτελούν με ρεαλιστική ανεμελιά του ρόλους, όπως επίσης έχουν σθένος και στους δευτερεύοντες χαρακτήρες που υποδύονται, καθώς και η κίνησή τους είναι συνεχής και μελετημένη. Ο Τιγκράν Αμπραμιάν αναλαμβάνει με καθαρότητα και χιούμορ τους ρόλους του δασκάλου, του ηλικιωμένου, του μπαμπά του Τονίνο αλλά και των κυρίων στα ενδιάμεσα επεισόδια στο τρόλεϊ και στο ζαχαροπλαστείο. Αυτά εξάλλου τα δύο επεισόδια έχουν κάτι από τη φαρσική αύρα που αρέσει στα παιδιά, χωρίς όμως να ξεχειλώνει ή να αποπροσανατολίζει.

Στα θετικά της παράστασης η υπολογισμένη κινητικότητα, ακόμα και όταν τα πρόσωπα επί σκηνής δεν μιλούν (επιμέλεια κίνησης: Ειρήνη Κυρμιζάκη). Η σκηνοθεσία αντιλαμβάνεται τη σχολική χορογραφία και την εντάσσει λειτουργικά. Τα φωνητικά-τραγουδιστικά μέρη έχουν τη δυναμική τους και ακολουθούν το συναισθηματικό φορτίο κάθε επεισοδίου (μουσική-μουσική διδασκαλία: Μαρίνα Χρονοπούλου).

Οι αναγνώστες μπορούν να συνθέσουν τη δική τους οπτική πάνω στο παριστώμενο και στο αναγνωστικό γεγονός (κάτι που η φιλοσοφία του Ροντάρι σαφώς υιοθετεί και υποστηρίζει), ενώ στο σχολικό περιβάλλον, το βιβλίο είναι οδηγός για την οργάνωση θεατρικών διδακτικών σεναρίων

Η επιλογή του Αόρατου Τονίνο από τη δραματολόγο Αλεξάνδρα Λιακοπούλου είναι εντέλει ένα στοίχημα που κερδίζεται φέτος εξακολουθητικά στη σκηνή του Από Μηχανής θεάτρου, σηματοδοτώντας μια παράσταση που συγκαταλέγεται τις καλές εκπλήξεις της φετινής θεατρικής περιόδου.

Η συνοδεία της θεατρικής εμπειρίας από το ομώνυμο βιβλίο είναι βασικό κομμάτι του αναστοχασμού τόσο στον σχολικό χώρο όσο και στο σπίτι. Οι αναγνώστες μπορούν να συνθέσουν τη δική τους οπτική πάνω στο παριστώμενο και στο αναγνωστικό γεγονός (κάτι που η φιλοσοφία του Ροντάρι σαφώς υιοθετεί και υποστηρίζει), ενώ στο σχολικό περιβάλλον, το βιβλίο είναι οδηγός για την οργάνωση θεατρικών διδακτικών σεναρίων που θα πραγματεύονται μετασχηματιστικά τη ζωή στο σχολείο και την καθοριστική επίδρασή της στην κοινωνία τόσο των μαθητών όσο και των ενηλίκων.

*Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΡΑΠΤΟΥ είναιθεατρολόγος-εκπαιδευτικός και κριτικός θεάτρου.