Κρατικά Βραβεία Παιδικού Βιβλίου 2023: Οι βραβευθέντες στις τέσσερις κατηγορίες και τα βιβλία τους

Τα Κρατικά Βραβεία Παιδικού Βιβλίου, μία από τις μεγάλες κατηγορίες των Κρατικών Βραβείων Λογοτεχνίας, απονέμονται σε τέσσερις υπο-κατηγορίες: Παιδικού Λογοτεχνικού Βιβλίου, Εφηβικού-Νεανικού Λογοτεχνικού Βιβλίου, Εικονογραφημένου Παιδικού Βιβλίου και Βιβλίου Γνώσεων.

Το Κρατικό Βραβείο Παιδικού Λογοτεχνικού Βιβλίου 2023 απονέμεται κατά πλειοψηφία στον Κυριάκο Χαρίτο για το έργο με τίτλο Για φαντάσου, (εικονογράφηση Ντανιέλα Σταματιάδη), εκδόσεις Μεταίχμιο.

Το Κρατικό Βραβείο Εφηβικού-Νεανικού Λογοτεχνικού Βιβλίου 2023 απονέμεται κατά πλειοψηφία στον Θοδωρή Κούκια για το έργο με τίτλο Τετράγωνα κύματα, ιπτάμενες μέδουσες, εκδόσεις Κέδρος.

Το Κρατικό Βραβείο Εικονογραφημένου Παιδικού Βιβλίου 2023 απονέμεται κατά πλειοψηφία στην εικονογράφο Χρύσω Χαραλάμπους και στη συγγραφέα Δανάη Δάσκα για το έργο με τίτλο 1000 τρόποι να στύψεις ένα λεμόνι, εκδόσεις Παπαδόπουλος.

Το Κρατικό Βραβείο Βιβλίου Γνώσεων για παιδιά 2023 απονέμεται κατά πλειοψηφία στη Μαρίζα Ντεκάστρο για το έργο με τίτλο Οι δικοί μου άνθρωποι, (εικονογράφηση Χαρά Μαραντίδου), εκδόσεις Καλειδοσκόπιο.

Η Επιτροπή

Η σύνθεση της αρμόδιας εννεαμελούς Επιτροπής Κρατικών Βραβείων Παιδικού Βιβλίου έχει ως εξής

Δημήτριος Πολίτης, Καθηγητής Α΄ βαθμίδας του Τμήματος Επιστημών της Εκπαίδευσης και της Αγωγής στην Προσχολική ηλικία του Πανεπιστημίου Πατρών, Πρόεδρος

Αναστασία Οικονομίδου, τ. Καθηγήτρια του Τμήματος Επιστημών της Εκπαίδευσης στην Προσχολική Ηλικία του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης, Κριτικός παιδικής λογοτεχνίας, Αντιπρόεδρος

Βασιλική Βασιλούδη, Επίκουρη Καθηγήτρια παιδικής λογοτεχνίας στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Κρήτης, Κριτικός παιδικής λογοτεχνίας, Μέλος

Μελπομένη (Μένη) Κανατσούλη, Καθηγήτρια Α΄ βαθμίδας του Τμήματος Επιστημών Προσχολικής Αγωγής και Εκπαίδευσης του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Μέλος

Δημήτριος Γουλής, Επίκουρος Καθηγητής παιδικής λογοτεχνίας στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Μέλος

Αλέξανδρος Ακριτόπουλος, τ. Καθηγητής ελληνικής λογοτεχνίας με έμφαση στην παιδική λογοτεχνία στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης Φλώρινας του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας, Συγγραφέας, Μέλος

Ιωάννα Μπακιρτζή (φιλολογικό ψευδώνυμο Ιωάννα Μπαμπέτα), Συγγραφέας, Μέλος

Ευσταθία (Τέτη) Σώλου, Εικονογράφος, Μέλος

Αλεξάνδρα (Σάντρα) Ελευθερίου, Εικονογράφος, Μέλος

Τα σκεπτικά βράβευσης και τα βιβλία που μειοψήφισαν σε κάθε κατηγορία 

Η Επιτροπή Απονομής Κρατικών Βραβείων Παιδικού Βιβλίου 2023 (εκδόσεις 2022) ανακοινώνει, κατά κατηγορία, το σκεπτικό βράβευσης των βιβλίων που διακρίθηκαν:

Παιδικό Λογοτεχνικό Βιβλίο

Το βραβείο Παιδικού Λογοτεχνικού Βιβλίου απονέμεται κατά πλειοψηφία στον Κυριάκο Χαρίτο για το βιβλίο του Για φαντάσου, με εικονογράφηση της Ντανιέλας Σταματιάδη (εκδ. Μεταίχμιο).

Οι ευχάριστες και επιτυχημένες ομοιοκαταληξίες που αποδομούν την πραγματικότητα, καθώς και οι πρωτότυπες, αφαιρετικές εικονογραφικές αποτυπώσεις που τη μετασχηματίζουν δημιουργικά, κάνουν το βιβλίο μία πρόκληση/πρόταση

Το πρωτότυπο και καλαίσθητο αυτό έργο περιλαμβάνει είκοσι ένα σουρεαλιστικά, ανατρεπτικά, "περιπαιχτικά" ποιήματα που, όπως φαίνεται και στον τίτλο του βιβλίου, δίνουν εναύσματα και προκλήσεις στην παιδική φαντασία, παρασύροντας ταυτόχρονα τους αναγνώστες σε ποιητικές περιπλανήσεις. Οι ευχάριστες και επιτυχημένες ομοιοκαταληξίες που αποδομούν την πραγματικότητα, καθώς και οι πρωτότυπες, αφαιρετικές εικονογραφικές αποτυπώσεις που τη μετασχηματίζουν δημιουργικά, κάνουν το βιβλίο μία πρόκληση/πρόταση για την εντονότερη παρουσία του ποιητικού λόγου στη λογοτεχνία που απευθύνεται σε μικρά παιδιά.

Το δεύτερο βιβλίο στην κατηγορία αυτή, το οποίο προτάθηκε επίσης για βραβείο αλλά μειοψήφησε, είναι της Αλεξάνδρας Μητσιάλη Το μαντίλι με τα τριαντάφυλλα, με την εικονογράφηση της Θέντας Μιμηλάκη (εκδ.Πατάκης).

Η συγγραφέας επιτυγχάνει να αποτυπώσει την επώδυνη αυτή ιστορική στιγμή με έναν τρόπο κατάλληλο για μικρά παιδιά, χωρίς μελοδραματισμούς, τρομακτικές περιγραφές ή εμπάθεια αλλά με νηφαλιότητα και τρυφερότητα.

Πρόκειται για μία πλάγια ματιά στο ιστορικό γεγονός της καταστροφής της Σμύρνης, μέσα από την συνείδηση ενός μικρού κοριτσιού που παίζει ακόμη κούκλες και έχει μια ζεστή φιλία με την Αϊσέ, τη μουσουλμάνα γειτόνισσά της. Η συγγραφέας επιτυγχάνει να αποτυπώσει την επώδυνη αυτή ιστορική στιγμή με έναν τρόπο κατάλληλο για μικρά παιδιά, χωρίς μελοδραματισμούς, τρομακτικές περιγραφές ή εμπάθεια αλλά με νηφαλιότητα και τρυφερότητα. Με τη συνδρομή της συναισθηματικής εικονογράφησης της Μιμηλάκη έρχονται στο φως οι αθέατες προσωπικές ιστορίες των ανθρώπων που συγκροτούν το υλικό της «μικρο-ιστορίας».

Εικονογραφημένο Παιδικό Βιβλίο

Το Κρατικό Βραβείο Εικονογραφημένου Παιδικού Βιβλίου απονέμεται κατά πλειοψηφία στο βιβλίο 1000 τρόποι να στύψεις ένα λεμόνι σε κείμενο της Δανάης Δάσκα και εικονογράφηση της Χρύσως Χαραλάμπους (εκδ. Παπαδόπουλος).

Η έμμετρη μυθοπλασία σε δεύτερο πρόσωπο δείχνει "ανοιχτή" στην αναγνωστική παρέμβαση και υπερβαίνει την πραγματικότητα

Φαινομενικά απλό και ιδιαίτερα ευρηματικό, το βιβλίο αναδεικνύει το αυτονόητο και το καθημερινό μέσα από μια εξαιρετική εικονογράφηση και ένα συνεχή διάλογο των δύο τροπικοτήτων που γίνεται αφορμή για εμπλουτισμό και "γυμναστική" της παιδικής φαντασίας, ενώ μπορεί να δώσει το έναυσμα για δημιουργικό παιχνίδι. Το βιβλίο εκθέτει με χιούμορ τους πιο απίθανους και απρόσμενους τρόπους να στύψεις ένα λεμόνι: από το λεμονοστύφτη και την κορφή μιας πυραμίδας μέχρι το ράμφος μιας κότας ή τη σόλα μιας μπότας. Η έμμετρη μυθοπλασία σε δεύτερο πρόσωπο δείχνει "ανοιχτή" στην αναγνωστική παρέμβαση και υπερβαίνει την πραγματικότητα, ενώ η εικονογράφηση ουσιαστικά απογειώνει με ζωηρά χρώματα και με έντονες φόρμες το σύντομο και λιτό κείμενο, εντείνοντας τη δράση και προσφέροντας πολλές ιδέες.

Στην ίδια κατηγορία προτάθηκε για βραβείο, αλλά μειοψήφησε, το βιβλίο Είναι Τέρας; με εικονογράφηση του Αχιλλέα Ραζή (εκδ. Καλειδοσκόπιο).

Είναι μια έκδοση μόνο με εικόνες που, αν και δεν βρίσκονται σε προφανή διάλογο με κειμενικές ενότητες, αποτυπώνουν εμφανώς τη διαδρομή ενός μικρού αγοριού από τη βεβαιότητα ότι κάθε φιγούρα στο μισοσκόταδο «είναι τέρας» στην αβεβαιότητα «μήπως τελικά δεν είναι τέρας;».

Το άρτιο εικαστικό δημιούργημα του Ραζή, σχεδόν "προκλητικό" και "μάλλον δύσκολο" για μια αναγνωστική κοινότητα που έχει συνηθίσει τα "πολλά λόγια" και τα συνήθως εκτενή κείμενα, έρχεται να προστεθεί σε μια ανερχόμενη και στην Ελλάδα κατηγορία εικονογραφημένων βιβλίων, αυτή των «σιωπηλών» ή «βουβών» βιβλίων («silent books»). Είναι μια έκδοση μόνο με εικόνες που, αν και δεν βρίσκονται σε προφανή διάλογο με κειμενικές ενότητες, αποτυπώνουν εμφανώς τη διαδρομή ενός μικρού αγοριού από τη βεβαιότητα ότι κάθε φιγούρα στο μισοσκόταδο «είναι τέρας» στην αβεβαιότητα «μήπως τελικά δεν είναι τέρας;». Εδώ, την απουσία της λεκτικής τροπικότητας υπεραναπληρώνει εκείνη της εικονιστικής. Ανεξάρτητα από τους υπονοούμενους αποδέκτες του, στο βιβλίο αυτό ο λόγος είναι ενδιάθετος, ικανός να επενδύσει τις εξαιρετικές από κάθε άποψη ζωγραφιές του Ραζή, μετατρέποντας δυνητικά το ζωγράφο σε συγγραφέα και τους αποδέκτες του σε "αναγνώστες".

Εφηβικό-Νεανικό Λογοτεχνικό Βιβλίο

Το βραβείο Εφηβικού-Νεανικού Βιβλίου απονέμεται κατά πλειοψηφία στο μυθιστόρημα του Θοδωρή Κούκια, Τετράγωνα κύματα, ιπτάμενες μέδουσες (εκδ. Κέδρος).

Πρόκειται για ένα "δυνατό" μυθιστόρημα που εμπλουτίζει την ανερχόμενη και στη χώρα μας κατηγορία των δυστοπικών αφηγήσεων, με γρήγορη αλλά άρτια δομημένη αφήγηση, με πλούσια φαντασία, ζωντανούς διαλόγους και πειστικούς εσωτερικούς μονολόγους, εκτενείς αλλά εύστοχες περιγραφές, διακειμενικές συνδέσεις, χαρακτήρες με βάθος, εφηβική γλώσσα με αμεσότητα και περιεχόμενο.

Το βιβλίο κινείται σε μια μελλοντική, αν και όχι πολύ μακρινή, πραγματικότητα, όπου η Ελλάδα φαίνεται να κυριαρχείται από την απόλυτη γνώση και την αιώνια ευτυχία. Έχει επιτευχθεί παντού η τεχνητή νοημοσύνη με αντίτιμο όμως να χωρισθεί ο κόσμος (των νέων) σε αυτούς που ευνοούνται από την τάξη πραγμάτων και στους διόλου ευνοημένους. Σε μια τόσο «προχωρημένη» κοινωνία αυτοί που θα ευνοηθούν είναι 15χρονα παιδιά, αφού αξιολογηθούν μέσα από τρεις διαφορετικές δοκιμασίες: δεξιοτήτων, ταλέντου και συνεργασίας  μέσα στην ομάδα. Ωστόσο, μια τέτοια κοινωνία δημιουργεί ένα δικτατορικό σύστημα με την απόλυτη επικράτηση της τεχνοκρατίας και της ψηφιακής πραγματικότητας, τείνοντας ουσιαστικά να απορροφήσει κάθε υποκειμενικότητα και ατομικότητα, εν τέλει κάθε ίχνος δημοκρατικής συνύπαρξης. Αυτού του δυστοπικού, οργουελικού κόσμου η ανατροπή θα προέλθει από τους ίδιους τους ευνοημένους νέους – αλλά όχι όλους – που μέσα από τις αναμνήσεις της πρότερης ζωής τους ανακαλύπτουν την αυθεντική φιλία και το νόημα της πραγματικής ζωής. Ο συγγραφέας δεν εξαντλεί τις προθέσεις του σε έναν ανέξοδο "ψευδο-ρομαντισμό" περί ονειρικού παρελθόντος, ούτε επιδιώκει να δώσει απαντήσεις στα ερωτήματα που ενεργοποιεί το βιβλίο του· διασταυρώνεται, όμως, τολμηρά με εύλογους προβληματισμούς και αναδεικνύει ωραιοποιημένες αλλά μάλλον απατηλές παραμέτρους μιας μελλοντικής εξέλιξης που είναι ήδη παρούσα με πολλές μορφές. Πρόκειται για ένα "δυνατό" μυθιστόρημα που εμπλουτίζει την ανερχόμενη και στη χώρα μας κατηγορία των δυστοπικών αφηγήσεων, με γρήγορη αλλά άρτια δομημένη αφήγηση, με πλούσια φαντασία, ζωντανούς διαλόγους και πειστικούς εσωτερικούς μονολόγους, εκτενείς αλλά εύστοχες περιγραφές, διακειμενικές συνδέσεις, χαρακτήρες με βάθος, εφηβική γλώσσα με αμεσότητα και περιεχόμενο.

Το δεύτερο βιβλίο στην κατηγορία αυτή, το οποίο προτάθηκε επίσης για βραβείο αλλά μειοψήφησε, είναι του Πολυχρόνη Κουτσάκη, Φωτιά (εκδ. Καστανιώτης).

ο συγγραφέας στήνει ένα τολμηρό εφηβικό μυθιστόρημα που διασταυρώνεται με την νεοελληνική παθολογία των τελευταίων δεκαετιών.

Με καμβά μια ερωτική ιστορία, όπου οι δύο ερωτευμένοι με εντελώς αντιτιθέμενες ιδεολογίες, βρίσκονται αντιμέτωποι με ένα τρομακτικό πολιτικό συμβάν, την πυρπόληση και θανάτωση τριών ανθρώπων κλεισμένων σε μια Τράπεζα (θυμίζοντάς μας την ιστορία της Marfin), εν τω μέσω διαδηλώσεων. Το πολιτικό όμως είναι και προσωπικό, εφόσον οι θύτες συνδέονται με το ένα μέλος της ερωτικής σχέσης και τα θύματα με το άλλο. Μέσα από την εναλλασσόμενη πρωτοπρόσωπη αφήγηση των δύο κεντρικών πρωταγωνιστών που προσδίδει αμεσότητα στην αφηγηματική ακολουθία, με γλώσσα αυθεντική και σκληρή σαν τη ζωή που καταδιώκει τους ήρωες, ο συγγραφέας στήνει ένα τολμηρό εφηβικό μυθιστόρημα που διασταυρώνεται με την νεοελληνική παθολογία των τελευταίων δεκαετιών.

Βιβλίο Γνώσεων για Παιδιά

Το βραβείο αυτής της κατηγορίας απονέμεται κατά πλειοψηφία στο βιβλίο της Μαρίζας Ντεκάστρο Οι Δικοί μου Άνθρωποι σε εικονογράφηση της Χαράς Μαραντίδου (εκδ. Καλειδοσκόπιο).

η Ντεκάστρο διαχειρίζεται με αφηγηματική δεινότητα το υλικό της και προσεγγίζει το ζήτημα «των κρυμμένων εβραιόπουλων στην Ελλάδα», συνδυάζοντας τις προσωπικές μαρτυρίες, τις βιογραφικές αναφορές και πρωτότυπο φωτογραφικό υλικό, και δημιουργώντας μια καλειδοσκοπική αφήγηση που θα μπορούσε να λειτουργήσει ως "αρχείο" για την αρτιότερη κατανόηση της ελληνικής πτυχής του Ολοκαυτώματος.

Πρόκειται για ένα πρωτότυπο έργο που συνδυάζει τη δωρική, αλλά πολυεπίπεδη και πολυφωνική, αφήγηση με τη μεικτή οπτική τροπικότητα (αυθεντικές φωτογραφίες, επεξεργασμένο φωτογραφικό υλικό, κολλάζ). Αφηγείται την ιστορία της Ρεβέκκας-Κούλας Καμχή, μιας Εβραιοπούλας, και της οικογένειάς της που με τη συνδρομή μελών της οργάνωσης του ΕΑΜ βρήκαν καταφύγιο στο Ματσάνι (σημερινό Κρυονέρι) της Κορινθίας κατά τη διάρκεια των ναζιστικών διώξεων στην Αθήνα, και επέζησαν χάρη στη βοήθεια και στη σιωπή των χριστιανών κατοίκων του χωριού. Με την ασφάλεια τής χρονικής απόστασης, αλλά και με νηφαλιότητα, η Ντεκάστρο διαχειρίζεται με αφηγηματική δεινότητα το υλικό της και προσεγγίζει το ζήτημα «των κρυμμένων εβραιόπουλων στην Ελλάδα», συνδυάζοντας τις προσωπικές μαρτυρίες, τις βιογραφικές αναφορές και πρωτότυπο φωτογραφικό υλικό, και δημιουργώντας μια καλειδοσκοπική αφήγηση που θα μπορούσε να λειτουργήσει ως "αρχείο" για την αρτιότερη κατανόηση της ελληνικής πτυχής του Ολοκαυτώματος. Η λιτή και συχνά υπαινικτική εικονογράφηση της Χαράς Μαραντίδου προσδίδει ένταση στην αφήγηση, κυρίως μέσω της επιλογής του μαύρου χρώματος, ενώ οι πλούσιες διεικονικές αναφορές σε φωτογραφικό υλικό, καθώς και σε εικαστικές τεχνοτροπίες, αισθητοποιούν αποτελεσματικά την αφήγηση.

Στην ίδια κατηγορία προτάθηκε για βραβείο, αλλά μειοψήφησε, το βιβλίο της Μάρως Βασιλειάδου Ελευθέριος Βενιζέλος: Ακολουθώντας τα Βήματά του στην Ιστορία εικονογραφημένο από τη Θέντα Μιμηλάκη (εκδ. Διόπτρα).

(...) ακολουθεί τα βήματα Ελευθέριου Βενιζέλου, του ανθρώπου και του πολιτικού στην ιδιωτική και στη δημόσια σφαίρα.

Πρόκειται για ένα εξαιρετικό βιβλίο γνώσεων για παιδιά τόσο από την άποψη της ιστορικής τεκμηρίωσης, της αφηγηματοποιημένης ιστορικής γνώσης, όσο και από την άποψη της εικαστικής σύνθεσης. Αυτή η εικονογραφημένη βιογραφία που διανθίζεται από φωτογραφίες, χάρτες, επιστολές, μαρτυρίες, ιστορικές γραμμές, επιστολές – ένα ευρύ σύνολο ιστορικών πηγών – ακολουθεί τα βήματα Ελευθέριου Βενιζέλου, του ανθρώπου και του πολιτικού στην ιδιωτική και στη δημόσια σφαίρα. Συμπυκνώνει με τρόπο ελκυστικό προς τον αναγνώστη την ιστορία της Ελλάδας από τα τέλη του 19ου αι. ως και το 1930, ακολουθώντας την πολιτική πορεία του Βενιζέλου και τον ρόλο που αυτός έπαιξε τόσο στη διεύρυνση της ελληνικής επικράτειας όσο και στον εκμοντερνισμό του κράτους.