Για τα τρία μυθιστορήματα του Κάρλος Ρουίθ Θαφόν που συγκροτούν την «Τριλογία της Ομίχλης» (μτφρ. Δέσποινα Δρακάκη) με πρωταγωνιστές εφήβους που «αφού ζήσουν τον πόλεμο, θα έχουν μια ακόμη ευκαιρία για ένα μέλλον αγάπης και ελπίδας». Μια τριλογία που προσφέρει γνήσια συγκίνηση σε έφηβους αναγνώστες. Από τις εκδόσεις Ψυχογιός.
Γράφει η Ελευθερία Ράπτου
Στα μυθιστορήματα του Κάρλος Ρουίθ Θαφόν, ο χώρος και ο χρόνος αποτελούν τους συμπρωταγωνιστές των ηρώων του. Γεγονότα και τοποθεσίες, η μνήμη, τα αποσιωπητικά και οι παύσεις, το παιχνίδι της παρουσίας και της απουσίας, η αρχιτεκτονική του χώρου, τα ημιτόνια του κτισμένου και άκτιστου τοπίου, η σπειροειδής κίνηση των συμβάντων στο χρόνο, ενίοτε η μεταλλαγή των χαρακτήρων, τα κίνητρα και οι διαπροσωπικές σχέσεις, οργανώνουν ένα πυκνό αφηγηματικό σύμπαν, ένα παραστασιακό δίκτυο με ποικίλες δραματικές ταλαντώσεις. Ειδικότερα στα έργα που αποτελούν (σύμφωνα με τον συγγραφέα) την Τριλογία της Ομίχλης η δραματική συγκρότηση του χώρου και του χρόνου λειτουργεί εμφατικά στην κινηματογραφική οργάνωση της πλοκής.
Τόσο στο πρώτο μυθιστόρημα της τριλογίας Ο Πρίγκιπας της Ομίχλης, (μτφρ. Δέσποινα Δρακάκη) όσο και στο επόμενο με τον τίτλο Το Παλάτι του Μεσονυκτίου, (μτφρ. Δέσποινα Δρακάκη) αλλά και στο τρίτο μέρος Τα φώτα του Σεπτέμβρη, (μτφρ. Δέσποινα Δρακάκη) που κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Ψυχογιός, ο Θαφόν παράλληλα με την ανάπτυξη των χαρακτήρων και την εξέλιξης της πλοκής, εστιάζει με εξαιρετική λεπτομέρεια στο τοπίο, αναδεικνύοντας τα κτήρια και τα αστικά ή εξοχικά περιβάλλοντα σε πρωταγωνιστές, σε βασικούς άξονες του δράματος. Και στα τρία μυθιστορήματα εξάλλου υπάρχουν εννοιολογικά «τροχιοδεικτικά» δίπολα: φως-σκοτάδι, εστία-ανεστιότητα, καλό-κακό, μορφή και είδωλο, πρόσωπο και προσωπείο, παρελθόν-παρόν, φανταστικό-πραγματικό, αγάπη-μίσος, ψέμα-αλήθεια, ομορφιά-ασχήμια…
Οι έφηβοι αναγνώστες της τριλογίας, αλλά και οι μεγαλύτεροι είναι αδύνατον να μείνουν ασυγκίνητοι από τον κινηματογραφικό κόσμο του Θαφόν.
Στη νέο-γοτθική ατμόσφαιρα των μυθιστορημάτων του, η περίοδος του Μεσοπολέμου με έμφαση στη δεκαετία του 1930, λειτουργεί ως η γέφυρα μεταξύ δύο κόσμων: αυτού που ορίστηκε από την ευρωπαϊκή αποικιοκρατία και φθίνει, έμπλεος μεγαλείου αλλά και δυστυχίας, και εκείνου που με τρομερές οδύνες πρόκειται να αναδυθεί από τον Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο. Συνάμα είναι και ένα χάσμα, αφενός γιατί πρόσωπα χάνονται ανεπιστρεπτί, αιχμαλωτισμένα στο παρελθόν τους, ενώ κυρίως τα νεότερα, οι έφηβοι πρωταγωνιστές των έργων του, αποχωρίζονται τις αυταπάτες της παιδικής ηλικίας και μέσα από δοκιμασίες της ψυχής, του πνεύματος και του σώματος προχωρούν στο μέλλον. Ένα μέλλον που ο Θαφόν δεν προδιαγράφει ρόδινο, αλλά ρεαλιστικό με κέρδη και ζημίες, όπως άλλωστε συμβαίνει πάντα στη ζωή.
Οι έφηβοι αναγνώστες της τριλογίας, αλλά και οι μεγαλύτεροι είναι αδύνατον να μείνουν ασυγκίνητοι από τον κινηματογραφικό κόσμο του Θαφόν. Έναν κόσμο που οπωσδήποτε θα μπορούσε να κατοικεί στο αλληγορικό, καθηλωτικό σινεμά του Γκιγιέρμο ντελ Τόρο, του Αλεχάντρο Γκονσάλες Ινιάριτου, του Αλεχάντρο Αμενάμπαρ, αλλά και του Μ. Νάιτ -Σιάμαλαν.
Βιβλίο πρώτο: Μυστικά και μεταφυσικά στοιχήματα
Στον «Πρίγκιπα της Ομίχλης» μεταφερόμαστε στην περίοδο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Στις σελίδες του μυθιστορήματος αναπαρίσταται γλαφυρά η ατμόσφαιρα της αγγλικής, παραθαλάσσιας, επαρχιακής πόλης, που κρύβει μυστικά και μεταφυσικά στοιχήματα. Ο αφηγηματικός ρυθμός, η θεατρικότητα, η σκηνοθετική ματιά του συγγραφέα, συμπορεύονται με τη διακριτική ανατομία των χαρακτήρων που αναπνέουν και δρουν στο βιβλίο. Το παρελθόν επιζητά να πληρωθούν τα «χρέη» των χαρακτήρων, οι υποσχέσεις είναι διαρκώς σε ισχύ και κάθε δώρο έχει και αντίδωρο. Κάθε πράξη στην ιστορία, όσο και να χάνεται πίσω στο χρόνο, κάθε δράση έχει και αντίδραση με ισχύ στο παρόν. Η γραφή του Θαφόν είναι μεστή, θερμή, οργανώνει τους χαρακτήρες, τις σχέσεις, τους πόθους, τις αγωνίες, τους εφιάλτες. Η γλυπτική προσέγγιση του χώρου και του χρόνου συνδιαλέγεται με τα αγάλματα-υπάρξεις αλλά και στοιχειά στο δάσος της παραλιακής πόλης. Οι κεντρικοί χαρακτήρες: ο έφηβος Μαξ και οι αδελφές του, ο μετέφηβος Ρόλαντ και ο αινιγματικός θετός παππούς του, ο μυστηριώδης, άχρονος Μίστερ Κάιν περιδινίζονται στο δραματικό, σκοτεινό παιχνίδι που στήνει ο Θαφόν, στο οποίο ο χρόνος, όπως και οι επιλογές των προσώπων είναι οι δύο πόλοι που συγκροτούν την αγωνιώδη έκβαση με τις μεταφυσικές προεκτάσεις. Φράσεις-κλειδιά όπως : «..οι κακές αναμνήσεις σε κυνηγούν και χωρίς να τις πάρεις μαζί σου..», ή: «…τίποτα δεν έχει τόση δύναμη όσο μια υπόσχεση..» είναι κεντρικά σημασιολογικά μοτίβα που επανέρχονται με διάφορους τρόπους και εκφορές και στα τρία μυθιστορήματα της τριλογίας. Σε αυτό το σημείο χρειάζεται να γίνει αναφορά στην πολύ καλή μεταφραστική εργασία της Δέσποινας Δρακάκη, που μεταφέρει στα ελληνικά όλη τη γλωσσική ένταση του συγγραφέα αυτούσια, χωρίς εκπτώσεις, με ακρίβεια και ευαισθησία.
Βιβλίο δεύτερο: Flash-backs κορυφώνουν την ένταση
«Το Παλάτι του Μεσονυκτίου», είναι ένα παλιό κτήριο, αποικιοκρατικής αρχιτεκτονικής. Βρίσκεται στη συνοικία της Καλκούτας που ζουν οι ήρωες της ιστορίας. Μια ομάδα εφήβων που μεγαλώνουν στο αγγλικό ορφανοτροφείο Σεντ Πάτρικς, που διοικεί υποδειγματικά ο διευθυντής κύριος Τόμας Κάρτερ, χρησιμοποιεί το παλιό κτήριο ως ορμητήριο για τις περιπέτειές της. Βρισκόμαστε στην Ινδία, στην μυστηριώδη Καλκούτα του Μεσοπολέμου, μια εποχή κατά την οποία η βρετανική αυτοκρατορία κλυδωνίζεται επικίνδυνα, καθώς απελευθερωτικά κινήματα αναδύονται στην Ινδία. Η επταμελής παρέα των ορφανών παιδιών που συγκροτούν την Τσάουμπερ Σοσάιετι, μπλέκονται σε μια ιστορία μυστηρίου, φόνων, καταδίωξης, φοβερών δυστυχημάτων-εγκλημάτων που ζητούν εξιλέωση. Και εδώ ο Θαφόν, δουλεύει με δεξιοτεχνία και περισσότερη επιτήδευση πλέον τα βασικά του μοτίβα. Η αρχιτεκτονική των κτηρίων παίζει ιδιαίτερο ρόλο στην πλοκή, η χωρική μνήμη, η δύναμη της κατοίκησης, αποτελούν κρίσιμους δραματικούς δείκτες. Το παιχνίδι με το χρόνο, το μεταφυσικό στοιχείο και η έννοια του διαχρονικού κακού, όπως προσωποποιούνται στον χαρακτήρα του Τζαχαβάλ, προσδίδουν την ένταση και την αγωνία στην πλοκή. Από κοντά η αναγνώριση των χαμένων αδελφών, αλλά και ψυχαναλυτικά επίδικα όπως η διάθεση κατίσχυσης του γονέα στους απογόνους, η επιθυμία του θεού Κρόνου να καταβροχθίσει τα παιδιά του, για να κερδίσει τη μακροβιότητα, που στην ψυχανάλυση ερμηνεύεται με σαφήνεια, χρησιμοποιούνται από τον Θαφόν με ευαισθησία, ενώ στο μίγμα προστίθενται και ψήγματα της ινδουιστικής θρησκείας. Οι χαρακτήρες δεν είναι μονοσήμαντοι, τα χρονικά flash-backs κορυφώνουν την ένταση, ενώ η περιγραφή της Καλκούτας με την έννοια του αστικού λείψανου κατά Μπένγιαμιν, καθιστά το μυθιστόρημα ελκυστικό και για μεγαλύτερους ηλικιακά αναγνώστες. Αν μια συνθήκη θα μπορούσε να χαρακτηρίσει την ατμόσφαιρα στο «Παλάτι του Μεσονυκτίου», αυτή θα ήταν η αίσθηση «της προοδευτικής εξαφάνισης των τόπων που ζούμε» και η δραματική μετοίκησή τους στην επικράτεια της μνήμης.
Βιβλίο τρίτο: Υπόσχεση, δωρεά, αντίδωρο
Η τριλογία ολοκληρώνεται με «Τα Φώτα του Σεπτέμβρη». Εδώ γυρίζουμε πίσω σε ευρωπαϊκό έδαφος και συγκεκριμένα σε μια παραλιακή πόλη στις ακτές της Νορμανδίας, στα τέλη της δεκαετίας του ’30, λίγο πριν ξεσπάσει ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος. Ο Θαφόν επανέρχεται στην αφετηρία της προβληματικής του, ωριμότερος και περισσότερο ακριβής. Έτσι αν το δεύτερο μυθιστόρημα της τριλογίας είναι πιο εξωτικό, εδώ στο τρίτο μέρος, στοιχεία όπως οι αινιγματικές φιγούρες στην έπαυλη του παιχνιδοποιού Λάζαρου Γιαν, το εργοστάσιο των παιχνιδιών, το θρυλικό automaton-«αυτόματο», ο ίσκιος, τα προσωπεία, το γερμανικό στοιχειό-είδωλο doppelgänger, αλλά και καταστάσεις όπως η ασθένεια, η παιδική κακοποίηση και η στοίχειωση της παιδικής ψυχής, το παιχνίδι του πρόσωπου με το προσωπείο, χρησιμοποιούνται από τον συγγραφέα για να δομήσει έναν κόσμο ρεαλιστικό και υπερρεαλιστικό συνάμα. Εξάλλου το παιχνίδι της αλήθειας, της αποκάλυψης είναι κεντρικό στην γραφή του Θαφόν, όπως και η υπερφυσική αναφορά. Τόσο στο «Παλάτι του Μεσονυκτίου» όσο και στα «Φώτα του Σεπτέμβρη» το στοιχείο της φωτιάς χρησιμοποιείται με τρόπο διττό: στη μια περίπτωση είναι το δαιμονικό πυρ, ενώ στην άλλη είναι λυτρωτικό, καθώς εξαγνίζει τις «αμαρτίες» του παρελθόντος. Όπως και στο πρώτο μέρος της τριλογίας, έτσι και εδώ η υπόσχεση, η δωρεά και το αίτημα του αντίδωρου είναι τα σημεία-κλειδιά, καθώς η δέσμευση των χαρακτήρων που θα χαθούν, από ηθική μεταλλάσσεται σε αμιγώς υπαρκτική και τους κατατρύχει. Οι έφηβοι πρωταγωνιστές του μυθιστορήματος, αφού ζήσουν τον πόλεμο, θα έχουν μια ακόμη ευκαιρία για ένα μέλλον αγάπης και ελπίδας…
«…οι εικόνες και οι λέξεις μοιάζουν ικανές για όλα. Καλό διάβασμα και εις το επανιδείν»
Με «Τα Φώτα του Σεπτέμβρη» ο Θαφόν λύνει θέματα φόρμας και ύφους που είχαν τεθεί από την αρχή της τριλογίας, ενώ προσφέρει στους αναγνώστες γνήσια συγκίνηση, σε συνδυασμό με επιστημονικές γνώσεις, μεταφυσικούς προβληματισμούς, ηθικά διλήμματα και φυσικά μια γενναία δόση αρχιτεκτονικής.
Ο πρόωρος θάνατος του συγγραφέα στέρησε σίγουρα από τους νέους αναγνώστες, αλλά και τους ωριμότερους, μια σημαντική πένα της εποχής μας. Αλλά όπως γράφει και ο ίδιος: «…οι εικόνες και οι λέξεις μοιάζουν ικανές για όλα. Καλό διάβασμα και εις το επανιδείν».
*Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΡΑΠΤΟΥ είναι θεατρολόγος-εκπαιδευτικός και κριτικός θεάτρου.
