«Με το ίδιο όνομα» του Μάνου Κοντολέων (κριτική) – Μια συνομιλία παρόντος και παρελθόντος

Για το βιβλίο του Μάνου Κοντολέων «Με το ίδιο όνομα» (εικον. Φωτεινή Στεφανίδη, εκδ. Καλειδοσκόπιο). 

Γράφει η Άντα Κατσίκη-Γκίβαλου

Ο Μάνος Κοντολέων μας εκπλήσσει συχνά ως συγγραφέας, όχι μόνο γιατί τα βιβλία του απευθύνονται σε διαφορετικό και ευρύ ηλικιακά κοινό, αλλά και για την ποικιλία του θεματικού του ρεπερτορίου, κυρίως όμως για τους τρόπους, τις αφηγηματικές τεχνικές και τα μυθοπλαστικά τεχνάσματα που μετέρχεται για να αναδείξει κάθε φορά θέματα, ζητήματα, καταστάσεις που τον απασχολούν.

Η σχέση παππού-εγγονού έχει αποτελέσει πηγή έμπνευσης και δύο άλλων βιβλίων του: Μανόλο και Μανολίτο και Μανόλο Μανολίτο και... Μανουήλ που εκκινούν από την προσωπική βιωματική σχέση του συγγραφέα με τον εγγονό του. Ωστόσο θίγουν γενικότερα τις σχέσεις ενηλίκων-ανηλίκων με διαφορετικό τρόπο το καθένα.

Όνειρα που μεταφέρονται από γενιά σε γενιά

Η συνομιλία παρόντος-παρελθόντος, η ζωή στην πόλη και στην επαρχία, ο ρόλος της φύσης και του μύθου, τα διακείμενα στο εκτενές αφήγημα Με το ίδιο όνομα διαδραματίζουν ένα διαφορετικό ρόλο, από αυτόν που έχουν στα παραπάνω βιβλία και διαφοροποιούν τους στόχους της συγγραφικής πρόθεσης του Κοντολέων. Στο βιβλίο αυτό δεν είναι μόνον η συγγένεια που δημιουργεί έντονα συναισθήματα ανάμεσα στους δυο μυθοπλαστικούς ήρωες∙ είναι τα όνειρα που μεταφέρονται από τη μια γενιά στην άλλη μέσα από το βίωμα, μέσα από τη φύση και μέσα από την πολιτισμική κληρονομιά. Όνειρα διαφορετικά για κάθε γενιά, όμως όνειρα που οι ήρωες κατορθώνουν να υλοποιήσουν και μαζί μ’ αυτούς και ο κάθε αναγνώστης. «Γινόμαστε αυτό που είχαμε ονειρευτεί…», «τελικά είμαστε τα όνειρά μας» (σ. 43) είναι «φράσεις-κλειδιά» που ο παππούς διατρανώνει στις γραπτές ιστορίες που αφήνει ως παρακαταθήκη στον εγγονό του μέσα σε κίτρινους φακέλους με την σημείωση να διαβαστούν, όταν αυτός θα μάθει να διαβάζει. Όρος που προϋποθέτει την αδιαμεσολάβητη σχέση παππού-εγγονού. Ο συγγραφέας και με αυτόν τον τρόπο τονίζει την αντίληψή του για τον ανήλικο αναγνώστη ως αυτόνομη προσωπικότητα και ισότιμο με τον ενήλικο, άποψη που έχει υποστηρίξει και μυθοπλαστικά και σε άρθρα και θεωρητικά του κείμενα διαχρονικά.

Σ’ αυτή τη βιωματική διαγενεακή σχέση δίνουν ευρύτητα και παγκοσμιοποιούν τους συμβολισμούς του φυσικού στοιχείου και των μυθολογικών όντων οι αφηγήσεις του παππού.

Οι ιστορίες αυτές που πηγάζουν από τις εμπειρίες ζωής του παππού, αυτόνομες αφηγήσεις που προβάλλουν αφηγηματικά αξίες, παραδείγματα ζωής από τη φύση και τη μυθολογία απευθύνονται στον εγγονό και περιμένουν αυτός να τις ζωντανέψει, «να τις μετατρέψει σε αλήθειες» (σ. 17).

Στο Με το ίδιο όνομα συνομιλούν οι εκπρόσωποι διαφορετικών γενεών με ποικίλους τρόπους. Συνδιαλέγονται στο παρόν, ανακαλούν το παρελθόν μέσω της μνήμης, ενώ παράλληλα οραματίζονται το μέλλον. Η μυρωδιά του πορτοκαλιού και η γλύκα της φιλύρας, «η μυρωδιά του σπιτιού εκεί πέρα στο δάσος που μένει» ο παππούς (σ. 16), μυρωδιές μιας ζωής, που έχουν διαποτίσει τη ζωή του από το παρελθόν, αναζητούνται από τον εγγονό στο γιλέκο του παππού, που αποτελεί τη «μικρή, ασήμαντη ελπίδα» (σ. 19) στο παρόν ότι το σπίτι του παππού δεν θα καεί και ο ίδιος θα σωθεί από την πρόσφατη πυρκαγιά.

Σ’ αυτή τη βιωματική διαγενεακή σχέση δίνουν ευρύτητα και παγκοσμιοποιούν τους συμβολισμούς του φυσικού στοιχείου και των μυθολογικών όντων οι αφηγήσεις του παππού: «Ο φάκελος με τη μυρωδιά του φλαμουριού» και «Το όνειρο της πορτοκαλιάς», αφηγήσεις που διακρίνονται και τυποτεχνικά, καθώς είναι τυπωμένες σε άλλη γραμματοσειρά και χρώμα σελίδων. Στις εγκιβωτισμένες αυτές ιστορίες το μυθολογικό παρελθόν της Φιλύρας και η λαϊκότροπη παράδοση της πορτοκαλιάς εμπλουτίζουν τον κόσμο του νεαρού δέκτη με πλήθος από αξίες και συναισθήματα που εκπροσωπούν τα δέντρα, τα φυτά και τα λουλούδια που διατρέχουν το κείμενο και βοηθούν το μικρό συνομιλητή στη διεύρυνση των εμπειριών που θα τον καταστήσουν ικανό να υλοποιήσει και τα δικά του όνειρα.

[...] χωρίς λεκτικά ψιμύθια ο Κοντολέων συνδέει τη μυθολογία με το παρόν και τη ζωή των ηρώων.

Το άρωμα της φιλύρας απομάκρυνε «κάθε λύπη ή πόνο, φόβο ή ανατριχίλα» (σ. 25). Η μυρωδιά της πρόσφερε γαλήνη, γαλήνη που έδινε και η ίδια ως δέντρο στο γιο της, τον Χείρωνα, που θεράπευε τον πόνο των άλλων, όπως λέει ο μύθος το νόημα του οποίου συνδέεται άμεσα με το παρόν των δυο ηρώων που ως άλλοι Χείρωνες θα γιατρέψουν το δάσος από την πυρκαγιά.

Με λόγο απλό, μέσα από πρωτοπρόσωπη αφήγηση που αναφέρεται στο παρόν και με απεύθυνση του παππού σε δεύτερο πρόσωπο και στις δύο εγκιβωτισμένες ιστορίες, χωρίς λεκτικά ψιμύθια ο Κοντολέων συνδέει τη μυθολογία με το παρόν και τη ζωή των ηρώων. «Εγώ θα φτιάξω το σπίτι μου ξανά …και η Φύση το δικό της! Το όνειρό μας θα γίνει πραγματικότητα…» (σ. 38).

Με το ίδιο όνομαΤον ίδιο στόχο υπηρετεί και το δεύτερο εγκιβωτισμένο κείμενο «Το όνειρο της πορτοκαλιάς». Στην περίπτωση αυτή δεν είναι το μυθολογικό παρελθόν που τροφοδοτεί το ρεαλιστικό παρόν αλλά η έντεχνη λαϊκότροπη παράδοση. Στόχος της πορτοκαλιάς είναι να λουστεί στο φως του ήλιου και να δημιουργήσει καρπούς σαν μικρούς ήλιους. Σαφώς αισιόδοξη, με προβολή την επίτευξη του στόχου της πορτοκαλιάς, η ιστορία αυτή δρα συμπληρωματικά και διαφορετικά από την προηγούμενη. Με την αισιοδοξία που πηγάζει από το πλήθος λέξεων και φράσεων που εκφράζουν τη ζωή («χρώματα αποχρώσεις λουσμένα στο φως», «φύλλα πιο πράσινα», «το δέντρο μεγάλωνε, ψήλωνε, ήταν κι αυτό μαγεμένο με τα χρώματα […] ξετρελαμένο με τις λάμψεις του ήλιου» κ.ά.) το κείμενο αυτό δρα καταλυτικά στους αποδέκτες, παρακινώντας τους να υλοποιήσουν τους στόχους τους, γεγονός που πιστοποιείται στο επόμενο και τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου, όπου επιγραμματικά «υμνείται» η νίκη της ζωής.

Ως επίμετρο, το κείμενο του συγγραφέα αποκαλύπτει τη συγγραφική του πρόθεση, τις εσωτερικές διεργασίες που τον οδήγησαν στη συγγραφή αυτού του βιβλίου που δεν είναι άλλο παρά το ενδιαφέρον του για τα δημιουργήματα της φύσης και του ανθρώπου που συμβάλλουν καθοριστικά στη συνέχεια της ζωής. Γιατί «τη ζωή εμείς τη συνεχίζουμε», ένα μήνυμα πολύτιμο για τις ζοφερές καταστάσεις που βιώνουμε.

Το βιβλίο ιδιαίτερα φροντισμένο από τις εκδόσεις Καλειδοσκόπιο συνομιλεί και εικαστικά με τον αναγνώστη μέσα από την πολύμορφη εικονογράφηση της Φωτεινής Στεφανίδη. Ήδη το εξώφυλλο μετουσιώνει με τα χρώματα την βασική έγνοια του συγγραφέα για τη σχέση φύσης και ανθρώπων, γεγονός που επιτονίζεται και με την επιλογή του πράσινου και στις εικόνες που κοσμούν το βιβλίο προσθέτοντας και τον σχολιασμό της εικονογράφου.


* Η ΆΝΤΑ ΚΑΤΣΙΚΗ-ΓΚΙΒΑΛΟΥ είναι Ομότιμη Καθηγήτρια Ελληνικής Φιλολογίας Ε.Κ.Π.Α.

politeia link more

 

 

 

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Κάλαντα» & «Αινίγματα» των Μάκη Τσίτα και Ράνιας Μπουμπουρή (κριτική)

«Κάλαντα» & «Αινίγματα» των Μάκη Τσίτα και Ράνιας Μπουμπουρή (κριτική)

Για τα βιβλία των Μάκη Τσίτα και Ράνιας Μπουμπουρή «Κάλαντα» και «Αινίγματα» (εκδ. Ψυχογιός).

Γράφει ο Γιάννης Σ. Παπαδάτος

Μιλώντας για την παράδοση δεν μπορείς να μην τονίσεις τη δυναμική που κρύβει και προπάντων τη σπουδαιότητά της σχετικά με τη δια...

Πώς μπορούν τα παιδιά να μαγευτούν από την ποίηση; Τρία βιβλία για τη ζωή και το έργο του Σεφέρη, του Καβάφη, του Μαβίλη

Πώς μπορούν τα παιδιά να μαγευτούν από την ποίηση; Τρία βιβλία για τη ζωή και το έργο του Σεφέρη, του Καβάφη, του Μαβίλη

Τρία βιβλία που συστήνουν στους νεαρούς αναγνώστες τρεις ποιητές, με τρόπο ξεχωριστό. «Το φάντασμα της βιβλιοθήκης: Ανακαλύπτοντας τον Λορέντζο Μαβίλη» του  Γρηγόρη Χαλιακόπουλου (εκδ. Καλειδοσκόπιο) και τα βιβλία «Το όνομά μου είναι... Γιώργος Σεφέρης» και «Το όνομά μου είναι... Κ.Π. Καβάφης» (εκδόσε...

«Μαίρη Πόπινς» της Π. Λ. Τράβερς σε εικονογράφηση Λόρεν Τσάιλντ – Απλώς... σούπερ καλιφρατζιλίστικ εξπιαλιντόσιους

«Μαίρη Πόπινς» της Π. Λ. Τράβερς σε εικονογράφηση Λόρεν Τσάιλντ – Απλώς... σούπερ καλιφρατζιλίστικ εξπιαλιντόσιους

Για την πολυτελή έκδοση «Μαίρη Πόπινς» (μτφρ. Αργυρώ Πιπίνη) της P.L. Travers σε επιμέλεια και εικονογράφηση της Λόρεν Τσάιλντ που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ψυχογιός. 

Γράφει η Ελένη Κορόβηλα

Στις ιστορίες της Πάμελα Λύντον Τράβερς τον τόνο δίνε...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Το περίεργο μαξιλάρι» του Μισέλ Φάις (κριτική)  – Πού πάνε τα όνειρα όταν ξυπνάμε;

«Το περίεργο μαξιλάρι» του Μισέλ Φάις (κριτική)  – Πού πάνε τα όνειρα όταν ξυπνάμε;

Για το παραμύθι του Μισέλ Φάις «Το περίεργο μαξιλάρι», σε εικονογράφηση Ντανιέλας Σταματιάδη από τις εκδόσεις Πατάκη. 

Γράφει ο Μάνος Κοντολέων

Γιατί ένας ενήλικας να γράψει ένα λογοτεχνικό κείμενο που θα το εντάξει στ...

Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης: Η ανθολογία του Νικηφόρου Βρεττάκου μαθαίνει στα παιδιά να διαβάζουν ποίηση

Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης: Η ανθολογία του Νικηφόρου Βρεττάκου μαθαίνει στα παιδιά να διαβάζουν ποίηση

Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης, ανατρέχουμε στην «Ανθολογία Ποίησης για παιδιά και νέους» του Νικηφόρου Βρεττάκου που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κέδρος.

Ομάδα 018

Πριν από ακριβώς 45 χρόνια, τον Μάρτιο του 1979, ο ποιητής Νικηφόρος Βρεττάκος εξ...

Κρις Νέιλορ-Μπαλεστέρος: «Τα παιδιά που διαβάζοντας διασκεδάζουν θα γίνουν αναγνώστες για μια ζωή»

Κρις Νέιλορ-Μπαλεστέρος: «Τα παιδιά που διαβάζοντας διασκεδάζουν θα γίνουν αναγνώστες για μια ζωή»

Με αφορμή την κυκλοφορία της τρίτης ιστορίας με ήρωες τους Φρανκ & Μπερτ και τίτλο «Πικνίκ με μπισκότα» (μτφρ. Λύντη Γαλάτη, εκδ. Διόπτρα) είχαμε μια πολύ ενδιαφέρουσα όσο και αποκαλυπτική γραπτή επικοινωνία με τον Βρετανό συγγραφέα και εικονογράφο Κρις Νέιλορ-Μπαλεστέρος. 

Συνέντευξη στην Ε...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης: Η ανθολογία του Νικηφόρου Βρεττάκου μαθαίνει στα παιδιά να διαβάζουν ποίηση

Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης: Η ανθολογία του Νικηφόρου Βρεττάκου μαθαίνει στα παιδιά να διαβάζουν ποίηση

Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης, ανατρέχουμε στην «Ανθολογία Ποίησης για παιδιά και νέους» του Νικηφόρου Βρεττάκου που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κέδρος.

Ομάδα 018

Πριν από ακριβώς 45 χρόνια, τον Μάρτιο του 1979, ο ποιητής Νικηφόρος Βρεττάκος εξ...

Το Φάντασμα του Κάντερβιλ, του Όσκαρ Ουάιλντ – Ανάγνωσμα για παιδιά που αντέχει στο χρόνο και η θεατρική μεταφορά του

Το Φάντασμα του Κάντερβιλ, του Όσκαρ Ουάιλντ – Ανάγνωσμα για παιδιά που αντέχει στο χρόνο και η θεατρική μεταφορά του

«Το φάντασμα του Κάντερβιλ» του Όσκαρ Ουάιλντ, το ανάγνωσμα που αντέχει στο χρόνο και απευθύνεται σε παιδιά και εφήβους αλλά και στο ενήλικο κοινό, ανεβαίνει στο θέατρο Βεάκη σε σκηνοθεσία Δημήτρη Δεγαΐτη και μετάφραση – θεατρική διασκευή Άνδρης Θεοδότου. Η κριτική αποτίμηση της παράστασης και αναγνωστικές προτ...

Κουήρ ορατότητα και αποδοχή σε βιβλία για εφήβους – Πώς (δεν) προωθείται στα σχολεία ο διάλογος για τις έμφυλες ταυτότητες

Κουήρ ορατότητα και αποδοχή σε βιβλία για εφήβους – Πώς (δεν) προωθείται στα σχολεία ο διάλογος για τις έμφυλες ταυτότητες

Με αφορμή τη βίαιη επίθεση σε δύο non-binary άτομα στη Θεσσαλονίκη από νεαρούς πολλοί από τους οποίους είναι ανήλικοι, τίθεται το ερώτημα με ποια εργαλεία προσεγγίζονται στα σχολεία της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, και ειδικά στα Λύκεια, ζητήματα έμφυλων ταυτοτήτων και τι θέση έχουν βιβλία με κουήρ θεματολογία σε σχο...

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ