«Τα χειρότερα κατοικίδια του κόσμου» του Ντέιβιντ Ουάλιαμς – Η ξεκαρδιστική έκπληξη της χρονιάς

Τι θα έκανες αν σου χάριζαν ένα κατασπαρακτικό χρυσόψαρο που το λένε Πορδέψι; Τόσο φθονερό και τόσο λαίμαργο που μπορεί να φάει τα πάντα στο πέρασμά του, ακόμα και τη θεία που δε χωνεύεις και σε αναγκάζουν να μένεις μαζί της στις καλοκαιρινές διακοπές; Αν μάλιστα ξεπεράσεις το αρχικό σοκ, και μπορέσεις να δεις ξανά με τρυφερότητα το επόμενο χρυσόψαρο στη γυάλα που θα συναντήσεις, τότε σκέψου καλά πριν διαβάσεις για τον Χάρι το χάμστερ. Δεν θα το πιστέψεις τι μπορεί να συμβεί αν βρει στο διάβα του ένα γερβίλο; Αληθινός τρωκτικοσαματάς. Μήπως θα προτιμούσες να έχεις ένα μικρό παπαγαλάκι για κατοικίδιο; Ένα χαριτωμένο παπαγαλάκι μπάτζι, με το ζωηρό πράσινο χρώμα και το κίτρινο στο κεφαλάκι;

(...) τολμούν να ζήσουν πέρα από τις συμβάσεις και να υπονομεύσουν μέχρι τελικής πτώσεως τη συμβατική, σχεδόν χαζοχαρούμενη και συχνά απολύτως εγωιστική συμπεριφορά των ανθρώπων απέναντι στα κατοικίδιά τους. 

Αυτή τη σκέψη έκανε και η κυρία Χάβισαμ, αλλά όταν αγόρασε το δικό της παπαγαλάκι, τον Πέπε, που βρίζει σαν ναυτικός, κλέβει, και πίνει σαμπάνια, η ζωή της άλλαξε ανεπιστρεπτί. Η ροπή του προς τις κλεψιές επιφυλάσσει κακό τέλος για αυτόν και ευτυχή κατάληξη για την κυρία Χάβισαμ. 

Όλα αυτά και ακόμη περισσότερα, ο πολυτάλαντος συγγραφέας, δραματουργός, και κωμικός Ντέιβιντ Ουάλιαμς, συνθέτει με περισσή μαεστρία στο νέο του βιβλίο, με τον τίτλο Τα χειρότερα κατοικίδια του κόσμου, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ψυχογιός σε μετάφραση Πετρούλας Γαβριηλίδου.

Κατοικίδια που ζουν πέρα από τις συμβάσεις

Η παρέλαση ιδιότροπων, εξοργιστικών, αστείων παλιοχαρακτήρων συνεχίζεται χωρίς διακοπές. Ξιπασμένοι σκύλοι με καλλιτεχνικές ευαισθησίες και ύπουλες γάτες που διαγκωνίζονται για το ποιος θα ανεβάσει το καλύτερο μιούζικαλ, ένα κουνέλι που ανατρέπει επαναστατικά τη μοίρα του, ένα φίδι που διαγωνίζεται για το ποιος είναι ο ομορφότερος… σκύλος, αρκούδες, χελώνες, πόνι, ζώα μικρά και μεγάλα που η μοίρα τα έκανε να συναντηθούν με τους ιδιοκτήτες τους και που τολμούν να ζήσουν πέρα από τις συμβάσεις και να υπονομεύσουν μέχρι τελικής πτώσεως τη συμβατική, σχεδόν χαζοχαρούμενη και συχνά απολύτως εγωιστική συμπεριφορά των ανθρώπων έναντι των κατοικίδιων.

Ισχυρή δομή, ανατροπές, καλογραμμένοι διάλογοι, κοφτερή ματιά που βλέπει πέρα από το προφανές, το αναμενόμενο ή το μικροαστικά ασφυκτικό.

Ο Ουάλιαμς επιλέγει να γράψει το νέο του βιβλίο για παιδιά (από 9 ετών), εφήβους, αλλά και ανήσυχους ενήλικες με τη μορφή σπονδυλωτής ιστορίας. Τα επεισόδια είναι αυτοτελή, δέκα στο σύνολο, υπακούν όμως στο γενικότερο ύφος του συγγραφέα.

Ισχυρή δομή, ανατροπές, καλογραμμένοι διάλογοι, κοφτερή ματιά που βλέπει πέρα από το προφανές, το αναμενόμενο ή το μικροαστικά ασφυκτικό. Τα ιδιόρρυθμα κατοικίδια είναι χαρακτήρες καλοδουλεμένοι και πολυεπίπεδοι. Όπως και οι άνθρωποι συμπρωταγωνιστές τους. Υπάρχει συχνά κάποια αιτία για το χαρακτήρα των κατοικίδιων στο βιβλίο. Σε ορισμένες ιστορίες πάλι, ο Ουάλιαμς δεν εξετάζει τόσο τους λόγους που οδηγούν σε αναπάντεχες, δυσάρεστες και πάντως παράδοξες συμπεριφορές, αλλά επιλέγει να εστιάσει στην αλληλεπίδραση με τους ανθρώπους και στο ρόλο των δεύτερων σε κάθε ιστορία. Και παρόλο που τα ζώα βρίσκονται σε πρώτο πλάνο, οι ανθρώπινοι χαρακτήρες, εξίσου καλοδουλεμένοι, αναδεικνύουν αυτά που παράλληλα συμβαίνουν ή συγκροτούν μια αιτιώδη κατάσταση.

Γρήγορος ρυθμός, άφθονο χιούμορ και υπονόμευση του καθωσπρεπισμού

Η δομή των ιστοριών έχει θεατρική αύρα και κινηματογραφική σκηνοθεσία. Οι σκηνές τίθενται σε καταιγιστική ακολουθία, άνθρωποι και ζώα αλληλοδρούν ή ζουν στις δικές τους παράλληλες ιστορίες που με κάποιο τρόπο στο τέλος συνδέονται, ο ρυθμός είναι γρήγορος και το χιούμορ άφθονο.

Ο Ουάλιαμς χρησιμοποιεί τον αποκλίνοντα λόγο, τις μεταφορές, τις παρομοιώσεις, τις παραφθορές του προφορικού λόγου, ανεξίθρησκα.

Αφουγκράζεται το νεανικό πνεύμα, που είναι οξύ, υπονομευτικό έναντι του καθωσπρεπισμού των ενηλίκων, βαθιά τρυφερό και συνάμα ποικιλοτρόπως αιχμηρό. Ο συγγραφέας προτάσσει το αναπάντεχο της αληθινής ζωής απέναντι στο νεκρωτικό κέλυφος της πολιτικής ορθότητας, που περιορίζει τη φαντασία, την έκφραση και κάθε δημοκρατική αντίρρηση ή άλλη οπτική.

Ο Ουάλιαμς συμπλέκει τα παιδαγωγικά μηνύματα με τη φυσική επαναστατικότητα των νέων, παιδιών και εφήβων, που δεν θέλουν να ζουν σε κόσμους αποστειρωμένους, ανυπόφορους. Οι χαρακτήρες των κατοικίδιων και των ανθρώπων στο βιβλίο υπερασπίζονται ακριβώς αυτή τη μη γραμμική εξέλιξη των γεγονότων στη ζωή. Εκεί όπου η χαρά συμβαδίζει με τη λύπη, η μοναξιά με τη συντροφικότητα, η επιτυχία με την αποτυχία, η αγάπη με τη ζήλια, η φιλία με την έχθρα, το πρόγραμμα με την ανατροπή…

Πρωτότυπες ιστορίες με ισχυρή διακειμενικότητα

Σε δεύτερο, λογοτεχνικό επίπεδο, ο συγγραφέας δείχνει την ικανότητά του στη σύνθεση πρωτότυπων ιστοριών με ισχυρή διακειμενικότητα. Έτσι ο αναγνώστης, μπορεί σε πρώτο επίπεδο να διαβάζει κάτι αστεία εξοργιστικό, όμως αίφνης έρχεται σε επαφή με χαρακτήρες και ονόματα από τα μυθιστορήματα του Ντίκενς, με γεγονότα από την ιστορία του θεάματος, με σκηνές από μιούζικαλ του Μπρόντγουαιη, με καταστάσεις που παραπέμπουν σε κλασικά λογοτεχνικά έργα ή έχουν κάτι από την αύρα κλασικών παραμυθιών ή ακόμα και στοιχεία επιστημονικής γνώσης.

Ο Ουάλιαμς στέκει με κριτική ματιά απέναντι στις αφόρητες συμβάσεις που περιορίζουν την καθημερινή ευτυχία, γράφει έχοντας στο μυαλό του την απεριόριστη φαντασία των νέων αναγνωστών, τις δυνατότητές τους, τους ανοικτούς ορίζοντες που χρειάζεται να τους προσφέρουμε.

Σε αυτή τη διαδρομή, ο εικονογράφος Άνταμ Στάουερ συμπορεύεται και εξελίσσει τη γραφή. Σκίτσα που θυμίζουν κόμιξ, έντονες χρωματικές παλέτες, σχεδιαστικά εύγλωττες εκφράσεις και κινήσεις, εικόνες που τίθενται μέσα στο κείμενο με διάφορους τρόπους σαν να κάνουν ζουμ ή άλλες φορές να ανοίγουν το πλάνο, εμπλουτίζουν οπτικά και σημασιολογικά τη ροή του λόγου.

Ακόμα και οι γραμματοσειρές στην έκδοση αναδεικνύονται σε ιστορίες μέσα στην ιστορία, καθώς άλλοτε είναι έντονες και άλλοτε πιο υποτονικές, πλάγιες, ανάποδα ή διαγώνιες, καλλιγραφικές ή σαν να διαβάζει κανείς πλακάτ. Αποτελούν από μόνες τους επιπλέον εικονογραφικό υλικό, με τους γραφίστες να έχουν κάνει ιδιαίτερη δουλειά.

Η ελληνική έκδοση διατηρεί άθικτο τον παλμό και τη ζωντάνια της αγγλικής και τον ενισχύει. Η Πετρούλα Γαβριηλίδου αφενός έχει δουλέψει με εξαιρετική επιμέλεια τη μετάφραση, αφετέρου μεταφέρει στα ελληνικά το πνεύμα του Ουάλιαμς με επιτυχία και ευαισθησία.

Τα Χειρότερα κατοικίδια του κόσμου, (αλλά και Τα Χειρότερα παιδιά του κόσμου, βιβλία 1 και 2, που κυκλοφορούν επίσης από τις εκδόσεις Ψυχογιός), είναι χειρότερα από κάθε τι χειρότερο. Είναι η ευχάριστη, ξεκαρδιστική έκπληξη της χρονιάς.

 * Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΡΑΠΤΟΥ είναι θεατρολόγος-εκπαιδευτικός και κριτικός θεάτρου.