Η Αγγελική Δαρλάση, υποψήφια για το βραβείο Άντερσεν καθώς προτάθηκε από το Ελληνικό Τμήμα της ΙΒΒΥ, είναι συγγραφέας λογοτεχνίας για παιδιά και εφήβους. Μας μιλά για το πώς υποδέχθηκε την τιμητική αυτή πρόταση, πώς προσεγγίζει τη θεματολογία της, τα ταμπού στη λογοτεχνία για παιδιά, ενώ περιγράφει τι χρειάζεται το ελληνικό βιβλίο για να αποκτήσει εξωστρέφεια.
Συνέντευξη στην Ελένη Κορόβηλα
Έχετε προταθεί για το Βραβείο Χανς Κρίστιαν Άντερσεν 2024, την ανώτατη διεθνή διάκριση για δημιουργούς στον χώρο της παιδικής λογοτεχνίας. Πώς υποδέχεστε αυτή την τιμητική πρόταση;
Για να πω την αλήθεια ήταν κάτι αναπάντεχο. Στο νου μου το είχα πως αν συνέβαινε ποτέ θα συνέβαινε μετά από πολλά χρόνια. Οπότε, από αυτή την άποψη ήταν μια πολύ μεγάλη και φυσικά πολύ ευχάριστη έκπληξη, που εκτός των άλλων με συγκίνησε και βαθιά, και γι’ αυτό την εκλαμβάνω ως ακόμη μεγαλύτερη την τιμή που μου έγινε από το ΔΣ του ελληνικού τμήματος της ΙΒΒΥ. Ταυτόχρονα όμως την αισθάνομαι κι ως ένα μεγάλο «βάρος», πρωτίστως επειδή μ’ αυτή την υποψηφιότητα εκπροσωπώ και τη χώρα μου πλέον σ’ έναν διεθνές «στίβο». Βάρος που μεγάλωσε από τη στιγμή που μετά την ανακοίνωσή της τόσοι άρχισαν να μου επικοινωνούν πως δεν τη θεωρούν απλώς μια «συμβολική» πρόταση αλλά ότι… ποντάρουν σε μένα. Ξέρω ότι είναι πολύ δύσκολη μια παραπέρα διάκρισή μου αλλά δεν μπορώ παρά να την εύχομαι ή καλύτερα να την ονειρεύομαι όχι μόνο για μένα αλλά και για όλους μας, όσο ιδεαλιστικό κι αν ακούγεται αυτό.
Πώς επιλέγετε και πώς προσεγγίζετε τη θεματολογία σας; Η επικαιρότητα σας επηρεάζει;
Πάντα ξεκινάω από την περιέργειά μου να φανταστώ τη συνέχεια μιας ιστορίας, από την ανάγκη μου επίσης να μοιραστώ μια ιστορία που θεωρώ ότι έχει ενδιαφέρον, που εμένα με συναρπάζει, με συγκινεί, ή με γοητεύει. Τα θέματα αναδεικνύονται μετά φυσιολογικά κι αβίαστα. Ποτέ δε βάζω στόχο ότι θα μιλήσω για το συγκεκριμένο θέμα. Είναι θέματα που εμένα με τρώνε, με συγκινούν, με προβληματίζουν, με στοιχειώνουν.
Νομίζω πως βασικά από τον εαυτό μας αντλούμε κι από την επαφή και τις σχέσεις που έχουμε (ή δεν έχουμε) με τον κοντινό ή κι ευρύτερο περίγυρό μας.
(,,,) και στα σκληρότερα θέματα θα πρέπει να αφήνεις έστω μια αχτίδα φωτός
Υπάρχουν θέματα ταμπού στη λογοτεχνία για παιδιά;
Προσωπικά δε θεωρώ ότι υπάρχουν θέματα ταμπού, δηλαδή θέματα που δεν πρέπει ν’ αγγίζουμε. Ίσως επειδή είμαστε κατά βάση μια συντηρητική, ακόμη τουλάχιστον, κοινωνία να μην είμαστε ακόμη έτοιμοι κι οι συγγραφείς ν’ αγγίξουμε θέματα που στο εξωτερικό έχουν ήδη μιλήσει γι’ αυτά εδώ και δεκαετίες. Για μένα ταμπού είναι πάντως το να γράψω κάτι επειδή είναι της μόδας ή στην επικαιρότητα. Αν δεν μπορώ να διαχειριστώ κάποιο θέμα κι αν δεν μπορέσω να βρω τον καλύτερο λογοτεχνικά τρόπο, τότε απλώς το αφήνω στο συρτάρι μου για όταν νιώσω συγγραφικά έτοιμη ή το παιδεύω μέχρι εξαντλήσεως. Και πάντα, φυσικά, ταμπού για μένα είναι ο τρόπος με τον οποίο γράφεις για παιδιά. Ακόμη και στα σκληρότερα θέματα θα πρέπει να αφήνεις έστω μια αχτίδα φωτός.
Έλληνας ή Κύπριος δημιουργός δεν έχει βραβευθεί ποτέ με το Βραβείο Χανς Κρίστιαν Άντερσεν (αν δεν κάνω λάθος μόνο ο Ευγένιος Τριβιζάς έχει περιληφθεί σε βραχεία λίστα). Για ποιο λόγο συμβαίνει αυτό;
Βλέποντας τους φακέλους παλιότερων υποψηφίων συνειδητοποίησα ακόμη καλύτερα κάτι που είναι κοινό μυστικό· εμείς οι έλληνες ξεκινάμε με ένα μεγάλο μειονέκτημα, αυτό της όμορφης και ιστορικά μεγάλης αλλά και τόσο… μικρής γλώσσας μας. Οι περισσότεροι από τους υποψηφίους των άλλων χωρών έχουν την τύχη (;) να βλέπουν τα βιβλία τους να μεταφράζονται και να εκδίδονται σε τόσες γλώσσες, αμέσως ή λίγο μετά την αρχική τους έκδοση. Άρα, ήδη είναι πολύ πιο εύκολο για τα μέλη της εκάστοτε επιτροπής να έχουν πρόσβαση σε γλώσσα που τους είναι περισσότερο οικεία ή ακόμη και μητρική τους. Ενώ εμείς τρέχουμε με την ανακοίνωση να μεταφράσουμε ό,τι και όσα μπορούμε και όπως μπορούμε έστω στ’ αγγλικά ελπίζοντας πως θα μπορέσουν έστω κι έτσι να πάρουν μια μικρή γεύση από τη δουλειά μας.
Η γλώσσα μας είναι τόσο όμορφη και σημαντική αλλά χωρίς τη συστηματική ενίσχυση και ανάδειξη της σύγχρονης λογοτεχνίας από τους φορείς της πολιτείας μας, φοβάμαι ότι θα είμαστε πάντα οι «φτωχοί συγγενείς» σε παρόμοιες διοργανώσεις.
(...) η ελληνική λογοτεχνία για παιδιά θα μπορούσε να είναι λιγότερο αυτοαναφορική και περισσότερο ανοιχτή ως προς το νέο και περισσότερο τολμηρή - κι όχι μόνο ως προς τη θεματολογία…
Γιατί πιστεύετε ότι η ελληνική λογοτεχνία για παιδιά δεν μεταφράζεται ή μεταφράζεται ελάχιστα;
Νομίζω ότι για τους ίδιους λόγους που δεν μεταφράζεται αντίστοιχα και η ελληνική λογοτεχνία ενηλίκων. Και τον βασικό τον προανέφερα. Είμαστε μια μικρή γλώσσα, δεν υπάρχουν αναγνώστες στους εκδοτικούς οίκους του εξωτερικού που να τη γνωρίζουν κι έτσι πολλά παίζονται ή και χάνονται στην… (ανύπαρκτη) μετάφραση - ειδικά δε όταν μιλάμε για μυθιστορήματα που ένα δείγμα και μόνο δεν αρκεί, όπως μπορούμε να καταλάβουμε. Εδώ λοιπόν είναι που χρειάζεται η στήριξη της πολιτείας, να επενδύσει στις μεταφράσεις των έργων μας ώστε να μπορέσουν να ταξιδέψουν στο εξωτερικό, ν’ αρχίσει να γίνεται ευρέως γνωστή η δουλειά των ελλήνων λογοτεχνών – ανάλογες καλές πρακτικές μπορούμε να βρούμε σε παραδείγματα άλλων (μικρών)χωρών και γλωσσών. Καθώς, μπορεί κατά καιρούς να βλέπουμε να μεταφράζονται κάποιοι συγγραφείς, χάρη στις προσωπικές τους προσπάθειες αλλά και των εκδοτών, όπως και στο χώρο του εικονογραφημένου βιβλίου για παιδιά (εκεί που το κόστος για τη μετάφραση-δείγμα του κειμένου είναι, αυτονόητα, μικρότερο) αλλά «ένας κούκος δεν μπορεί να φέρει την Άνοιξη»…
Η ελληνική λογοτεχνία για παιδιά θα μπορούσε να είναι λιγότερο αυτοαναφορική
Μόνο αν γίνει συντονισμένα μια προσπάθεια για την ενημέρωση κι εξαγωγή της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας στο εξωτερικό, μόνο τότε μπορεί ν’ αρχίζει ν’ αλλάζει συνολικά το τοπίο για την ελληνική λογοτεχνία ενηλίκων ή/και για τη λογοτεχνία για παιδιά και νέους. Από την δική μας πλευρά, αυτή των δημιουργών δηλαδή, θα έλεγα ότι η ελληνική λογοτεχνία για παιδιά θα μπορούσε να είναι λιγότερο αυτοαναφορική και περισσότερο ανοιχτή ως προς το νέο και περισσότερο τολμηρή - κι όχι μόνο ως προς τη θεματολογία… Έχουμε κι εμείς οι συγγραφείς αρκετά βήματα ακόμη μπροστά μας. Αλλά πιστεύω ότι και οι νεότερες γενιές συγγραφέων θ’ αρχίσουν να μπαίνουν στο παιχνίδι φέρνοντας τη δική τους φρεσκάδα και δυναμική. Οπότε θέλω να είμαι αισιόδοξη.
Γι’ αυτό κι άλλωστε μου αρέσει να γράφω για παιδιά και νέους: προσωπικά με σώζει η ματιά τους
Έχετε έναν ορισμό για το τι είναι παιδική λογοτεχνία; Τι την διαφοροποιεί από τη λογοτεχνία για ενήλικες;
Για μένα είναι η λογοτεχνία εκείνη που -προσπαθεί να- βλέπει τον κόσμο μέσα από την οπτική των παιδιών. Μια ματιά που επιτρέπει να βλέπεις τα πάντα γύρω μας τόσο οικεία και τόσο άγνωστα, ταυτόχρονα. Το μόνο που τη διαφοροποιεί είναι ότι ως ενήλικη συγγραφέας πρέπει αδιαλείπτως να επιτρέπεις στο νέο να μην πνιγεί από τη σκληρή και κουρασμένη, συχνά ακόμη και παραιτημένη, ενήλικη ματιά σου. Θα πρέπει να υποκλιθείς και να σεβαστείς την παιδικότητα και τη νεότητα και τα δικά της χαρακτηριστικά. Γι’ αυτό κι άλλωστε μου αρέσει να γράφω για παιδιά και νέους: προσωπικά με σώζει η ματιά τους. Και διαρκώς με γοητεύει και μου δίνει λόγους να χαμογελάω. Και φυσικά μου προσφέρει τη δυνατότητα να δημιουργώ ενδιαφέροντες λογοτεχνικά ήρωες κι ηρωίδες από μια περίοδο της ζωής μας απ’ την οποία όλοι και όλες έχουμε περάσει, αλλά οι περισσότεροι αρεσκόμαστε και μαθαίνουμε να λησμονούμε ή και να υποτιμούμε.
Γιατί να διαβάζουν λογοτεχνία τα παιδιά; Αν έπρεπε να ξεχωρίσετε έναν μονάχα λόγο, ποιος θα ήταν αυτός;
Για να μπορούν να αισθάνονται αλλά και για να («εκπαιδευτούν» να) είναι ουσιαστικά ελεύθερα, δηλαδή με ανοιχτό μυαλό και καρδιά.
Ποια είναι η Αγγελική Δαρλάση
Η Αγγελική Δαρλάση είναι απόφοιτη του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών της Αθήνας και του The Royal Central School of Speech and Drama και υποψήφια διδάκτορας στο ΕΚΠΑ. Δουλεύει σε θέατρο, κινηματογράφο και τηλεόραση και διδάσκει Δημιουργική Γραφή και Θέατρο-Θεατρική Παιδεία.
Έχει τιμηθεί µε: Βραβείο από τον Κύκλο Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου για το Αγόρι στο θεωρείο, εκδόσεις Μεταίχμιο, Αναγραφή στον Διεθνή τιμητικό Πίνακα της ΙΒΒΥ και Βραβείο από τον Κύκλο Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου για το Παλιόπαιδο, εκδόσεις Πατάκη· Βραβείο από τον Κύκλο Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου και White Raven από τη Διεθνή Βιβλιοθήκη Νεότητας Μονάχου για το Τότε που κρύψαμε έναν άγγελο, εκδόσεις Πατάκη· Κρατικό Βραβείο Παιδικής-Νεανικής Λογοτεχνίας για το Ονειροφύλακες, εκδόσεις Πατάκη· Κρατικό Βραβείο Παιδικού Θεατρικού Έργου (2010 & 2018)· Έπαινο στον διαγωνισμό συγγραφής του ΚΘΒΕ· Βραβείο σε νέο θεατρικό συγγραφέα Γ.Γ.Ν.Γ- Θέατρο του Νότου.
Τελευταίο της βιβλίο είναι το μυθιστόρημα για εφήβους Με κλειστά μάτια (εκδ. Μεταίχμιο).
