«Ντενεκεδούπολη ξανά! Το μεγάλο ταξίδι του Μελένιου» από την ομάδα Μικρός Νότος – Ένα στοίχημα που κερδίζεται εδώ και 50 χρόνια

Όταν το μακρινό 1975 ανέβηκε η πρώτη ιστορία της Ντενεκεδούπολης, στη σκηνή του θεάτρου της Οδού Κεφαλληνίας, η Ευγενία Φακίνου είχε τολμήσει να αναλάβει ένα πρωτόγνωρο στοίχημα: να παρουσιάσει την ιστορία του Λαδένιου μέσα από την τεχνική του κουκλοθεάτρου, χρησιμοποιώντας αντικείμενα ευτελή, καθημερινής χρήσης, τα οποία όμως μεταμόρφωσε σε αντικείμενα τέχνης, τους έδωσε χαρακτήρες και ρόλους, με αποτέλεσμα ο κόσμος της Ντενεκεδούπολης όχι μόνο να γνωρίσει αναπάντεχη, για την εποχή επιτυχία, αλλά να συνεχίζει ακόμα και τώρα να συγκινεί τα παιδιά, όπως και τους μεγάλους που θυμούνται τη δική τους εμπειρία με τα αγαπημένα ντενεκεδάκια.

Η Ευγενία Φακίνου μιλά για ένα θέατρο απλό, από αντικείμενα που τα βρίσκουμε εύκολα, και για τα οποία ο χρόνος και η επιδεξιότητα που απαιτούνται για να μεταβληθούν σε σκηνικά «πρόσωπα» να μην λειτουργεί εναντίον της έμπνευσης, της επινοητικότητας και της αίσθησης του λαϊκού. Αυτό το παράδοξα ποπ «αντικειμενοθέατρο» που εισήγαγε η Φακίνου ως ιδιαίτερο θεατρικό είδος στο νεοελληνικό θέατρο για παιδιά, έχει διάρκεια στο χρόνο, εκπαιδευτική αξία, είναι πολυμορφικό και έχει χαρίσει συγκινήσεις όπου και αν ανέβηκαν ή διδάχθηκαν, ως θεατροπαιδαγωγική μεθοδολογία, οι ιστορίες του.

Συνολικά γράφτηκαν πέντε έργα: Η Ντενεκεδούπολη, Στο Κουρδιστάν, Ξύπνα Ντενεκεδούπολη, Το μεγάλο ταξίδι του Μελένιου, Ο κύριος Ουλτραμέρ, τα οποία κυκλοφόρησαν και σε βιβλία με την εικονογράφηση της ίδιας της συγγραφέα, μια που δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η Φακίνου με σπουδές και λαμπρή πορεία στις γραφικές τέχνες αλλά και συνεχή ενασχόληση με τις καλές τέχνες, τη λαογραφία, τη λαϊκή χειροτεχνία και υφαντική, έχει αναπτύξει το δικό της, πολύ προσωπικό, εικαστικό ιδίωμα. Το 2006 κυκλοφόρησαν σε ένα χρηστικό βιβλίο που περιλαμβάνει τα πλήρη θεατρικά κείμενα των πέντε έργων της Ντενεκεδούπολης, οδηγίες σκηνοθετικές και κατασκευής σκηνικών και ντενεκέδων καθώς και πλούσιο φωτογραφικό υλικό από τις παραστάσεις του αντικειμενοθέατρου της Ευγενίας Φακίνου, αλλά και υλικό από νέες παραστάσεις σχολείων και νηπιαγωγείων.

Είναι ένα χρήσιμο εργαλείο για νηπιαγωγούς και δασκάλους που θα ήθελαν ν' ανεβάσουν μία παράσταση της Ντενεκεδούπολης, αυτούσια ή σε δική τους διασκευή.

Η Ντενεκεδούπολη ξανά στη σκηνή

Τη φετινή θεατρική περίοδο, μετά από πενήντα χρόνια, η θεατρική ομάδα Μικρός Νότος και η καλλιτεχνική διευθύντρια Χρύσα Διαμαντοπούλου έβαλαν το δικό τους τολμηρό στοίχημα: να ανεβάσουν ξανά στη σκηνή Το μεγάλο ταξίδι του Μελένιου, σε μια παράσταση επί της ουσίας πειραματική, αν σκεφτούμε ότι είναι πείραμα το ανέβασμα μιας ιστορίας που έχει τη δική της χαρακτηριστική διαδρομή, αλλά το σύγχρονο παιδικό κοινό είναι αστάθμητος παράγοντας, καθώς με τόσα ερεθίσματα που δέχεται, το κουκλοθέατρο και μάλιστα το κουκλοθέατρο από απλές πρώτες ύλες χρειάζεται να σπάσει τις σύγχρονες φόρμες και να προτείνει κάτι καινούριο.

Ήδη από την αρχή της παράστασης τίθενται οι όροι της συμπερίληψης του κοινού, όπως επίσης ορίζονται με σαφήνεια, οι ισχυρές παραστασιακές συντεταγμένες που θα επιτρέψουν στους μικρούς θεατές να βυθιστούν συνειδητά στον κόσμο των ντενεκέδων και των υπόλοιπων αντικειμένων-ρόλων.

Έτσι, ο Μελένιος ακόμη μια φορά παίρνει το δρόμο της αναζήτησης ενός καλύτερου κόσμου, ενός κόσμου με ανοιχτούς ορίζοντες πέρα από τη βολική πλην καταθλιπτική αποθήκη στην οποία ζει με τη μαμά του και άλλους ντενεκεδένιους γείτονες. Αποφασίζει να βγει έξω και να βρει την Ντενεκεδούπολη, στην άκρη του σκουπιδότοπου, φτιαγμένη ολόκληρη από ντενεκέδες. Μαγεμένος από μια μαργαρίτα και τις ιστορίες του κοσμογυρισμένου ποντικού, βαρέθηκε να κοιμάται στο ράφι της παλιάς αποθήκης, βγήκε στον δρόμο και ρίχτηκε στην περιπέτεια προς την ελευθερία. Γνώρισε βουνά, δέντρα και πουλιά. Συνομίλησε με το Αηδόνι. Συνάντησε το σοφό βοσκό τον γέρο-Καλαμάρη. Δεν ξεγελάστηκε από την βασίλισσα των ελατηρίων που για να διατηρεί την εξουσία της επικαλείται τον… Μπαμπούλα, δεν φοβήθηκε τον τρομερό Ζουληχτή, δεν δείλιασε μπροστά στο αχυρένιο σκιάχτρο. Προχώρησε, για να γνωρίσει τον Σαρδέλα, τη Μηλίτσα, τον Βουτυρένιο, και τα άλλα ντενεκεδάκια και κοντά τους να ζήσει ισότιμα, ειρηνικά με χαρά και δικαιοσύνη.

Για το νέο θεατρικό ταξίδι του Μελένιου, στη σκηνή του ισογείου, στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης, στήνεται μια ακόμα σκηνή, αυτή του κουκλοθεάτρου, όπου τα ντενεκεδάκια θα αποκτήσουν ξανά ζωή. Η Χρύσα Διαμαντοπούλου, στη σκηνοθεσία, θέτει ήδη την τεχνική του θεάτρου μέσα στο θέατρο σε πρώτο πλάνο, όχι μόνο ως προς το σκηνογραφικό ζητούμενο, αλλά ουσιαστικά, ως προς το παριστώμενο γεγονός, κατά τη διάρκεια του οποίου η θεατρική δράση αποκτά πολλά επίπεδα. Ήδη από την αρχή της παράστασης τίθενται οι όροι της συμπερίληψης του κοινού, όπως επίσης ορίζονται με σαφήνεια, οι ισχυρές παραστασιακές συντεταγμένες που θα επιτρέψουν στους μικρούς θεατές να βυθιστούν συνειδητά στον κόσμο των ντενεκέδων και των υπόλοιπων αντικειμένων-ρόλων.

Η «Ντενεκεδούπολη ξανά! Το μεγάλο ταξίδι του Μελένιου», του Μικρού Νότου, είναι δουλεμένη στις λεπτομέρειες, κλασική και ώριμη, φρέσκια και μοντέρνα.

Στην παράσταση, το κείμενο της Ευγενίας Φακίνου, διασκευάζεται από τις Φλώρα Σπύρου και Χρύσα Διαμαντοπούλου, ενώ οι σκηνές με το Αηδόνι που έχουν προστεθεί, γράφτηκαν με τη συμβολή του Νίκου Αξιώτη. Η σκηνοθέτιδα σέβεται απολύτως το νοηματικό πυρήνα που έχει συντάξει με προσοχή η συγγραφέας, αλλά με το βλέμμα στη σύγχρονη σκηνική απόδοση ενθέτει κάποιες ακόμα σκηνές, προσθέτει επεισόδια, ενώ τόσο η εισαγωγή στο παριστώμενο γεγονός όσο και η «έξοδος» από τη θεατρική σύμβαση, δίνουν στην περιπέτεια του Μελένιου τους ανοικτούς ορίζοντες που χρειάζεται σε χρόνο ενεστώτα. Ζητήματα όπως το πολίτευμα, η εργασία, η ισονομία, η δημοκρατία, η έλλογη αντίσταση σε ολοκληρωτικά πολιτεύματα και μοναρχικά συστήματα, η αντιμετώπιση των φόβων, η αφύπνιση του πολίτη, η αλληλεγγύη, η αυτογνωσία, η πίστη στο στόχο, η προσωπική εξέλιξη, η ενσυναίσθηση και η κριτική σκέψη, η φιλία, τα δικαιώματα των παιδιών αναδεικνύονται με τρόπο εύστοχο, αρμονικό και αισθητικά ελκυστικό.

Ντενεκεδάκια και ηθοποιοί σε ρόλους εμψυχωτών, κουκλοπαιχτών, οργανοπαιχτών, τραγουδιστών

Στη σκηνή ανεβαίνουν οι Νίκος Αξιώτης, Έλσα Λουμπαρδιά, Λίνα Μουμτζή. Οι ηθοποιοί γίνονται εμψυχωτές για τα ντενεκεδάκια, κουκλοπαίχτες, οργανοπαίχτες και τραγουδιστές, κρύβονται πίσω από το σκηνικό και επιτελούν τους ρόλους των αντικειμένων-χαρακτήρων, σχολιάζουν τα τεκταινόμενα, και λίγες φορές φανερώνονται ξανά στο προσκήνιο, για να αναδείξουν τη δράση μέσα στη δράση, πάντα εντός του θεατρικού πολυπρισματικού πλαισίου που έχει οριστεί.

Ο Αξιώτης είναι ένας ηθοποιός που εξελίσσεται συνεχώς και δεν κάνει «οικονομία» όταν μπαίνει στο ρόλο˙ δίνει πάντα τη μέγιστη ενέργεια. Μαζί με τις Λουμπαρδιά και Μουμτζή συγκροτούν ένα σύνολο που έχει εξασκηθεί με συνέπεια και πειθαρχία όχι μόνο στον κλασικό υποκριτικό κώδικα, αλλά και στον κουκλοθεατρικό και αυτό φαίνεται πάνω στη σκηνή και πίσω από αυτή. Τα μουσικά όργανα που θα χρησιμοποιηθούν για τη ζωντανή μουσική και τα ηχητικά εφέ παρουσιάζονται στην αρχή της παράστασης, σε ένα μουσικολογικό πρελούδιο, ενώ στη συνέχεια θα αναβιώσει η μουσική ατμόσφαιρα του σπουδαίου Γιάννη Μαρκόπουλου.

Σφυρίχτρες, κρουστά χειρός, κιθάρα, μεταλλόφωνο, ξύστρα, αφρικανική άρπα, μαράκες κ.λπ., επιστρατεύονται δημιουργικά, παράγοντας επιπλέον διηγηματικό και παριστώμενο χώρο, ηχοτοπία. Τα νέα ντενεκεδάκια της ομάδας φέρουν την αύρα των αρχικών, έχουν μορφολογική συνέπεια και πάνω εκεί προστίθενται και άλλα στυλιστικά σχόλια που εμπλουτίζουν το σχήμα, τα διακοσμητικά χαρακτηριστικά, αποδίδοντας τους χαρακτήρες νέα αύρα. Η παράσταση έχει προσεγμένο ρυθμό, και λειτουργικούς φωτισμούς που συμβάλλουν στην «ατμόσφαιρα», επιτρέποντας όμως στα ντενεκεδάκια και τα υπόλοιπα σκηνικά αντικείμενα να έχουν τον πρώτο ρόλο. Το χιούμορ κατανέμεται σοφά στη διάρκεια της παράστασης, ενίοτε είναι υπονομευτικό σε βαθμό ανατροπής, ευφυές, δουλεμένο στη λεπτομέρεια της εκφοράς. Το γλωσσικό στοιχείο είναι επίσης ένας από τους κρίσιμους παράγοντες και εδώ η χρήση της γλώσσας είναι ακριβής, δημιουργική, ιδίως στα λεκτικά αντιθετικά ζεύγη και στοχαστική.

Στην παρακάτω φωτογραφία, όλα τα νέα ντενεκεδάκια. 

Η «Ντενεκεδούπολη ξανά! Το μεγάλο ταξίδι του Μελένιου», του Μικρού Νότου, είναι δουλεμένη στις λεπτομέρειες, κλασική και ώριμη, φρέσκια και μοντέρνα. Είναι ένα στοίχημα που η ομάδα το κερδίζει και αυτό φαίνεται στην πλατεία, εκεί όπου στο τέλος κάθε παράστασης τα παιδιά τραγουδούν και μετέχουν με τις αυτοσχέδιες μαράκες που φτιάχνουν στο φουαγιέ, πριν από κάθε παράσταση.

Και επειδή η εμπειρία της Ντενεκεδούπολης δεν μπορεί παρά να είναι ολιστική, αξίζει να αναφέρουμε ότι τρία από τα πέντε σενάρια-ιστορίες κυκλοφορούν εκ νέου από τις εκδόσεις Καστανιώτη. Πρόκειται για τα: Ξύπνα Ντενεκεδούπολη, Το μεγάλο ταξίδι του Μελένιου και Ο Κύριος Ουλτραμέρ, όλα σε κείμενα και εικόνες της Ευγενίας Φακίνου. Τα παιδιά μέσα από τα βιβλία έχουν την ευκαιρία να ξαναζήσουν την περιπέτεια του Μελένιου και των άλλων ηρώων, όπως η Μηλίτσα, ο Βουτυρένιος, ο Λαδένιος, ο Σοφός, ο Σαρδέλας, ο κύριος Ούλτραμερ κ.α., να γνωρίσουν τον κόσμο αυτής της παράδοξης πολιτείας και φυσικά να πειραματιστούν με τα δικά τους ντενεκεδάκια στο δικό τους αυτοσχέδιο αντικειμενοθέατρο. Επίσης μέσα από τα βιβλία της σειράς, έχουμε την ευκαιρία να έρθουμε σε επαφή με τον κόσμο των εικόνων της Φακίνου που είναι πλούσιος και ευρηματικός.

* Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΡΑΠΤΟΥ είναι θεατρολόγος-εκπαιδευτικός, κριτικός θεάτρου και βιβλίου.