Μαθαίνω αλλιώς: 3 βιβλία που ενισχύουν τις μαθησιακές δεξιότητες συνδυάζοντας τη γλώσσα, τα μαθηματικά και τις τέχνες

Στην συνδυασμένη μάθηση, η πολυαισθητηριακή προσέγγιση εννοιών, μαθηματικών, γλωσσικών και καλλιτεχνικών επίδικων οδηγεί στην κατανόηση, τη βιωματική μάθηση, την οργανωμένη και ελκυστική γνώση, την επίτευξη των σχολικών στόχων. Καθίσταται πλέον κοινός τόπος ότι το να κάθεται ο μαθητής «βιδωμένος» σε μια καρέκλα και να λύνει ασκήσεις επί ασκήσεων, να προσπαθεί να κατανοήσει την απαραίτητη μηχανική της γραμματικής και του συντακτικού, να βρίσκεται μπροστά από μια οθόνη υπολογιστή και να μαθαίνει προγραμματισμό ή ακόμα να προσπαθεί να κατανοήσει τον μηχανισμό των θετικών επιστημών «ξερά», χωρίς τη «διάνοιξη» της φαντασίας και της αντίληψης μέσα από την Τέχνη είναι αναποτελεσματικό και περιοριστικό των δυνατοτήτων του. Για ακόμη μια φορά αξίζει να αναφέρουμε ότι πολλοί επιστήμονες και φιλόσοφοι είχαν και έχουν σημαντικές καλλιτεχνικές δεξιότητες, μουσικό ταλέντο, σκακιστική δεινότητα κ.λπ.

Ελκυστική γνώση, ολιστική μάθηση και εμπειρία σημαίνει επίσης ότι το κάθε μάθημα καθίσταται «ωραίο», ξεκλειδώνοντας τα «μυστήρια» της γνώσης όσο μικρά ή μεγάλα και αν είναι.

Έννοιες όπως η σχετικότητα, ο χώρος, ο χρόνος, η συστολή και διαστολή των διαστάσεων, ο κύκλος των φυσικών φαινομένων, η λογική σκέψη, η φιλοσοφία, η γλώσσα, δεν μπορούν πλέον να προσεγγιστούν στη σχολική τάξη μονοσήμαντα. Ελκυστική γνώση, ολιστική μάθηση και εμπειρία σημαίνει επίσης ότι το κάθε μάθημα καθίσταται «ωραίο», ξεκλειδώνοντας τα «μυστήρια» της γνώσης όσο μικρά ή μεγάλα και αν είναι.

Οι παρακάτω προτάσεις αφορούν παιδιά προσχολικής ηλικίας, αλλά και της πρώτης τάξης του δημοτικού, ενώ το τρίτο αφορά παιδιά του δημοτικού που καλούνται να κατανοήσουν και μαθηματικές έννοιες με έμφαση στη γεωμετρία. Και τα τρία έχουν γραφτεί προσεκτικά και με αγάπη προς τον μαθητή από τρεις εκπαιδευτικούς.

Από την τελεία στη γραμμή. Η πρώτη μου γνωριμία με τη γραφή 1 της Καλλισθένης Γιαουρτοπούλου, από τις εκδόσεις Καστανιώτη

Τα παιδιά έρχονται σε επαφή με τη γραφή από πολύ νωρίς, προτού αναπτύξουν βασικές προγραφικές δεξιότητες, που αποτελούν το θεμέλιο για την κατάκτηση της γραφής. Αρκετά παιδιά πάλι, όταν φθάνουν στο νηπιαγωγείο δεν έχουν πιάσει μολύβι, αν και ξέρουν να χειρίζονται άριστα το tablet ή το κινητό τηλέφωνο. Οι κιναισθητικές δεξιότητες όμως είναι σημαντικές τόσο για τη φυσιολογική ωρίμαση του παιδιού όσο και για την εκπαιδευτική διαδικασία στην οποία θα εισέλθει. Τα μικρά παιδιά καλούνται να σχεδιάσουν γράμματα, να φτιάξουν λέξεις και να αντιστοιχίσουν νοήματα με εικόνες, να σχεδιάσουν αριθμούς, να τους βάλουν στη σειρά και να κατανοήσουν τι σημαίνουν, μια και αποτελούν το αλφάβητο της αριθμητικής. Για τα νήπια δεν είναι καθόλου εύκολη διαδικασία. Η γραφή είναι η πολύπλοκη δεξιότητα που καλείται να μάθει ο άνθρωπος, αναπτύσσοντας συνδυαστικά νοητικές, αντιληπτικές και αισθητικοκινητικές ικανότητες. Για να κατακτήσει τη δεξιότητα της γραφής, και μάλιστα με τρόπο γόνιμο και ευχάριστο, πρέπει πρωτύτερα να έχει κατακτήσει τις βασικές προγραφικές δεξιότητες.

Η Καλλισθένη Γιαουρτοπούλου οργανώνει ένα εγχειρίδιο από 20 θεματικές-ασκήσεις μέσα από τις οποίες το μικρό παιδί θα ξεκινήσει την περιπέτεια της γραφής από την τελεία και θα φτάσει στη σύνθεση σχεδίων με χρώμα και διάφορα υλικά, ανακαλύπτοντας σταδιακά το θαύμα της γραφής και τη δυνατότητα να αποτυπώσουμε στο χαρτί φανταστικές διαδρομές με αυτοπεποίθηση και κέφι. Και είναι ακριβώς η αυτοπεποίθηση που χρειάζεται το μικρό παιδί ώστε να συνεχίσει με επιμονή και όρεξη το ταξίδι στον κόσμο της γλώσσας και των αριθμών.

Με βασικά υλικά που χρειάζονται για τις ασκήσεις (νερομπογιές, κιμωλίες, μαρκαδόροι, ψαλιδάκι, χαρτόνια, κόλλα κ.λπ.) τα παιδιά θα παίξουν και θα μάθουν να χειρίζονται τα μέσα γραφής και σχεδίασης.

Η Γιαουρτοπούλου προσεκτικά οργανώνει τις ασκήσεις προγραφής σε αναφορά με το έργο τριών ζωγράφων και εικαστικών: της Γιαγιόι Κουσάμα, του Βασίλι Καντίνσκι και του Γκούσταφ Κλίμτ. Οι ασκήσεις κλιμακώνονται ως προς τη δυσκολία και τη σύνθεση, με τρόπο όμως που αυτό δεν γίνεται αντιληπτό από το παιδί ως εμπόδιο αλλά ως την επόμενη διασκεδαστική πρόκληση. Μοτίβα με τελείες, οργάνωση της πρώτης μαθηματικής γνώσης με τελείες και σχήματα, οι γραμμές και οι αριθμοί, οι σπείρες και ο γαλαξίας, οι τελείες και οι νότες στο πεντάγραμμο και άλλες παραλλαγές με εικαστικό προσανατολισμό, θα βοηθήσουν ώστε να χτιστεί στέρεα το γραφοκινητικό υπόβαθρο των μικρών μαθητών. Οι μαθητές αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες, είναι ενεργητικά υποκείμενα στη διαδικασία. Με βασικά υλικά που χρειάζονται για τις ασκήσεις (νερομπογιές, κιμωλίες, μαρκαδόροι, ψαλιδάκι, χαρτόνια, κόλλα κ.λπ.) τα παιδιά θα παίξουν και θα μάθουν να χειρίζονται τα μέσα γραφής και σχεδίασης.

H Καλλισθένη (Κάλυ) Γιαουρτοπούλου γεννήθηκε στο Μαρούσι Αττικής το 1982. Το 2005 αποφοίτησε από το Τμήμα Προσχολικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Το 2022 ολοκλήρωσε με βαθμό «άριστα» τις μεταπτυχιακές της σπουδές στο Τμήμα Διοίκησης Εκπαιδευτικών Μονάδων του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής (ΠΑΔΑ). Από το 2009 έως το 2013 εργάστηκε ως δασκάλα των πρώτων τάξεων του δημοτικού σε ιδιωτικό εκπαιδευτήριο της Αθήνας και από το 2014 έως το 2022 ως αναπληρώτρια νηπιαγωγός σε σχολεία της νησιωτικής παραμεθορίου και της Αττικής. Το καλοκαίρι του 2022 διορίστηκε στη Διεύθυνση Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Β’ Αθήνας όπου και συμμετείχε ως εισηγήτρια σε ημερίδα με θέμα τις καλές πρακτικές στο νηπιαγωγείο, παρουσιάζοντας μία νέα προσέγγιση διδακτικής μεθοδολογίας με τίτλο «Από την τελεία στη γραμμή», η οποία αναλύεται μέσα σε αυτό το βιβλίο και σκοπό έχει να βοηθήσει τους εκπαιδευτικούς αυτές τις πρώτες μέρες μέσα στην τάξη. Είναι μητέρα ενός αγοριού το οποίο φοιτά στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Οι ασκήσεις του βιβλίου δίνουν έμπνευση ώστε ο εκπαιδευτικός αλλά και ο γονέας να εξελίξει τη θεματολογία, κάτι που θα κάνουν και αρκετά παιδιά από μόνα τους. Στο τέλος του βιβλίου υπάρχει ειδικό σημείωμα προς τους εκπαιδευτικούς-νηπιαγωγούς με κάποιες βασικές κατευθυντήριες γραμμές για την εκπόνηση των εργασιών.

Τα μυστήρια της αλφαβήτας. Μια περιπέτεια της ντετέκτιβ της τέχνης! της Νίκης Κάντζου, από τις εκδόσεις Δίπτυχο

Το βιβλίο στοχεύει στην εξοικείωση των μικρών μαθητών με τα γράμματα της αλφαβήτας και διευκολύνει στη σύνθεση λέξεων και στη διαδικασία της ανάγνωσης. Ο κεντρικός χαρακτήρας του βιβλίου, η μικρή Ντεντέκτιβ της Τέχνης, θα οδηγήσει τα παιδιά μέσα από τον κόσμο της τέχνης να αναγνωρίσουν τα γράμματα, να τα σχεδιάσουν, να συνθέσουν τα γράμματα ως εικαστικές εικόνες, να κατανοήσουν τις σχέσεις τους και την αρχιτεκτονική τους σημασία στη σύνθεση των λέξεων και των φράσεων, να τα αναζητήσουν μέσα σε ένα εικαστικό παιχνίδι θησαυρού.

Η Νίκη Κάντζου, με το χαρακτήρα της μικρής ντεντέκτιβ οργανώνει την πινακοθήκη της αλφαβήτας σε αντιστοιχία με μια πινακοθήκη από έργα ζωγραφικής διαφόρων τεχνοτροπιών, ρευμάτων, χρονικών περιόδων. Το αποτέλεσμα της δημιουργικής σύζευξης είναι πλούσιο, χαρμόσυνα ετερόκλητο, επιτελώντας τους στόχους που τίθενται στην αρχή της έκδοσης: να έρθουν τα παιδιά σε επαφή με τα γράμματα με τρόπο παιγνιώδη, να αναπτύξουν προσωπική σχέση με τα ζωγραφικά έργα και τον πολιτισμό, να αναπτύξουν συνθετικά τις δεξιότητές τους διευρύνοντας τους ορίζοντες και αναπτύσσοντας την κριτική και δημιουργική σκέψη. Τα γράμματα της αλφαβήτας βρίσκονται σε διάλογο με περίπου 96 έργα ζωγραφικής, ενώ περιλαμβάνονται πολλοί γρίφοι (περί τους 48), ώστε τα παιδιά να ανακαλύψουν τα γράμματα και όχι απλώς να τα απομνημονεύσουν. Οι ασκήσεις δίνουν την ελευθερία στον παιδαγωγό να πατήσει πάνω σε αυτές και να εμπλουτίσει με δικό του υλικό, της ίδιας φιλοσοφίας, όταν πλέον τα παιδιά θα έχουν αποκτήσει την ευχέρεια που χρειάζεται.

Η Νίκη Κάντζου είναι εκπαιδευτικός στη δηµόσια εκπαίδευση. Έχει κάνει µεταπτυχιακές σπουδές στις Επιστήµες της Αγωγής και είναι εµψυχώτρια εκπαιδευτικών προγραµµάτων σε µουσεία. Έχει γράψει βιβλία για εκπαιδευτικούς και βιβλία τέχνης για παιδιά.

Η έκδοση είναι πράγματι «χορταστική» για το μάτι και κινητοποιεί τις αισθήσεις μαζί με τη φιλομάθεια. Τα έργα που παρουσιάζονται συστήνουν μια πινακοθήκη πολυσυλλεκτική και αναπτύξιμη. Γι’αυτό και το βιβλίο είναι ένας οδηγός καλών πρακτικών για τους μουσειοπαιδαγωγούς, αλλά και όσους διδάσκουν το μάθημα της θεατρικής αγωγής σε σχολικές και άλλες δομές μια και μπορεί εύκολα η δισδιάστατη περιπέτεια να εμπλουτιστεί με παράσταση τσέπης, οργανωμένης ειδικά για την μάθηση των γραμμάτων, όπως και θεατρικό παιχνίδι.

Μαθαίνω μαθηματικά μέσα από την Τέχνη του Δημήτρη Χασάπη, από τις εκδόσεις Μεταίχμιο

Ο Δημήτρης Χασάπης, Ομότιμος Καθηγητής Μαθηματικής Εκπαίδευσης στο ΕΚΠΑ, ήδη πολλά χρόνια πριν, είχε αναδείξει την παιδαγωγική και μαθησιακή υπεραξία που προκύπτει από τη σύνδεση της τέχνης με την επιστήμη και ειδικότερα την οργανική σύνδεση των μαθηματικών με την τέχνη. Μάλιστα εισηγήθηκε προοδευτικές τεχνικές σε μια εποχή που ακόμα η STEAM (Science, Technology, Engineering, Arts & Mathematics) φιλοσοφία ήταν σχεδόν άγνωστη διασυνδετική, εκπαιδευτική μέθοδος στην Ελλάδα. Όταν το 2011 το Τμήμα Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία, στο οποίο ήταν καθηγητής, διοργάνωσε το διήμερο διαλόγου με τίτλο «Μαθηματικά και Τέχνες στην Εκπαίδευση», μέσα από τις εισηγήσεις που φιλοξενήθηκαν, φάνηκε ότι ο συνδυασμός τεχνών και θετικών επιστημών μπορεί να φέρει την επανάσταση στη μάθηση.

Ο Χασάπης (...) αναπτύσσει μια μέθοδο προσέγγισης μαθηματικών εννοιών σε αναφορά με τον τρόπο που τις διαχειρίστηκαν διάσημοι ζωγράφοι στα έργα τους.

Ο Χασάπης στο νέο του βιβλίο με τον τίτλο Μαθαίνω μαθηματικά μέσα από την τέχνη (εκδ. Μεταίχμιο) αναπτύσσει μια μέθοδο προσέγγισης μαθηματικών εννοιών σε αναφορά με τον τρόπο που τις διαχειρίστηκαν διάσημοι ζωγράφοι στα έργα τους. Η λογική είναι ότι τα δύο πεδία δεν είναι αντιθετικά καθώς έχουν διαμορφώσει διιστορικά αμοιβαίες σχέσεις, θέτοντας διαρκώς νέα πεδία έρευνας. Η ανάλυση, η σύνθεση, η γραφική αναπαράσταση, η αναλογική σκέψη είναι κάποια από τα κοινά χαρακτηριστικά μαθηματικών και τεχνών. Είναι γλώσσες που ενώ φαίνονται ως ξένες, στην ουσία είναι συγγενείς και σε συνεχή επικοινωνία. Το βιβλίο απευθύνεται σε ηλικίες 9-12 ετών, δηλαδή σε παιδιά που χρειάζεται να χτίσουν γερές βάσεις, ώστε να συνεχίσουν την πορεία τους στη γνώση χωρίς αγεφύρωτα κενά και ανακολουθίες. Με αφορμή και παραδείγματα από το έργο έξι σημαντικών ζωγράφων της μοντερνιστικής πρωτοπορίας, ο Χασάπης χωρίζει το υλικό σε έξι ενότητες συν την σύντομη αναφορά στην αρχιτεκτονική των χρωμάτων, παραθέτοντας εκεί τους βασικούς χρωματολογικούς κανόνες και τις έννοιες της σύνθεσης, της συμπλήρωσης, της αντίθεσης, της αρμονίας, έννοιες κοινές στη θεωρία των χρωμάτων και των μαθηματικών.

Το πρώτο κεφάλαιο συνδυάζει τη μεθοδολογία του Μοντριάν με τη θεωρία για τις κάθετες και παράλληλες γραμμές, που είναι μέρος του βασικού συντακτικού της γεωμετρίας. Προτείνονται ασκήσεις, που μέσα από τη γεωμετρική εικαστικότητα του Μοντριάν, σταδιακά θέτουν στον μαθητή μπροστά σε πιο σύνθετη διαχείριση της αντίστοιχης μαθηματικής θεωρίας. Ακολουθεί ο Μαλέβιτς.

Στο δεύτερο κεφάλαιο ο μαθητής έχει την ευκαιρία να μάθει για τις ιδιότητες των τετράπλευρων γεωμετρικών σχημάτων σε σχέση με το έργο του πρωτοποριακού ζωγράφου, ο οποίος υποστήριζε ότι αυτό που έχει σημασία σε ένα έργο τέχνης δεν είναι το περιεχόμενο αλλά η μορφή του. Η θεωρία των μαθηματικών μαζί με τις ασκήσεις σχεδίασης τετράπλευρων φιλτράρονται από την οπτική του Μαλέβιτς, με στόχο να κατανοήσει στην πράξη ο μαθητής τις μορφές και τις σχέσεις που διέπουν τη γεωμετρία των τετράπλευρων. Για όσους βιαστούν να πουν ότι είναι αχρείαστη μια τέτοια ενασχόληση, μάλλον δεν έχουν εμπειρία από τις σχολικές τάξεις και τη δυσκολία των παιδιών να μάθουν να σχεδιάζουν και κυρίως να κατανοήσουν τη λογική της σχεδίασης γεωμετρικών σχημάτων και της μαθηματικής ερμηνείας των χωρικών σχέσεων.

Το τρίτο κεφάλαιο είναι αφιερωμένο στον Έσερ. Ο Έσερ με τα πολύπλοκα σχέδια φανταστικών αρχιτεκτονημάτων έχει ενσωματώσει στο έργο του πολλές μαθηματικές έννοιες. Εδώ ο Χασάπης εστιάζει στην έννοια της συμμετρίας.

Ακολουθεί ο Κλέε, ένας από τους επιδραστικότερους ζωγράφους των αρχών του 20ου αιώνα και του μοντερνισμού. Το ζητούμενο είναι η μάθηση και η εφαρμογή της θεωρίας που αφορά τις σχέσεις ισότητας και ομοιότητας των σχημάτων. Ο μαθητής καλείται να εφαρμόσει τη θεωρία σε μιλιμετρέ χαρτί, στην αρχή μόνο με μολύβι και χάρακες και στη συνέχεια και με χρώμα.

Στο επόμενο κεφάλαιο είναι η σειρά της διασύνδεσης της ζωγραφικής του Βασίλι Καντίνσκι με τη γεωμετρία του κύκλου. Το κεφάλαιο καλύπτει ευρηματικά τη θεωρία. Ακτίνα και διάμετρος, χορδές, τόξα, εφαπτομένες, σχέσεις αναλογίας και παραγωγής με τα άλλα γεωμετρικά σχήματα, παρουσιάζονται σε αντιστοιχία με τις τεχνικές του Καντίνσκι, απλά, κατανοητά, χωρίς αχρείαστες περιπλοκές. Η θεωρία εμπεδώνεται μέσα από την πράξη.

Στο έκτο κεφάλαιο, ο Χασάπης εισάγει τα παιδιά στη γεωμετρία της προοπτικής μέσα από το έργο του Ντε Κίρικο και της «μεταφυσικής» του ζωγραφικής. Οι τρεις διαστάσεις, ο ορίζοντας, το σημείο φυγής, τρόποι απλής αρχιτεκτονικής σχεδίασης, μαζί με υλικό από τα έργα του Ντε Κίρικο θα κάνουν τον μαθητή να σκεφτεί δημιουργικά και να αποκτήσει αυτοπεποίθηση.

Το βιβλίο αυτό δίνει την ευκαιρία να προσεγγιστεί ο κόσμος των μαθηματικών και ειδικά της γεωμετρίας, ως κόσμος θαυμάτων και όχι μαθητικών βασάνων. Το βιβλίο με την επιμελημένη γραφή, αποτελεί και εγχειρίδιο ιστορίας της τέχνης.

Το βιβλίο του Χασάπη είναι ένα σημαντικό βοήθημα για τους δασκάλους της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης και για τους γονείς που θέλουν να εμπλακούν ουσιαστικά. Σε κάθε κεφάλαιο, προς ενίσχυση του καλλιτεχνικού σκέλους προτείνονται αντίστοιχοι ιστότοποι. Στο κέντρο της προσπάθειας είναι πάντα ο μαθητής, το παιδί του δημοτικού που μέσα στα έξι χρόνια φοίτησης καλείται να αφομοιώσει τεράστιο όγκο γνώσεων.

Ο Δημήτρης Χασάπης είναι Ομότιμος Καθηγητής Μαθηματικής Εκπαίδευσης στο Τμήμα Εκπαίδευσης & Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία του Εθνικού & Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Δίδαξε για πολλά χρόνια στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Παράλληλα, από το 2005 μέχρι το 2015 εργάστηκε ως Καθηγητής-Σύμβουλος στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, ενώ το 2015 διετέλεσε Γενικός Γραμματέας του Υπουργείου Παιδείας. Εκτός από τις πολυάριθμες δημοσιεύσεις του σε ελληνικές και διεθνείς εκδόσεις, έχει γράψει τα βιβλία Διδακτική βασικών μαθηματικών εννοιών, Μαθηματικά στην κουζίνα και Μαθαίνω μαθηματικά μέσα από την τέχνη, που κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Το βιβλίο αυτό δίνει την ευκαιρία να προσεγγιστεί ο κόσμος των μαθηματικών και ειδικά της γεωμετρίας, ως κόσμος θαυμάτων και όχι μαθητικών βασάνων. Το βιβλίο με την επιμελημένη γραφή, αποτελεί και εγχειρίδιο ιστορίας της τέχνης. Ιεραρχεί έξυπνα τον εύληπτο (ύστερο) Μόντριαν, τον πολύ δύσκολο στις παιγνιώδεις, οφθαλμικά, επινοήσεις του, Έσερ, με κλασσικούς αφηρημένους ζωγράφους όπως οι Καντίνσκυ, Κλέε, Μάλεβιτς, αλλά και με τον ευφυή ζωγράφο του ονειρικού τον ντε Κίρικο. Πρόκειται για τεκμηριωμένο εγχείρημα με τη λεπτοδουλεμένη κίνηση προς τις γεωμετρικές απεικονίσεις, αντικείμενο διακριτό και εξόχως ενδιαφέρον και στις ανώτατες σχολές.

Διασύνδεση της ζωγραφικής με τη μάθηση

Κλείνοντας ίσως χρειάζεται να πούμε και δυο λόγια συνολικά για την παραγωγική διασύνδεση της ζωγραφικής με τη μάθηση, με αφορμή τα προτεινόμενα βιβλία σε μια εποχή απορφανισμού της φαντασίας και απαξίωσης της γνώσης.

(οι συγγραφείς) προσδιορίζουν ορισμένες συνθετικές αρχές, προτείνοντας τελικά αισθητικά και διανοητικά εργαλεία που «νομιμοποιούν», και καθιστούν λογική και οργανική τη γλώσσα της ζωγραφικής και της αισθητικής αγωγής γενικότερα στο μαθησιακό ταξίδι των παιδιών.

Τα παιδιά συνήθως, θεωρούν ότι η ζωγραφική τους υστερεί έναντι της ζωγραφικής των «μεγάλων». Τα τρέχοντα εικονογραφικά πρότυπα ενίοτε συμπιέζουν την εκφραστική αυτενέργεια και το σθένος τους. Θεωρούν ότι οι χρωματικές φόρμες, οι χρωματικές κηλίδες με ακουαρέλες, με τέμπερες, κυλούν απειθάρχητες πάνω στο χαρτί, δεν υπηρετούν την αναπαραστατική πρόθεσή τους, δεν «δείχνουν» το αντικείμενο όπως σε μια φωτογραφία. Τα παιδιά επίσης θεωρούν ότι το σχέδιό τους, δεν έχει τη παραστατική σαφήνεια του σχεδίου των μεγάλων ή των βιρτουόζων σχεδιαστών κόμιξ που συχνά γίνονται πρότυπο. Με άλλα λόγια φορτώνονται με εικονογραφικές απαιτήσεις με τον ίδιο τρόπο που φορτώνονται τις απαιτήσεις της γλώσσα και των μαθηματικών. Έτσι αισθάνονται ότι υπολείπονται ή δεν κατανοούν ή ότι δεν πρόκειται ποτέ να είναι «καλοί» ή «ταλαντούχοι» μαθητές.

Τόσο ο Χασάπης για τα παιδιά του δημοτικού όσο και η Γιαουρτοπούλου και η Κάντζου για τις προσχολικές και πρώτες σχολικές ηλικίες, συνδυάζοντας, χωρίς αναγκαστικότητες, την ιστορία της τέχνης, τα μαθηματικά και τη γλώσσα, προσδιορίζουν ορισμένες συνθετικές αρχές, προτείνοντας τελικά αισθητικά και διανοητικά εργαλεία που «νομιμοποιούν», και καθιστούν λογική και οργανική τη γλώσσα της ζωγραφικής και της αισθητικής αγωγής γενικότερα στο μαθησιακό ταξίδι των παιδιών. Εξάλλου, οι επιστημονικές και αντιληπτικές ζώνες που καθορίζουν το ορατό και το γνωστικό, επικοινωνούν και διασταυρώνονται. Όλα είναι σχέσεις.

*Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΡΑΠΤΟΥ είναι θεατρολόγος-εκπαιδευτικός, κριτικός θεάτρου και βιβλίου.