Για την επανέκδοση του βιβλίου «Τα ψηλά βουνά» του Ζαχαρία Παπαντωνίου, με πρόλογο της Ελένης Σβορώνου, που κυκλοφορεί στη σειρά Μικρή Πυξίδα των εκδόσεων Ψυχογιός.
Γράφει η Ελένη Κορόβηλα
Λίγα λόγια για το βιβλίο
«Το αναγνωστικό αυτό διαφέρει από κάθε άλλο που μπήκε ως τώρα στο δημοτικό σχολείο, όσο η αυγή από τη νύχτα». Ο Γρηγόριος Ξενόπουλος, γράφοντας το 1919 στη Διάπλαση των Παίδων, περιέγραψε πόσο πρωτότυπο, καινοφανές, μοναδικό στο είδος του, προοδευτικό και ξεχωριστό από ό,τι είχαν δει έως τότε δάσκαλοι και μαθητές των ελληνικών σχολείων ήταν το νέο αναγνωστικό της Γ' Δημοτικού που εγκρίθηκε το 1918 και χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στη σχολική τάξη το 1919. Τα ψηλά βουνά του Ζαχαρία Παπαντωνίου δεν ήταν ένα συνηθισμένο αναγνωστικό, αλλά μια εκτενής νουβέλα γραμμένη σε 79 κεφάλαια, ενώ στη Συντακτική Επιτροπή του βιβλίου συμμετείχαν ο παιδαγωγός Αλέξανδρος Δελμούζος, ο γλωσσολόγος Μανόλης Τριανταφυλλίδης, ο δάσκαλος Δημοσθένης Ανδρεάδης και οι λογοτέχνες Παύλος Νιρβάνας και Ζαχαρίας Παπαντωνίου. Το σχολικό εγχειρίδιο γράφτηκε στη δημοτική στο πλαίσιο Γλωσσοεκπαιδευτικής Μεταρρύθμισης του Ελευθέριου Βενιζέλου, που το 1917 εισήγαγε τη δημοτική γλώσσα στο Δημοτικό σχολείο.
Η φύση γίνεται η μεγάλη δασκάλα μιας παρέας είκοσι πέντε παιδιών που ζουν μόνα τους, χωρίς ενήλικες, καλοκαιρινές περιπέτειες στα βουνά της Ευρυτανίας. Εκεί, συναντούν ένα μικρό βοσκόπουλο τον Λάμπρο και του μαθαίνουν γράμματα αλλά το πιο σημαντικό, τον κάνουν φίλο κι αδελφό τους. Είναι αμφίβολο αν οι σημερινοί γονείς των παιδιών που σήμερα πηγαίνουν στο Δημοτικό σχολείο έπιασαν ποτέ τα Ψηλά Βουνά στα χέρια τους ως αναγνωστικό, ίσως κάποιοι να το διάβασαν ως προτεινόμενο ανάγνωσμα όταν ήταν παιδιά. Στην πρώτη έκδοση, η εικονογράφηση του εξωφύλλου ήταν του ζωγράφου και γλύπτη Πέτρου Ρούμπου ενώ οι εικόνες στο εσωτερικό ήταν του Ρούμπου αλλά και πολλές από αυτές του ίδιου του Παπαντωνίου. Στο εξώφυλλο, τα παιδιά λείπουν αλλά στο κέντρο του είναι ο Λάμπρος, το μικρό βοσκόπουλο, ο μόνιμος κάτοικος των ψηλών βουνών.
Μια επόμενη έκδοση, φέρει στο εξώφυλλο την καλλιτεχνική σφραγίδα του Μάριου Αγγελόπουλου. Είναι το πιο χαρακτηριστικό και γνωστό εξώφυλλο. Τα βουνά είναι όντως ψηλά, απάτητα και χιονισμένα στις κορυφές τους, μαγνητίζουν και προσκαλλούν το κάθε παιδί να τα εξερευνήσει. Τα βουνά είναι κυρίαρχα, το παιδί, όμως, όπως και κάθε ανθρώπινη παρουσία, λείπει από την εικόνα.
Στην πιο πρόσφατη έκδοσή του, το νέο εξώφυλλο ανέλαβε να φιλοτεχνήσει η εικονογράφος Άννα Τζώρτζη, που έφερε το παιδί -την παρέα των παιδιών, πιο σωστά- σε πρώτο πλάνο. Και σε άλλες, πρόσφατες επανεκδόσεις, έχουμε τις παιδικές φιγούρες στο εξώφυλλο. Εδώ όμως η Τζώρτζη πετυχαίνει να τα τοποθετήσει μέσα στο αιωνόβιο δάσος που στέκει πάντα εκεί επιβλητικό. Τα σημερινά παιδιά έχουν κάτι από την εμφάνιση των μακρινών προγόνων τους και πολλά από το φέρσιμο των σημερινών: απελευθερωμένα και σίγουρα για τον εαυτό τους, τα παιδιά προχωρούν με αποφασιστικό βήμα πιο βαθιά μέσα στην ανεξερεύνητη φύση για να ανακαλύψουν, να μάθουν, να χαρούν. Τα βουνά είναι ψηλά κι αγέρωχα, αλλά η φύση στα πιο χαμηλά είναι ολόφρεσκη και ολοζώντανη. Το εξώφυλλο είναι μια σύγχρονη ματιά στο κλασικό ανάγνωσμα που συνδυάζει μια πιο δυναμική προσέγγιση με την πατίνα του κλασικού.
Η έκδοση συμπληρώνεται από τον πρόλογο της συγγραφέως και εκπαιδευτικού Ελένης Σβορώνου, και συνοδεύεται από πλούσιο εκπαιδευτικό υλικό.
Σε ποιες ηλικίες απευθύνεται
Το βιβλίο απευθύνεται σε παιδιά ηλικίας 9 έως 12 ετών, αλλά η ανάγνωσή του θα ευχαριστήσει και μεγαλύτερα παιδιά.
Ποιος είναι ο συγγραφέας - Ο «πρίγκιπας του ελληνικού λόγου»
Ο Ζαχαρίας Παπαντωνίου (Καρπενήσι, 1877 - Αθήνα, 1940) ήταν ένας πολυπράγμων άνθρωπος που άφησε ισχυρό αποτύπωμα στην εποχή του. Γιος δασκάλου, του Λάμπρου Παπαντωνίου και της Ελένης Ηλιοκαύτου, είχε τρία αδέλφια, τον Χαρίλαο, τον Θανάση και τη Σοφία. Το 1890, όταν ήταν 13 ετών, η οικογένεια έφυγε από τη Γρανίτσα, όπου ζούσαν, για την Αθήνα. Τελειώνοντας το Γυμνάσιο, γράφτηκε στην Ιατρική Σχολή χωρίς να αποφοιτήσει. Τον τράβηξε από πολύ νωρίς η δημοσιογραφία και σύντομα άρχισε να δημοσιεύει διηγήματα. Βενιζελικός και δημοτικιστής, έμεινε στη ιστορία ως ο «πρίγκιπας του ελληνικού λόγου». Ήταν λογοτέχνης, ποιητής, πολιτικός, διηγηματογράφος, δημοσιογράφος, κριτικός τέχνης και ακαδημαϊκός. Νέος έζησε για ένα μικρό διάστημα στο Παρίσι (1908-1910) από όπου αρθρογραφούσε. Δύο χρόνια μετά την επιστροφή του στην Ελλάδα συνδέθηκε με τον Ελευθέριο Βενιζέλο και το 1912 ανέλαβε πολιτικό πόστο ως νομάρχης Ζακύνθου, Κυκλάδων, Μεσσηνίας και Λακωνίας. Το 1918, ανέλαβε τη θέση του Διευθυντή της Εθνικής Πινακοθήκης, εμπλουτίζοντας την με έργα σημαντικών ζωγράφων. Το 1938 αναγορεύτηκε μέλος της Ακαδημίας Αθηνών στην έδρα της λογοτεχνίας. Ο Ζαχαρίας Παπαντωνίου πέθανε σε ηλικία 63 ετών, την 1η Φεβρουαρίου 1940 από καρδιακή ανακοπή και η είδηση του θανάτου του συγκλόνισε το πανελλήνιο. Στο τέλος του βιβλίου, στο σημείωμα της για το ποιος ήταν ο Παπαντωνίου, η Ελένη Σβορώνου, συγγραφέας παιδικής λογοτεχνίας και υπεύθυνη περιβαλλοντικής εκπαίδευσης στο WWF Ελλάς, μας υπενθυμίζει τον αποχαιρετισμό του Γρηγόριου Ξενόπουλου: «Όσο θα υπάρχει ελληνική γλώσσα και ελληνικό έθνος -αιώνια πιστεύουμε όλοι- η μνήμη σου θα ζει».
Γιατί θα το αγαπήσουν τα παιδιά
Την απάντηση μας τη δίνει και πάλι η Σβορώνου αυτή τη φορά μέσα από το προλογικό της σημείωμα με τίτλο «Γερνάνε τα ψηλά βουνά;» στη νέα αυτή έκδοση. Με την ανάλυσή της, δείχνει με ποιους και με πόσους τρόπους ο Παπαντωνίου υπήρξε μπροστά από την εποχή του και εξηγεί γιατί και σήμερα, το έργο που κάποτε προορίστηκε για τη διδασκαλία 8χρονων παιδιών εξακολουθεί να πάλλεται. Και αυτό θα το αντιληφθούν τα παιδιά και θα το αγαπήσουν.
Γιατί να το επιλέξουν οι ενήλικες
Πέρα από την προφανή προτροπή που είναι να συνδέσουν τα σημερινά παιδιά με ένα ανάγνωσμα-ορόσημο για την παιδική λογοτεχνία, θα τους δώσουν την ευκαιρία να κάνουν ένα μάθημα πατριδογνωσίας, φυσιολατρείας, παραδόσεων, λαϊκού πολιτισμού, οικολογίας, αλληλεγγύης και αυτοοργάνωσης. Κι επιπλέον, τα παιδιά θα έχουν την ευκαιρία να διαπιστώσουν τη γλωσσική συνέχεια, να σκεφτούν ότι και τα ίδια ανήκουν σε μια γλωσσική παράδοση που περνά μέσα από αγώνες και συνεχίζει να εξελίσσεται.
*Η ΕΛΕΝΗ ΚΟΡΟΒΗΛΑ είναι δημοσιογράφος.
