PATAKIS KOUPPANOU photo eswterikh

Για το βιβλίο της Άννας Κουππάνου «Ο Φοίβος και η Φάλαινα» σε εικονογράφηση Κέλλυς Ματαθία-Κόβο που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη. 

Της Άντας Κατσίκη-Γκίβαλου

Το βιβλίο της Άννας Κουπάννου Ο Φοίβος και η Φάλαινα πραγματεύεται με πρωτότυπο, ψυχολογικά τεκμηριωμένο και αφηγηματικά ελκυστικό και παιγνιώδη τρόπο το αίσθημα του φόβου που συνοδεύει τα μικρά παιδιά σε πολλές περιστάσεις και καταστάσεις της ζωής τους στην καθημερινότητά τους.

Παιδικός φόβος στα βιβλία για παιδιά

Το συναίσθημα του παιδικού φόβου έχει απασχολήσει πολλούς επιστήμονες, παιδοψυχολόγους, παιδοψυχιάτρους, κοινωνιολόγους, παιδαγωγούς, καθώς και συγγραφείς που απευθύνονται σε παιδιά.

Έχουν περάσει τριαντατρία χρόνια από την α΄έκδοση του εμβληματικού βιβλίου της Μάρως Λοϊζου «Η Κατερίνα και ο αόρατος στο σκοτάδι» (1988),που μαζί με άλλα τρία μικρού σχήματος βιβλία, εικονογραφημένα από τον Βαγγέλη Παυλίδη, μιλούσαν, ίσως για πρώτη φορά στην Ελλάδα με τρόπο εξαιρετικά φροντισμένο από κάθε άποψη, για τους διάφορους φόβους που διακατέχουν τα παιδιά στη μικρή τους ηλικία.

Από τότε ως σήμερα έχουν γραφεί αρκετά βιβλία, ελληνικά και ξενόγλωσσα, τα οποία, πέρα από το φόβο που προκαλεί το σκοτάδι, αναφέρονται και σε άλλους που σχετίζονται με την κοινωνική ζωή του παιδιού, όπως είναι ο σχολικός ή οικογενειακός εκφοβισμός και βία, ο φόβος από έλλειψη εμπιστοσύνης στον εαυτό μας, ο φόβος από τέρατα, δράκους και άλλα παράξενα ζώα, που συμβολίζουν τις ποικίλες φοβικές και αγχώδεις καταστάσεις, για τις οποίες ευθύνεται το άγνωστο- εχθρικό περιβάλλον.

Η Άννα Κουππάνου χειρίζεται το θέμα αυτό με ιδιαίτερη περίσκεψη και με τρόπους που κατορθώνουν να απαλλάξουν το παιδί από το δυσάρεστο αυτό συναίσθημα, παρωθώντας το και να παίξει ακόμη μαζί του. Μ’ αυτό τον τρόπο το εξοικειώνουν και το βοηθούν αποτελεσματικά στη διαχείρισή του. Η όλη πορεία απελευθέρωσης από τον φόβο γίνεται σταδιακά και πολυτροπικά. Σ΄αυτό συμβάλλει και η εξαίρετη εικονογράφηση της Κέλλυς Ματαθία-Κόβο.

 PATAKIS KOUPPANOU photo
Η Άννα Κουππάνου γεννήθηκε στην Κύπρο το 1979. Τα βιβλία της "Οι αργοναύτες του χρόνου" και "Η απίστευτη αποκάλυψη του Σεμπάστιαν Μοντεφιόρε" (Κέδρος) έχουν βραβευτεί με το Κρατικό Βραβείο Κύπρου το 2010 και το 2015 αντίστοιχα. "Η απίστευτη αποκάλυψη του Σεμπάστιαν Μοντεφιόρε" έχει επίσης τιμηθεί με το Α΄ βραβείο του Κυπριακού Συνδέσμου Παιδικού Νεανικού Βιβλίου (ΙΒΒΥ Κύπρου), το βραβείο για Λογοτεχνικό Βιβλίο για Παιδιά του λογοτεχνικού περιοδικού Ο Αναγνώστης, ενώ έχει αναγραφεί στον τιμητικό κατάλογο της Διεθνούς Οργάνωσης Βιβλίων για τη Νεότητα (IBBY Honour List 2018). Tο βιβλίο της "Οι αργοναύτες του χρόνου" και η ποιητική της συλλογή "Πραγμάτω(ν)ποίηση: Βλέπουμε την θέα μόνοι" (Μελάνι) έχουν περιληφθεί στις βραχείες λίστες των βραβείων του λογοτεχνικού περιοδικού Διαβάζω και του ηλεκτρονικού λογοτεχνικού περιοδικού Ο Αναγνώστης αντίστοιχα. Το βιβλίο της "O παππούς, ο Σούπερμαν και ένα κερασάκι", (Κέδρος, 2018) έχει τιμηθεί από τη Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά το 2013. Η IBBY Κύπρου έχει ορίσει την Άννα Κουππάνου συγγραφέα υποψήφια για το Διεθνές Βραβείο H.C. Andersen Award 2022.
 

Ήδη το γκριζόμαυρο-σκούρο μπλε εξώφυλλο εισάγει οπτικά τον αναγνώστη στο συναίσθημα του φόβου, αφήνοντας όμως ήδη διεξόδους τόσο με τα φωτεινά παράθυρα των σπιτιών αλλά και της φάλαινας – πολυκατοικίας, που αποτυπώνει το φόβο και το μέγεθός του. Το όνομα του Φοίβου το οποίο είναι γραμμένο με κόκκινα γράμματα, καθώς και η απεικόνισή του ήρωα με ανοιχτόχρωμο κεφάλι μειώνουν το αίσθημα του φόβου από τον οποίον διακατέχεται ο αναγνώστης. Το ήδη φοβιστικό αυτό περιβάλλον εντείνεται στο πρώτο σαλόνι, όπου κυριαρχεί το μαύρο και η μόνη λέξη που βρίσκεται γραμμένη είναι το ρήμα «φοβόταν». Από την επόμενη σελίδα το «μαύρο φως», όπως θα έλεγε και ο Σεφέρης, αρχίζει να σπάει με το «αγγελικό» λευκό, το οποίο, καθώς ανοίγει η πόρτα, αρχίζει να εισέρχεται στο μαύρο, ενώ η λεκτική αφήγηση αναφέρεται στο φόβο του σκοτεινού τόπου.

Η αφήγηση συνεχίζεται με περιστατικά της σχολικής και ευρύτερης κοινωνικής ζωής ενός παιδιού, (λύση μαθηματικών προβλημάτων, μπάλα), ενώ συγχρόνως η έμφαση δίνεται στο μέγεθος του φόβου και στη δυσκολία να απαλλαγεί από αυτόν. Εδώ νομίζω βρίσκεται και η πρωτοτυπία του χειρισμού του θέματος από την συγγραφέα. Ο φόβος, ο οποιοσδήποτε φόβος, η φάλαινα, είναι πιο μεγάλος και από μέρη οικεία στον Φοίβο, όπως το ποτάμι της περιοχής του, ακόμη και από αγαπημένα πρόσωπα, όπως ο παππούς του. Έτσι ο πρωταγωνιστής οδηγείται σταδιακά στο να αντιμετωπίσει μόνος του τους φόβους του με την απαραίτητη συμπαράσταση της μικρής του φίλης, της Ρόζης.

Βγάζει τον φόβο από μέσα του και τον αντιμετωπίζει πια με κάποια αποστασιοποίηση.

Η γαλάζια φάλαινα που εισέρχεται πολύ φυσικά στην αφήγηση, χάρη στο μάθημα για τα θηλαστικά ζώα, αποδίδεται και λεκτικά και εικονιστικά: «Η φάλαινα είναι τεράστια, γιγάντια, φοβερή!». Αυτό το παμμέγιστο σύμβολο του φόβου, που το οπτικοποιεί με επιβλητικό αλλά όχι απειλητικό τρόπο η εικονογράφος, αρχίζει να το διαχειρίζεται ο Φοίβος αντικειμενικοποιώντας το. Το κατασκευάζει με χαρτόνι, το χρωματίζει, τοποθετεί μέσα το κρεβάτι του, τη γάτα του, τα λουλούδια του κήπου του, τα χαρτιά του, τον κόσμο του. Βγάζει τον φόβο από μέσα του και τον αντιμετωπίζει πια με κάποια αποστασιοποίηση.

anna koupannou exofΗ επιλογή από την Κουππάνου αυτού του ενεργητικού και ουσιαστικού τρόπου αποβολής του φόβου νομίζω είναι μια ακόμη πρωτοτυπία του βιβλίου. Επιπρόσθετα, η συμμετοχή του κοινωνικού συνόλου στην απελευθέρωση του Φοίβου από τον φόβο του, με όποιο τρόπο ο καθένας ήξερε και μπορούσε, φανερώνει την επιβράβευση των ανθρώπων για το κατόρθωμά του. Θεωρώ ότι το ξεπροβόδισμα της φάλαινας - φόβου με τα λόγια του ίδιου του πρωταγωνιστή τονίζει το μέγα του κατόρθωμα: «”Και γιατί θέλεις να τον αφήσεις;” ρώτησε ένα γεροντάκι με μονόκλ. “Γιατί δε χωράει άλλο μέσα στην καρδιά μου” απάντησε ο Φοίβος σιγανά… “Καλό ταξίδι, γαλάζια φάλαινα” είπε ο Φοίβος».

Η αρμονική και διαλογική συνύπαρξη λόγου και εικόνας, η υποβολή της έννοιας του φόβου ακόμη και με την επιλογή των ονομάτων Φάλαινα και Φοίβος και με την παρήχηση του φ, γράμματος με το οποίο αρχίζει και ο φόβος, η σταδιακή αύξηση της πλοκής και των αντίστοιχων συναισθημάτων των μυθοπλαστικών προσώπων, καθώς και των αναγνωστών, ο πλούτος των εικονιστικών μηνυμάτων, η σαφήνεια του λόγου, που δεν αφήνει περιθώρια ψυχικών διακυμάνσεων και ταλαιπωριών, είναι τα κύρια χαρακτηριστικά της εικονογραφημένης αυτής ιστορίας. Είναι οι παράγοντες που συμβάλλουν ώστε το βιβλίο αυτό να μιλά τόσο στο συναισθηματικό όσο και στον ψυχικό και νοητικό κόσμο του παιδιού- αναγνώστη και ενισχύοντας την αυτοπεποίθησή του να το βοηθά να αντιμετωπίσει τις δυσκολίες που αναπόφευκτα θα συναντήσει στη ζωή του.

* Η Άντα Κατσίκη-Γκίβαλου είναι Ομ.Καθηγήτρια Ελληνικής Φιλολογίας του Ε.Κ.Π.Α.

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Ένα δέντρο μεγαλώνει παντού» της Τασούλας Τσιλιμένη (κριτική) – Μια κουτσουπιά φέρνει τους φίλους κοντά

«Ένα δέντρο μεγαλώνει παντού» της Τασούλας Τσιλιμένη (κριτική) – Μια κουτσουπιά φέρνει τους φίλους κοντά

Για το εικονογραφημένο βιβλίο της Τασούλας Τσιλιμένη «Ένα δέντρο μεγαλώνει παντού» (εικονoγράφηση Χαρά Μαραντίδου, εκδ. Καλειδοσκόπιο).

Γράφει ο Γιάννης Σ. Παπαδάτος 

Σε πλείστα όσα έργα της λογοτεχνίας –και ...

«Το μεταξένιο» του Κυριάκου Χαρίτου – Cross over παραμύθι με εξομολογητική διάθεση

«Το μεταξένιο» του Κυριάκου Χαρίτου – Cross over παραμύθι με εξομολογητική διάθεση

Για το εικονογραφημένο ποιητικό παραμύθι «Το μεταξένιο» (εικόνες Βασίλης Κουτσογιάννης) του Κυριάκου Χαρίτου που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο. Κριτική αποτίμηση και σκέψεις για το ιδανικό εικονογραφημένο βιβλίο στην εποχή της εικόνας.

Γράφει ο Μάνος Κοντολέων ...

«Μια άλλη μαϊμού» της Ντανιέλας Σταματιάδη (κριτική) – Κοιτώντας τον εαυτό μας στα μάτια των άλλων

«Μια άλλη μαϊμού» της Ντανιέλας Σταματιάδη (κριτική) – Κοιτώντας τον εαυτό μας στα μάτια των άλλων

Για το εικονογραφημένο παραμύθι «Μια άλλη μαϊμού» της Ντανιέλας Σταματιάδη που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη. Αναζητώντας την εικόνα του εαυτού. Για παιδιά από 4 ετών.

Γράφει η Ελευθερία Ράπτου 

Σε κλασικά ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Ένα δέντρο μεγαλώνει παντού» της Τασούλας Τσιλιμένη (κριτική) – Μια κουτσουπιά φέρνει τους φίλους κοντά

«Ένα δέντρο μεγαλώνει παντού» της Τασούλας Τσιλιμένη (κριτική) – Μια κουτσουπιά φέρνει τους φίλους κοντά

Για το εικονογραφημένο βιβλίο της Τασούλας Τσιλιμένη «Ένα δέντρο μεγαλώνει παντού» (εικονoγράφηση Χαρά Μαραντίδου, εκδ. Καλειδοσκόπιο).

Γράφει ο Γιάννης Σ. Παπαδάτος 

Σε πλείστα όσα έργα της λογοτεχνίας –και ...

5 λεπτά με τη Μαριλίτα Χατζημποντόζη

5 λεπτά με τη Μαριλίτα Χατζημποντόζη

Πέντε λεπτά με τη Μαριλίτα Χατζημποντόζη με αφορμή τη σειρά βιβλίων της με ήρωα το λιονταράκι Λέανδρος που λέει «Δεν...» (εκδ. Ψυχογιός).

Επιμέλεια: Ελένη Κορόβηλα

 «Δεν», μια τόση δα λεξούλα με τεράστια δύναμη. Απαγόρευση από τη μία, άρνη...

25 μέρες πριν από τα Χριστούγεννα, 25 βιβλία για να ζήσουν τα παιδιά το νόημα των Γιορτών

25 μέρες πριν από τα Χριστούγεννα, 25 βιβλία για να ζήσουν τα παιδιά το νόημα των Γιορτών

Κάνοντας αντίστροφη μέτρηση μέχρι την ημέρα των Χριστουγέννων, παρουσιάζουμε μια επιλογή 25 βιβλίων, χριστουγεννιάτικων και αγιοβασιλιάτικων, από τα βιβλία που λάβαμε: Βιβλία για τις Γιορτές για πολύ μικρά και μικρά παιδιά που ανυπομονούν να ανοίξουν τα δώρα τους. 

Επιλογή-παρουσίαση: Ελένη Κορό...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

25 μέρες πριν από τα Χριστούγεννα, 25 βιβλία για να ζήσουν τα παιδιά το νόημα των Γιορτών

25 μέρες πριν από τα Χριστούγεννα, 25 βιβλία για να ζήσουν τα παιδιά το νόημα των Γιορτών

Κάνοντας αντίστροφη μέτρηση μέχρι την ημέρα των Χριστουγέννων, παρουσιάζουμε μια επιλογή 25 βιβλίων, χριστουγεννιάτικων και αγιοβασιλιάτικων, από τα βιβλία που λάβαμε: Βιβλία για τις Γιορτές για πολύ μικρά και μικρά παιδιά που ανυπομονούν να ανοίξουν τα δώρα τους. 

Επιλογή-παρουσίαση: Ελένη Κορό...

Θεατρικός οδηγός για μεγάλους εφήβους: 5+3 παραστάσεις για όλα τα γούστα

Θεατρικός οδηγός για μεγάλους εφήβους: 5+3 παραστάσεις για όλα τα γούστα

Μια επιλογή παραστάσεων που απευθύνονται στο εφηβικό κοινό αλλά και με ευρύτερο προσανατολισμό και θεματολογία: Διαδικτυακός εκφοβισμός, κοινωνικό πείραμα, πρόσφυγες, αυτισμός, λαϊκή παράδοση, Παπαδιαμάντης, Βιζυηνός, θέατρο του παραλόγου.

Επιλογή-παρουσίαση: Ελευθερία Ράπτου

...
Πώς να μην καλλιεργούμε έμφυλα στερεότυπα: Οι απαντήσεις σε 20 βιβλία για παιδιά

Πώς να μην καλλιεργούμε έμφυλα στερεότυπα: Οι απαντήσεις σε 20 βιβλία για παιδιά

Με αφορμή τη Διεθνή Ημέρα για την εξάλειψη της βίας κατά των γυναικών, προτείνουμε δέκα βιβλία που συμβάλλουν στην κατάργηση των έμφυλων στερεοτύπων από μικρή ηλικία. 

Επιλογή-παρουσίαση: Ελένη Κορόβηλα

Βιβλία που παρουσιάζουν σε κορίτσια κι ...

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ