Γιατί να διαβάσουν τα παιδιά τον «Μάγκα» της Πηνελόπης Δέλτα σε γκράφικ νόβελ – Ο σκιτσογράφος Κωνσταντίνος Σκλαβενίτης επανασυστήνει το διάσημο φοξ τεριέ

Ενενήντα χρόνια μετά από την πρώτη έκδοση του Μάγκα της Πηνελόπης Δέλτα, ο Κωνσταντίνος Σκλαβενίτης και οι εκδόσεις Ψυχογιός επανασυστήνουν το κλασικό έργο λογοτεχνίας για παιδιά με τη μορφή του γκράφικ νόβελ [graphic novel].

Η ιστορία

Ο τίτλος του μυθιστορήματος της Δέλτα, που κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το 1935, παραπέμπει ευθέως στον αφηγητή του, ένα αγγλικό φοξ τεριέ που είναι το κατοικίδιο μιας αρχοντικής οικογένειας Ελλήνων στην Αλεξάνδρεια των αρχών του 20ού αιώνα. Ο πιστός, αλλά και πολύ σκανταλιάρης, σκυλάκος παρακολουθεί και σχολιάζει την καθημερινότητα των ανθρώπων του σπιτιού, αλλά και τις δυσκολίες των παρακμιακών συνοικιών της πόλης. Διάφορα πρόσωπα, ανθρώπινα και μη, παρελαύνουν στην ιστορία, από τα δυο μικρά ξαδέρφια της οικογένειας, τον συμπαθή Λουκά και τον ρηχό Βρασίδα, ως τον αδέσποτο Αφράτο, που περνά κάποια πολύτιμα μαθήματα στον τετράποδο πρωταγωνιστή.

Σε δεύτερο, όμως, ασκείται κοινωνική κριτική από την πλευρά της Πηνελόπης Δέλτα, σχετικά με θέματα όπως η φτώχεια, η ελευθερία και ο πόλεμος.

Σε πρώτο επίπεδο, η ιστορία παρουσιάζει τις αθώες περιπέτειες του περίγυρου του Μάγκα. Σε δεύτερο, όμως, ασκείται κοινωνική κριτική από την πλευρά της Πηνελόπης Δέλτα, σχετικά με ζητήματα όπως η φτώχεια, η ελευθερία και ο πόλεμος. Όταν το σκυλάκι με την «καλή ανατροφή» το σκάει από το σπίτι και χάνει, για λίγο, την αγάπη και τη φροντίδα που του παρέχεται στο ασφαλές περιβάλλον του σπιτιού της οικογένειας Βασιωτάκη αντιμετωπίζει αληθινούς κινδύνους και προβλήματα ενώ, παρέα με τον Αφράτο, τον νέο αδέσποτο φίλο του, θα γνωρίσει την άλλη πλευρά της ζωής. Η περιπέτειά του θα τον ευαισθητοποιήσει κοινωνικά και θα τον βοηθήσει να ωριμάσει. Ο πόλεμος κατέχει επίσης σημαντική θέση στο βιβλίο, με αναφορές στην Ελληνική Επανάσταση και τους αγωνιστές της, αλλά και τον Μακεδονικό Αγώνα, τον οποίο βέβαια η συγγραφέας εξετάζει αναλυτικότερα -με έντονο και κάπως μονομερή τρόπο, που δεν μπορεί να μην σχολιαστεί σήμερα- στο κατοπινό έργο της Στα μυστικά του βάλτου, έργο που συνδέεται ωστόσο άμεσα με τον Μάγκα. Μετά από τη δική του περιπέτεια «ενηλικίωσης», ο Μάγκας, σαν ώριμο παιδί, είναι έτοιμος να αναλάβει σημαντικές ευθύνες. Ο Μάγκας, ένας από τους πρώτους αφηγητές  στην παιδική λογοτεχνία που είναι κατοικίδιο μυεί τα παιδιά στη φιλοζωία και την έννοια της συνύπαρξης με τα ζώα ενώ ταυτόχρονα τα διασκεδάζει και τους δημιουργεί προβληματισμούς. 

Η Πηνελόπη Δέλτα

Η Πηνελόπη Δέλτα (1874-1941), συγγραφέας μυθιστορημάτων για παιδιά και εφήβους, είναι μία από τις σημαντικότερες προσωπικότητες των αρχών του 20ού αιώνα. Ήταν κόρη του εθνικού ευεργέτη Εμμανουήλ Μπενάκη και πέρασε μεγάλο μέρος των πρώτων χρόνων της ζωής της στην Αλεξάνδρεια – οι πρωταγωνιστές του Μάγκα άλλωστε αντικατοπτρίζουν ως έναν βαθμό τα μέλη της οικογένειάς της.

Η Δέλτα συνέδεσε το έργο της με κομβικά γεγονότα της ελληνικής ιστορίας -τα βυζαντινά χρόνια, το κίνημα στο Γουδή, τον Μακεδονικό Αγώνα, που αναφέραμε και προηγουμένως, κ.ά.-, σκοπεύοντας να γαλουχήσει τον πατριωτισμό και την εθνική συνείδηση. Μέρος της σημερινής πρόσληψής μας για κάποια από αυτά τα γεγονότα έχει διαμορφωθεί ως έναν βαθμό από τις αφηγήσεις της.

Ενδιαφέρον έχουν και τα αυτοβιογραφικά κείμενά της, από τα οποία αντλούμε πλούτο πληροφοριών για τον βίο της δημιουργού και τη σχέση της με γνωστές φιγούρες της ελληνικής ιστορίας, την ανωτέρα τάξη της εποχής και τη θέση της γυναίκας μέσα σ’ αυτήν την τάξη και ευρύτερα, στην κοινωνία.

Παντρεύτηκε τον τραπεζίτη Στέφανο Δέλτα, το επώνυμο του οποίου κατόπιν υιοθέτησε. Είναι γνωστός ο έρωτάς της για τον Ίωνα Δραγούμη, με τον οποίο ανέπτυξε πλατωνική σχέση. Η Πηνελόπη Δέλτα αυτοκτόνησε πίνοντας δηλητήριο στις 27 Απριλίου του 1941, την ημέρα που τα γερμανικά στρατεύματα μπήκαν στην Αθήνα.

Το έργο του Κωνσταντίνου Σκλαβενίτη

Ενενήντα χρόνια μετά από την πρώτη κυκλοφορία του Μάγκα, ο Κωνσταντίνος Σκλαβενίτης, έμπειρος εικονογράφος και δημιουργός κόμικς, αναλαμβάνει τη διασκευή του έργου στη μορφή του γκράφικ νόβελ. Αντλώντας επιπρόσθετα στοιχεία από τα αρχεία του ΕΛΙΑ (Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο), καθώς και από άλλες πηγές, δημιουργεί ζωντανά σχέδια, μεταφέροντας τους σημερινούς αναγνώστες σε μιαν άλλη εποχή. Η τεχνική της εστίασής του είναι χαρακτηριστική: το φόντο σε πολλά καρέ είναι λιτό, λευκό ή διαφορετικού χρώματος από τη φιγούρα που ξεχωρίζει, φέρνοντας στο επίκεντρο κάθε φορά έναν χαρακτήρα.

Ο Σκλαβενίτης μεγάλωσε με περιπετειώδη διαβάσματα, τα μυθιστορήματα του Ιουλίου Βερν και του Ρ. Λ. Στίβενσον, αλλά και με κόμικς, όπως μας αποκάλυψε. Παρόλο που δεν θα βρίσκαμε τον Μάγκα στην παιδική του βιβλιοθήκη, εφόσον ο ίδιος ήρθε σ’ επαφή με το έργο σε μεγαλύτερη ηλικία, τον κέρδισε γρήγορα χιούμορ και η ευαισθησία του βιβλίου, καθώς και το γεγονός πως ο αφηγητής είναι ένας σκύλος, που ερμηνεύει με τον τρόπο του τις -συχνά παράδοξες- συμπεριφορές των ανθρώπων.

Ζούμε σε μια εποχή που πρέπει να έχουμε ανοιχτούς ορίζοντες και να κοιτάμε μπροστά έχοντας γνώση του παρελθόντος και της ιστορίας μας».

Όπως μας είπε ο Μάγκας είναι «το πιο παιδικό, αν μπορούμε αν το πούμε έτσι, βιβλίο της Δέλτα και φυσικά και η κόμικς εκδοχή του απευθύνεται πρωτίστως στα παιδιά. Ήθελα όμως, όπως κάθε τι που κάνω, να μπορεί να διαβαστεί από κάθε ηλικία και να βρει ο καθένας κάτι σε αυτό. Τα μηνύματα του Μάγκα παραμένουν διαχρονικά και επίκαιρα, ειδικά σήμερα: η αποδοχή, η φιλία και η συνύπαρξη με το διαφορετικό αποτελούν ακλόνητες αξίες. Ο Μάγκας, ξεκινώντας το ταξίδι του έξω από την ασφάλεια του σπιτιού του, συναντάει ένα σωρό κινδύνους και εμπόδια που, όμως, καταφέρνει να ξεπεράσει χάρη στους φίλους του. Θεωρώ πως ζούμε σε μια εποχή που πρέπει να έχουμε ανοιχτούς ορίζοντες και να κοιτάμε μπροστά έχοντας γνώση του παρελθόντος και της ιστορίας μας».

Η διασκευή σε graphic novel (και κάποιες αλλαγές)

Το είδος του κόμικ προϋποθέτει διαφορετική μορφή αφήγησης από αυτή του μυθιστορήματος, εφόσον μεγάλο μέρος της γίνεται μέσω της εικόνας. Γι’ αυτό, πάντοτε η διασκευή ενός λογοτεχνικού κειμένου σε αυτή τη νέα φόρμα απαιτεί επεξεργασία.

Ως αναγνώστης, κάθε φορά που διαβάζω τη διασκευή ενός κλασικού βιβλίου σε κόμικς, σχεδόν πάντα αναζητώ το πρωτότυπο, ανατρέχω σ΄ αυτό και κάνω συγκρίσεις – προσπαθώ να δω τον τρόπο που το αντιμετώπισε ο εικονογράφος και τις επιλογές που έκανε στο σχέδιο και την ιστορία

Ο Κωνσταντίνος Σκλαβενίτης μίλησε για τη γόνιμη συνομιλία που μπορεί να έχει μια αναδιήγηση με την πρωταρχική εκδοχή: «Θεωρώ πως το γκράφικ νόβελ είναι μια καλή αφορμή να ανακαλύψεις ένα βιβλίο που δεν έχεις διαβάσει ή να ξαναδιαβάσεις με άλλο τρόπο ένα αγαπημένο έργο μετά από καιρό. Είναι ένας ωραίος τρόπος να φέρουμε τα παιδιά σε επαφή με τη λογοτεχνία και τα κλασικά έργα αλλά και να γνωρίσουν ένα είδος κόμικς πιο καλλιτεχνικό και σκεπτόμενο. Η εικόνα έχει μεγάλη δύναμη, δίνει ζωή και μορφή σε αυτό που διαβάζουμε και φανταζόμαστε.

Ως αναγνώστης, κάθε φορά που διαβάζω τη διασκευή ενός κλασικού βιβλίου σε κόμικς, σχεδόν πάντα αναζητώ το πρωτότυπο, ανατρέχω σ΄ αυτό και κάνω συγκρίσεις – προσπαθώ να δω τον τρόπο που το αντιμετώπισε ο εικονογράφος και τις επιλογές που έκανε στο σχέδιο και την ιστορία. Τα σπουδαία βιβλία σε κάνουν με έναν μαγικό τρόπο κομμάτι του κόσμου τους και αυτό γίνεται μέσα από την αφήγηση, τους ήρωες και τις περιπέτειές τους. Μεταφέρεσαι εκεί. Έτσι κι εδώ. Ο Μάγκας γνωρίζει τον κόσμο κι εμείς μαζί του».

Κάποιες ξεπερασμένες απεικονίσεις του αρχικού κειμένου που αφορούν σε άλλους λαούς έμειναν εκτός της νέας εκδοχής και δόθηκε έμφαση «στα θετικά στοιχεία και πρότυπα που προβάλει η συγγραφέας».

Όπως υποδεικνύει το κατατοπιστικό προλογικό σημείωμα της Μένης Κανατσούλη, Καθηγήτριας Παιδικής Λογοτεχνίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, μια από τις πινελιές του Σκλαβενίτη είναι η προσθήκη ενός σημαδιού γύρω από το δεξί μάτι του Μάγκα «για να είναι εύκολα αναγνωρίσιμος».

Τέλος, ρωτήσαμε τον δημιουργό και για το αν άφησε κάποια στοιχεία της αρχικής αφήγησης έξω από τη διασκευή του καθώς κάθε παλαιότερο έργο μυθοπλασίας παρουσιάζει απεικονίσεις απέναντι στις οποίες σήμερα ίσως να στεκόμαστε κριτικά. Στην εκδοχή του Κωνσταντίνου Σκλαβενίτη, ο «Μάγκας είναι λιγότερο αριστοκράτης, αν και παραμένει μέλος της καλής κοινωνίας της εποχής». Κάποιες ξεπερασμένες απεικονίσεις του αρχικού κειμένου που αφορούν σε άλλους λαούς έμειναν εκτός της νέας εκδοχής και δόθηκε έμφαση «στα θετικά στοιχεία και πρότυπα που προβάλει η συγγραφέας» μας είπε. Με αυτό τον τρόπο, προκύπτει ένα έργο που απευθύνεται στα σημερινά παιδιά, με μια φρέσκια ματιά, και παραπέμπει ταυτοχρόνως στο αρχικό δημιούργημα, που άλλωστε συνεχίζει να κυκλοφορεί.

＊Ο ΣΟΛΩΝ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας.

Δυο λόγια για τον συγγραφέα και εικονογράφο

Ο Κωνσταντίνος Σκλαβενίτης γεννήθηκε στην Λευκάδα το 1984. Σπούδασε στο τμήμα Πλαστικών Τεχνών & Επιστημών της Τέχνης του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και συνέχισε με Master of Arts in Design στον ΑΚΤΟ - Middlesex University.

To 2009 ξεκίνησε να εργάζεται ως εικονογράφος / σκιτσογράφος. Εχει συνεργαστεί, μεταξύ άλλων, με το περιοδικό Ταχυδρόμος, την εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ και τις εκδόσεις Έννοια. Από το 2010 είναι σκιτσογράφος στην εφημερίδα Τα Νέα, όπου και συνεχίζει ως σήμερα. Συνεργάζεται επίσης με το περιοδικό Books' Journal και το socomic.gr κάνοντας κόμικς και εικονογραφήσεις.

Εχει εκδόσει τα κόμικς: Σαν Όνειρο (εκδ. webcomics), Σπάρτακος (2 τεύχη σε συνεργασία με τον Δ. Σαββαίδη, εκδ. addart), Εικόνες στα Σύννεφα και Ανώνυμος ο Αθηναίος, στη σκιά της Ακρόπολης (jemma press), Περπατώντας στην παλιά πόλη της Λευκάδας (εκδ. Fagotto).

Εχει συμμετάσχει σε διάφορες εκθέσεις και φεστιβάλ, στην Ελλάδα και το εξωτερικό (Athens Video Art Festival 2008 και 2010, Μilano Film Festival 2008, Leskovac Comics Festival 2013, όπου κέρδισε το β΄ βραβείο για την καλύτερη σύντομη ιστορία στα Βαλκάνια, κ.α.)