«Το σπίτι της μαγείας» της Ελιζαμπέτ Ζαμ (κριτική) – Πώς τα παιδιά μπορούν να πετύχουν σε όλα χωρίς την πίεση των γονιών

Στην πλούσια «μαγική» παιδική λογοτεχνία, αυτή που ασχολείται με μικρές μάγισσες και μικρούς μάγους, έρχεται να προστεθεί μια νέα σειρά γκράφικ νόβελ, που είναι πολλά υποσχόμενη και έχει τη δυνατότητα να ξεχωρίσει στο είδος. Το πρώτο βιβλίο της σειράς «Φορτούνα», Το σπίτι της μαγείας, μας εισάγει στον υπέροχο κόσμο μαθητευόμενων μάγων και μαγισσών, των μεντόρων τους, αλλά και των… δαιμόνων που μπλέκουν στις ζωές τους.

Τρεις μαθητευόμενες μάγισσες σε τροχιά προετοιμασίας

Στον μαγικό κόσμο που συστήνει στα παιδιά η Γαλλίδα Ελιζαμπέτ Ζαμ υπάρχουν πέντε μεγάλοι κλάδοι της μαγείας: αστρολογία, μαντική, δαιμονολογία, βοτανολογία και αλχημεία. Οι μαθητευόμενοι μάγοι και μάγισσες, που έχουν κλίση σε κάποια από αυτές τις «επιστήμες», χωρίζονται σε τριάδες με επικεφαλής έναν ή μία μέντορα και ζουν μαζί τους για την περίοδο εκπαίδευσης. Όταν είναι έτοιμοι, υποβάλλονται σε μια δοκιμασία, το «Συμβούλιο», ενώπιον μιας γερουσίας μαγισσών που αξιολογούν τις ικανότητές τους. Μόνο αν κριθούν έτοιμοι, παίρνουν την πιστοποίησή τους και τα ονόματά τους γράφονται στο Γριμόριο, το μεγάλο βιβλίο που απαριθμεί όλους τους μάγους.

Η τριάδα στην οποία εστιάζει η Γαλλίδα συγγραφέας μένει σε ένα αχυρένιο σπιτάκι στο βουνό υπό την επίβλεψη της μέντορα Μπελόμπρα. Η μικρότερη, η δωδεκάχρονη Μπελαντόνα, ξετρελαμένη με οτιδήποτε αφορά τα δαιμονικά πλάσματα, ειδικεύεται στη δαιμονολογία, ενώ η μεγαλύτερη, η δεκαπεντάχρονη Μαντραγκόρ, αφοσιωμένη στα βότανα και τα ξόρκια, ειδικεύεται στη βοτανολογία. Η δεκατριάχρονη Φορτούνα, όμως, δεν είναι σίγουρη ότι έχει βρει το πάθος της. Προέρχεται από τη σημαντική οικογένεια Χιλς, οι γονείς της είναι και οι δύο ξακουστοί μάντεις και όλοι περιμένουν από αυτήν να διαπρέψει στη μαντική. Η ίδια όμως δεν φαίνεται να ανταποκρίνεται στις ασκήσεις, πόσο μάλλον να εμφανίζει το «τρίτο μάτι» που πρέπει να έχει μια μάντισσα.

Το Σπίτι της Μαγείας

Όταν η Μπελόμπρα μαθαίνει ότι έχουν μόνο τέσσερις μήνες για το επόμενο Συμβούλιο, αποφασίζει ότι αυτή και τα κορίτσια πρέπει να μετακομίσουν. Αφήνοντας την εξοχή, η μέντορας και οι μαθήτριές της πετούν προς την πόλη και φτάνουν σε ένα σπίτι που έχει παραχωρηθεί στους μάγους, το Σπίτι της Μαγείας. Χωρίς να χρειάζεται πλέον να ασχοληθούν με τις δουλειές του σπιτιού που εκτελούνται ως δια μαγείας μόνες τους και με άπλετο πλέον χώρο, τα τρία κορίτσια μπορούν να μελετήσουν αδιάκοπτα. Η Φορτούνα, όμως, εξακολουθεί να μη βρίσκει τη δύναμή της και το άγχος της γιγαντώνεται, ειδικά μετά την επίσκεψη της μητέρας της.

Σαν να μην έφταναν όλα αυτά, η μέντοράς της πρέπει να διαχειριστεί μια έκτακτη κρίση με έναν κατώτερο δαίμονα, και αναγκάζεται να αφήσει τα κορίτσια μόνα με τον Ίνις, το πνεύμα με το οποίο συνδέεται η ίδια ως δαιμονολόγος. Αβοήθητη και απαρηγόρητη, η Φορτούνα προσπαθεί να βρει τρόπους να δει μέσα στη μαγική γυάλα αλλά είναι αδύνατον. Καταλήγει να συνάψει μια συμφωνία με ένα μυστήριο πνεύμα που κατοικεί στο σπίτι. Χωρίς να συμφωνήσει το αντάλλαγμα, δέχεται τη βοήθειά του για να «κλέψει» στις εξετάσεις. Έκτοτε, τα πράγματα αρχίζουν να περιπλέκονται περισσότερο και οδηγούνται ολοταχώς προς την καταστροφή.

Αμφισβητώντας την πεποίθηση ότι όλα τα παιδιά έχουν «έμφυτα» μια κλίση που πρέπει να καλλιεργήσουν, το βιβλίο αγκαλιάζει την αβεβαιότητα σαν στοιχείο της εφηβείας και του μεγαλώματος.

Οι απαιτήσεις των άλλων

Η καθημερινότητα των μαγισσών μπορεί να μοιάζει ιδανική στα παιδιά. Μελετούν ξόρκια, πετούν πάνω στις σκούπες τους και παρακολουθούν μαθήματα στη φύση κι όχι μέσα σε μια βαρετή τάξη. Κι όμως, κάποια στοιχεία της εκπαιδευτικής διαδικασίας είναι ίδια. Οι μικρές μάγισσες βαριούνται όταν το μάθημα αφορά κάποιον κλάδο εκτός των ενδιαφερόντων τους, ενώ χαίρονται και συμμετέχουν ενεργά σε αυτόν που λατρεύουν. Όσο μεγαλύτερο πάθος έχουν γι’ αυτό που κάνουν, τόσο πιο καλές είναι σε αυτό. Οι εξετάσεις αγχώνουν όλα τα παιδιά το ίδιο, όμως η καλή προετοιμασία και η συγκέντρωση μπορεί να εξασφαλίσει μια καλή απόδοση. Σημασία έχει, πρωτίστως, η προσπάθεια και η πίστη ότι η αποτυχία δεν είναι οριστική κατάσταση.

Οι πιέσεις που δέχεται από τη μητέρα της η Φορτούνα, πυροδοτούν το άγχος που την κατακλύζει. Μέσα από τη μικρή μαγισσούλα, η συγγραφέας και εικονογράφος χειρίζεται ένα ζήτημα που ταλαιπωρεί πολλά παιδιά, εφήβους και νέους, το αίσθημα της «υποχρέωσης» που καλλιεργούν οι γονείς τους για μια συγκεκριμένη πορεία που πρέπει αυτά να ακολουθήσουν. Η «υποχρέωση της επιτυχίας» μετατρέπεται σε ένα βαρύ αίσθημα πίεσης για καλές επιδόσεις στο σχολείο που υπαγορεύεται από την εναπόθεση των ελπίσων των γονιών για συνέχιση της δικής τους καριέρας ή για να πετύχουν τα παιδιά τους ό,τι δεν πέτυχαν οι ίδιοι. Αυτή η συμπεριφορά προκαλεί ένα τεράστιο αίσθημα βάρους και φόβου αποτυχίας στα παιδιά, ενώ τα αποπροσανατολίζει από τις πραγματικές τους επιθυμίες.

Μια έξυπνη παραβολή

Αμφισβητώντας την πεποίθηση ότι όλα τα παιδιά έχουν «έμφυτα» μια κλίση που πρέπει να καλλιεργήσουν, το βιβλίο αγκαλιάζει την αβεβαιότητα σαν στοιχείο της εφηβείας και του μεγαλώματος. Έτσι, το παραμύθι με πρωταγωνίστρια τη Φορτούνα γίνεται μια έξυπνη παραβολή για την εύρεση της ταυτότητας και την αυτοπραγμάτωση. Σε αυτή τη διαδικασία, η συγγραφέας αξιολογεί ως απαραίτητα στοιχεία την καθοδήγηση, τη βοήθεια και τη στήριξη, αλλά και την πίστη στον εαυτό και τη συνεργασία.

Οι έξυπνες, όμως, αναλογίες με τη ρεαλιστική πραγματικότητα των παιδιών δεν σταματούν εκεί. Μέσα από τους «ανώτερους» και «κατώτερους» δαίμονες, η συγγραφέας αναμετράται με τις καλές και κακές συμπεριφορές. Όταν η Φορτούνα αποφασίζει να δεχτεί παράτυπα βοήθεια κλέβοντας στις εξετάσεις, αρχίζει να παραπαίει και σε άλλες άσχημες συμπεριφορές. Γίνεται πολύ ανταγωνιστική, μιλάει άσχημα στις φίλες της, αποξενώνεται και καταλήγει να σαμποτάρει την προσπάθεια μιας συνυποψήφιάς της στις εξετάσεις και εν δυνάμει καλής μάγισσας.

Η σημασία της διαφορετικότητας

Αντιθέτως, κατ’ αντιπαραβολή, σκιαγραφούνται και καλές συμπεριφορές, που οδηγούν σε πιο αρμονικές συνθήκες συμβίωσης, όπως η ευγενής άμιλλα, η ενθάρρυνση και βοήθεια των φίλων, η αξιοποίηση των διαφορών στο πλαίσιο μιας παρέας. Οι τριάδες που δημιουργούνται στο «σχολείο» των μάγων δεν άπτονται της επιλογής των παιδιών και συχνά οι διαφορές τους είναι μεγαλύτερες από τα κοινά τους, αλλά πρέπει να μάθουν να τις αποδέχονται για να σταθούν αυθύπαρκτα ακόμα κι όταν οι μέντορες και προστάτες τους απουσιάζουν.

Αν και με έμφαση στην περιπέτεια της Φορτούνα, η Ζαμ αφήνει να διαφανούν κάποια ερωτήματα που ίσως απασχολήσουν στη συνέχεια του σάγκα, όπως ο ρόλος της μαγείας ως ανάχωμα διαφορετικότητας σε έναν διαρκώς μεταβαλλόμενο κόσμο. Υπάρχουν άνθρωποι χωρίς μαγικές δυνάμεις που βλέπουν με φόβο και επιφύλαξη τον κόσμο της μαγείας, όπως ο παπάς της πόλης. Όταν αυτός προσπαθήσει να εξολοθρεύσει ένα από τα ανώτερα δαιμόνια, αυτά που έχουν καλούς σκοπούς, δηλαδή, η Μπελαντόνα του φωνάζει: «Επειδή δεν τα καταλαβαίνετε, δε σημαίνει πως πρέπει να πάψουν να υπάρχουν», παραχωρώντας ένα σημαντικό μάθημα ανοχής και αντίστασης στη μισαλλοδοξία.

Με υπέροχη εικονογράφηση, που αποτυπώνει με λεπτομέρεια όλες τις εκφράσεις και ζωντανεύει έναν ιδιαίτερα χρωματιστό μαγικό κόσμο, το πρώτο μέρος εγκαινιάζει μια σειρά που ξεχωρίζει σε σχέση με άλλους πιο «σκοτεινούς» μαγικούς κόσμους. Το βιβλίο της Ζαμ ισορροπεί ανάμεσα στη μαγεία και τον ρεαλισμό, το παραμύθι και την παραβολή και, κυρίως, δημιουργεί σημαντικά ερωτήματα και σκέψεις στα παιδιά.

＊Η ΦΑΝΗ ΧΑΤΖΗ είναι δημοσιογράφος.

Λίγα λόγια για τη δημιουργό 

Η Eλιζαμπέτ Ζαμ είναι Γαλλίδα εικονογράφος που έχει συνεργαστεί με πλήθος συγγραφείς και εκδότες.

Της αρέσει να δημιουργεί καλά μελετημένους και τεκμηριωμένους κόσμους, και να συμπαρασύρει τον αναγνώστη μέσα τους, πάντα όμως με χιούμορ.