Λύντη Γαλάτη: «Όσο διαβάζουμε στοχαζόμαστε, διευρύνουμε τους γνωστικούς μας ορίζοντες»

Έχοντας διαγράψει μια πορεία άνω των 20 χρόνων στον χώρο του βιβλίου, σας συναντούμε στη θέση της υπεύθυνης παιδικού βιβλίου στις εκδόσεις Διόπτρα. Πόσο έχουν αλλάξει τα πράγματα από όταν αρχίσατε να ασχολείστε με το βιβλίο για παιδιά και την παιδική λογοτεχνία; 

Απευθυνόμαστε σε μια πολύ διαφορετική γενιά παιδιών συγκριτικά με άλλες δεκαετίες, θα έλεγα στη «γενιά της οθόνης», γεγονός που έχει επηρεάσει και το βιβλίο. Πρωταγωνιστεί η εικόνα – ακόμα και βιβλία για μεγαλύτερες ηλικίες εκδίδονται με ολοσέλιδη εικονογράφηση. Μετά την πανδημία, μάλιστα, δημιουργήθηκε μια τάση στην αγορά για τα παιδικά-διηλικιακά βιβλία για ενήλικους αναγνώστες. Ως προς τη θεματολογία, η παιδική λογοτεχνία για παιδιά από 8-9 ετών ακολουθεί την ενήλικη και το αντίστροφο, όπως συμβαίνει τώρα με τα βιβλία του φανταστικού. Ακόμα και οι παιδικές σειρές για μικρότερα παιδιά υπακούουν στις τάσεις των διεθνών αγορών, έχοντας ως κυρίαρχο θέμα το περιβάλλον και την κλιματική αλλαγή

Μια κατηγορία βιβλίων που βλέπουμε στον κατάλογό σας είναι βιβλία που περιλαμβάνουν εκτός από την ιστορία για τα παιδιά και εκτενή κείμενα με συμβουλές και οδηγίες για την πλαισίωση των γονιών. Γιατί χρειάζεται μια τέτοια προσέγγιση και για ποια θέματα;

Όταν μια παιδική ιστορία ταξιδεύει τους μικρούς αναγνώστες σε ένα «δύσκολο θέμα» –εκφοβισμός, βία, απώλεια κ.ά.–, παρέχουμε έναν πλοηγό που θα βοηθήσει τους γονείς και τους εκπαιδευτικούς να προσεγγίσουν αυτό το θέμα με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Είναι μια πρακτική που χρησιμοποιείται ευρέως σε πολλές χώρες.

Μια άλλη κατηγορία που αγαπούν πολύ τα παιδιά είναι οι σειρές. Τα τελευταία χρόνια βλέπουμε ότι οι σειρές μυστηρίου ή με ήρωες μικρούς ντετέκτιβ έχουν μεγάλη επιτυχία. Γιατί συμβαίνει αυτό;

Θεωρώ ότι δεν είναι κάτι πρόσκαιρο. Από την εποχή των The Famous Five της Enid Blyton μέχρι τον Σέργουφ Χολμς του Isaac Palmiola και πολλές άλλες επιτυχημένες σειρές, το μυστήριο και η περιπέτεια με λιλιπούτειους ντετέκτιβ δεν θα σταματήσει ποτέ να συνεπαίρνει τα παιδιά. Με ονόματα εμπνευσμένα από την κλασική αστυνομική λογοτεχνία, οι ήρωες και οι ηρωίδες αυτών των σειρών είναι οικείοι, αναγνωρίσιμοι από τους γονείς κι αυτό το μεταφέρουν στα παιδιά τους. Άλλωστε, θέλω να πιστεύω πως κάπως έτσι δημιουργούνται οι φανατικοί αναγνώστες του crime fiction. 

Επενδύετε επίσης στις διασκευές κλασικών έργων της λογοτεχνίας. Ποιο είναι το σκεπτικό; Γιατί, δηλαδή, να μην περιμένει το παιδί να φτάσει στην εφηβεία ώστε να διαβάσει απευθείας το πρωτότυπο κείμενο; 

Ας συμφωνήσουμε ότι πρωτότυπο είναι το κείμενο στη γλώσσα που γράφτηκε. Οι μεταφράσεις που καλύπτουν το σύνολο κάθε έργου κυκλοφορούν στη χώρα μας σε πολυσέλιδα βιβλία για ενηλίκους. Για τους νεαρούς αναγνώστες, θα βρούμε μόνο διασκευές που ποικίλλουν ανάλογα με τον εκδοτικό οίκο. Άλλωστε, πολλά από αυτά τα κλασικά αριστουργήματα απευθύνονταν σε ενήλικο κοινό, όπως Η Φάρμα των Ζώων, Πόλεμος και Ειρήνη, Οι Άθλιοι κ.ά.

Το σκεπτικό πίσω από αυτή τη σειρά ήταν να εκδοθούν βιβλία διασκευασμένα από συγγραφείς, με ολοσέλιδη σύγχρονη εικονογράφηση και η έκδοση να θεωρείται συλλεκτική· να είναι σαν αυτά τα βιβλία που έχουμε στη δική μας βιβλιοθήκη από παιδιά και τα παίρνουμε μαζί μας σε κάθε μετακόμιση.

Πρόσφατα, στο πλαίσιο της έκδοσης του συνόλου του έργου του Νίκου Καζαντζάκη από τις εκδόσεις Διόπτρα, εκδώσατε και τα δύο βιβλία που απευθύνονται σε παιδιά. Ποια ήταν η υποδοχή που είχαν;

Ο Μέγας Αλέξανδρος και Τα Παλάτια της Κνωσού επανεκδόθηκαν με νέα εικονογράφηση και νέα επιμέλεια κειμένου. Αυτά τα βιβλία συνοδεύονταν από εκπαιδευτικά προγράμματα, τα οποία παρουσιάστηκαν σε αρκετά σχολεία, με συμμετοχή μαθητών από 10 έως 14 ετών. Το γεγονός ότι τα παιδιά είχαν διαβάσει τα βιβλία και κατά τη διάρκεια της παρουσίασης έδειξαν μεγάλο ενδιαφέρον για το σύνολο του έργου του Καζαντζάκη ήταν ένα πολύ ενθαρρυντικό δείγμα για όλους εμάς στη Διόπτρα.

Επιλέγουμε να μη βάζουμε ταμπέλες στα βιβλία και οι αναγνώστες εμπιστεύονται τις βιβλιοπροτάσεις μας.

Αναφορικά με τα βιβλία για εφήβους και νέους, παρατηρούμε ότι οι εκδόσεις Διόπτρα εκδίδουν συστηματικά βιβλία με θέματα που αφορούν εφήβους ΛΟΑΤΚΙ+. Τι υποδοχή έχουν αυτά τα βιβλία;

Οι τίτλοι που εκδίδουμε δεν έχουν έναν αποκλειστικό γνώμονα, αλλά μέσα από τα βιβλία μας θέλουμε να διεγείρουμε γενικά τον προβληματισμό για τα έμφυλα στερεότυπα, την ελευθερία έκφρασης και αυτοπροσδιορισμού. Επιλέγουμε να μη βάζουμε ταμπέλες στα βιβλία και οι αναγνώστες εμπιστεύονται τις βιβλιοπροτάσεις μας. Αν μιλήσουμε καθαρά με αριθμούς, αρκετοί τίτλοι έχουν ξεπεράσει τις προσδοκίες μας. Φυσικά, μια σημαντική παράμετρος είναι ότι και τα βιβλιοπωλεία έχουν συμβάλει σ’ αυτό.

Πρόσφατα, ένα βιβλίο των εκδόσεων Διόπτρα μπήκε στο στόχαστρο για το θέμα του στην Κύπρο και το ζήτημα πήρε δημοσιότητα εδώ, στην Ελλάδα. Αναφέρομαι στο «Οικογένεια είναι...» της Κατρίνας Τσάνταλη. Το περιστατικό πυροδότησε συζητήσεις. Πιστεύετε ότι θα βλέπουμε συχνότερα παρόμοια περιστατικά;

Τέτοια περιστατικά καταδεικνύουν την έλλειψη παιδείας κι εκπαίδευσης. Κι όσο αυτή η έλλειψη συνεχίζεται, θα βιώνουμε αντίστοιχα περιστατικά που πηγάζουν από θρησκοληψίες και στερεότυπα κι ενισχύουν τον κοινωνικό αποκλεισμό. Έχουμε πολύ δρόμο να βαδίσουμε ως κοινωνία, όταν σε άλλες χώρες η ισότητα, η διαφορετικότητα και η συμπερίληψη είναι αναγκαία συνθήκη στα σχολεία, στα πανεπιστήμια, σε χώρους εργασίας.

(...) κατά μέσο όρο εκδίδονται εκατό παιδικοί τίτλοι και περισσότεροι από δεκαπέντε στην κατηγορία «young adult» λογοτεχνία.

Ποιος είναι ο τίτλος του παιδικού καταλόγου σας με τις περισσότερες πωλήσεις; Πού το αποδίδετε;

Θα αναφερθώ σε τρεις τίτλους που κυκλοφορούν τέσσερα χρόνια και πλέον: 20 σπουδαία κορίτσια που άλλαξαν τον κόσμο, Γέτι η δύναμη του ακόμη και Λέσχη Μυστηρίου Σέργουφ Χολμς Νο 1. Αγαπήθηκαν από τα παιδιά για πολλούς λόγους: την πρωτοτυπία και τον τρόπο προσέγγισης των θεμάτων, την εικονογράφηση και την προσεγμένη έκδοση. Από εκεί και πέρα, έπαιξαν ρόλο η προώθηση, το τάιμινγκ στην αγορά, το word-of-mouth.

Οι εκδόσεις Διόπτρα, πόσους τίτλους βιβλίων για παιδιά εκδίδουν ετησίως;

Μπορεί αυτό να διαφοροποιείται κάθε χρονιά, αλλά κατά μέσο όρο εκδίδονται εκατό παιδικοί τίτλοι και περισσότεροι από δεκαπέντε στην κατηγορία «young adult» λογοτεχνία.

Συμφωνείτε με την άποψη ότι υπάρχει υπερπληθώρα εκδόσεων που δύσκολα απορροφάται από μια αγορά που δεν είναι και τόσο μεγάλη;

Τείνω να συμφωνήσω με αυτή την άποψη, αλλά υπάρχουν και άλλοι παράγοντες που επηρεάζουν την αγορά πέρα από την υπερπληθώρα τίτλων: Το βιβλίο ως προϊόν δεν είναι στις προτεραιότητές μας, η τιμή του, τίτλοι που είναι παρόμοιοι –αν έχεις διαβάσει ένα βιβλίο είναι σαν να τα έχεις διαβάσει όλα­–, η αναγνωστική συμπεριφορά των Ελλήνων, το εκπαιδευτικό μας σύστημα, οι οθόνες και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Ωστόσο, θα επιθυμούσα να υπάρχει υπερπληθώρα και να αυξηθεί η απορρόφηση – με απλά λόγια, να πείσουμε τη νέα γενιά να επιστρέψει στο τυπωμένο βιβλίο.

Εκτός από τα καθήκοντά σας ως υπεύθυνη του τμήματος βιβλίων για παιδιά, συνεχίζετε να μεταφράζετε. Διαπιστώνετε ότι η γλώσσα με την οποία απευθύνονται οι συγγραφείς στα παιδιά έχει αλλάξει; Και αν ναι, προς ποια κατεύθυνση; 

Οι ξένοι συγγραφείς εκφράζουν την κουλτούρα της χώρας τους, γεγονός που επηρεάζει τον τρόπο γραφής. Για παράδειγμα, η γλωσσική έκφραση των Γάλλων διαφέρει από των Βρετανών ή η έκταση του κειμένου από Γερμανούς συγγραφείς είναι πολύ μεγαλύτερη από των Ελλήνων. Αυτό από μόνο του είναι μια μεταφραστική πρόκληση. Εκ των πραγμάτων η γλώσσα εξελίσσεται και προσαρμόζεται στη σύγχρονη κοινωνία, αλλά το σημαντικότερο είναι ότι έχει αλλάξει η θεματολογία και ο τρόπος που αποτυπώνεται μέσω της εικονογράφησης σήμερα στα παιδικά βιβλία.

 Υπάρχουν θέματα για τα οποία δεν μπορούμε να μιλήσουμε στα παιδιά;

Σε μια διαρκώς εξελισσόμενη κοινωνία της πληροφορίας, τα παιδιά μπορούν να ακούσουν τα πάντα. Αναρωτιέμαι αν εμείς οι ενήλικοι είμαστε έτοιμοι να απαντήσουμε χωρίς αγκυλώσεις και στερεότυπα. Όταν συζητάμε, όταν τους προτείνουμε ένα βιβλίο, ακόμα και όταν παίζουμε μαζί τους καλλιεργούμε την κριτική και δημιουργική σκέψη τους.

Το διάβασμα είναι χαρά, είναι γνώση, είναι συναίσθημα. Δεν χρειάζεται το αντίκρισμα να είναι απτό. Τα βιβλία είναι οι χαρταετοί της ψυχής, σε ένα νοερό ταξίδι που ο καθένας ανεμίζει μόνος του.

Πόσο σας προβληματίζουν οι εξελίξεις με την Τεχνητή Νοημοσύνη (AI); Σκοπεύετε να κάνετε χρήση κάποιων δυνατοτήτων που ήδη δίνονται;

Τα επιτεύγματα της τεχνολογίας και της επιστήμης είναι για μένα ένας μαγικός κόσμος που μου δίνει την ευκαιρία να έχω καλύτερες προοπτικές στη ζωή μου σε πολλά επίπεδα. Ήδη κάνω χρήση ΑΙ μέσα από τις νέες πλατφόρμες. Δεν το είδα ποτέ αρνητικά, πόσο μάλλον τώρα που δίνονται τεράστιες δυνατότητες στον άνθρωπο. Γνωρίζουμε ότι υπάρχουν προβληματισμοί, ότι θα αλλάξουν πολλά πράγματα στο μέλλον, αλλά ας είμαστε αισιόδοξοι.

Πέρα από τη χαρά που προσφέρει το διάβασμα, και που φαντάζομαι ότι συμφωνείτε ότι το κάνει, υπάρχει πρακτικό αντίκρισμα για έναν σταθερό αναγνώστη;

Όσο διαβάζουμε στοχαζόμαστε, διευρύνουμε τους γνωστικούς μας ορίζοντες, κατανοούμε άλλους πολιτισμούς κι αντιλήψεις. Το διάβασμα είναι χαρά, είναι γνώση, είναι συναίσθημα. Δεν χρειάζεται το αντίκρισμα να είναι απτό. Τα βιβλία είναι οι χαρταετοί της ψυχής, σε ένα νοερό ταξίδι που ο καθένας ανεμίζει μόνος του.

Επανέρχομαι στην προσωπική σας διαδρομή. Ως στέλεχος ενός μεγάλου εκδοτικού οίκου ποια είναι τα εφόδια που πρέπει να έχει κανείς για να κάνει το επάγγελμά σας; Θα λέγατε σε νεότερους ανθρώπους που τώρα ξεκινούν τον επαγγελματικό τους βίο ή ακόμα νωρίτερα, τις σπουδές τους, ότι ο εκδοτικός χώρος έχει μέλλον και τι δεξιότητες πρέπει να έχουν τα στελέχη τα επόμενα χρόνια;

Ο εκδοτικός χώρος σε όλο τον κόσμο είναι μια τεράστια βιομηχανία, συνεχώς εξελισσόμενη, που απορροφά ανθρώπους με διαφορετικό υπόβαθρο γνώσεων και δεξιοτήτων, όπως μεταφραστές, λογιστές, γραφίστες, πωλητές, τυπογράφοι, φιλόλογοι, άνθρωποι του μάρκετινγκ, νομικοί. Στο εξωτερικό υπάρχουν εξειδικευμένα τμήματα πανεπιστημίων, αλλά στη χώρα μας υπάρχουν πολύ λίγα τμήματα με ειδίκευση σε αυτό τον τομέα, με αποτέλεσμα αρκετοί εκδοτικοί να επιμορφώνουν νέους ανθρώπους για να τους εντάξουν στο δυναμικό τους. Ένα απλό παράδειγμα: Σε τι θα μπορούσε να εξειδικευτεί ένας νέος απόφοιτος Νομικής προκειμένου να εργαστεί σε μια εκδοτική εταιρεία; Στα πνευματικά δικαιώματα, στις δημόσιες σχέσεις, να γίνει επιμελητής κειμένων ή κειμενογράφος – τέσσερις διαφορετικές θέσεις. Κοινό σημείο; Η αγάπη τους για το βιβλίο.