Λίλα Καλογερή: «Το παιδικό και το εφηβικό βιβλίο είναι άγκυρες στη ζωή μου»

Η Λίλα Καλογερή μεγάλωσε διαβάζοντας τη σειρά των «Μούμιν τρολλ» της Τούβε Γιάνσον και τα βιβλία της Ένιντ Μπλάιτον, αλλά όσο ήταν στο σχολείο, δεν γνώριζε καν πως υπάρχει το επάγγελμα του εικονογράφου. Άρχισε να δραστηριοποιείται στον χώρο του βιβλίου στα φοιτητικά της χρόνια κι έκανε με θάρρος τα πρώτα της βήματα, αλλά σύντομα σταμάτησε για να εκπαιδευτεί και να γίνει καλύτερη. Επέστρεψε με μεγάλη ορμή και πλέον αναλαμβάνει όλο περισσότερα έργα, κι αυτός, όπως μας λέει, είναι ένας από τους λόγους για τους οποίος στράφηκε στο ψηφιακό σχέδιο.

Δεν καταφέραμε να τα πούμε πρόσωπο με πρόσωπο, καθώς η βάση της είναι στην Κρήτη – κατά κάποιον τρόπο, βέβαια, «ταξιδεύει» συχνά σε πόλεις του εξωτερικού μέσω της σειράς «Οι κατάσκοποι της γεωγραφίας». Η σειρά περιλαμβάνει προς το παρόν οκτώ μυθιστορήματα για παιδιά και συνεχίζεται· ένα από αυτά, Το μεσαιωνικό κάστρο και οι γίγαντες του ουρανού, της συγγραφέα Άννας Κοντολέων, είχε μια σημαντική διάκριση καθώς εντάχθηκε στον κατάλογο της ΙΒΒΥ με τα «Εξαιρετικά Βιβλία για Νέους με Αναπηρία», ανάμεσα σε τίτλους από όλον τον κόσμο.

Ένα πρωί, λοιπόν, βρεθήκαμε με τη Λίλα Καλογερή μέσω Zoom, καθένας από το γραφείο του. Εγώ, με το έργο ενός Γάλλου γραφίστα πίσω μου -μια αφίσα του περιοδικού Télérama καδραρισμένη στον τοίχο από το αφιέρωμα ενός τεύχους στο έργο του Γούντι Άλεν. Εκείνη με πίνακες τέχνης στο βάθος, με τα πενάκια και τα έργα της δίπλα της. Χειμαρρώδης, με φιλοσοφημένες απαντήσεις, μου μίλησε για πολλά και διάφορα.

Τι σας τράβηξε στον χώρο του βιβλίου και της εικονογράφησης; Ένας καλός εικονογράφος πρέπει να είναι και φανατικός αναγνώστης ή δεν έχει και τόση σημασία;

Ζωγράφιζα από μικρή, όπως τα περισσότερα παιδιά. Όταν ήμουν στο σχολείο, δεν γνώριζα ότι υπάρχει το επάγγελμα του εικονογράφου. Ήξερα πως υπάρχει ο ζωγράφος και ο γραφίστας κι οι δύο αντίστοιχες σχολές, η Καλών Τεχνών και το ΤΕΙ γραφιστικής. Το παιδικό βιβλίο και αργότερα το εφηβικό ήταν πολύ σημαντικά για την καθημερινότητα και τη ζωή μου. Ήταν άγκυρες. Και τα βιβλία και οι ιστορίες και οι ήρωες έμειναν στο μυαλό μου. Παρόλα αυτά, δεν είχα τη φιλοδοξία να γίνω εικονογράφος.

Έκανα σπουδές μετάφρασης και διερμηνείας στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο και κατά τη διάρκειά τους, η αδερφή μου, η οποία είναι συγγραφέας, άρχισε να συνεργάζεται με μικρούς εκδοτικούς οίκους. Για τις δουλειές της χρειάστηκαν κάποιες εικονογραφήσεις, οπότε πρότεινα να τις κάνω εγώ. Ως πορτφόλιο παρουσίασα τα σχέδια από την αλληλογραφία που ανταλλάσαμε – τα αρχαία χρόνια, στέλναμε γράμματα η μία στην άλλη. Στους φακέλους έκανα σχέδια, τα οποία άρεσαν στα εκδότη, ενέκρινε την πρότασή μου και κάπως έτσι έκανα την πρώτη εικονογράφησή μου. Ήταν αυτό εδώ το βιβλίο, το Αλφαβητάρι των παιχνιδιών, που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Δίαυλος το 1996. Πιστεύω πως δεν είχες καν γεννηθεί τότε.

Αποφάσισα ν’ ακολουθήσω το επάγγελμα, αλλά αντιλήφθηκα γρήγορα πόσες ελλείψεις είχα στο σχέδιο -επειδή ήμουν ένα αυτοδίδακτο παιδί που πίστευε πως μπορούσε να ζωγραφίσει ενώ δεν μπορούσα

Εμφανίστηκα δυο χρόνια μετά, το 1998.

Φαντάσου! Μετά ακολούθησε Η μεγάλη περιπέτεια των εξερευνήσεων από τις εκδόσεις Σκυτάλη. Έκανα τα δυο πρώτα βιβλία χάρη στην αδερφή μου, ειδάλλως δεν θα μπορούσα να είχα μπει στον χώρο τότε. Αποφάσισα ν’ ακολουθήσω το επάγγελμα, αλλά αντιλήφθηκα γρήγορα πόσες ελλείψεις είχα στο σχέδιο -επειδή ήμουν ένα αυτοδίδακτο παιδί που πίστευε πως μπορούσε να ζωγραφίσει ενώ δεν μπορούσα-, αλλά και γενικότερες ελλείψεις, γιατί ακόμα κι αν είσαι φοβερή σχεδιαστικά, πρέπει να αντιληφθείς το κείμενο, να το αποδώσεις, η εικονογράφησή σου να ‘χει μια αφηγηματικότητα. Δεν αρκεί να ξέρεις να ζωγραφίζεις εικόνες και να τις ακολουθείς. Το κείμενο ασφαλώς σε καθοδηγεί, αλλά υπάρχουν κι άλλα στοιχεία που πρέπει να βάλεις στην αφήγησή σου, τα οποία αγνοούσα εντελώς. Οπότε αποφάσισα να διακόψω τη σύντομη καριέρα μου και να προσπαθήσω να σπουδάσω, ή τέλος πάντων να καταρτιστώ πάνω στην εικονογράφηση, αφού ολοκληρώσω τις σπουδές μου στη μετάφραση και τη διερμηνεία. Έκανα ένα διάλλειμα για μερικά χρόνια κι ύστερα επανήλθα, έχοντας περάσει προηγουμένως από τον χώρο του κινουμένου σχεδίου. Προσπάθησα να μορφωθώ, να γίνω καλύτερη.

Το σπουδάσατε ή απλώς εξασκηθήκατε πάνω σ’ αυτό;

Παρακολούθησα ένα πολύ αξιόλογο σεμινάριο με θέμα το layout του κλασικού κινουμένου σχεδίου, στο οποίο δίδασκαν ο Μανώλης Χρυσουλάκης και ο Αλέκος Παπαδάτος. Το διοργάνωνε η εταιρεία Spicy Toons. Είχα την τύχη να βρεθώ στο συγκεκριμένο σεμινάριο επειδή μου το ‘πε ένας φίλος μου, γραφίστας. Είχαν βάλει μέχρι και αγγελία, αλλά δεν την είχα δει. Εκεί διδάχθηκα για πρώτη φορά σχέδιο, από δυο κορυφαίους εικονογράφους και animators.

Στη συνέχεια, σπούδασα 3D animation σ’ ένα δημόσιο ΙΕΚ κι έπειτα, έχοντας ολοκληρώσει τις σπουδές μου στη μετάφραση, πήγα στην Αγγλία κι έκανα μεταπτυχιακό πάνω στην οπτική επικοινωνία αλλά με ειδίκευση στην εικονογράφηση και δη στο παιδικό βιβλίο. Αυτή την κατάρτιση απέκτησα.

Τη δουλειά τη μαθαίνεις πάνω στη δουλειά.

Πληρέστατη, έχω να πω.

Πάντα σου λείπουν πράγματα. Μπαίνοντας στην αγορά εργασίας, πάντα θα δεις πως έχεις ελλείψεις, ό,τι κι αν έχεις κάνει προηγουμένως. Τη δουλειά τη μαθαίνεις πάνω στη δουλειά.

Είχατε κάποιο αγαπημένο εικονογραφημένο βιβλίο ως παιδί; Επηρέασε, πιστεύετε, τον τρόπο που δημιουργείται σήμερα;

Δεν ξέρω αν τον επηρέασε, όμως τα αγαπημένα μου βιβλία είναι αυτά της σειράς των «Μούμιν τρολλ». Μου αρέσει και η ιστορία και η εικονογράφησή τους. Οι εκδόσεις που έχω και διαβάζω ακόμα, με τις κόρες μου, έχουν εξαιρετική μετάφραση. Στα ξενόγλωσσα βιβλία ο μεταφραστής παίζει μεγάλο ρόλο. Αν έχεις το ίδιο βιβλίο από δυο διαφορετικούς μεταφραστές, στην πραγματικότητα έχεις δυο διαφορετικά βιβλία. Έμαθα με μεγάλη χαρά πως η σειρά επανακυκλοφορεί από τις εκδόσεις Παπαδόπουλος.

Από κινούμενα σχέδια έχει χαραχτεί στο μυαλό μου το «Μπόλεκ και Λόλεκ» και ο «Ροζ πάνθηρας».

Μινιμαλιστικές προσεγγίσεις…

Σωστά, φλατ, δυσδιάστατο σχέδιο.

Και από εφηβικά;

«Οι μυστικοί επτά», «Το κολλέγιο του Σεν Κλερ» και όλες οι σειρές της Ένιντ Μπλάιτον, η Πολυάννα…

Ποια είναι η αγαπημένη σας τεχνική εικονογράφησης; Πώς θα χαρακτηρίζατε το στυλ σας;

Μέχρι ένα σημείο, έκανα τα προσχέδια με μολύβι. Έπαιρνα κάποιο πενάκι και μελάνωνα αναλόγως το πάχος της γραμμής. Στα πρώτα μου βιβλία χρησιμοποιούσα μαρκαδόρους pantone για το χρώμα. Δοκίμασα ακουαρέλες, παστέλ, έκανα ένα πέρασμα από διάφορα παραδοσιακά υλικά…

Το ψηφιακό και το αναλογικό δεν διαφέρουν πολύ στον κόπο ή στον χρόνο ή στη δεξιότητα που απαιτούνται. (...) Σχεδιάζοντας ψηφιακά, γλιτώνεις ατυχήματα κι ατυχίες.

Αφού ανακάλυψα το Photoshop, άρχισα να χρωματίζω ψηφιακά. Έκανα τα μολύβια και τα μελάνια στο χέρι, ύστερα σκάναρα και χρωμάτιζα. Ξεκίνησα να το κάνω αυτό όταν οι δουλειές άρχισαν να γίνονται περισσότερες, ώστε να μην χάνω χρόνο. Όχι τόσο στη διαδικασία του σχεδιάσματος – το ψηφιακό και το αναλογικό δεν διαφέρουν πολύ στον κόπο ή στον χρόνο ή στη δεξιότητα που απαιτούνται. Όμως, αν γίνει ένα ατύχημα καθώς σχεδιάζεις με πενάκι, αν για παράδειγμα πέσει ένα μελανοδοχείο στο πρωτότυπο, εκεί το ‘χεις χάσει και πρέπει να ξανακάνεις το σχέδιο εξαρχής. Σχεδιάζοντας ψηφιακά, γλιτώνεις ατυχήματα κι ατυχίες.

Θα χαρακτήριζα τη δουλειά μου λίγο ναΐφ και λίγο δυσδιάστατη.

Την περίοδο που άρχισα να ασχολούμαι με τα κόμικς κι είχα μια εβδομαδιαία ιστορία στο Περιοδικό 9, παράλληλα με τις εικονογραφήσεις για τα βιβλία, άρχισα να βάφω ψηφιακά.

Προσχέδιο και τελικό σχέδιο για το βιβλίο Σχολείο για σούπερ ήρωες (εκδ. Καλέντη), της συγγραφέα Μάγιας Δεληβοριά.

Στη συνέχεια παρατήρησα πως το σχέδιό μου ήταν κάπως άκαμπτο κι όχι τόσο ελεύθερο όσο το προσχέδιο κι αυτό δεν μου άρεσε. Ήθελα να κρατήσω την κίνηση που είχε το μολύβι ακόμα και στο μελάνωμα. Οπότε σκέφτηκα πως αν ξεκινήσω να σχεδιάζω με γραφίδα, με Wacom, απευθείας στον υπολογιστή, ίσως θα μπορούσα να διατηρήσω τη ζωντάνια που έχει το προσχέδιο. Έκανα ένα βιβλίο μ’ αυτή την τεχνική κι από εκεί και πέρα, άρχισα να τα κάνω όλα ψηφιακά. Και το προσχέδιο και το χρώμα. Θα χαρακτήριζα τη δουλειά μου λίγο ναΐφ και λίγο δυσδιάστατη.

Μια από τις πιο πρόσφατες δουλειές σας είναι για τη σειρά «Οι κατάσκοποι της γεωγραφίας» (εκδ. Διόπτρα) για κάθε βιβλίο της οποίας συνεργάζεστε με διαφορετικό συγγραφέα. Πώς προέκυψε αυτή η συνεργασία;

Η σειρά είναι παιδί της Διόπτρας, της Λύντης Γαλάτη και της Τζένης Κουτσοδημητροπούλου, που είναι η υπεύθυνη. Σκέφτηκαν πως θα ήταν πολύ ωραίο να γίνει μια σειρά με θέμα τη γεωγραφία και το μυστήριο. Είχα την τύχη να συνεργαστώ στο παρελθόν με την Τζένη κι έτσι με πρότεινε. Δημιουργήσαμε ένα πρώτο δείγμα, στήσαμε τα σχέδια, τη φιγούρα του κεντρικού ήρωα.

Πώς δημιουργήθηκε ο Πορτολάνος – Τα πρώτα σχέδια για τη σειρά «Οι κατάσκοποι της γεωγραφίας»

Οι πρωταγωνιστές των βιβλίων είναι αρχικά άγνωστοι μεταξύ τους και γνωρίζονται χάρη σε μια εφαρμογή του κινητού ή του τάμπλετ, τον Πορτολάνο, που περιλαμβάνει ό,τι κι οι συνηθισμένες εφαρμογές. Έχει ένα chat, το «Πορτο-μπλαμπλά», έχει τις «Πόρτο-σβούρες», δηλαδή κάποια έπαθλα που κερδίζεις αν απαντήσεις σωστά στα κουίζ με θέμα τη γεωγραφία, την ιστορία κάθε χώρας και τα λοιπά. Μ’ αυτό τον τρόπο, δημιουργείται ένας άξονας γύρω από τον οποίο επικοινωνούν οι ήρωες διαφορετικών συγγραφέων, οι οποίοι δεν έχουν συνεννοηθεί για το βιβλίο που θα βγάλει ο καθένας.

Θεώρησα την ιδέα πολύ έξυπνη κι όταν μου πρότειναν τη δουλειά, χάρηκα πολύ, γιατί θα προέκυπτε μια σειρά με πολύ αξιόλογους συγγραφείς, με κάποιους από τους οποίους είχα ήδη συνεργαστεί στο παρελθόν. Με άλλους θα συνεργαζόμουν για πρώτη φορά, αλλά εκτιμούσα το έργο τους και τους ίδιους, ως ανθρώπους.

Κάθε βιβλίο διαδραματίζεται σε άλλη χώρα, κάθε μυστήριο είναι διαφορετικό. Αυτό που με τραβά στα βιβλία είναι οι χαρακτήρες. Οι συγκεκριμένοι είναι πολύ ενδιαφέροντες, ο καθένας έχει διαφορετικό background: κάποιοι προέρχονται από μονογονεϊκές οικογένειες, άλλοι έχουν διαζευγμένους γονείς, άλλοι μια «συμβατική» οικογένεια· κάποιοι είναι μαθητές μιας μεγάλης τάξης του σχολείου, άλλοι μιας μικρότερης· κάποιοι είναι κοινωνικοί, άλλοι έχουν προβλήματα απομόνωσης στο σχολείο. Έτσι καλύπτεται ένα ευρύ φάσμα παιδιών.

Ήταν μια πρόκληση να συνεννοηθείτε με τόσους δημιουργούς;

Καθόλου, γιατί είναι όλοι πολύ καλοί άνθρωποι. Δουλεύω εδώ και είκοσι χρόνια στον χώρο του παιδικού βιβλίου και δεν είχα ποτέ πρόβλημα με κάποιον συγγραφέα. Όλοι είναι συνεννοήσιμοι, σέβονται τη δουλειά του εικονογράφου. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, δεν ήταν δύσκολο, καθώς με κάποιους είχα ξαναδουλέψει, οπότε είχαμε ήδη βρει έναν τρόπο επαφής κι επικοινωνίας. Αλλά κι αυτοί με τους οποίους δεν είχα ξανασυνεργαστεί ήταν πολύ ευγενικοί και συνεργάσιμοι. Για παράδειγμα, το βιβλίο του Κώστα Στοφόρου αφορά στο σκάκι κι επειδή δεν είχα ιδέα -δεν ξέρω καν να παίζω-, του έστελνα όλες τις εικόνες στις οποίες εμφανίζεται το παιχνίδι, για να τις εγκρίνει. Παρόλο που είχα βρει πληροφορίες στο διαδίκτυο, δεν ήθελα να γίνει κάποια γκάφα, να βάλω τα πιόνια σε λάθος θέση.

Χρειάζεται μεγάλη προσοχή στη λεπτομέρεια, επειδή τα βιβλία διαδραματίζονται σε πραγματικές πόλεις και χώρες τις οποίες μακάρι να είχα επισκεφτεί, αλλά δεν έχω κάνει τόσα ταξίδια. Ως έναν βαθμό με βοηθά η Google. Εφόσον η Λίνα [Μουσιώνη] είχε γράψει μια σκηνή η οποία διαδραματίζεται σε κάποια συγκεκριμένη πλατεία, σε κάποιον πύργο της Ρουμανίας, χρειάστηκε να ψάξω πώς ακριβώς μοιάζουν αυτά τα μέρη.

Από εκεί και έπειτα, οι συγγραφείς με βοήθησαν στην έρευνα όποτε χρειάστηκε. Γενικώς, η συνεργασία μαζί τους είναι πάντοτε εποικοδομητική. Μου κάνουν επισημάνσεις, με διορθώνουν. Όταν δουλεύεις πάνω σ’ ένα βιβλίο εντατικά, για ενάμιση δυο μήνες, ξανά ξανά ξανά, σου διαφεύγουν πράγματα. Μπορεί να ‘χω φτιάξει κάποια εικόνα που να μην εξυπηρετεί σωστά την αφήγηση και δικαίως να μου το επισημάνει κάποιος.

Το πιο πρόσφατο έργο σας είναι το παιδικό βιβλίο Ο φίλος μου ο μπάμπουρας (εκδ. Key Books). Είναι ένα παραμύθι, αν δεν κάνω λάθος;

Ακριβώς, είναι ένα παραμύθι που μιλά για την αποδοχή. Έχουμε κάνει κάπως καραμέλα το θέμα της αποδοχής της διαφορετικότητας, της ενσυναίσθησης και της συμπερίληψης. Το συγκεκριμένο βιβλίο μιλά για όλες αυτές τις έννοιες, που απασχολούν γονείς και εκπαιδευτικούς, αλλά από ουσιαστική σκοπιά: δεν πάω να αλλάξω τον άλλον, ακούω αυτό που μου λέει, ακούω χωρίς να μιλάω, τον αφήνω να μου πει αυτό που θέλει χωρίς παρεμβολές και σέβομαι τη δική του αλήθεια. Δεν είναι απλό.

Προσχέδιο και τελικό σχέδιο για το βιβλίο Ο φίλος μου ο μπάμπουρας

Το βιβλίο μιλάει για μια αντισυμβατική φιλία, της Χαράς, ενός κοριτσιού που ζει μέσα στη φύση και λατρεύει την κηπουρική, με έναν μπάμπουρα, ένα έντομο που συνήθως δεν θέλουμε, το διώχνουμε. Η Χαρά γνωρίζει τον μπάμπουρα, ο οποίος έχει εξοβελιστεί από την ομάδα του, γιατί έχει κάνει μια προσωπική επιλογή που δεν συμφωνεί με τη μόδα των υπόλοιπων. Η Χαρά τον υποστηρίζει: «Όχι, καλά κάνεις και δεν θέλεις να είσαι έτσι κι εσύ, σαν τους υπόλοιπους μπάμπουρες».

Γίνονται φίλοι, αλλά στην πορεία βλέπουν πως τα πράγματα δεν είναι ρόδινα κι εκεί κατά τη γνώμη μου το βιβλίο διαφέρει από τα υπόλοιπα που πιάνουν αυτό το θέμα. Η ζωή είναι επικίνδυνη για τον μπάμπουρα όταν συνοδεύει τη Χαρά, γιατί παραμένει ένα έντομο το οποίο διώχνουμε συνήθως για να μην μας τσιμπήσει. Επομένως, κάνουν μια συζήτηση για το πώς θα συνεχιστεί η σχέση τους ώστε να ‘ναι κι οι δυο τους ασφαλείς. Το βιβλίο δεν μένει σ’ ένα επιφανειακό μήνυμα του στυλ: «Εντάξει, ναι, σ’ αποδέχομαι γι’ αυτό που είσαι». Προχωράει πιο βαθιά. Οι συγγραφείς είναι ο Βασίλης Νανούρης κι η Δήμητρα Καραπέτσα. Μας έφερε κοντά η Κέλλυ Δημοπούλου κι είμαι πολύ χαρούμενη με το αποτέλεσμα. Χάρηκα πολύ που συμμετέχω στο πρώτο τους βιβλίο.

Σας τρομάζει η άνοδος της Τεχνητής Νοημοσύνης; Πιστεύετε ότι υπάρχει πιθανότητα να αντικατασταθείτε από το AI;

Με τρομάζει περισσότερο ότι η Τεχνητή Νοημοσύνη θα εισχωρήσει σε άλλα πεδία. Δηλαδή ότι στο μέλλον θα με χειρουργήσει μια οντότητα ΑΙ παρά ένας πραγματικός, εκπαιδευμένος γιατρός, έστω με τη βοήθεια του ΑΙ. Όσο για την εικονογράφηση, μάλλον η Τεχνητή Νοημοσύνη έχει ήδη καταλάβει ένα σημαντικό μερίδιο της αγοράς, αλλά κατά τη γνώμη μου είναι ένα μερίδιο που ούτως ή άλλως δεν θα μας προσέφερε πολλά. Υπάρχουν άνθρωποι που λένε: «Σιγά μην κάτσω να πληρώσω έναν επαγγελματία για να μου βγάλει μια αφίσα, αφού μπορώ να το κάνω με ΑΙ». Θεωρώ πως οι άνθρωποι που θα καταφύγουν σε αυτή τη λύση έτσι κι αλλιώς δεν θα πλήρωναν επαρκώς τον επαγγελματία, ή δεν θα τον πλήρωναν καθόλου, ή θα έβαζαν κάποιον γνωστό τους «που πιάνει το χέρι του».

Προσχέδιο και τελικό σχέδιο από το βιβλίο της Τζένης Κουτσοδημητροπούλου Ένας σαμουράι, ένα σπαθί και το κεράσι της ζωής, πρώτο της σειράς «Οι κατάσκοποι της γεωγραφίας»

Προς το παρόν, δεν έχουμε χάσει σοβαρές επαγγελματικές ευκαιρίες και νομίζω πως ο εικονογράφος δεν θα αντικατασταθεί ποτέ εντελώς. Όπως ο ζωγράφος δεν αντικαταστάθηκε από τον φωτογράφο κι αντίστοιχα, ο φωτογράφος δεν εξαφανίστηκε όταν αποκτήσαμε όλοι ψηφιακές μηχανές ή κινητά τηλέφωνα. Απλώς άλλαξε ο ρόλος που παίζει κάθε επαγγελματίας στον χώρο του. Οι ζωγράφοι κάποτε έπαιζαν και τον ρόλο των φωτογράφων κατά κάποιον τρόπο. Όταν εφευρέθηκε η φωτογραφία, έχασαν αυτόν τον ρόλο και πήραν έναν άλλον.

Μακάρι να γίνει μια μήνυση στην Open AI, να χάσει, να ζημιωθεί τρελά και με αυτόν τον τρόπο να αρχίσει μια διαδικασία οριοθέτησης των εφαρμογών αυτού του είδους. 

Αυτό πιστεύω πως θα συμβεί με το ΑΙ. Είναι τρομακτικό ότι η έλευσή του θα έχει συνέπειες που δεν μπορούμε ούτε να φανταστούμε. Θα υπάρξουν απρόβλεπτα αποτελέσματα σε πολλούς τομείς, στην οικονομία, στην ιατρική, στη βιοηθική, αλλαγές πολύ πιο τρομακτικές από αυτές που θα συμβούν στον χώρο των εικαστικών και της εικονογράφησης. 

Εικόνες για το βιβλίο Τρύπωνας ο φαφαγάλος (εκδ. Πατάκη) της Άννας Κωσταλλά, πενάκι σε χαρτί και χρωμάτισμα με μαρκαδόρους Pantone

Πάντως, με βρίσκουν αντίθετη «παιχνίδια» όπως αυτό που δημιουργεί πορτρέτα που θυμίζουν τα άνιμε του Studio Ghibli. Ακόμα και στις περιπτώσεις που το ΑΙ δεν χρησιμοποιείται για εμπορικό σκοπό και δεν αποφέρει κέρδος στον χρήστη, είναι ανεπίτρεπτο να αντιγράφεται μια τόσο συγκεκριμένη τεχνοτροπία, η οποία ανήκει σ' ένα συγκεκριμένο στούντιο. Μακάρι να γίνει μια μήνυση στην Open AI, να χάσει, να ζημιωθεί τρελά και με αυτόν τον τρόπο να αρχίσει μια διαδικασία οριοθέτησης των εφαρμογών αυτού του είδους. 

＊Ο ΣΟΛΩΝ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας.