5 λεπτά με τη Λίνα Μουσιώνη

Επιστρέφοντας στους «Κατασκόπους της Γεωγραφίας» με το όγδοο βιβλίο της σειράς Η μυστική όαση και οι Μπλε Καβαλάρηδες (ενώ έχετε γράψει και την τρίτη ιστορία με τίτλο Η επιστροφή του κόμη Δράκουλα και το μυστήριο με τις νυχτερίδες) αισθανθήκατε σαν να γράφετε κάθε φορά ένα μέρος από ένα σπονδυλωτό έργο;

Θα έλεγα πως ένιωσα σαν να δούλευα πάνω σε ένα ψηφιδωτό έργο. Το δεύτερο βιβλίο μου για τη σειρά αποδείχθηκε πολύ πιο απαιτητικό από το πρώτο, παρά το γεγονός ότι πλέον είχα εξοικειωθεί με τις προδιαγραφές της σειράς. Ίσως ακούγεται αντιφατικό, όμως ακριβώς επειδή είχα ήδη μια θετική εμπειρία, ήθελα να αποφύγω την επανάληψη και να προσφέρω μια ιστορία που να διατηρεί τη φρεσκάδα και την πρωτοτυπία της. Η μεγαλύτερη πρόκληση για μένα ήταν να μην επαναλάβω τον εαυτό μου, ακολουθώντας μια δοκιμασμένη και επιτυχημένη «συνταγή» και να διαφοροποιηθώ όχι μόνο ως προς την επιλογή του γεωγραφικού περιβάλλοντος αλλά και ως προς τους χαρακτήρες, την πλοκή και το μυστήριο. Ένιωσα πως έγραφα μια ιστορία που έπρεπε να ανταποκρίνεται στις βασικές αρχές της σειράς, αλλά ταυτόχρονα να έχει το δικό της ξεχωριστό ύφος και στίγμα. Με άλλα λόγια, να λειτουργήσει σαν κομμάτι ενός ψηφιδωτού –γιατί όχι και παζλ– που θα συμπλήρωνε τη μεγάλη εικόνα της σειράς. Αυτή η ισορροπία ανάμεσα στη συνέχεια και την πρωτοτυπία ήταν το μεγαλύτερο στοίχημα και το πιο συναρπαστικό κομμάτι της συγγραφής.

Υπάρχει κάτι που διαφοροποιεί αυτό το βιβλίο από τα άλλα της επιτυχημένης σειράς;

Η σειρά ακολουθεί έναν «εσωτερικό κανονισμό» που κάθε συγγραφέας οφείλει να ακολουθεί, ώστε να βοηθήσει τα παιδιά να συνδεθούν τόσο με την κειμενική αφήγηση όσο και με τη γεωγραφία. Στοιχεία όπως η εφαρμογή Πορτολάνος, το πορτο-μπλαμπλά, το πορτο-κουίζ και το πορτο-εξπρές λειτουργούν ως συνδετικοί κρίκοι, δημιουργώντας την αίσθηση συνέχειας και κοινότητας μεταξύ των βιβλίων της σειράς. Αυτό το πλαίσιο σεβάστηκα και στα δύο βιβλία μου, διατηρώντας τη συνοχή που απαιτούσε. Αν υπάρχει κάτι που διαφοροποιεί αυτό το βιβλίο είναι το γεγονός ότι, μέχρι στιγμής, είναι το πρώτο της σειράς που εκτυλίσσεται στην αφρικανική ήπειρο. Συνδυάζει στοιχεία του δυτικού πολιτισμού με τη βορειοαφρικανική παράδοση, δημιουργώντας μια μοναδική πολιτισμική συνύπαρξη μέσα στην αφήγηση. Αυτή η γεωγραφική και πολιτισμική διαφοροποίηση προσδίδει ιδιαίτερη δυναμική στην ιστορία, διευρύνοντας τη ματιά των μικρών αναγνωστών και αναγνωστριών σε θέματα γεωγραφίας, τέχνης και πολιτισμού, χωρίς να υπονομεύεται το πρωταρχικό ζητούμενο: τη χαρά της ανάγνωσης.

Η φράση «πολιτισμική εμπειρία» γίνεται αφορμή για σκέψη και αναστοχασμό, προτρέποντάς τα παιδιά να ανακαλύψουν τη σύνδεση ανάμεσα στη φύση και στον τρόπο ζωής των ανθρώπων, τα στοιχεία, δηλαδή, που διαμορφώνουν έναν πολιτισμό.

Για πρώτη φορά η νέα ηρωίδα σας φτάνει λοιπόν, σε μια χώρα της Αφρικής και συγκεκριμένα το Μαρόκο. Για να την πείσει για το ταξίδι στο Μαρακές, η μαμά λέει στην 11χρονη Ευρυδίκη, που έχει την ένσταση ότι «θα λιώσουμε στους 50 βαθμούς», ότι «η ζέστη είναι πολιτισμική εμπειρία!». Πώς ένα σημερινό παιδί καταλαβαίνει αυτή τη φράση;

Πολύ εύστοχη η ερώτησή σας. Δεν σας κρύβω πως κι εγώ κοντοστάθηκα στη συγκεκριμένη φράση της μαμάς. Ωστόσο, επέλεξα να την κρατήσω σαν μια μικρή «καρφίδα», που τσιμπά και ξαφνιάζει τη σκέψη. Γιατί τα βιβλία δεν έχουν μόνο τη δύναμη να κινητοποιούν τη φυσική περιέργεια των παιδιών, αλλά και να σπινθηρίζουν την κριτική ικανότητά τους καλώντας τα να αναρωτηθούν, να αμφισβητήσουν και, τελικά, να ανακαλύψουν. Τα σημερινά παιδιά μεγαλώνουν σε έναν κόσμο γεμάτο ερεθίσματα, εκτεθειμένα καθημερινά σε ένα πλήθος εικόνων και πληροφοριών. Αντιλαμβάνονται, λοιπόν, ότι η ζωή διαφέρει σημαντικά από τόπο σε τόπο και στον τρόπο που οι άνθρωποι προσαρμόζονται στο περιβάλλον τους. Ένα παιδί που μεγαλώνει κάτω από τον καυτό αφρικανικό ήλιο ντύνεται, τρέφεται και κατοικεί σε διαφορετικά σπίτια από ένα παιδί στη Βόρεια ή Κεντρική Ευρώπη ή ακόμα και στη… Φλώρινα! Νομίζω πως τα παιδιά, στα οποία απευθύνεται ηλικιακά η σειρά, μπορούν να κατανοήσουν αυτή τη διαφορά και να αντιληφθούν πώς ο πολιτισμός κάθε τόπου διαμορφώνεται σε άμεση σχέση με το γεωγραφικό του περιβάλλον. Μέσα από αυτή την οπτική, η φράση «πολιτισμική εμπειρία» γίνεται αφορμή για σκέψη και αναστοχασμό, προτρέποντάς τα να ανακαλύψουν τη σύνδεση ανάμεσα στη φύση και στον τρόπο ζωής των ανθρώπων, τα στοιχεία, δηλαδή, που διαμορφώνουν έναν πολιτισμό.

Στην τελευταία σημείωση του βιβλίου αναφέρετε ότι το Μαρόκο είναι μαζί με τη Γαλλία και την Ισπανία οι μόνες χώρες που βρέχονται και από τη Μεσόγειο και από τον Ατλαντικό. Είναι ένα κλείσιμο του ματιού προς τα παιδιά για να σκεφτούν πόσα ενώνουν χώρες που φαινομενικά διαφέρουν τόσο πολύ;

Διαβάσατε πίσω από τις λέξεις τις προθέσεις μου. Η επιλογή του Μαρόκου ως σκηνικό της ιστορίας ήταν μια συνειδητή απόφαση, με σκοπό να αναδείξω τα κοινά στοιχεία που ενώνουν τους μεσογειακούς πολιτισμούς, παρά τις φαινομενικά τεράστιες διαφορές τους. Πιστεύω πως είναι σημαντικό να βλέπουμε πέρα από το προφανές και να ανακαλύπτουμε τη βαθύτερη σύνδεση μεταξύ λαών και πολιτισμών που, αν και μοιάζουν τόσο διαφορετικοί, μοιράζονται κοινές παραδόσεις. Δεν είμαι σίγουρη πως όλα τα παιδιά που θα διαβάσουν το βιβλίο θα το αντιληφθούν με την πρώτη «ματιά», αλλά ως φύσει αισιόδοξη, ελπίζω πως θα φυτευτεί μέσα τους ο σπόρος της αμφισβήτησης των στερεοτύπων. Η προσέγγιση αυτή δεν στοχεύει μόνο στην κατανόηση του άλλου, αλλά και στην εκτίμηση των αξιών και εμπειριών που μας ενώνουν. Τελικά, η ανακάλυψη αυτών των κοινών στοιχείων είναι που μας βοηθά να δούμε τον κόσμο με διευρυμένους ορίζοντες και κατανόηση.

Με την εικονογράφο της σειράς, Λίλα Καλογερή, πώς (ξανα)συνεργαστήκατε μια που εκείνη έχει «μπει» σε όλες τις ιστορίες;

Η Λίλα Καλογερή είναι μια χαρισματική εικονογράφος που προσεγγίζει το κείμενο με απόλυτη αφοσίωση, μελετώντας κάθε λεπτομέρεια. Είναι ανοιχτή στη συζήτηση, συνεργάσιμη, αλλά ταυτόχρονα ξέρει να υπερασπίζεται τις επιλογές της, κάτι που κάνει τη συνεργασία μας ακόμα πιο δημιουργική. Στο δεύτερο βιβλίο μας για τη σειρά, η πρόκληση για εκείνη ήταν ακόμα μεγαλύτερη. Έπρεπε να προσεγγίσει εικαστικά δύο σπουδαίες προσωπικότητες –τον Ανρί Ματίς και τον Ιβ Σεν Λοράν–φέρνοντάς τες στα μέτρα του ύφους της σειράς. Παράλληλα, έπρεπε να ισορροπήσει ανάμεσα στην απεικόνιση ευρωπαϊκών μορφών και των Βερβέρων κατοίκων του Μαρόκου, και να αποδώσει τόσο τους εσωτερικούς χώρους των παραδοσιακών ριάντ όσο και τις μαγευτικές, ξάστερες νύχτες στην έρημο. Δουλέψαμε εντατικά πάνω σε αρκετές εικόνες μέχρι να καταλήξουμε στην τελική τους μορφή, συζητώντας κάθε λεπτομέρεια, ώστε να αποδοθεί η ατμόσφαιρα και το πολιτισμικό πλαίσιο της ιστορίας. Το αποτέλεσμα, νομίζω, δικαίωσε την προσπάθεια και ανέδειξε ακόμα περισσότερο τον πλούτο του κόσμου που περιγράφεται στο βιβλίο. Νομίζω πως η Λίλα έκανε έναν ακόμα άθλο!

Ένα παιδικό βιβλίο που θέλει να κερδίσει το ενδιαφέρον των παιδιών και να τα απομακρύνει από τις οθόνες πρέπει να προσφέρει δύο βασικά στοιχεία: περιπέτεια και αλήθεια.

Η Λίνα Μουσιώνη γεννήθηκε στη Λάρισα. Σπούδασε Αρχαιολογία και Ιστορία της Τέχνης και είναι διδάκτωρ Λαογραφίας. Για πολλά χρόνια εργάστηκε ως επιμελήτρια μουσείου μελετώντας αντικείμενα, στήνοντας εκθέσεις και σχεδιάζοντας εκπαιδευτικά προγράμματα για τα παιδιά. Μπορείτε να διαβάσετε εδώ ένα απόσπασμα από το βιβλίο της «Η μυστική όαση και οι Μπλε Καβαλάρηδες» ενώ όλα τα βιβλία της μπορείτε να τα βρείτε εδώ.

Τι ιδιαίτερο πρέπει να έχει ένα βιβλίο για παιδιά για να τα πείσει να ξεκολλήσουν από τις οθόνες τους;

Μεγάλος ο ανταγωνισμός είναι αλήθεια. Ένα παιδικό βιβλίο που θέλει να κερδίσει το ενδιαφέρον των παιδιών και να τα απομακρύνει από τις οθόνες πρέπει να προσφέρει δύο βασικά στοιχεία: περιπέτεια και αλήθεια. Η περιπέτεια γεννά ενθουσιασμό και μεταφέρει τα παιδιά σε κόσμους γεμάτους δράση, ανατροπές και μυστήριο. Προκαλεί τα παιδιά για να γυρίζουν τις σελίδες με ανυπομονησία, ακριβώς όπως ένα συναρπαστικό online παιχνίδι ή μια ταινία κρατά την προσοχή τους. Η αλήθεια, από την άλλη, είναι εξίσου σημαντική. Αναφέρομαι κυρίως στην αυθεντικότητα των συναισθημάτων, των χαρακτήρων και των εμπειριών. Τα παιδιά θέλουν να διαβάζουν ιστορίες που τα αφορούν, που τα κάνουν να νιώθουν πως κάποιος καταλαβαίνει τις σκέψεις, τους φόβους και τις επιθυμίες τους. Ένα ελκυστικό παιδικό βιβλίο πρέπει να δείχνει σεβασμό στο παιδί-αναγνώστη. Να μην το υποτιμά, αλλά να του δίνει χώρο να σκεφτεί, να αμφισβητήσει, να ερευνήσει και να ανακαλύψει. Και, πάνω απ’ όλα, να χαρεί το ταξίδι!