Μάρτα Μπάρτολ: «Η καλοσύνη μπορεί να μεταμορφώσει τους ανθρώπους»

Τα βιβλία της Μάρτα Μπάρτολ, Μικρές πράξεις καλοσύνης και Φτάνουμε επιτέλους;, τα οποία κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Μεταίχμιο, ξεχωρίζουν. Χωρίς κείμενο, μόνο με εικόνες, εισάγουν μικρούς και μεγάλους στη γοητεία και τα πολλαπλά οφέλη των silent books, βιβλίων που «μιλούν» με τις εικόνες τους.

Στις Μικρές πράξεις καλοσύνης, οι μικρές, καλές, ατομικές πράξεις δημιουργούν ένα «ντόμινο» καλοσύνης που καταλήγει να μεταμορφώσει μια ολόκληρη κοινότητα, ενώ στο Φτάνουμε επιτέλους; ένα παιδί μαθαίνει τη σημασία της υπομονής και της παρατήρησης όταν πολλαπλά εμπόδια μπαίνουν ανάμεσα σε αυτό και τους παππούδες του.

Στο πλαίσιο της πρόσφατης 21ης ΔΕΒΘ συναντήσαμε τη Σλοβένα δημιουργό Μάρτα Μπάρτολ. Ευγενική, προσιτή, γενναιόδωρη, μοιράστηκε μαζί μας πολλές πληροφορίες για την έμπνευση, τη διαδικασία συγγραφής, καθώς και την πρόσληψη των βιβλίων της ανά τον κόσμο, ενώ μια πολύ ενδιαφέρουσα πτυχή που μας αποκαλύπτει αφορά τις τροποποιήσεις και αλλαγές που έχει χρειαστεί να κάνει σε συνεργασία με τους επιμελητές των βιβλίων της στις μεταφράσεις τους ανά τον κόσμο ώστε να «σέβεται τον πολιτισμό τους», όπως μας είπε.

Θέλετε να μας πείτε γι’ αυτή την επιλογή να δημιουργείτε βιβλία χωρίς λόγια; Είχατε κάποια συγκεκριμένη έμπνευση;

Ναι, ήταν στην ουσία η ιδέα για τη διπλωματική μου εργασία. Ήθελα να δημιουργήσω «σιωπηλά» βιβλία, ή αλλιώς βιβλία χωρίς λόγια, γιατί ένιωσα ότι υπάρχει κάποια προοπτική. Ξέρετε, οι περισσότεροι από εμάς γνωρίζουμε τα βιβλία με λέξεις, με κείμενο, και νιώθουμε πολύ άνετα με αυτό το είδος. Ήθελα όμως μια πρόκληση για το μεταπτυχιακό μου. Η επιβλέπουσά μου μού είπε: «Μάρτα, να είσαι θαρραλέα και να κάνεις κάτι μέσα από την καρδιά σου. Εμείς θα σε στηρίξουμε σε ό,τι κάνεις.» Έτσι, τους πρότεινα να φτιάξω ένα εικονογραφημένο βιβλίο χωρίς λέξεις, και μου απάντησαν θετικά.

Όταν ήμουν παιδί αγαπούσα πολύ τον «Χιονάνθρωπο» του Ρέιμοντ Μπριγκς. Πρώτα είχα δει το καρτούν και μετά την ταινία, και το είχα ερωτευτεί μικρότερη, ήταν μαγικό. Ήταν τόσο τρυφερό, μυστηριώδες, και είχε μόνο μουσική, καθόλου λόγια. Όταν έφτιαχνα το βιβλίο για το μεταπτυχιακό μου αυτό το έργο αποτέλεσε τη βασική μου έμπνευση για το πώς να χτίσω μια ιστορία και να συνδέσω τις εικόνες μεταξύ τους. Η ιστορία είναι εντελώς δική μου, αλλά ο τρόπος με τον οποίο ο Μπριγκς «έχτιζε» μια αφήγηση μόνο με εικόνες με βοήθησε πάρα πολύ να μεταφέρω το μήνυμα και να πω την ιστορία μου με πιο ξεκάθαρο τρόπο.

Η έμπνευσή μου, πάντως, προέρχεται από την καθημερινότητα. Για παράδειγμα, στις Μικρές Πράξεις Καλοσύνης, το σκυλάκι είναι ο σκύλος μιας φίλης μου. Η ιστορία του έχει ως εξής: Ο σκύλος βρισκόταν σε ένα καταφύγιο στην Κροατία και ήθελαν να του κάνουν ευθανασία. Δύο γυναίκες έμαθαν γι’ αυτόν και τον έσωσαν την τελευταία στιγμή. Η φίλη μου συγκινήθηκε τόσο πολύ από την ιστορία του, που αποφάσισε να τον υιοθετήσει και να του προσφέρει ένα σπίτι. Μια μέρα λοιπόν ήρθε στην Ακαδημία, στην οποία ήμασταν συμφοιτήτριες, και μου είπε: «Μάρτα, κοίτα! Αυτό είναι το νέο μέλος της οικογένειάς μου» κι εγώ της είπα: «Ω, Θεέ μου, Αντρέα, αυτό είναι υπέροχο.» Μου είπε την ιστορία τους και πώς ο σκύλος, μετά από λίγο καιρό, ένιωσε πια σαν στο σπίτι του. Εμπνεύστηκα τόσο πολύ από την πράξη της, από την καλοσύνη της, που ήθελα να το αποτυπώσω στο βιβλίο. Ζήτησα την άδειά της και δέχτηκε να χρησιμοποιήσω την ιστορία.

Η ηρωίδα στο βιβλίο πράγματι, σαν τη φίλη σας, νιώθει το σκυλάκι σαν μέρος της οικογένειάς της. Βλέπουμε, για παράδειγμα, παντού φωτογραφίες του. Από αυτή τη λεπτομέρεια καταλαβαίνουμε τον πόνο της απώλειάς της.

Ήθελα πραγματικά να δείξω τα συναισθήματα της κοπέλας, ακόμη και μέσα από το χρώμα. Για παράδειγμα, το κόκκινο είναι το χρώμα της αγάπης, της ζωής, αλλά και του θυμού. Το κορίτσι αγαπά τον σκύλο και της λείπει πολύ. Το κόκκινο είναι αγάπη. Ίσως όμως νιώθει και θυμό, επειδή τον έχασε. Κι ο θυμός είναι επίσης κόκκινος. Έτσι υπάρχουν δύο αντίθετα μέσα σε ένα μόνο χρώμα, όπως υπάρχουν δύο αντίθετα και στα συναισθήματά της. Αγάπη και θυμός.

Η φαντασία σου μπορεί να ανθίσει όταν έχεις πολύ χρόνο, και αν είσαι πρόθυμος να εισέλθεις στο άγνωστο.

Είναι πολύ ιδιαίτερος ο τρόπος που χρησιμοποιείτε τα χρώματα στα βιβλία σας. Υπάρχει μια αντίθεση ανάμεσα στα πιο ψυχρά χρώματα και στα χαρούμενα, θερμά. Θα μας πείτε για τον ρόλο τους;

Το χρώμα έχει σημαντικό ρόλο στα βιβλία μου. Τα χρώματα δημιουργούν ατμόσφαιρα. Ειδικά όταν χρησιμοποιώ γκρι χρώματα, τότε οποιοδήποτε άλλο χρώμα «κάνει μπαμ». Όταν είσαι λυπημένος ή θυμωμένος ή μελαγχολικός, και ξαφνικά εμφανιστεί μια ακτίνα χρώματος, τη βλέπεις ακόμη πιο έντονα. Είναι τεράστια πηγή έμπνευσης αυτή η αντίθεση. Γενικά, τα χρώματα στα βιβλία μου είναι το κόκκινο, κίτρινο και μπλε, δηλαδή τα βασικά χρώματα. Με αυτά τα τρία μπορείς να δημιουργήσεις όλα τα υπόλοιπα. Αντίστοιχα, τα θέματα των βιβλίων μου είναι η καλοσύνη, η αγάπη, η συγχώρεση και το παιχνίδι, βασικές αξίες.

Για παράδειγμα, το Φτάνουμε επιτέλους; είναι για εκείνες τις στιγμές που τα πράγματα δεν πάνε όπως τα σχεδιάσαμε και όλα πάνε στραβά. Ξαφνικά, όμως, έχουμε στα χέρια μας υπερβολικά πολύ χρόνο και σκεφτόμαστε «Τι θα κάνω με όλο αυτόν τον χρόνο;». Η φαντασία σου μπορεί να ανθίσει όταν έχεις πολύ χρόνο, και αν είσαι πρόθυμος να εισέλθεις στο άγνωστο. Γενικά, με δυσκολεύει να δουλεύω με χρώμα, αλλά με αυτό τον τρόπο, δηλαδή όταν χρησιμοποιώ γκριζωπά, μαυριδερά χρώματα με κάποιες έντονες πινελιές κόκκινου, κίτρινου και μπλε, μου είναι πολύ πιο εύκολο.

Μιλάτε για την καλοσύνη, την αγάπη, την υπομονή, βασικές αξίες, όπως μας είπατε μόλις. Όταν γράφετε, σκέφτεστε αυτές τις αφηρημένες έννοιες ή δημιουργείτε πιο ελεύθερα; Πώς δουλεύετε;

Στις ιστορίες μου, η έμπνευση έρχεται από την καθημερινή ζωή και από τις αξίες μου, από αυτά που εκτιμώ και είναι σημαντικά για εμένα. Πρέπει, όμως, να είμαι πολύ προσεκτική ώστε να μην επιβάλλω στους άλλους τις ηθικές μου αξίες. Θέλω να παρουσιάζω προσεκτικά τις δυνατότητες, χωρίς όμως να επιβάλλω νοήματα. Όταν δημιουργώ εικονογραφημένα βιβλία χωρίς λόγια, είναι πολύ σημαντικό να είναι ξεκάθαρα. Το μήνυμα πρέπει να είναι σαφές, γιατί δεν υπάρχουν λέξεις. Αν περιπλέξω πολύ την ιστορία, οι αναγνώστες δεν θα καταλάβουν τι θέλω να τους πω. Ξεκινώ λοιπόν με λίγες λέξεις ή προτάσεις και δουλεύω πάνω σε αυτές. Γράφω, δηλαδή, την ιστορία σε γενικές γραμμές και το μήνυμα που θέλω να περάσω, και μετά ξεκινώ τα σκίτσα. Όταν ολοκληρώνω τα σκίτσα, αρχίζω να τα βάζω δίπλα δίπλα σαν παζλ. Όταν νιώσω ότι η ιστορία είναι απόλυτα ξεκάθαρη και δεν μπορεί να υπάρξει παρεξήγηση, τότε ξέρω ότι μπορώ να προχωρήσω στις τελικές εικόνες.

Για μένα είναι πολύτιμο να ακούω νέες προτάσεις ή να μου επισημαίνουν κάτι που δεν είχα προσέξει. Γι’ αυτό μου αρέσει να συνεργάζομαι με ομάδα επιμελητών.

Αυτό που είναι πολύ σημαντικό για μένα είναι ότι δουλεύω με μια ομάδα ανθρώπων, συνήθως με επιμελητές. Είναι πολύ βοηθητικό, γιατί όταν δουλεύεις έντονα πάνω σε ένα έργο, η οπτική σου περιορίζεται και χρειάζεσαι κάποιον να σε βοηθήσει να τη διευρύνεις. Να σου πει: «Μάρτα, πρέπει να δεις τη συνολική εικόνα». Για μένα είναι πολύτιμο να ακούω νέες προτάσεις ή να μου επισημαίνουν κάτι που δεν είχα προσέξει. Γι’ αυτό μου αρέσει να συνεργάζομαι με ομάδα επιμελητών. Μερικές φορές, μάλιστα, δείχνω τα βιβλία και τα σκίτσα μου στα ανίψια μου ή σε κάποια παιδιά. Είναι σημαντικό να παίρνεις ανατροφοδότηση, γιατί τα παιδιά είναι πολύ άμεσα. Αν δεν τους αρέσει κάτι, θα στο πουν ευθέως (γέλια).

Η μαγεία αυτών των βιβλίων, των «σιωπηλών βιβλίων», είναι ότι ο καθένας μπορεί να τα διαβάσει με τον δικό του τρόπο.

Πάντως ως ενήλικες, μαθαίνουμε πολλά από τα βιβλία σας. Ότι η απογοήτευση είναι μέρος της διαδρομής ή ότι πολλές φορές δεν πρέπει να προσπερνάμε τις φωτεινές στιγμές του «ταξιδιού». Έχετε στο πίσω μέρος του μυαλού σας και τον ενήλικο αναγνώστη;

Ναι, μου αρέσει να σκέφτομαι ότι αυτά τα βιβλία είναι για όλες τις ηλικίες, από 0 έως 100, και παραπάνω! Πιστεύω, επίσης, πως είναι σημαντικό να φροντίζουμε το παιδί μέσα μας. Εξάλλου, εμείς, ως ενήλικες, αποτελούμε πρότυπο. Αν εμείς δεν εκτιμούμε τις καλές, γλυκές στιγμές, πώς θα τις εκτιμήσουν τα παιδιά; Νομίζω ότι αν γίνουμε εμείς το παράδειγμα μπορούμε να τα συστήσουμε σε κάτι που θα τους φανεί χρήσιμο στη ζωή τους.

Είναι τετριμμένη ρήση αλλά στην περίπτωσή σας ακριβής: «μια εικόνα ισούται με χίλιες λέξεις». Οι εικόνες σας, μάλιστα, είναι ιδιαίτερα λεπτομερείς. Πιστεύετε ότι οι λέξεις, αν υπήρχαν, θα μείωναν την ένταση και τη δύναμη των εικόνων;

Ναι, μου αρέσει να βάζω παράλληλες ιστορίες ή μικρές γλυκές λεπτομέρειες μέσα στο βιβλίο. Η μαγεία αυτών των βιβλίων, των «σιωπηλών βιβλίων», είναι ότι ο καθένας μπορεί να τα διαβάσει με τον δικό του τρόπο. Ακόμα και αν δουν την ίδια εικόνα, μπορούν να την ερμηνεύσουν πολύ διαφορετικά. Αυτό το θεωρώ κάτι μοναδικό. Ξεχνάμε πως δεν είμαστε ρομπότ, είμαστε άνθρωποι, έχουμε μυαλό και διαφορετική οπτική. Εκτιμώ όταν κάποιος βλέπει κάτι τόσο διαφορετικό σε σχέση με κάποιον άλλον.

Μερικές φορές, φοβάμαι ότι μέσα από το σχολείο και το σύστημα της εκπαίδευσης θα καταλήξουμε όλοι ίδιοι. Προωθείται η ιδέα ότι πρέπει να σκεφτόμαστε με τον ίδιο τρόπο, να είμαστε ίδιοι. Αλλά είναι τόσο καλό να είμαστε διαφορετικοί! Όλοι βλέπουν τα πράγματα με τον δικό τους τρόπο. Τα βιβλία μου έχουν εικόνες ολοσέλιδες ή σαν κόμικ, δηλαδή τη μία δίπλα στην άλλη. Όταν δείχνω τα βιβλία μου στα παιδιά, λοιπόν, μπορούν να «διαβάσουν» όλο το βιβλίο ή μόνο μία σελίδα. Δεν υπάρχει λάθος τρόπος να το διαβάσεις. Όταν έφτιαχνα αυτό το βιβλίο, είχα αρχικά σκεφτεί να βάλω μόνο εικόνες σε μία ή δύο σελίδες, σαν κλασικό εικονογραφημένο. Όμως σύντομα κατάλαβα ότι δεν θα μπορούσα να αφηγηθώ την ιστορία έτσι, οπότε αποφάσισα να κάνω ένα συνδυασμό εικονογραφημένου βιβλίου και κόμικ, αλλά χωρίς λόγια.

σε μια αραβική χώρα χρειάστηκε να αλλάξω τον σκύλο σε γάτα. Ο σκύλος θεωρείται γι’ αυτούς βρώμικο ζώο, οπότε με ρώτησαν αν μπορώ να κάνω την αλλαγή. Δεν ήμουν σίγουρη αν πρέπει να το κάνω, αλλά επειδή το μήνυμα έμενε το ίδιο, συμφώνησα.

Τα βιβλία σας είναι ιδανικά για να ταξιδεύουν σε όλο τον κόσμο, «μιλούν» στην παγκόσμια γλώσσα της εικόνας.

Ναι, είναι έτσι, αλλά από την άλλη, σε κάποιες χώρες χρειάστηκε να αλλάξω τα βιβλία. Για παράδειγμα, σε μια αραβική χώρα χρειάστηκε να αλλάξω τον σκύλο σε γάτα. Ο σκύλος θεωρείται γι’ αυτούς βρώμικο ζώο, οπότε με ρώτησαν αν μπορώ να κάνω την αλλαγή. Δεν ήμουν σίγουρη αν πρέπει να το κάνω, αλλά επειδή το μήνυμα έμενε το ίδιο, συμφώνησα. Οπότε στη συγκεκριμένη έκδοση στα αραβικά, η γάτα είναι ο βασικός χαρακτήρας επειδή δεν αγαπούν τους σκύλους. Στεναχωρήθηκα λίγο, αλλά ποια είμαι εγώ για να λέω στους ανθρώπους πώς να ζουν; Πρέπει να σέβομαι τον πολιτισμό τους. Και για την αμερικάνικη έκδοση, αλλάξαμε το εξώφυλλο και μερικές σελίδες μέσα. Ο εκδοτικός οίκος Chronicle Books μου ζήτησε να το κάνω πιο συμπεριληπτικό, να βάλω ανθρώπους διαφορετικής φυλής, και ίσως μερικά άτομα σε αναπηρικό αμαξίδιο. Και το έκανα. Μέσα από αυτές τις συνεργασίες νιώθω πως εξελίσσομαι και η ματιά μου διευρύνεται. Έμαθα τόσα πολλά και με βοηθάει πολύ να κατανοώ άλλες χώρες. Έμαθα επίσης και πώς να δουλεύω με επιμελητές σε ξένες χώρες. Όταν δουλεύω για μια άλλη χώρα πρέπει να είμαι προσεκτική με τα σύμβολα, που μπορεί να είναι προσβλητικά ή μη αποδεκτά εκεί.

Και συνήθως όταν λέμε «σε όλο τον κόσμο», σκεφτόμαστε λανθασμένα το δυτικό κοινό. Πάντως, η οικουμενικότητα ήταν ένας από τους στόχους σας όταν γράφατε;

Ναι, πραγματικά προσπάθησα να βρω κοινά πράγματα που έχουμε όλοι οι άνθρωποι. Ανεξαρτήτως χώρας, είμαστε όλοι άνθρωποι, εκτιμούμε παρόμοια πράγματα. Νομίζω όλοι αγαπάμε ή θέλουμε να αγαπηθούμε. Θέλουμε να μας βλέπουν, να μας αναγνωρίζουν. Και νομίζω ότι εκτιμάμε την καλοσύνη. Δεν ξέρω ποιος αγαπάει τον πόλεμο, τη σύγκρουση ή το μίσος. Θέλω να δείχνω στους ανθρώπους με έναν τρυφερό τρόπο ποιες είναι οι δυνατότητές μας, πώς θα μπορούσαμε να ζούμε. Θα μπορούσαμε να έχουμε έναν υπέροχο κόσμο σήμερα. Με στεναχωρεί αυτό, γιατί νιώθω ότι έχουμε την προοπτική, έχουμε όλα τα μέσα για να χτίσουμε έναν καλύτερο κόσμο. Θέλω τα μηνύματά μου να είναι προσεκτικά. Εξακολουθώ να έχω ελπίδα. Ίσως κάποιος να αναγνωρίσει μια δυνατότητα ή να εμπνευστεί προκειμένου να γίνει πιο ευγενικός, ή να βρει το θάρρος του, όπως στο Φτάνουμε επιτέλους;, ή να συγχωρέσει κάποιον, όπως στο Finding Forgiveness (σ.σ. το πιο πρόσφατο βιβλίο της Μπάρτολ που δεν έχει κυκλοφορήσει στα ελληνικά).

Τα βιβλία σας εξοικειώνουν τα παιδιά με την τέχνη της αφήγησης, διευρύνουν τη φαντασία τους. Είχατε στο μυαλό σας όλα τα οφέλη που προκύπτουν από τα βιβλία χωρίς λέξεις; Έχετε παρατηρήσει άλλα, που δεν τα περιμένατε;

Ξέρετε, όταν έφτιαχνα το πρώτο βιβλίο, το έκανα μόνο για μένα. Δεν είχα καμία πρόθεση να το δείξω σε κάποιον εκδότη ή να κάνω κάτι με αυτό. Απλά μετά το υπέβαλα στη Μπιενάλε Εικονογράφησης στη Λιουμπλιάνα και εκεί το είδαν οι εκδότες του Miš Publishing και έτσι ξεκίνησε το ταξίδι του. Όμως, αρχικά, δεν είχα κανένα σχέδιο, ήθελα απλώς να κάνω κάτι μέσα από την καρδιά μου. Ήταν κι ένα είδος εξερεύνησης για μένα, να δουλέψω σε ασπρόμαυρο και να προσθέσω λίγο χρώμα. Εξερευνούσα, δοκίμαζα, να δω πώς λειτουργεί το κάθε τι. Είναι χρήσιμο ή όχι; Αρέσει ή όχι; Δεν περίμενα όμως να πει ο κόσμος «Μου αρέσει».

(...) καμιά φορά είναι καλό να είμαστε γενναίοι και να αφήσουμε στην άκρη την ανάγκη μας να αρέσουμε. Αντ’ αυτού, να προσπαθήσουμε να εξερευνήσουμε ποιοι είμαστε, ποιοι μπορούμε να γίνουμε.

Από την άλλη, όμως, έχουν κάποια καλλιτεχνική αξία τα βιβλία και νομίζω είναι καλό που τα παιδιά το αναγνωρίζουν ή μαθαίνουν για διάφορα στυλ μέσα από τα βιβλία. Έτσι μπορούν να εμπλουτίσουν τη ματιά και τη φαντασία τους και να βρουν και τα ίδια το θάρρος τους. Συνήθως όλοι θέλουμε να είμαστε αρεστοί και να φτιάχνουμε όμορφες εικόνες και ζωγραφιές, αλλά καμιά φορά είναι καλό να είμαστε γενναίοι και να αφήσουμε στην άκρη την ανάγκη μας να αρέσουμε. Αντ’ αυτού, να προσπαθήσουμε να εξερευνήσουμε ποιοι είμαστε, ποιοι μπορούμε να γίνουμε. Κι εγώ νιώθω πως ακόμα μαθαίνω. Όποτε ξεκινάω ένα έργο, νιώθω αρχάρια. Νιώθω ότι ποτέ δεν θα σταματήσω να μαθαίνω και ότι έχω ακόμα δυνατότητες που δεν έχουν φανερωθεί ακόμα.

Είμαι σίγουρη γι’ αυτό, γιατί και τα δύο σας βιβλία είναι διαφορετικά παρόλο που στηρίζονται στην ίδια ιδέα.

Ναι ακριβώς. Κι εγώ έτσι νιώθω. Δεν είναι σαν «αντιγραφή-επικόλληση». Νομίζω πως υπάρχει διαφορά. Επίσης παρατήρησα πως αν προσπαθήσω να μιμηθώ ή να αντιγράψω το προηγούμενο ύφος, αρχίζω να βαριέμαι. Και όταν βαριέμαι, δεν υπάρχει δημιουργικότητα. Είναι σαν να πεθαίνει η δημιουργική διαδικασία. Οπότε πρέπει να εξερευνώ, να τολμώ να κάνω κάτι διαφορετικό, να σκέφτομαι έξω από τα όρια.

Στο Μικρές Πράξεις Καλοσύνης, το τελευταίο σχέδιο του βιβλίου είναι μια παραλλαγή της πρώτης εικόνας. Είναι η κοινότητα που δημιουργήσατε, που έχει πλέον μεταμορφωθεί. Πιστεύετε στη μεταμορφωτική δύναμη της καλοσύνης;

Ναι, πιστεύω ότι η καλοσύνη μπορεί να μεταμορφώσει τους ανθρώπους. Δεν νομίζω ότι μπορείς να μείνεις ανεπηρέαστος, όταν κάποιος είναι ευγενικός μαζί σου. Η καλοσύνη λειτουργεί και προς τις δύο κατευθύνσεις: αυτός που τη δίνει γίνεται πιο πλούσιος, κι αυτός που τη δέχεται, επίσης. Μπορεί και όχι, αλλά κάτι θα μετακινηθεί μέσα του. Έστω και λίγο. Για μένα αυτό έχει σημασία. Μπορεί να μην είμαστε προορισμένοι να κάνουμε επαναστάσεις, αλλά μπορούμε να κάνουμε μικρές, ουσιαστικές πράξεις, όπως να χαρίσουμε ένα χαμόγελο σε κάποιον.

Θυμάμαι όταν ήμουν μικρό κορίτσι, μάζευα τα σκουπίδια που έβρισκα στον δρόμο ή βοηθούσα τους ηλικιωμένους ανθρώπους να κουβαλήσουν τις σακούλες τους. Έχω πολύ όμορφες αναμνήσεις από αυτές τις στιγμές, γιατί έβλεπα πόσο χαίρονταν οι άνθρωποι και πόσο τις εκτιμούσαν. Όλοι, νομίζω, θέλουμε να είμαστε ορατοί. Φαντάζομαι ότι όταν τους βοηθούσα ένιωθαν λιγότερο μόνοι. Υπάρχει ακόμα καλοσύνη σε αυτόν τον κόσμο. Τουλάχιστον έτσι ελπίζω. Συνήθως, μου έδιναν κάτι, ίσως κάποιο γλυκάκι, για να πουν «ευχαριστώ» με τον δικό τους τρόπο.

Όπως φαίνεται και στο βιβλίο σας, με κάποιον τρόπο, τελικά, η καλοσύνη επιστρέφει σε αυτόν που την προσφέρει.

Ίσως, ναι. Νομίζω πως όλα κυκλώνουν. Η ζωή σε στηρίζει όταν είσαι καλός. Όταν κάνεις το καλό επειδή θέλεις να το κάνεις, όχι επειδή περιμένεις κάτι πίσω. Όταν συμβαίνει αυτό, πιστεύω πως η ζωή σού απαντά. Σου φέρνει κάτι. Ίσως κάποια έκπληξη ή ίσως απλώς προσωπική ωρίμανση, ή ταπεινότητα. Μερικές φορές ξεχνάμε πως δεν είμαστε μόνοι σε αυτόν τον κόσμο. Υπάρχουν κι άλλοι άνθρωποι και είμαστε μια κοινότητα. Οι κοινότητες είναι πολύ σημαντικές.

Πρόσεξα στο Φτάνουμε επιτέλους; μια μικρή αναφορά στην τέχνη του Χαγιάο Μιγιαζάκι. Είδα στο ράφι του ήρωά σας τον Totoro.

Ναι! Λατρεύω τον Totoro.

Η TN μαθαίνει από τους καλλιτέχνες, από τη δουλειά που έχει ήδη παραχθεί από αυτούς. Δεν θεωρώ δίκαιο να χρησιμοποιεί κάποιος κάτι χωρίς να πληρώνει τον καλλιτέχνη.

Κι εγώ! Σκεφτόμουν, λοιπόν, αν είδατε πρόσφατα τι έγινε στα social media, που όλοι αναπαρήγαγαν φωτογραφίες που είχαν παραχθεί από την Τεχνητή Νοημοσύνη, η οποία αντέγραφε το χαρακτηριστικό στυλ του Μιγιαζάκι. Ποια είναι η γνώμη σας;

Όχι, δεν το είδα, αλλά νιώθω ότι η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να είναι προβληματική. Πιστεύω πως είναι κάτι που πρέπει να διαχειριστούμε, γιατί η TN μαθαίνει από τους καλλιτέχνες, από τη δουλειά που έχει ήδη παραχθεί από αυτούς. Δεν θεωρώ δίκαιο να χρησιμοποιεί κάποιος κάτι χωρίς να πληρώνει τον καλλιτέχνη. Νομίζω πως αυτό πρέπει να ρυθμιστεί νομικά. Πρέπει πραγματικά να βρούμε μια λύση.

Η Μάρτα Μπάρτολ με τη Φανή Χατζή, στη Διεθνή Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης.

Σαν καλλιτέχνης, νιώθετε απειλή;

Εγώ, για να είμαι ειλικρινής, όταν ρώτησα τον εαυτό μου την ερώτηση «Αν δεν υπάρξει εκδότης να εκδώσει τα βιβλία μου, θα σταματούσα να εικονογραφώ ή να ζωγραφίζω;», η απάντηση που έδωσα ήταν «όχι». Θα συνεχίσω πάντα να ζωγραφίζω, να δημιουργώ. Νομίζω πως είμαι λίγο επαναστάτρια. Θα βρω τον τρόπο. Επίσης πιστεύω ότι τα βιβλία είναι πολύ σημαντικά, και η αυθεντικότητα των εικονογραφήσεων και των δημιουργών είναι πολύ σημαντική. Δεν νομίζω ότι η τεχνητή νοημοσύνη θα είναι καλύτερη. Ξέρω πως είναι χρήσιμη σε κάποιους τομείς, δεν πιστεύω ότι πρέπει να την απαγορεύσουμε· απλώς πρέπει να βάλουμε όρια και να τη ρυθμίσουμε.