Πάνος Χριστοδούλου: «Τα παιδιά δεν είναι αυριανοί πολίτες, είναι πολίτες σήμερα»

Ο Πάνος Χριστοδούλου, βραβευμένος συγγραφέας βιβλίων για παιδιά, είναι ο γενικός διευθυντής του Δικτύου για τα Δικαιώματα του Παιδιού. Καθώς φέτος συμπληρώνονται είκοσι χρόνια από την ίδρυση του Δικτύου, μας περιγράφει πώς μια παρέα κινητοποιήθηκε από ένα σκληρό περιστατικό, τι ενέργειες έγιναν, πού οδήγησαν, πώς λειτουργεί και ποιοι είναι οι σκοποί του ενώ τοποθετείται πάνω σε ζητήματα που μας έχουν απασχολήσει πολύ έντονα το τελευταίο διάστημα - και συνεχίζουν να μας απασχολούν: Η βία των ανηλίκων, η προστασία των δικαιωμάτων των παδιών σε κάθε συνθήκη αλλά και το πώς μιλάμε στα μιλάμε στα παιδιά για τα παιδιά θύματα των πολέμων και, ειδικά αυτό το διάστημα, για τα παιδιά της Γάζας.

Ως συγγραφέας, ο Πάνος Χριστοδούλου έχει γράψει, μεταξύ άλλων, και έναν εικονογραφημένο οδηγό κατανόησης των δικαιωμάτων των παιδιών με επικαιροποιημένα και έγκυρα στοιχεία και πληροφορίες. Ο οδηγός αυτός συμπληρώνεται από ένα κατατοπιστικό γλωσσάρι στο οποίο έχουν περιληφθεί όλες οι έννοιες και οι ορισμοί τους που χρειάζεται να γνωρίζει κανείς, μικρός και μεγάλος, για το θέμα των δικαιωμάτων. Πρόκειται για το βραβευμένο βιβλίο έχω δικαίωμα; έχω δικαίωμα! που κυκλοφόρησε το 2023, σε εικονογράφηση Στέλλας Στεργίου, από τις εκδόσεις Μικρή Σελήνη.

Φέτος γιορτάζετε τα 20 χρόνια λειτουργίας του Δικτύου για τα Δικαιώματα του Παιδιού (Δίκτυο). Σε τι πλαίσιο ελήφθη η απόφαση για την ίδρυσή του; 

Η ιστορία του Δικτύου για τα Δικαιώματα του Παιδιού ξεκίνησε πριν από πάνω από είκοσι χρόνια, μέσα από την ευαισθησία μιας μικρής ομάδας φίλων. Αφορμή στάθηκε ένα περιστατικό κακοποίησης παιδιού, το οποίο κινητοποίησε την ομάδα και την οδήγησε στην ανακάλυψη της Διεθνούς Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού του ΟΗΕ. Αναζητώντας τρόπο να παρέμβουν ουσιαστικά, συνειδητοποίησαν την απουσία ενός οργανωμένου φορέα υπεράσπισης των παιδιών και αποφάσισαν να αναλάβουν δράση.

Η παρέα αυτή σύντομα διευρύνθηκε και εξελίχθηκε σε Ομάδα Πρωτοβουλίας για τα Δικαιώματα των Παιδιών με κοινό στόχο τη διάδοση της Σύμβασης και την πίεση προς την Πολιτεία για την εφαρμογή της. Από τις πρώτες της ενέργειες, η Ομάδα Πρωτοβουλίας στόχευσε στη θεσμοθέτηση του Συνηγόρου του Παιδιού, κάτι που επιτεύχθηκε το 2003, με τη δημιουργία του θεσμού στη χώρα μας.

Από το Διοικητικό του Συμβούλιο έχουν περάσει σημαντικές προσωπικότητες όπως ο Θάνος Μικρούτσικος, η Ζωρζ Σαρρή, η Λότη Πέτροβιτς και άλλοι.

Στη συνέχεια, η Ομάδα απέκτησε νομική μορφή ως μη κερδοσκοπικό σωματείο με την επωνυμία «Δίκτυο Προστασίας των Δικαιωμάτων του Παιδιού», ιδρυμένο από 80 μέλη από διαφορετικούς τομείς της κοινωνίας, με πρωτεργάτρια τη Μυρσίνη Ζορμπά. Ο σημερινός τίτλος του φορέα – Δίκτυο για τα Δικαιώματα του Παιδιού – καθιερώθηκε σταδιακά, ενώ από το Διοικητικό του Συμβούλιο έχουν περάσει σημαντικές προσωπικότητες όπως ο Θάνος Μικρούτσικος, η Ζωρζ Σαρρή, η Λότη Πέτροβιτς και άλλοι.

Σε σχέση με την περίοδο που ιδρύθηκε το Δίκτυο, πόσα έχουν αλλάξει στο θέμα των δικαιωμάτων των παιδιών στην Ελλάδα; Θα πάψει ποτέ να είναι απαραίτητη η ύπαρξή του;

Σε σύγκριση με την εποχή που ιδρύθηκε το Δίκτυο έχει σημειωθεί σημαντική πρόοδος – κυρίως σε νομοθετικό επίπεδο. Πολλές διατάξεις έχουν ψηφιστεί τα τελευταία χρόνια για την προστασία των δικαιωμάτων των παιδιών. Παρ’ όλα αυτά, βασικά και διαχρονικά προβλήματα παραμένουν άλυτα. Κυρίαρχο ανάμεσά τους είναι η απουσία ενός ενιαίου, ολοκληρωμένου συστήματος παιδικής προστασίας, καθώς και η έλλειψη αξιόπιστων, συγκεντρωτικών στατιστικών δεδομένων σχετικών με κάθε δικαίωμα και την κατάσταση των παιδιών στη χώρα.

ένα κομβικό ζήτημα που παραμένει σε εκκρεμότητα είναι η θεσμοθέτηση της εκπαίδευσης στα δικαιώματα του παιδιού στο σχολικό πρόγραμμα.

Οι διαπιστώσεις αυτές δεν προέρχονται μόνο από το Δίκτυο· αποτελούν και βασικά ευρήματα της Επιτροπής του ΟΗΕ για τα Δικαιώματα του Παιδιού, στο πλαίσιο της παρακολούθησης της εφαρμογής της Σύμβασης στην Ελλάδα. Η Επιτροπή, στην τελευταία της Έκθεση, σημείωσε μεταξύ άλλων ότι δεν υπάρχει στη χώρα ένα μόνιμο όργανο με την απαραίτητη εξουσία και εντολή για τον συντονισμό όλων των πολιτικών και δράσεων που αφορούν τα παιδιά, σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο. Το αποτέλεσμα είναι σύγχυση αρμοδιοτήτων και αλληλεπικαλυπτόμενες ή αντιφατικές πρωτοβουλίες.

Πρέπει βεβαίως να αναγνωρίσουμε ότι έχουν υπάρξει αξιόλογες προσπάθειες, όπως η εκπόνηση του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για τα Δικαιώματα του Παιδιού, της Εθνικής Στρατηγικής για την Προστασία των Ασυνόδευτων Ανηλίκων, του Σχεδίου Δράσης για την Πρόληψη και Αντιμετώπιση της Σεξουαλικής Κακοποίησης Παιδιών (2022–2027), αλλά και του Εθνικού Πλάνου για το ευρωπαϊκό πρόγραμμα «Εγγύηση για το Παιδί». Ωστόσο, στα περισσότερα από αυτά τα κείμενα δεν διασφαλίστηκε η ουσιαστική συμμετοχή των ίδιων των παιδιών στη διαμόρφωσή τους, ούτε αξιοποιήθηκε επαρκώς η εμπειρία και τεχνογνωσία φορέων παιδικής προστασίας. Συχνά απουσιάζουν συγκεκριμένα χρονοδιαγράμματα, δείκτες αποτίμησης και μηχανισμοί παρακολούθησης και χρηματοδότησης, κάτι που δυσκολεύει την εφαρμογή και την αξιολόγηση των μέτρων που προτείνονται.

Τέλος, ένα κομβικό ζήτημα που παραμένει σε εκκρεμότητα είναι η θεσμοθέτηση της εκπαίδευσης στα δικαιώματα του παιδιού στο σχολικό πρόγραμμα. Χιλιάδες παιδιά μεγαλώνουν χωρίς να γνωρίζουν ότι έχουν δικαιώματα, ποια είναι αυτά και πώς μπορούν να τα υπερασπιστούν όταν παραβιάζονται.

Γι’ αυτό και η ύπαρξη του Δικτύου –και κάθε οργανισμού που εργάζεται με επίκεντρο τα παιδιά και αγωνίζεται για την προαγωγή και προάσπιση των δικαιωμάτων τους– παραμένει όχι μόνο απαραίτητη, αλλά και ζωτικής σημασίας.

Ποιοι είναι οι βασικοί άξονες των δράσεων σας; 

Οι βασικοί άξονες δράσης του Δικτύου βασίζονται σε πέντε αλληλένδετους πυλώνες:

1. Υποστήριξη, ενδυνάμωση και δημιουργική απασχόληση παιδιών, εφήβων και νέων:

Μέσα από δύο βασικούς χώρους –το Εργαστήρι Πολιτισμού (για παιδιά 6–12 ετών) και το Εφηβικό Δίκτυο (για εφήβους και νέους έως 23 ετών)– παρέχουμε καθημερινά ενισχυτική διδασκαλία, μαθήματα ελληνικών και ξένων γλωσσών, πολιτιστικές δράσεις και εργαστήρια δημιουργικής απασχόλησης. Παράλληλα λειτουργούν παιδικές και εφηβικές βιβλιοθήκες, ενώ στο Εφηβικό Δίκτυο φιλοξενούνται και τα Αποδημητικά Πουλιά, η εφημερίδα εφήβων και νέων Ελλήνων-μεταναστών-προσφύγων.

2. Εκπαιδευτικά προγράμματα σε σχολεία: Υλοποιούμε βιωματικά εκπαιδευτικά προγράμματα σε σχολεία όλης της χώρας – από το νηπιαγωγείο έως και το λύκειο – σε θεματικές όπως τα δικαιώματα του παιδιού, τα ανθρώπινα δικαιώματα, το περιβάλλον, η δημοκρατία, οι ευρωπαϊκές αξίες και η κοινωνική ευαισθητοποίηση.

3. Εκπαίδευση επαγγελματιών και γονέων: Προσφέρουμε επιμορφωτικά σεμινάρια σε γονείς και σε εκπαιδευτικούς, κοινωνικούς λειτουργούς, και γενικά σε επαγγελματίες που έρχονται σε επαφή με παιδιά ή το αντικείμενό τους είναι σχετικό με αυτά, πάνω σε παιδαγωγικά εργαλεία και μεθοδολογίες που ενισχύουν την υποστήριξη, τη φροντίδα και τη διασφάλιση των δικαιωμάτων των παιδιών.

4. Προστασία και ένταξη ασυνόδευτων ανηλίκων: Το Δίκτυο είναι βασικός συνεργάτης του Εθνικού Μηχανισμού Επείγουσας Ανταπόκρισης (ΕΜΕΑ) για την προστασία ασυνόδευτων παιδιών που ζουν σε επισφαλείς συνθήκες. Αναλαμβάνουμε τον εντοπισμό τους, την παροχή πρώτης φροντίδας και την υποστήριξη της ένταξής τους.

5. Συνηγορία για τα δικαιώματα του παιδιού: Είτε αυτόνομα είτε σε συνεργασία με άλλους φορείς, προχωρούμε σε υποβολή αναφορών και παρεμβάσεις σε κρατικούς φορείς, συμμετέχουμε σε δημόσιες διαβουλεύσεις και αναδεικνύουμε ζητήματα που αφορούν την παιδική προστασία και την εφαρμογή της Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Παιδιού.

Αυτοί οι πέντε πυλώνες αποτελούν το θεμέλιο της δουλειάς μας και αντανακλούν τη συνολική μας προσέγγιση: ολιστική, παιδοκεντρική και με έμφαση στη συμμετοχή, την ισότητα και τον σεβασμό.

Σε ποια παιδιά απευθύνονται οι δράσεις σας; 

Το Δίκτυο για τα Δικαιώματα του Παιδιού απευθύνεται σε όλα τα παιδιά, χωρίς καμία διάκριση. Με παιδοκεντρική προσέγγιση, σχεδιάζουμε και υλοποιούμε δράσεις που καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα αναγκών: από παιδαγωγικά και εκπαιδευτικά προγράμματα έως δημιουργικές δραστηριότητες, καθώς και παρεμβάσεις ψυχοκοινωνικής και νομικής υποστήριξης.

Γενικά το Δίκτυο δραστηριοποιείται όπου υπάρχουν παιδιά και νέοι/νέες: σε σχολεία, δημόσιους χώρους, πάρκα, πλατείες, ακόμη και σε δομές φιλοξενίας προσφύγων. Οι βασικοί χώροι υλοποίησης των προγραμμάτων μας βρίσκονται σε υποβαθμισμένες περιοχές της Αθήνας, με στόχο την παροχή ίσων ευκαιριών σε παιδιά που ανήκουν σε ευάλωτους πληθυσμούς. Παράλληλα, καταβάλλεται διαρκής προσπάθεια επέκτασης των δράσεών μας σε νησιά και απομακρυσμένες περιοχές της επαρχίας, δίνοντας πρόσβαση σε παιδιά που συνήθως αποκλείονται από τέτοιου είδους πρωτοβουλίες.

Βασικός στόχος μας είναι η ενημέρωση και ευαισθητοποίηση γύρω από τα δικαιώματα του παιδιού και τη σημασία τους – δικαιώματα που δυστυχώς παραμένουν εν πολλοίς άγνωστα σε πολλά παιδιά και ενήλικες μέχρι σήμερα. Μέσα από τα προγράμματά μας, τα παιδιά αποκτούν φωνή και χώρο να εκφραστούν, να δημιουργήσουν και να διεκδικήσουν τα δικαιώματά τους αλλά και να κατανοήσουν την υποχρέωσή τους στο σεβασμό των δικαιωμάτων των άλλων.

Πρόσφατα, ανακοινώθηκε ένα πλέγμα προτάσεων πολιτικής για την αντιμετώπιση της βίας και της παραβατικότητας των ανηλίκων. Θεωρείτε ότι έχουν ληφθεί υπόψη όλες οι διαστάσεις του προβλήματος; 

Η προσπάθεια συγκρότησης μιας Εθνικής Στρατηγικής για την αντιμετώπιση της βίας και της παραβατικότητας των παιδιών αποτελεί θετικό βήμα. Ωστόσο, για να έχει πραγματική αξία και εφαρμογή, είναι κρίσιμο να συνοδεύεται από σαφή προϋπολογισμό, οικονομική μελέτη και δέσμευση των αναγκαίων κονδυλίων. Παράλληλα, χρειάζεται ο καθορισμός συγκεκριμένων δεικτών παρακολούθησης και αξιολόγησης, καθώς και ενός συστηματικού πλαισίου εποπτείας για την υλοποίηση των μέτρων. Διαφορετικά, κινδυνεύει να παραμείνει ένα θεωρητικό πλαίσιο, χωρίς αντίκρισμα – όπως συνέβη και με άλλες εθνικές στρατηγικές στο παρελθόν.

Πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι η στρατηγική απαιτεί διακλαδικό συντονισμό ανάμεσα σε πολλά Υπουργεία και υπηρεσίες, γεγονός που καθιστά την ύπαρξη ενός ισχυρού μηχανισμού παρακολούθησης ακόμα πιο αναγκαία.

Διατηρούμε σοβαρές επιφυλάξεις σχετικά με την πιλοτική ίδρυση 10 Τεχνικών Γυμνασίων σε περιοχές με έντονα φαινόμενα βίας. Η κατεύθυνση αυτή ενέχει τον κίνδυνο δημιουργίας «σχολείων δεύτερης ταχύτητας», με στιγματισμό και περιθωριοποίηση των παιδιών. 

Παρότι η στρατηγική περιλαμβάνει θετικά στοιχεία, όπως η ανάπτυξη μιας φιλικής προς τα παιδιά δικαιοσύνης, η πρόβλεψη για προγράμματα αποκαταστατικής δικαιοσύνης, τα πρωτόκολλα ατομικής αξιολόγησης, οι οδηγοί ενημέρωσης των παιδιών που κρατούνται, η ενίσχυση των υπηρεσιών ψυχικής υγείας στην κοινότητα, και η επέκταση των Σπιτιών του Παιδιού, παραμένουν αρκετές αντιφάσεις και αδυναμίες στη γενικότερη προσέγγιση της Πολιτείας προς το παιδί. Συγκεκριμένα, ανησυχία προκαλούν οι πρόσφατες τροποποιήσεις του Ποινικού Κώδικα, που περιορίζουν τις εγγυήσεις για τα δικαιώματα των ανήλικων δραστών, καθώς και η αυστηροποίηση των πειθαρχικών μέτρων στα σχολεία, χωρίς προηγούμενη αξιολόγηση των επιπτώσεων και χωρίς ουσιαστική συμμετοχή των ίδιων των παιδιών στη διαδικασία διαβούλευσης.

Επιπλέον, διατηρούμε σοβαρές επιφυλάξεις σχετικά με την πιλοτική ίδρυση 10 Τεχνικών Γυμνασίων σε περιοχές με έντονα φαινόμενα βίας. Η κατεύθυνση αυτή ενέχει τον κίνδυνο δημιουργίας «σχολείων δεύτερης ταχύτητας», με στιγματισμό και περιθωριοποίηση των παιδιών. Η απάντηση στη σχολική και κοινωνική βία δεν είναι η απομόνωση, αλλά η δημιουργία ενός δημοκρατικού, ενιαίου, συμπεριληπτικού σχολείου, όπου κάθε παιδί έχει την ευκαιρία να αναπτυχθεί και να ενταχθεί ισότιμα.

Συνοψίζοντας, η στρατηγική παρουσιάζει θετικά βήματα και προθέσεις, αλλά η επιτυχία της εξαρτάται από την ουσιαστική εφαρμογή, τους πόρους που θα διατεθούν, τον συντονισμό των εμπλεκόμενων φορέων, την επιστημονική τεκμηρίωση, και κυρίως από τον σεβασμό στα δικαιώματα των παιδιών – όλων των παιδιών, χωρίς αποκλεισμούς.

Ως Δίκτυο, πήρατε θέση σε μία υπόθεση που τάραξε τον κόσμο της λογοτεχνίας για παιδιά και εφήβους και απασχόλησε ευρέως τα ΜΜΕ. Αναφέρομαι στην υπόθεση του συγγραφέα Βασίλη Παπαθεοδώρου που κατηγορήθηκε για κατοχή και χρήση οπτικοακουστικού υλικού σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών, αθωώθηκε σε β’ βαθμό και πλέον, όπως σημειώνετε στην ανακοίνωσή σας, θέλει να «καθαρίσει το όνομά του». Αυτό στο οποίο εστιάζετε όμως είναι η ηθική διάσταση της υπόθεσης. Θεωρείτε ότι δεν συζητήθηκε επαρκώς; 

Από την πρώτη στιγμή που έγινε γνωστή η συγκεκριμένη υπόθεση και πριν ακόμη υπάρξει η πρωτόδικη καταδικαστική απόφαση, το Δίκτυο τοποθετήθηκε δημόσια, υπεύθυνα και νηφάλια. Αφενός υπογράμμισε ότι η σεξουαλική κακοποίηση, αλλά και η δημιουργία, διακίνιση και γενικά η χρήση σχετικού οπτικοακουστικού υλικού, αποτελούν κατάφωρη παραβίαση θεμελιωδών δικαιωμάτων με οδυνηρές συνέπειες για κάθε παιδί-θύμα, αφετέρου αναγνώρισε το τεκμήριο της αθωότητας του Βασίλη Παπαθεοδώρου. Αυτό το κρίσιμο για κάθε κράτος δικαίου τεκμήριο, στη συγκεκριμένη υπόθεση αγνοήθηκε από πολλούς, οι οποίοι έσπευσαν να ρίξουν τον κατηγορούμενο στο «πυρ το εξώτερον» και μαζί και το αξιόλογο έργο του.

Η προστασία των παιδιών πρέπει να αποτελεί το αδιαμφισβήτητο κριτήριο κάθε θεσμικής και κοινωνικής στάσης.

Την ίδια υπεύθυνη στάση εξακολουθούμε ως Δίκτυο να τηρούμε και σήμερα, που ο παραπάνω συγγραφέας κρίθηκε αθώος στο Εφετείο. Η απόφαση είναι σεβαστή, όμως κατά τη γνώμη μας παραμένει το ζήτημα της ευθύνης που φέρει κάθε δημιουργός κυρίως απέναντι στα παιδιά όταν το έργο ή η έρευνά του αγγίζει τόσο ευαίσθητα και επώδυνα θέματα. Η ηθική διάσταση τέτοιων υποθέσεων δεν μπορεί να αγνοηθεί. Ακόμη και όταν μια πράξη δεν τιμωρείται ποινικά, ούτε αφορά άμεσα πρόθεση πρόκλησης κακού, παραμένει η ηθική υποχρέωση του κάθε ερευνητή ή δημιουργού να συμμορφώνεται με βασικούς κανόνες δεοντολογίας. Ιδίως όταν το αντικείμενο αφορά τη σεξουαλική κακοποίηση παιδιών είναι απολύτως απαραίτητο όσοι ασχολούνται με αυτό –και ιδίως όσοι έχουν λόγο που επηρεάζει τη δημόσια σφαίρα και τα παιδιά– να επιδεικνύουν αυξημένη υπευθυνότητα. Η χρήση ή κατοχή υλικού που αποτυπώνει τέτοιες πράξεις, ανεξαρτήτως προθέσεων ή στόχων, συνιστά από μόνη της σοβαρή ηθική παραβίαση, καθώς η ύπαρξη αυτού του υλικού εντείνει τη βλάβη στα ίδια τα παιδιά-θύματα ενώ η χρήση του δημιουργεί ζήτηση για παραγωγή νέου υλικού και άρα κακοποίηση επιπλέον παιδιών.

υπάρχει και μια περίεργη σιωπή, ενώ έχω την αίσθηση ότι ο τρόπος που η αθωωτική απόφαση προβλήθηκε στα ΜΜΕ και τα κοινωνικά δίκτυα, υποβάθμισε κατά πολύ τη σοβαρότητα της σεξουαλικής κακοποίησης των παιδιών.

Όλα τα παραπάνω όχι μόνο δεν έχουν συζητηθεί διεξοδικά αλλά αντιθέτως υπάρχει και μια περίεργη σιωπή, ενώ έχω την αίσθηση ότι ο τρόπος που η αθωωτική απόφαση προβλήθηκε στα ΜΜΕ και τα κοινωνικά δίκτυα υποβάθμισε κατά πολύ τη σοβαρότητα της σεξουαλικής κακοποίησης των παιδιών.

Η προστασία των παιδιών πρέπει να αποτελεί το αδιαμφισβήτητο κριτήριο κάθε θεσμικής και κοινωνικής στάσης.

Είναι λοιπόν κρίσιμη η έναρξη ενός σοβαρού, ουσιαστικού δημόσιου διαλόγου γύρω από την ηθική πλευρά παρόμοιων περιπτώσεων. Ο διάλογος αυτός θα πρέπει να αγκαλιάσει όλες τις πτυχές της υπόθεσης: από τη φύση της ερευνητικής δραστηριότητας μέχρι τις επιπτώσεις της στα ίδια τα παιδιά. Η προστασία των παιδιών είναι αδιαπραγμάτευτη, ακόμα και όταν εμφανίζονται ως θύματα σε υλικό που δεν παρήχθη από τον ίδιο τον ερευνητή, ακόμη κι όταν ο ερευνητής ενεργεί με αγαθές προθέσεις. Η προστασία των παιδιών πρέπει να αποτελεί το αδιαμφισβήτητο κριτήριο κάθε θεσμικής και κοινωνικής στάσης.

Αυτές τις μέρες το Δίκτυο παρουσιάζει την έκθεση με τίτλο «Το Δ των Δικαιωμάτων». Ένα από τα πρώτα έργα που είδαμε αποτέλεσε αντικείμενο πολεμικής. Αναφέρομαι στο έργο του Kanellos Cob που απεικονίζει δυο μικρά παιδιά καθισμένα στα συντρίμμια ενώ κυματίζει μια κουρελιασμένη παλαιστινιακή σημαία. Υπάρχει κάποιο όριο στο πώς μιλάμε στα παιδιά για θέματα της επικαιρότητας που ενδέχεται να διχάζουν; 

Καταρχάς δεν κατανοώ γιατί το θέμα των παιδιών που καθημερινά αυτή τη στιγμή πεθαίνουν είτε από σφαίρες είτε από ασιτία στην Παλαιστίνη είναι θέμα που διχάζει. Όταν χάνουν τη ζωή τους παιδιά, είτε είναι παιδιά του Ισραήλ είτε της Παλαιστίνης, οποιαδήποτε κι αν είναι αυτά τα παιδιά, σε οποιοδήποτε σημείο του πλανήτη κι αν βρίσκονται, αντί να διχαζόμαστε θα έπρεπε να ενωνόμαστε με σκοπό τη σωτηρία τους.

Το έργο του Kannelos Cob για την έκθεση  «Το Δ των δικαιωμάτων».

Σε κάθε περίπτωση, σχετικά με το αν και πώς μιλάμε στα παιδιά για τέτοια θέματα της επικαιρότητας, είναι κατανοητό να θέλουμε να τα προστατεύσουμε από ειδήσεις και εικόνες θλιβερές και τραγικές, όμως ένα αποστειρωμένο περιβάλλον δεν τα προετοιμάζει για την πραγματικότητα. Αντιθέτως, τους στερεί τα γνωστικά και ψυχολογικά εφόδια που είναι απαραίτητα για να κατανοήσουν και να αντεπεξέλθουν στον κόσμο γύρω τους. Επίσης είναι σημαντικό να συνειδητοποιούμε ότι τα παιδιά δεν είναι πολίτες του αύριο, αλλά του σήμερα. Όπως έλεγε ο μεγάλος παιδαγωγός Γιάνους Κόρτσακ, πάνω στις ιδέες του οποίου θεμελιώθηκε η Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού, «δεν είναι παιδιά, είναι άνθρωποι». Η φράση αυτή εκφράζει με απόλυτη σαφήνεια την ανάγκη για ισότιμη επικοινωνία με τα παιδιά, χωρίς να θεωρούμε πως, λόγω ηλικίας ή απουσίας εμπειριών, πρέπει να αποφεύγουμε ή να αναβάλουμε τις δύσκολες συζητήσεις.

Το έργο της Μυρτώς Δεληβοριά για την έκθεση «Το Δ των δικαιωμάτων».

Φυσικά υπάρχει όριο στον τρόπο που κάνουμε αυτές τις συζητήσεις. Δεν αποφεύγουμε την αλήθεια αλλά ούτε ενισχύουμε τους φόβους ενός παιδιού καταστροφολογώντας. Κάθε παιδί, σε μια τέτοια τραγική επικαιρότητα, έχει ανάγκη καθησυχασμού και στήριξης. Και αυτό που προσφέρει στήριξη είναι η καλλιέργεια της ενσυναίσθησης, της ελπίδας και της δυνατότητας να συνεισφέρει ένα παιδί θετικά στον κόσμο γύρω του.

Όλα αυτά μπορούν να συμβούν ανοίγοντας έναν διάλογο, ακούγοντας τους προβληματισμούς και τις ανησυχίες των παιδιών σε ένα περιβάλλον εμπιστοσύνης, στήριξης και ελευθερίας έκφρασης. Η έκθεσή μας «Το Δ των δικαιωμάτων» και όλα τα έργα που περιλαμβάνονται σε αυτή (εξαιρετικά έργα καταξιωμένων εικονογράφων αλλά και εκατοντάδων μαθητών σχολείων της Ελλάδας και της Κύπρου), αποτελεί μια πολύ καλή αφορμή για διάλογο, όχι μόνο για το θέμα των παιδιών της Παλαιστίνης αλλά και για κάθε θέμα σχετικό με τα δικαιώματα του παιδιού.

Το έργο της Κέλλυς Ματαθία-Κόβο για την έκθεση «Το Δ των δικαιωμάτων».

Η έκθεσή μας, πέρα από τον διάλογο, ελπίζουμε ότι δίνει το έναυσμα για να δράσουμε όλοι -παιδιά και ενήλικες- και από απλοί θεατές μιας τραγικής πραγματικότητας να γίνουμε μέρος μιας θετικής αλλαγής.

*Η ΕΛΕΝΗ ΚΟΡΟΒΗΛΑ είναι δημοσιογράφος.