Η πορεία του «Θησαυρού της Βαγίας» της Ζωρζ Σαρή στον χρόνο, η αξία της ιστορίας και η θεατρική μεταφορά του από την ομάδα Kids Theater (διασκευή κειμένου: Μαρία Σούμπερτ), που ανεβαίνει στο θέατρο Αλάμπρα.
Γράφει η Ελευθερία Ράπτου
Ιστορίες μυστηρίου στην παραλία της Βαγίας
Τα καλοκαίρια στην Αίγινα είναι διαυγή, ζεστά, μελωμένα. Το αεράκι του Σαρωνικού συνήθως ανακουφίζει την ξερή ζέστη του καταμεσήμερου, η ώρα του απογευματινού μπάνιου φτάνει. Τα παιδιά βγαίνουν στην παραλία σχεδόν με ακρίβεια ελβετικού ρολογιού. Το μπάνιο και το παιχνίδι χωράει όλες τις ηλικίες συνήθως ανά ομάδες. Ενίοτε οι «μεγάλοι», οι έφηβοι, μπλέκονται με τα «μικρά», τα πιο παιδιά, σε ένα παιχνίδι βουτιάς και μπάλας. Το ηλιοβασίλεμα τους βρίσκει όλους στην παραλία, να καταστρώνουν σχέδια για αργότερα, να δίνουν πάλι ραντεβού εκεί κοντά στη θάλασσα. Και όταν το βράδυ έρχεται και τα παιδιά κατεβαίνουν μετά το δείπνο πάλι εκεί, στην παραλία της Βαγίας, ιστορίες μυστηρίου εξυφαίνονται…
Για όσους έχουμε ζήσει τα καλοκαίρια στην Αίγινα, το μυστήριο του χαμένου θησαυρού, το οποίο μια παρέα εφήβων αποφασίζει να λύσει, μας είναι πολύ οικείο, σαν να αναδύεται από τη μακρομνήμη. Ο Θησαυρός της Βαγίας, που η Ζωρζ Σαρή γράφει το μακρινό 1969, ξεκίνησε σύμφωνα με την ίδια σαν παιχνίδι με τα παιδιά της και τους φίλους τους. Μετεξελίχθηκε σε πολυδιάστατο μυθιστόρημα για παιδιά και εφήβους και έκτοτε συνεχίζει να γοητεύει αβίαστα τους αναγνώστες.
Μια ομάδα εφήβων στην Αίγινα
Οι πρωταγωνιστές είναι έφηβοι και προέφηβοι . Είναι ο Αλέξης, ο Κλου, η Λίνα, ο Άγγελος, η Ράνια, η Σόφη, ενώ στην ομάδα προστίθεται η βοηθός ψυχιάτρου η Νικόλ, η οποία ερχόμενη από το Παρίσι πληροφορεί τα παιδιά για την ιστορία του Χανς και τον χαμένο θησαυρό. Ο Γερμανός Χανς, ήρθε ως στρατιώτης-κατακτητής στην Αίγινα, αλλά τώρα στην ωριμότητά του, βρίσκεται στο ιατρείο ενός Γάλλου ψυχιάτρου και ζητά βοήθεια ώστε να βρει ξανά τη μνήμη του, να αποκτήσει και πάλι ζωή… Ίσως μάλιστα η εύρεση κάποιων στοιχείων από τη ζωή του Χανς στην Αίγινα να μπορούσαν να βοηθήσουν στην διαδικασία ίασης… και έτσι η ιστορία ξεκινά!
Στο βιβλίο της Σαρή, εκτός από τα πρόσωπα, πρωταγωνιστής είναι η ίδια η Αίγινα, με τους αστικούς χώρους, τις διαδρομές, το γεωγραφικό ανάγλυφο που, αν το παρατηρήσεις με μάτια μισόκλειστα, μοιάζει με βυζαντινό τοπίο, οι αρχαιότητες, με κορυφαίο το Ναό της Αφαίας, η μεσαιωνική Παλαιοχώρα που λογίζεται ως ο Μυστράς του Αργοσαρωνικού, οι μικρές παραλίες και τα κρυφά δρομάκια, οι παραθαλάσσιες ταβέρνες και τα εξοχικά σπίτια…
Η ιστορική μνήμη και η διατήρησή της, η θέση μας απέναντι στα κρίσιμα εθνικά γεγονότα, η αγάπη για τον άνθρωπο και η κατανόηση των παθών του, αλλά και η διαχείριση των μνημείων, η γνώση, η διαδικασία επούλωσης ατομικών και συλλογικών πληγών, τα πρώτα σκιρτήματα του έρωτα, ο σεβασμός στον εαυτό και τον άλλο, η αγάπη για τη φύση, η ουσία της οικογένειας και της φιλίας, η αναντικατάστατη παιδική και εφηβική ηλικία που ο καθένας πρέπει να ζήσει στο μέγιστο, όλα λειτουργούν ως συνιστώσες στο αφήγημα. Επιστημονικές απόψεις σχετικά με την ιατρική και ειδικότερα την ψυχιατρική και τις ποικίλες θεραπευτικές πρακτικές της, συμπληρώνουν το σύνθετο πεδίο δράσεων και ιδεών που διατρέχουν το κείμενο. Δε λείπουν φυσικά οι αναφορές στην ελευθερία και τη δημοκρατία, στη συνύπαρξη των λαών. Η σύμπλεξη όλων των παραπάνω, στο πλαίσιο ενός δροσερού, καλοκαιρινού μυθιστορήματος και κυρίως η αβίαστη εμπλοκή τους στους διαλόγους, συνθέτουν ένα έργο αειθαλές και διαρκώς επίκαιρο.
Κάθε επεισόδιο του βιβλίου φιλοξενείται σε συγκεκριμένο χώρο, σε σαφή χρονική περίοδο, ενώ δεν αφήνει εκτός διηγηματικού και παραστατικού πεδίου ούτε τις αισθήσεις της γεύσης, της όσφρησης, της αφής, της ακοής.
Ο ρυθμός των διαλόγων, οι παύσεις και οι σιωπές, οι υποφώσκουσες σκηνικές οδηγίες, τα κινηματογραφικής λογικής στιγμιότυπα, φανερώνουν την υποκριτική, θεατρική μόρφωση της Ζωρζ Σαρή, καθώς νέα ακόμα, κατά τη διάρκεια της Κατοχής και ακολούθως στο Παρίσι, σπούδασε πρώτα κοντά στον Ροντήρη και στη συνέχεια στη σχολή του Σαρλ Νιτλέν. Πέρα από αυτό, η συγγραφέας έχει επιδείξει σε όλη τη συγγραφική της πορεία μια πολύ καλή ισορροπία μεταξύ του μοντέρνου δομισμού και της ποιητικής διαφυγής δημιουργώντας έτσι λογοτεχνικές καταστάσεις που αφενός ακουμπούν στην πραγματικότητα, αφετέρου διαθέτουν μια γεύση λυρισμού, χωρίς αχρείαστα φτιασίδια και δολιχοδρομίες.
Η Σαρή είναι επίσης εμβριθής σκηνοθέτις. Κάθε επεισόδιο του βιβλίου φιλοξενείται σε συγκεκριμένο χώρο, σε σαφή χρονική περίοδο, ενώ δεν αφήνει εκτός διηγηματικού και παραστατικού πεδίου ούτε τις αισθήσεις της γεύσης, της όσφρησης, της αφής, της ακοής. Τα φαγητά, τα φρούτα, το νερό, τα βοτάνια της εξοχής, η ήχοι των εντόμων, των ημερήσιων και νυκτόβιων πλασμάτων, οι μυρωδιές της φύσης, η αλμύρα της θάλασσας αποτελούν μέρος του σύνθετου σκηνικού του μυθιστορήματος.
Στον Θησαυρό της Βαγίας, η εφηβική, καλοκαιρινή περιπέτεια διαθέτει όλα τα στοιχεία ενός κλασικού θρίλερ χωρίς όμως βία και ακρότητες. Η ένταση, η αγωνία για την ανακάλυψη του μυστικού του Χανς και του θησαυρού των Χαλδαίων, τα κρυφά σχέδια της εφηβικής παρέας, τα χωροχρονικά ταξίδια σε παρόν και παρελθόν που δημιουργούν ατμόσφαιρα παράλληλης δράσης, οι λελογισμένες δόσεις ρομαντισμού από τη μια και καθημερινότητας από την άλλη, οι ανατροπές, συντείνουν στην κορύφωση και τη λύση του μυστηρίου.
Με λόγο καταληπτό ακόμα και από τους μικρότερους αναγνώστες, αλλά απολύτως γλωσσικά εκλεπτυσμένο, με λέξεις προσεκτικά επιλεγμένες, η Σαρή δίνει περιεχόμενο στους χαρακτήρες και την περιπέτειά τους.
Τα παιδιά περίμεναν με ανυπομονησία την εκπομπή και οι μεγάλοι παρακολουθούσαν με το ίδιο ενδιαφέρον.
Έτσι, όταν τη δεκαετία του 1980 Ο Θησαυρός της Βαγίας μεταφέρθηκε ως τηλεοπτική σειρά στην Ελληνική Ραδιοτηλεόραση (παραγωγός: Νίκος Πιλάβιος, σκηνοθεσία: Δημήτρης Δημογεροντάκης, μουσική: Σταμάτης Σπανουδάκης), ήταν σχεδόν αναπόφευκτη η επιτυχία. Τα παιδιά περίμεναν με ανυπομονησία την εκπομπή και οι μεγάλοι παρακολουθούσαν με το ίδιο ενδιαφέρον.
Έκτοτε όμως δεν υπήρξε κάποια συγκεκριμένη προσπάθεια μεταφοράς του έργου στον κινηματογράφο, την τηλεόραση ή το θέατρο, αν και μικρές ιστορίες και παραμύθια της Ζωρζ Σαρή βρήκαν το δρόμο τους για τη σκηνή, όπως η παράσταση που βασίστηκε στο παραμύθι με τον τίτλο Ο Φαντασμένος, σε συνεργασία με την κόρη της Μελίνα Καρακώστα και με τη μουσική επιμέλεια του Θάνου Μικρούτσικου.
Το παραμύθι ανέβηκε από την κουκλοθεατρική ομάδα Κιβωτός Μύθων, στο πλαίσιο της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης Πάτρα 2006 και κατά τη θεατρική περίοδο 2005-2006 στην Παραμυθοχώρα.
Η Αίγινα του '60 ζωντανεύει στο θέατρο
Ίσως η μέχρι πρότινος απουσία του Θησαυρού της Βαγίας από τη σκηνή να οφείλεται ακριβώς στις «αρετές» του έργου. Η δομή του και η υπόρρητη περιπλοκότητα των σκηνών και των καταστάσεων καθιστούν το θεατρικό ανέβασμα ένα δύσκολο στοίχημα. Φέτος, ωστόσο, στη σκηνή του θεάτρου Αλάμπρα παρουσιάζεται Ο Θησαυρός της Βαγίας, σε σκηνοθεσία Αθανασία Καλογιάννη, ως επικεφαλής της ομάδας KidsTheater. Η παράσταση έχει έντονο το μουσικό στοιχείο (μουσική: Ζωή Τηγανούρια), και μια αίσθηση ρετρό. Γίνεται προσπάθεια να αποδοθεί η ατμόσφαιρα της Αίγινας του '60, μέσα από τα κοστούμια και τις βιντεοπροβολές, ενώ η δραματουργική επιμέλεια-θεατρική διασκευή της Μαρίας Σούμπερτ αφενός σέβεται το πρωτότυπο, αφετέρου καταφέρνει να δώσει τις απαραίτητες σκηνικές «ανάσες» στο κείμενο. Η Σούμπερτ φροντίζει ώστε να διατηρηθεί ο συγγραφικός χαρακτήρας της Σαρή, αλλά να δώσει παράλληλα και τη σκηνική οικονομία που χρειάζεται η παράσταση.
Η Καλογιάννη χειρίζεται το σενάριο με ύφος κλασικό, όχι όμως συμβατικό, τονίζοντας το μυστήριο, την εφηβική περιπέτεια και τον λυρισμό.
Το δύσκολο σκέλος στη δραματουργική επεξεργασία εν προκειμένω είναι τι θα πρέπει να διατηρηθεί ως σενάριο και τι να αφαιρεθεί από ένα κείμενο που έχει πυκνότητα και πλούτο. Η Καλογιάννη χειρίζεται το σενάριο με ύφος κλασικό, όχι όμως συμβατικό, τονίζοντας το μυστήριο, την εφηβική περιπέτεια και τον λυρισμό. Οι θεατές παρακολουθούν μια ειλικρινή μεταφορά του μυθιστορήματος στη σκηνή. Τα παιδιά απολαμβάνουν την ιστορία καθαυτή, ενώ η ομάδα των ηθοποιών (Ευγενία Βησσαρίου, Αλεξάνδρα Κολαΐτη, Μέλανι Μαρχάινε, Νεφέλη Παπαδερού, Κωνσταντίνος Ρόδης, Γιάννης Φιλίππου) δείχνει ότι έχει μελετήσει σκηνικά τον κάθε ρόλο, ακολουθώντας μια συνεκτική και συνεπή υποκριτική γραμμή. Έτσι η βασική διερώτηση της Σαρή που αφορά στον άνθρωπο και τη διαχείριση του παρελθόντος προς όφελος του κοινού παρόντος και μέλλοντος, φωτίζεται ανάλαφρα και συμβατά με την ηλικία των θεατών (ιδανικά για ηλικίες 6-12 ετών). Η παράσταση αποτελεί μια πρώτης τάξεως αφετηρία για επόμενα ανεβάσματα έργων της συγγραφέως.
Εξάλλου, τα έργα της Ζωρζ Σαρή αξίζουν και εγγυώνται τις πολλαπλές αναγνώσεις. Το θέατρο, η τηλεόραση, ο κινηματογράφος είναι πεδία όπου μπορούν να ευτυχήσουν. Με αφορμή τα εκατό χρόνια από τη γέννησή της, είναι μάλλον καιρός να το τολμήσουμε.
Ο Θησαυρός της Βαγίας, της Ζωρζ Σαρή, κυκλοφορεί εκ νέου με τη μορφή comic/graphicnovel από τον κομίστα Kanellos COB όπως επίσης και στην κλασική εκδοχή από τις εκδόσεις Πατάκη.
*Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΡΑΠΤΟΥ είναι θεατρολόγος-εκπαιδευτικός και κριτικός θεάτρου.
