Για το βιβλίο της Ιben Dissing Sandhal «Ευτυχισμένοι έβηφοι» (μτφρ. Σοφία Ανδρεοπούλου) που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Διόπτρα.
Γράφει η Ελένη Κορόβηλα
Διαβάζοντας το πιο πρόσφατο βιβλίο της ψχοθεραπεύτριας Ίμπεν Ντίσινγκ Σάνταλ Ευτυχισμένοι έφηβοι - Πώς οι Δανοί μεγαλώνουν ισορροπημένους, υγιείς κι ευτυχισμένους εφήβους (μτφρ. Σοφία Ανδρεοπούλου) μου έρχεται στο μυαλό η περίπτωση μιας μητέρας ενός αγοριού που τώρα πια έχει μπει στην εφηβεία, η οποία πριν από κάμποσα χρόνια, αν και δεν είχε η ίδια μια εγκατεστημένη και σταθερή σχέση με την ανάγνωση, ζητούσε επίμονα να της προταθούν καλά βιβλία. Έψαχνε παιδικά βιβλία για τον γιο της; Βιβλία που θα συμπλήρωναν τη μόρφωσή του και θα τον μυούσαν στη χαρά της ανάγνωσης; Όχι, ήταν η απάντησή της και, εκκινώντας από την αντίληψη ότι το διάβασμα είναι κάτι καλό, εξηγούσε γιατί αναζητούσε προτάσεις για βιβλία για την ίδια: «Θέλω όταν θα είναι έφηβος, να με θυμάται να διαβάζω».
Η Ελληνίδα μητέρα αυτής της ιστορίας -γονιός μονογονεϊκής οικογένειας, αν έχει κάποια επιπλέον σημασία- είχε συλλάβει έναν τρόπο για να δημιουργήσει το περιβάλλον ώστε ο γιος της να γίνει ένας ευτυχισμένος έφηβος, δείχνοντας και όχι λέγοντάς του πώς μπορεί κανείς να είναι χαρούμενος και ισορροπημένος άνθρωπος. Είναι η δική της συνταγή η σωστή; Στον πυρήνα της ναι, θα απαντούσε η Ίμπεν Ντίσινγκ Σάνταλ που στο βιβλίο της εστιάζει στην εμπιστοσύνη, στη μόρφωση των εφήβων, στη μοναδικότητά τους και στην καλλιέργεια της ελευθερίας με υπευθυνότητα μέσα από το παράδειγμα που δίνει ο κάθε γονιός. Συμπίπτοντας με τη μητέρα της ιστορίας, το διάβασμα βιβλίων λογοτεχνίας, ιστορίας κ.ά. είναι μέσα στις προτάσεις της Σκανδιναβής συμβούλου οικογενειών προς τους γονείς για το πώς διαμορφώνεται η αντίληψη του κάθε ατόμου για τον κόσμο.
Από το παγκόσμιο μπεστ σέλλερ βασισμένο στην ιδέα του hygge, στον οδηγό για τους ευτυχισμένους εφήβους
Πριν από οκτώ χρόνια, το 2015, η Δανέζα Ίμπεν Ντίσιγνκ Σάνταλ συνυπέγραψε με την Αμερικανίδα, εγκατεστημένη στη Δανία, Τζέσικα Τζόελ Αλεξάντερ, το μπεστ σέλερ Γιατί οι Δανοί μεγαλώνουν τα πιο ευτυχισμένα παιδιά στον κόσμο (μτφρ. Νοέλα Ελιασά, εκδ. Διόπτρα).
Το βιβλίο έγινε τεράστια επιτυχία καθώς εντόπιζε αυτό το κάτι που έχουν βρει οι Δανοί για να κάνουν τη ζωή των παιδιών τους και μαζί τη δική τους ευτυχισμένη. Ίσως η πιο ενδιαφέρουσα πτυχή είναι το σκανδιναβικό hygge [χού-γκα], ο τρόπος δηλαδή να αξιοποιούμε τον χρόνο μας με την οικογένεια στην καθημερινότητά μας και σε ξεχωριστές περιστάσεις, να είμαστε συντροφικοί, να δημιουργούμε συνθήκες θαλπωρής και να τις απολαμβάνουμε.
(...) γονική εξουσία υπάρχει μόνο απέναντι στο νόμο για να εξασφαλίζονται τα δικαιώματα των παιδιών μέχρι την ενηλικίωση. Τα υπόλοιτα είναι hygge.
Τώρα, με το πιο πρόσφατο βιβλίο της, η Ίμπεν Ντίσιγνκ Σάνταλ, μητέρα κι η ίδια δυο κοριτσιών που είναι στο τέλος της εφηβείας και την αρχή της ενήλικης ζωής, συναντά τους γονείς που τα παιδιά τους έχουν μπει στην εφηβεία ή είναι στην προεφηβεία ενώ έχει πολλά πει και σε όσους έχουν παιδιά στην μεταιχμιακή φάση των πρώτων χρόνων της ενηλικίωσης. Για ακόμη μια φορά δίνει την ξεκάθαρη απάντηση ότι η απροϋπόθετη αγάπη είναι η βάση για να χτιστεί η σχέση, αλλά τα όρια που θα μπουν είναι τα γερά θεμέλιά της.
Επιστρέφοντας στη μελέτη του επιτυχημένου σκανδιναβικού μοντέλου ανατροφής των παιδιών, τίθεται ένα βασικό ερώτημα για το πόσο hygge μπορεί να γίνει σε ένα σπίτι με εφήβους χωρίς να επηρρεάζεται η εσωτερική ισορροπία του κλειστού συστήματος που λέγεται οικογένεια από τα ερεθίσματα, τα προστάγματα και τα προτάγματα που έρχονται μέσω του ψηφιακού κόσμου. Οι έφηβοι, πιο πολύ από ποτέ, ζουν σε συνεχή σύνδεση με τον «έξω κόσμο» μέσω των κινητών τους και ταυτόχρονα απομονωμένοι στα δωμάτιά τους κοιτάζοντας εμμονικά μια οθόνη. Σε αυτή τη νέα πραγματικότητα οι γονείς δεν πρέπει να στέκουν αμήχανοι αλλά μπορούν να τηρούν μια πολύ συγκεκριμένη στάση, επιμένει η συγγραφέας αυτού του βιωματικού αλλά καλά τεκμηριωμένου οδηγού γονεϊκότητας: Να κάνουν διάλογο, να έχουν ενσυναίσθηση, να δίνουν προτεραιότητα στις κοινωνικές επαφές και να θέτουν όρια δίνοντας το παράδειγμα. Και να θυμούνται ότι γονική εξουσία υπάρχει μόνο απέναντι στο νόμο για να εξασφαλίζονται τα δικαιώματα των παιδιών μέχρι την ενηλικίωση. Τα υπόλοιτα είναι hygge.
Η Ιben Dissing Sandhal είναι ειδική στην ανατροφή των παιδιών, αφηγηματική ψυχοθεραπεύτρια MPF, σύμβουλος οικογένειας, εκπαιδεύτρια και ομιλήτρια και ζει στην Κοπεγχάγη. Έχει περισσότερα από είκοσι χρόνια εμπειρίας στην παιδοψυχολογία και στην εκπαίδευση, λειτουργώντας πάντα με βάση τη νοοτροπία των Δανών για την ανατροφή των παιδιών. Είναι σύζυγος και μητέρα δύο κοριτσιών, της Ίντα και της Τζούλι. |
Ένας δεκάλογος
Συνοψίζοντας την εμπειρία, προσωπική και επαγγελματική, της Ιμπεν Ντάσινγκ Σάνταλ, προκύπτει ένας πρακτικός δεκάλογος που ουσιαστικά περιγράφει πώς χτίζεται η σχέση γονιού – παιδιού από τη βρεφική ηλικία και πώς εξελίσσεται στην εφηβεία:
1. Σχέση εμπιστοσύνης: που σημαίνει ότι γονείς και παιδιά σέβονται μια συμφωνία που έχει γίνει από κοινού και έτσι έχουν μια σχέση στην οποία οι έφηβοι αισθάνονται ασφαλείς. Η εμπιστοσύνη όμως χτίζεται όταν και οι δύο πλευρές τηρούν τη συμφωνία, υπενθυμίζει η Σάνταλ.
2. Σχέση συμβίωσης: που σημαίνει ότι στον ρευστό «έξω κόσμο» που οι έφηβοι αρχίζουν και υποπτεύονται, οι γονείς αντιπροτείνουν διαρκώς και αταλάντευτα ένα σταθερό περιβάλλον, έναν «χώρο» συμβίωσης που είναι πάντα διαθέσιμος.
3. Σχέση ενσυναίσθησης: που σημαίνει ότι οι γονείς αναγνωρίζουν και αποδέχονται τα συναισθήματα των έφηβων παιδιών τους αλλά και τα δικά τους.
4. Σχέση παιχνιδιού: που σημαίνει ότι οι έφηβοι έχουν ανάγκη το παιχνίδι που η Σάνταλ το εννοεί ως ένα παιχνίδι όπου ο έφηβος δοκιμάζει μικρές δόσεις ανεξαρτησίας αντίστοιχο με το σκαρφάλωμα σε δέντρα ή κάποιο άλλο ριψοκίνδυνο παιδικό παιχνίδι. Οι έφηβοι, λέει, «παίζουν» τους ανεξάρτητους για να αποδείξουν ότι μπορούν να κάνουν κάτι χωρίς καθοδήγηση, να δοκιμάσουν τα όρια τους και τελικά να βρουν τον εαυτό τους.
5. Σχέση κατανόησης: που σημαίνει ότι οι γονείς δείχνουν με το δικό τους παράδειγμα πώς ακούμε τους άλλους και δείχνουμε ενδιαφέρουν για εντελώς διαφορετικές καταστάσεις και ζωές ανθρώπων.
6. Σχέση αποδοχής: που σημαίνει ότι οι έφηβοι είναι μέρος των οικογενειακών αποφάσεων και οι απόψεις τους μετράνε σε αυτές. Ο κοινός τόπος δεν εμφανίζεται ξαφνικά στη σχέση γονιών κι εφήβων, τονίζει η Σάνταλ και επιμένει ότι και οι δύο πλευρές πρέπει να ακούγονται.
7. Σχέση μοναδικότητας: που σημαίνει ότι οι γονείς αναγνωρίζουν ότι το έφηβο παιδί τους δεν χωρά σε κανένα «κουτί» που έχουν προαποφασίσει για αυτό και δεν πρέπει ποτέ να του κολλάνε ταμπέλες που καταστρέφουν την αυτοπεποίθηση των εφήβων.
8. Σχέση ειλικρίνειας: που σημαίνει ότι οι γονείς συζητούν με τα παιδιά τους για όλα. Ανοιχτά, χωρίς έτοιμες απαντήσεις για όλα και κρατώντας πάντα το στοιχείο της διερεύνησης. Καταστάσεις θα απομυθοποιούν και άλλες θα πάρουν τις σωστές τους διαστάσεις, υποστηρίζει η Σάνταλ.
9. Σχέση χωρίς τελεσίγραφα: που σημαίνει ότι όταν οι έφηβοι έχουν υπέμετρα ξεσπάσματα οι γονείς δεν δίνουν ποτέ τελεσίγραφα δίνοντας έτσι το παράδειγμα για μια σχέση σεβασμού και το μήνυμα ότι ο διάλογος είναι ανοιχτός και συνεχής. Με μια κουβέντα, ψυχραιμία μέχρι να περάσει η καταιγίδα και όχι κόντρα.
10. Σχέση ισοτιμίας: που σημαίνει ότι οι γονείς δεν καταφεύγουν στο μάλωμα των εφήβων όπως θα έκαναν όταν ήταν παιδιά αλλά πάντα αναζητούν το θετικό στοιχείο για να αναπλαισιώσουν τη σχέση δείχνοντας έτσι στους εφήβους πώς να διαφυλάσσουν την αξιοπρέπειά τους και να σέβονται αυτή των γονιών τους.
Έφηβοι και αλκοόλ
Ένα από τα ιδιαίτερα ενδιαφέροντα κεφάλαια του βιβλίου αφορά το ποτό και την σχέση των Δανών με την κατανάλωση αλκοόλ. Χωρίς ταμπού αλλά και χωρίς ωραιοποιήσεις, η συγγραφέας περιγράφει την κατάσταση, την εξηγεί και προτείνει πώς μπορεί να προετοιμαστεί ένας έφηβος για τον άγριο κόσμο που τον περιμένει στα πρώτα βήματα της ενηλικίωσης, συχνά και νωρίτερα. Το στοίχημα για να τα καταφέρει ένας έφηβος δεν είναι απλό ούτε για τους ευτυχισμένους Δανούς. Σε μια χώρα που για μια σειρά από λόγους η κατανάλωση αλκοόλ είναι πολύ υψηλή, ο στόχος για υπεύθυνη κατανάλωση περνά από την κατάκτηση της ελευθερίας επιλογής. Με άλλα λόγια, οι Δανοί δεν λένε στα παιδιά τους μην πιεις, κάτι που θα ήταν εκτός κοινωνικής πραγματικότητας, αλλά τα μυούν στην ιδέα της κατανάλωσης για ευχαρίστηση και υπό τους δικούς τους όρους.
Νεαροί Δανοί γιορτάζουν την αποφοίτησή τους από τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση κάνοντας την παραδοδιακή παρέλαση πάνω σε φορτηγά ή λεωφορεία, γιορτάζοντας με μουσική, χορό και αλκοόλ. |
Μετα-έφηβοι: Νέοι ενήλικες και η σχέση με τους γονείς μακριά από την οικογενειακή εστία
Αντιμετωπίζοντας ψύχραιμα και ρεαλιστικά το γεγονός ότι οι έφηβοι μετά το σχολείο θα βρεθούν αργά ή γρήγορα εκτός οικογενειακής εστίας, η Ίμπεν Ντίσινγκ Σάνταλ παραδέχεται ότι το πιο δύσκολο είναι να αποδέχονται οι γονείς των νεαρών ενηλίκων τις επιλογές των παιδιών τους. Στην εξέλιξη της σχέσης, αρχικά θα κυριαρχεί η αβεβαιότητα, λέει. Για να κερδίσουν σε αυτοπεποίθηση οι ενήλικες έφηβοι και μετα-έφηβοι, οι ταυτότητες θα πρέπει να επαναπροσδιοριστούν. Ο γονιός θα παραμείνει βέβαια γονιός και το παιδί παιδί αλλά, αν και το παιχνίδι που παίζεται είναι πάντα το ίδιο, οι κανόνες του θα έχουν τροποποιηθεί και τα φύλλα θα πρέπει να έχουν ξαναμοιραστεί. Τα παιδιά από τη θέση του ενήλικα εφήβου και νεαρού ενήλικα θα κοιτάζουν πλέον τους γονείς τους στα μάτια και θα κάνουν τα δικά τους λάθη.
Οι γονείς που μεγαλώνουν ευτυχισμένα παιδιά και εφήβους δεν είναι αποκομμένες μονάδες αλλά μέλη μιας κοινωνίας και πολίτες ενός κράτους που τους δίνει το πλαίσιο για να το κάνουν.
Στα χρόνια που μεσολάβησαν από την πρώτη μεγάλη εκδοτική της επιτυχία, η Ίμπεν Ντίσινγκ Σάνταλ ταξίδεψε πολύ για να μιλήσει για τη δανέζικη φιλοσοφία ανατροφής των παιδιών, κάτι που συνεχίζει να κάνει. Οι συνταγές επιτυχίας για το πώς οι Δανοί μεγαλώνουν ευτυχισμένα παιδιά, ευτυχισμένους εφήβους και τελικά γίνονται οι πιο ευτυχισμένοι άνθρωποι στον κόσμο, όπως δείχνουν σταθερά όλες οι έρευνες τα τελευταία 50 χρόνια, έχουν σίγουρα τεράστιο ενδιαφέρον. Ίσως όμως αυτές οι συνταγές να μην είναι ένα εύκολα εξαγώγιμο προϊόν. Η εφαρμογή τους σε άλλες χώρες απαιτεί επιπλέον συστατικά, εκτός των ορίων που μπορεί να φτάσει μια ελληνική, ας πούμε, οικογένεια. Οι Δανοί γονείς που μεγαλώνουν ευτυχισμένα παιδιά και εφήβους δεν είναι αποκομμένες μονάδες αλλά μέλη μιας κοινωνίας και πολίτες ενός κράτους, ωφελούμενοι από ένα υποστηρικτικό σύστημα που τους δίνει το πλαίσιο για να το κάνουν.
Αν και «ο δρόμος για τη Δανία» είναι πολύ πολύ μακρύς, διαβάζοντας το βιβλίο Ευτυχισμένοι έφηβοι κάθε γονιός εφήβου/ων στην Ελλάδα μπορεί να εντοπίσει ενδιαφέρουσες αναλογίες για το πώς να βελτιώσει τη σχέση του με το παιδί του/τα παιδιά του ακόμα και να οδηγηθεί σε πολύτιμα συμπεράσματα για το τι κράτος, και με τι προτεραιότητες, θα ήθελε να έχει δίπλα του. «Δανία του Νότου» δεν γίναμε ποτέ, αλλά κανείς δεν μας εμποδίζει να διδαχτούμε από τους Δανούς, παίρνοντας όσο hygge μας χρειάζεται.
*Η ΕΛΕΝΗ ΚΟΡΟΒΗΛΑ είναι δημοσιογράφος