Για το μυθιστόρημα για εφήβους και νέους «Όσο οι λεμονιές ανθίζουν» (μτφρ. Αλέκος Αντωνίου, εκδ. Διόπτρα) της Ζούλφα Κατού. Οι πιο κρίσιμες μέρες της ζωής μιας 18χρονης μέσα από τις σελίδες ενός μυθιστορήματος για τη φιλία, την αγάπη, την απώλεια, τα διλήμματα, τον πόλεμο, τις χαμένες πατρίδες και την προσφυγιά, αλλά πάνω απ’ όλα για την εμπιστοσύνη και την ορμή της νεότητας που οδηγεί στο φως. Εικόνα: Λεπτομέρεια από το εξώφυλλο της ελληνικής έκδοσης (Βασίλης Κουτσογιάννης).
Γράφει η Ελένη Κορόβηλα
Ένα συχνό ερώτημα αυτές τις μέρες ακόμη περισσότερο, έρχεται από ανθρώπους, κυρίως γονείς και εκπαιδευτικούς, που αναρωτιούνται πώς μιλάμε στους εφήβους για τη φρίκη του πολέμου. Τα λέμε όλα; Λέμε μερικά λευκά ψέμματα για να μην εκθέσουμε τα παιδιά από νωρίς στο κακό; Δεν λέμε τίποτα;
Ένα μυθιστόρημα για εφήβους που τα λέει όλα διατηρώντας την αισιοδοξία και την ορμή της νεότητας είναι αυτό της νεαρής Ζούλφα Κατού. Τϊτλος του, Όσο οι λεμονιές ανθίζουν και κυκλοφορεί σε μετάφραση Αλέκου Αντωνίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.
Η Κατού είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα νέα συγγραφική φωνή που, όπως λέει η ίδια, παίρνει δύναμη από τις μουσικές που αγαπά. Θαυμάζει το συγκρότημα φαινόμενο από τη Νότια Κορέα, τους BTS, και λέει ότι η μουσική τους είναι για αυτήν φάρος ελπίδας. Η Ζούλφα Κατού δεν έχει συγγραφικές περγαμηνές άλλες από τις σελίδες αυτού του βιβλίου, που αποδεικνύονται όμως πολύ σημαντική εκκίνηση.
To 2011 όταν ξέσπασε ο εμφύλιος πόλεμος στη Συρία, η ίδια ζούσε με την οικογένειά της στο Ντουμπάι. Επτά χρόνια αργότερα, η Ελβετία έγινε ο νέος τόπος κατοικίας της και παρότι είναι ένα κορίτσι της συριακής διασποράς, εκεί ήταν που κατάλαβε ότι η αντίληψη για τα όσα συνέβαιναν στη χώρα καταγωγής της ήταν απλώς θραύσματα πληροφοριών που δεν έλεγαν όλη την ιστορία. Αποφάσισε να την αφηγηθεί εκείνη, μέσα από την ιστορία της Σαλάμα.
Το μυθιστόρημά της, το πρώτο της, έρχεται στα χέρια μας σε μια στιγμή που η συριακή επανάσταση και ο πόλεμος που ακολούθησε ίσως έχουν υποχωρήσει στη σκέψη μας, όμως ο πόλεμος που μαίνεται στη Μέση Ανατολή μας υπενθυμίζει πόσο εύθραυστη υπόθεση είναι η ειρήνη και πόσο επείγοντα είναι τα διλήμματα που γεννά μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Πόσο μάλλον όταν είσαι 18 και έχεις όλη τη ζωή μπροστά σου.
Σαλάμα: Πώς είναι να είσαι 18 ετών στον εμφύλιο πόλεμο της Συρίας
Η ηρωίδα της, η δεκαοκτάχρονη Σαλάμα, είναι ένα κορίτσι από τη Συρία που, σε αυτή τη σημαδιακή ηλικία, έχει καθήκον απέναντι στον εαυτό της να ζήσει τη ζωή της προοδεύοντας και αναζητώντας την προσωπική της ευτυχία. Η συριακή επανάσταση ξεσπά μέσα στο κλίμα αισιοδοξίας για αλλαγές που εμπνέει η λεγόμενη αραβική άνοιξη. Η απάντηση της κυβέρνησης Άσαντ είναι ανελέητη και σύντομα ξεσπά ένας μακροχρόνιος και σκληρός εμφύλιος πόλεμος.
Αυτές τις σκέψεις κάνει η 18χρονη Σαλάμα που ζει στη Χομς της Συρίας. Όταν ξεκινά ο πόλεμος ό,τι είχε ξεκινήσει κι ίδια τις σπουδές της. Σπούδαζε για να γίνει φαρμακοποιός, λάτρευει τα βότανα και τη βοτανολογία, η καλύτερή της φίλη έχει παντρευτεί τον αδελφό της, η ζωή ευωδίαζει γύρω της κι εκείνη ήταν έτοιμη να τη ζήσει και θα έπρεπε να μπορεί να το κάνει ανεμπόδιστα.
Τα δραματικά γεγονότα που ακολουθούν της επιφυλάσσουν μια απότομη εκτίναξη στην ενηλικίωση μέσα από τη σκληρή πραγματικότητα του πολέμου όπου τα χέρια δεν περισσεύουν. Οι λιγοστές γνώσεις της στη φαρμακευτική την ανάγουν σε γιατρό στο αποδεκατισμένο από προσωπικό νοσοκομείο της πόλης της. Η αγαπημένη της οικογένεια γίνεται από τη μια στιγμή στην άλλη μια ανάμνηση. Η Σαλάμα στέκεται όρθια και παλεύει για την ίδια και για την πατρίδα της αλλά και για την αγαπημένη της φίλη Λέιλα που είναι έγκυος.
Η γραφή της Κατού ακόμα και στις πιο σκληρές περιγραφές διατηρεί την τρυφερότητα και την αισιοδοξία που έχει το βλέμμα της ηρωίδας της.
Η Σαλάμα πρέπει να πάρει αποφάσεις. Η Λέιλα δεν μπορεί να μείνει μόνη, αλλά ο γιατρός στο νοσοκομείο βασίζεται πάνω της, οι τραυματίες και οι ασθενείς το ίδιο, ο κυβερνητικός στρατός σφυροκοπά τη Χομς, τα τρόφιμα ανύπαρκτα, το νερό κομμένο, παντού βόμβες, μάχες, ελεύθεροι σκοπευτές, νεκροί που δεν προλαβαίνει να τους πενθήσει, η Συρία την έχει ανάγκη. Σε αυτό το εφιαλτικό σκηνικό της τίθεται το βαθύτερο, υπερξιακό ερώτημα ποια είναι και τι έχει ανάγκη.
Ανάμεσα στο αφηγηματικό παρόν και τις αναμνήσεις
Η αφήγηση της Κατού κινείται ανάμεσα στο αφηγηματικό παρόν της Σαλάμα και τις αναμνήσεις της. Ένα φανταστικό πρόσωπο, ο Χάουφ, συνομιλεί μαζί της και γίνεται η φωνή της συνείδησης της που της εκφράζει αλήθειες που δεν θέλει πάντοτε να ακούσει. Για τη Σαλάμα, προτεραιότητα έχει η Λέιλα και το αγέννητο μωρό της. Η Λέιλα θέλει να φύγει πάση θυσία από τη Συρία. Πιστεύει ότι η σωτηρία τους βρίσκεται στη Γερμανία. Ο δρόμος της προσφυγιάς περνά όμως από τα επισφαλή δίκτυα των διακινητών που έναντι πολλών χιλιάδων δολαρίων προσφέρουν ένα εισιτήριο με αβέβαιη άφιξη μέσα στις βάρκες που ρίχνονται στα νερά του Αιγαίου, αν πρώτα καταφέρουν να διασχίσουν ασφαλείς τα σύνορα με την Τουρκία. Η Σαλάμα διχάζεται. Η δυνατότητα του έρωτα που εμφανίζεται στο πρόσωπο του Κενάν θα γίνει ο καταλύτης για τις αποφάσεις της.
Η Ζούλφα Κατού με το μυθιστόρημά της προσφέρει στο εφηβικό και νεανικό αναγνωστικό κοινό και κάτι ακόμα που είναι πολύτιμο: Την εικόνα της νεαρής μουσουλμάνας γυναίκας με μαντίλα που αγαπά την επιστήμη, την τέχνη, την όμορφη ζωή και αναζητεί τον έρωτα όποιες κι αν είναι οι περιστάσεις.
«Κάποτε θα είμαστε ελεύθεροι...» Με αυτή τη σκέψη σαν οδηγό, η Σαλάμα σφίγγει τη χιτζάμπ, τη μουσουλμανική της μαντίλα, και ρίχνεται στην προσωπική της μάχη υποχρεωμένη από τις περιστάσεις να βιώσει απότομα την ενηλικίωση. Ο πόλεμος δεν την έχει εξαχρειώσει. Το αίσθημα καθήκοντος και η ευθύνη προς τους αγαπημένους της και την πατρίδα της την βοηθούν να πάρει τις σωστές αποφάσεις.
Η γραφή της Κατού ακόμα και στις πιο σκληρές περιγραφές διατηρεί την τρυφερότητα και την αισιοδοξία που έχει το βλέμμα της ηρωίδας της. Η Ζούλφα Κατού με το μυθιστόρημά της προσφέρει στο εφηβικό και νεανικό αναγνωστικό κοινό και κάτι ακόμα που είναι πολύτιμο: Την εικόνα της νεαρής μουσουλμάνας γυναίκας με μαντίλα που αγαπά την επιστήμη, την τέχνη, την όμορφη ζωή και αναζητεί τον έρωτα όποιες κι αν είναι οι περιστάσεις.
Στο τέλος του βιβλίου, η Ζούλφα Κατού ευχαριστεί τους ανθρώπους που στάθηκαν στο πλευρό της στο ταξίδι της συγγραφής, και όχι μόνο. Συναντούμε ονόματα φίλων, συνεργατών και πρώτα πρώτα των γονιών της. Η μαμά της έχει ένα μήνυμα προς κάθε γονιό: Για το πώς φυτεύοντας τον σπόρο της εμπιστοσύνης στα παιδιά, οι γονείς θα δουν λεμονιές ν’ ανθίζουν ακόμα κι όταν γύρω τους μαίνεται ένας πόλεμος.
Το Όσο οι λεμονιές ανθίζουν της Ζούλφα Κατού, ένα βιβλίο γραμμένο με νεανική ορμή και θέληση για ζωή, κυκλοφορεί σε πολύ προσεγμένη μετάφραση του Αλέκου Αντωνίου και με ένα φωτεινό και εμπνευσμένο εξώφυλλο του ταλαντούχου εικονογράφου Βασίλη Κουτσογιάννη.
*Η ΕΛΕΝΗ ΚΟΡΟΒΗΛΑ είναι δημοσιογράφος.
Μπορείτε να ακούσετε το επεισόδιο podcast για το βιβλίο της Ζούλφα Κατού όπως παρουσιάστηκε στη σειρά «Να ένα βιβλίο για παιδιά» του pod.gr
