Χριστίνα Παπαδοπούλου: «Τα βιβλία είναι τόπος μαγικός: εκτός από ψυχαγωγία και γνώση που προσφέρουν, όταν χρειάζεται λειτουργούν και ως καταφύγιο»

Αν πάρουμε τα πράγματα από την πρώτη φορά που ένα μέλος της οικογένειάς σας ασχολήθηκε επαγγελματικά με το βιβλίο, θα πάμε πάνω από έναν αιώνα πίσω, στο 1912, όταν ο προπάππους σας, ο δάσκαλος Κυριάκος Παπαδόπουλος ανοίγει βιβλιοπωλείο στη Μερσίνα της Ιωνίας. Τότε είναι που το όνομα της οικογένειάς σας συνδέεται για πρώτη φορά με το βιβλίο.

Ναι, μετά το βιβλιοπωλείο στη Μερσίνα ακολούθησαν άλλα δύο, στα Άδανα και στην Ταρσό, και αργότερα και στην Πόλη, που όμως δεν ευδοκίμησε λόγω των συνθηκών. Εντωμεταξύ είχε αναλάβει και ο παππούς μου, Ιωάννης, ο οποίος πήγε στο Παρίσι για να εργαστεί. Εκεί δούλεψε στον εκδοτικό οίκο Hachette, έκανε οικογένεια, και επέστρεψαν όλοι μαζί στην Ελλάδα, στη Θεσσαλονίκη αρχικά εν μέσω πολέμου, με ένα ακόμα βιβλιοχαρτοπωλείο. Λίγα χρόνια μετά, κατέβηκαν στην Αθήνα, όπου και άνοιξε το βιβλιοχαρτοπωλείο στην οδό Περικλέους, στο Σύνταγμα.

Τι συμβαίνει όμως το 1953, και ο Ιωάννης και ο γιος του Κυριάκος, ο πατέρας σας, αποφασίζουν να ανοιχτούν στην περιπέτεια των εκδόσεων και μάλιστα με ένα βιβλίο για παιδιά; Πώς πήραν την απόφαση, τι ανάγκες διείδαν στην ελληνική κοινωνία, ποιος ήταν ο πρώτος τίτλος που εξέδωσαν και τι υποδοχή είχε;

Υπήρχαν ελάχιστα παιδικά βιβλία, και είδαν αυτή την ανάγκη στην αγορά. Τα πρώτα βιβλία ήταν εικονογραφημένα, με μαλακό εξώφυλλο και μικρές ιστοριούλες. Ακολούθησαν πολλές πετυχημένες σειρές, ακόμα και βιβλία pop-up κατασκευασμένα στην Ελλάδα, πρωτοποριακά για την εποχή. Κλασικά παραμύθια, το Bιβλίο του μωρού, οι Iστορίες με τη Λιλίκα και τόσα άλλα ακόμα...

Μαζευόμασταν όλη η οικογένεια -ακόμα και οι γιαγιάδες και οι παππούδες- και φτιάχναμε χάρτινα κουτιά που τα γεμίζαμε με μολύβια, για μια σειρά βιβλίων ζωγραφικής... κανονική γραμμή παραγωγής!

Ποια είναι η πρώτη σας ανάμνηση από τις εκδόσεις Παπαδόπουλος; Πότε συνειδητοποιήσατε ότι η δουλειά που έκανε ο μπαμπάς έδινε στα παιδιά χαρά, ήταν αναγνωρίσιμη και είχε μια ιδιαίτερη σημασία για τα παιδιά και τις οικογένειές τους;

Μαζευόμασταν όλη η οικογένεια -ακόμα και οι γιαγιάδες και οι παππούδες- και φτιάχναμε χάρτινα κουτιά που τα γεμίζαμε με μολύβια, για μια σειρά βιβλίων ζωγραφικής... κανονική γραμμή παραγωγής! Επίσης, ο πατέρας μου έφερνε στο σπίτι τυπογραφικά δοκίμια σε ρολά τότε και τα έλεγχε… Δεν υπήρχε κάποια συγκεκριμένη στιγμή συνειδητοποίησης, πίστευα πως σε όλα τα σπίτια υπήρχαν βιβλία!

Ο Κυριάκος Παπαδόπουλος στη Διεθνή Έκθεση Παιδικού Βιβλίου της Μπολόνια, στις αρχές της δεκαετίας του 1980.

Θυμάστε να διαβάζετε τα «δικά σας» βιβλία και να τα κρίνετε ως μικρή αναγνώστρια;

Με θυμάμαι να διαβάζω και να απολαμβάνω τις «Λιλίκες» και τη σειρά «Μικρό μικρούτσικο» της Ελένης Βαλαβάνη, ενώ αργότερα βυθίστηκα στις διασκευές της σειράς «Τόξο».

Στα χρόνια που ακολούθησαν οι εκδόσεις Παπαδόπουλος συνέδεσαν το όνομά τους με το καλό παιδικό βιβλίο, με επιτυχημένες σειρές και αργότερα με το άνοιγμα σε Έλληνες δημιουργούς, εικονογράφους και συγγραφείς. Πώς θυμάστε αυτή τη μετάβαση;

Aπό τα μέσα της δεκαετίας του ’90, ξεκινήσαμε να βλέπουμε το εικονογραφημένο βιβλίο με πιο ευρύ πνεύμα, συμπλέοντας και με τη γενική μορφωτική και οικονομική άνοδο που υπήρξε τότε στις νέες οικογένειες. Για εμένα, δύο βιβλία σηματοδότησαν αυτή τη μετάβαση: Ο Λύκος ξαναγύρισε του Geoffroy de Pennart που εκδόθηκε το 1994 και παραμένει ακόμα σε κυκλοφορία 30 χρόνια μετά (ο πρώτος τίτλος από ολόκληρη σειρά βιβλίων με τον αγαπημένο ήρωα-Λύκο του Γάλλου δημιουργού) και το Η Χελωνίτσα Καρέτα - Καρέτα και το παλιό Φολκσβάγκεν του Χρήστου Μπουλώτη σε εικονογράφηση της Σοφίας Φόρτωμα, το πρώτο μας εικονογραφημένο βιβλίο Ελλήνων δημιουργών.

Η Χριστίνα Παπαδοπούλου στο περίπτερο των εκδόσεων Παπαδόπουλος στην έκθεση βιβλίου στο Ζάππειο, το 1999.

Υπάρχει κάποιο βιβλίο ή κάποια σειρά που ξεχωρίζετε, που είστε ιδιαίτερα περήφανη που περιλαμβάνεται στον κατάλογό σας; Και αντίστροφα, υπάρχει ένα βιβλίο που θα θέλατε να είχατε εκδώσει αλλά δεν έχει συμβεί αυτό;

Είναι πολύ δύσκολο να ξεχωρίσεις αγαπημένα βιβλία, αλλά θα αναφερθώ στο 40 μοναδικές Ελληνίδες - Ιστορίες για ατρόμητα κορίτσια. Πιστεύω πως είναι ένα εικαστικά άρτιο βιβλίο αναφοράς, του οποίου τη δημιουργία απόλαυσα, όπως και τη συνεργασία με τόσους ανθρώπους. Επίσης, η Χώρα των τεράτων είναι ένα από τα πιο εμβληματικά παιδικά βιβλία και είμαστε περήφανοι που υπάρχει στον κατάλογό μας. Τέλος, θεωρώ εξαιρετικά τα βιβλία του εικονογράφου Piotr Socha.

Θα ακουστεί κλισέ, αλλά τα παιδιά είναι το μέλλον, και δυστυχώς εκτίθενται σε πάρα πολλά ερεθίσματα, όχι πάντα κατάλληλα για αυτά.

Υπάρχει κάποιο βιβλίο που δεν θα πάψετε να ανατυπώνετε ανεξαρτήτως πωλήσεων;

Ναι, βιβλία δημιουργών που έχουν χαμηλή θέση μεν στις πωλήσεις, αλλά η παραμονή τους σε κυκλοφορία σηματοδοτεί την αφοσίωσή μας στο σύνολο του έργου των συγκεκριμένων δημιουργών.

Πέρα από την αυτονόητη ενασχόληση με το βιβλίο ως μέλος μιας οικογένειας με εδραιωμένη θέση στον εκδοτικό χώρο, θέλετε να μας πείτε τι είναι αυτό που σας κινητοποιεί στη δουλειά σας;

Θα ακουστεί κλισέ, αλλά τα παιδιά είναι το μέλλον, και δυστυχώς εκτίθενται σε πάρα πολλά ερεθίσματα, όχι πάντα κατάλληλα για αυτά. Πιστεύω πως τα βιβλία είναι ένας τόπος μαγικός: εκτός απ’ την ψυχαγωγία και τη γνώση που προσφέρουν, όταν χρειάζεται λειτουργούν και ως καταφύγιο, προάγουν την αισθητική καλλιέργεια, δίνουν αφορμή για συζητήσεις, για, για, για… δεν τελειώνουν τα οφέλη!

Η διαδικασία της δημιουργίας ενός βιβλίου με τους συνεργάτες μου, από την αρχή μέχρι να πιάσουμε το φυσικό του αντίτυπο στα χέρια μας, είναι κάτι μοναδικό για μένα. Θετικά σχόλια παιδιών και γονιών, διακρίσεις τίτλων μας, όλα αυτά είναι κίνητρα για να συνεχίσω να εργάζομαι παρά τις αντιξοότητες του χώρου μας.

Εκπροσωπώντας την τέταρτη γενιά και ως η πρώτη γυναίκα της οικογένειας που αφήνει το δικό της στίγμα στις εκδόσεις Παπαδόπουλος, έχετε κάποιες προτεραιότητες που σας υπαγορεύονται από τη γυναικεία ματιά;

Θα έλεγα από τη γονεϊκή ματιά. Σε κάθε χρονική αλλαγή, κάθε αντίστοιχο αναπτυξιακό στάδιο φέρνει διαφορετικά στοιχεία που οπωσδήποτε επηρεάζουν τη ματιά μου προς τους τίτλους έκδοσης.

Ένα ζήτημα που απασχολεί έντονα διεθνώς τον εκδοτικό χώρο έχει να κάνει με το αίτημα για απάλειψη λέξεων ή εκφράσεων που θεωρείται ότι θίγουν διάφορες κοινωνικές ομάδες. Αντιμετωπίζετε τέτοια διλήμματα;

Μέχρι στιγμής όχι, και διαφωνώ με αυτή την αντιμετώπιση σε κείμενα που θεωρούνται πλέον κλασικά κι έχουν αγαπηθεί πολύ. Η καταπολέμηση του ρατσισμού και του σεξισμού είναι θέμα παιδείας, ξεκινάει από την οικογένεια και μετά από το σχολείο.

Πρωτίστως, μας ενδιαφέρει να εκδίδουμε αξιόλογα και καλογραμμένα κείμενα. Κείμενα που έχουν πάντα αξία λογοτεχνική, γνωσιακή και ψυχαγωγική. Γι’ αυτό και είμαστε αρκετά επιλεκτικοί.

Πώς στέκεστε στο θέμα των έμφυλων ταυτοτήτων και των αναπαραστάσεών τους στη λογοτεχνία για παιδιά και εφήβους; Πρόσφατα είδαμε με αφορμή τον νέο νόμο για τον γάμο των ομόφυλων ζευγαριών και τα δικαιώματα των οικογενειών τους, ότι υπάρχει βιβλιογραφικό κενό στα ελληνικά. Σχεδιάζετε εκδόσεις με αυτή τη θεματολογία και αν όχι για ποιο λόγο δεν τις θεωρείτε μεταξύ των προτεραιοτήτων σας;

Δεν επιλέγουμε βιβλία βάσει θεματολογίας. Αν κάποιο βιβλίο πληροί τα κριτήρια αξιολόγησής μας, το προχωράμε. Ως εκδοτικός οίκος, υποστηρίζουμε την ισότητα των δικαιωμάτων όλων των ανθρώπων: φύλο, φυλή, θρησκεία και σεξουαλικός προσανατολισμός δεν είναι έννοιες που υπεισέρχονται στην αντιμετώπισή μας προς κάθε συμμέτοχο στην εκδοτική δραστηριότητα: δημιουργοί, συνεργάτες, εργαζόμενοι, αναγνώστες, η κοινότητα στην οποία ανήκουμε.

Πώς βλέπετε τον ρόλο του εκδότη βιβλίων για παιδιά και εφήβους; Αισθάνεστε την ανάγκη να χαράξετε δρόμους, να ενθαρρύνετε τους δημιουργούς που συνεργάζονται μαζί σας να φανούν πιο παιγνιώδεις ή και πιο τολμηροί, και για να το συνδέσω με την προηγούμενη ερώτηση, είστε έτοιμη να βάλετε πλάτες για ένα βιβλίο που το θέμα του μπορεί να είναι προκλητικό;

Πρωτίστως, μας ενδιαφέρει να εκδίδουμε αξιόλογα και καλογραμμένα κείμενα. Κείμενα που έχουν πάντα αξία λογοτεχνική, γνωσιακή και ψυχαγωγική. Γι’ αυτό και είμαστε αρκετά επιλεκτικοί. Στα βιβλία για πιο μικρά παιδιά δίνουμε επίσης μεγάλη προσοχή στο κομμάτι της αισθητικής. Είναι αδιαπραγμάτευτο. Πιστεύω πως η κοινωνία μας αλλάζει, αλλά με τους δικούς της ρυθμούς, κι ανάλογα κινούμαστε κι εμείς. Πλάτες βάζουμε σε οτιδήποτε πιστέψουμε. Άλλωστε δεν είναι λίγες οι φορές που χρειάστηκε να υπερασπιστούμε κάποιο βιβλίο μας...

(...) ο χώρος μας είναι πολύ ανταγωνιστικός και χαίρομαι πάρα πολύ όταν τα βιβλία μας τυγχάνουν τέτοιας αναγνώρισης. Επιτυχημένο βιβλίο είναι αυτό που έχει αγαπηθεί, έστω κι από ένα μικρό κοινό.

Η Τεχνητή Νοημοσύνη σας απασχολεί σε σχέση με τη δουλειά σας; Θα εκδίδατε ένα βιβλίο γραμμένο και εικονογραφημένο από έναν αλγόριθμο; Σας προβληματίζουν αυτές οι εξελίξεις;

Σαφώς και μας απασχολεί. Δεν θα το έκανα για πολλούς λόγους, με πιο σημαντικό, την επιθυμία για επικοινωνία και συνεργασία με τους ανθρώπους που φτιάχνουν ένα βιβλίο: τους συγγραφείς, εικονογράφους, επιμελητές, γραφίστες. Εχουμε ήδη αρχίσει και βλέπουμε βέβαια νέα εργαλεία της εκδοτικής διαδικασίας (επιμέλεια σε διάφορα επίπεδα), που υπόσχονται βελτίωση από τα πολλά διαδικαστικά βήματα - που είναι αλήθεια ότι περιλαμβάνει αυτή η δουλειά.

Φαντάζομαι ότι η επιβράβευση με καλή πορεία στην αγορά ή και με ένα έγκυρο βραβείο είναι κάτι που το χαίρεστε όταν έρχεται. Τι είναι όμως για εσάς ένα επιτυχημένο βιβλίο;

Φυσικά, ο χώρος μας είναι πολύ ανταγωνιστικός και χαίρομαι πάρα πολύ όταν τα βιβλία μας τυγχάνουν τέτοιας αναγνώρισης. Επιτυχημένο βιβλίο είναι αυτό που έχει αγαπηθεί, έστω κι από ένα μικρό κοινό. Με την εμπορική έννοια, όταν κάνει γρήγορα καλές πωλήσεις και συνεχίζει την ανοδική του πορεία για μερικά χρόνια. Με τη ρομαντική έννοια, όταν παίρνει κάποιο βραβείο.

Ποιες στιγμές έχετε αισθανθεί ότι έχετε κάνει καλά τη δουλειά σας; 

Όταν οι συνεργάτες μας είναι ευχαριστημένοι, όταν το αποτέλεσμα είναι καλύτερο απ’ το αναμενόμενο, όταν δεχόμαστε θετικά σχόλια - ειδικά για βιβλία που δεν έχουν πάει καλά στην αγορά αλλά ήταν δυνατή επιλογή. Τέλος, όταν τα βιβλία μας λαμβάνουν κάποια διάκριση· τότε χαίρομαι διπλά: και για τους δημιουργούς και για εμάς.

Τέλος, τι θα συμβουλεύατε έναν νέο εκδότη που θέλει να δοκιμάσει να κάνει το βιβλίο για παιδιά επάγγελμα; Είναι επάγγελμα του μέλλοντος και τι χρειάζεται για να γίνει σωστά; Καλές σπουδές, αναγνωστική επάρκεια, εκπαιδευτικό υπόβαθρο, επιχειρηματικό δαιμόνιο, απλώς και μόνο όραμα και καλό γούστο; 

Να έχει ενημέρωση για την αγορά μας, να παρακολουθεί την παγκόσμια αγορά βιβλίου, όλα όσα αναφέρατε, μαζί με μεράκι και τύχη.

*Η ΕΛΕΝΗ ΚΟΡΟΒΗΛΑ είναι δημοσιογράφος.